Mozaik Islam

[_Mersin_]

...U NDA HANA!



Një njeri vdes, shumë të tjerë qajnë! Pse?! Jo pse vdiq, por pse u ndanë. Vdekja nuk do të kishte dhimbje sikur të mos ishte ndarja. E çfarë ndarje mund të jetë ajo që njëkohësisht është edhe takim?! Ata që ecën në Rrugën e të Dashurit të tyre, thanë se dashuria nuk shtohet me takimin, as nuk pakësohet me ndarjen. Ata u ndanë për të qenë të bashkuar. Ata u vetmuan për të mos e ndier vetminë. A ka njeri më të vetmuar se Ibrahimi i hedhur në flakët e zjarrit? A ka njeri më të vetmuar se Haxherja me Ismailin e vogël në mes të shkretinës? A ka njeri më të vetmuar se Jusufi në fund të pusit? A ka njeri më të vetmuar se Musai i vogël në mes të detit të madh? A ka njeri më të vetmuar se Junusi në gojën e peshkut? A ka, më thuaj, a ka njeri më të vetmuar se Merjemja e kapluar nga dhimbjet nën trungun e thatë të hurmës, duke pritur ardhjen e Isait? Në qiellin e dynjasë nuk ka më shumë se një hanë. Ajo hanë u nda në dy pjesë për njeriun më të vetmuar mes tokës dhe qiejve. Ai është më i vetmuar se të gjitha zemrat në dynja, por kurrë vetminë nuk e ka ndier. S’ka as nanë, as babë! Është rritur pa përqafimin e tyre por vetë është më i afërt se përqafimi. Aty ku rri ai, s’ka dritë se ai është vetë Kandili Ndriçues. Nuk lexon libra se ai është vetë Libri i Gjallë i Jetës. Nuk zbulon fshehtësitë e jetës se ai është vetë Roja e Fshehtësive. Ai që mësohet njëherë me praninë e tij, në mungesë të tij, fjalët i vdesin në buzë e dynjaja i ngushtohet. Një trung hurme njëherë përjetoi afërsinë e tij dhe kur ai u largua, trungu lotoi. Po t’mos i afrohej përsëri, dynjaja do të notonte në lotë. Trungu qau, por jo edhe zemrat e vdekura në trupat e gjallë. Zemrat që nuk qajnë për ndarjen nuk mallëngjehen as për takimin. Zemrat e gjalla atë e duan edhe pa e parë. Ai është udhëtari i Hixhretit që braktis vendlindjen e tij sepse gjaku nuk guxon të pikojë aty ku buron uji i Zemzemit. Ai është luftëtari që lufton kundër luftës. Ai është udhëtari i Israsë që niset nga toka. Ai është udhëtari i Miraxhit që kthehet nga qiejt. Duke pëshpëritur fjalët e tij, lutësi bëhet lutje. Fjalët e tij nuk janë nga kjo botë, por bota është krijuar për fjalët e tij. Në gjoksin e tij është shkruar fillimi dhe fundi sepse ai është udhëtari i Pafundësisë. Ai i mbyllë sytë po zemra e tij nuk fle. Ai është Muhamedi në shpellën Hira. Nëse nuk e do errësirën, futu në shpellën e tij. Sa më shumë të vetmohesh në shpellën e tij, aq më pak do ta ndjesh vetminë. Sa më shumë të hysh në thellësinë e shpellës së tij, aq më shumë do të gjesh dritë. E kur zemra e gjen dritën, e ndjen se errësira ka qenë ekzistencë e rreme. Epo, si do të ekzistonte errësira sikur të mos të mos ishte Drita dhe si do ta gjenim Dritën po të mos ishte errësira?!... Futu në shpellën e Muhamedit dhe lexo! Çfarë të lexosh? Lexoje veten! Lexoje mishin, gjakun dhe fymëmarrjen tënde! Lexoje ujin e lumit që derdhet në det por nuk ia ndërron shijen ujit të detit. Atëherë, e kupton pse deti nuk e kthen mbrapsht asnjë lumë. Shpella nuk vjen tek ti, por ti shko tek ajo sepse ty të ze shpella, e jo e kundërta. Futu në Hirën e Muhamedit që ta ndjesh se vdekja nuk është vetëm ndarje por edhe takim, që vetmimi nuk është veç vetmi por edhe shoqërim, që fundi nuk është vetëm fund por edhe fillim.



Para se fjalët të mbarojnë me pikë,
le të fillojnë nga pika! Pika është vetëm pikë,
Por pa pikën fjalët e humbasin kuptimin.
Edhe pikë.



E kaluara është veç kujtesë, e ardhmja është veç pritje! E e tashmja? E tashmja është koha kur duhet të vdesësh para se të vdesësh. Kohën nuk mund ta ndalësh, por mund të mos e humbasësh! Futu në shpellën e tij, para se dielli të ketë lindur në perëndim! Hana u nda në të kaluarën dhe kjo është veç kujtesë, dielli në të ardhmen do të lindet në perëndim, dhe kjo është veç pritje. E tash, hyr në Hirën e Muhamedit tonë, që e kaluara dhe e ardhmja të bëhen e tashmja jonë! Mirupafshim “Atë Ditë, kur Ne e palosim qiellin, sikur palosja e fletëve në libër. Ashtu siç e filluam krijimin e parë, do ta përsërisim atë...” (Kuran 21/104).



Fatmir Muja
24 Ramazan 2008

[_Mersin_]

...E UJIN E MORI ETJA...

O Kandil Ndriçues!

Nuk jam i bukur por bukurinë tënde e dua. Dua t’i flas zemrës sime me emrin tënd që emri yt të bëhen zemra ime. E në sa copë duhet të ndahet kjo zemër për t’i thënë fjalët e pathëna? Zemra më thotë se tanimë jam coptuar në kushedi sa copë dhe për t’i thënë të pathënat duhet që të gjitha copat të ngjiten e bëhen një. Si mund t’i bashkojë copat e zemrës sime të shpërndara në errësirë, kur sytë nuk vlejnë asgjë pa dritën? Bota nuk mund të të ndriçoj ty, por ti e ndriçon botën ku bën pjesë edhe zemra ime, edhe sytë e mi. Por, lutja ime qe e kotë derisa pushova të të them: ndizu o kandil dhe më fal dritë sa t’i gjej të gjitha copat e humbura të zemrës. Kandili Yt nuk u ndizka sepse nuk u shuaka ndonjeherë, prandaj drita e tij gjithmonë paska qenë pranë syve të mi, por sytë i paskam pasur të mbyllur. Kur hapa sytë, veten e gjeta në burgun e hapur. Atëherë e kuptova se jam gjallë, por nuk po jetoj, kam, por jam i varfër, nuk jam lyps, por vazhdoj të kërkoj. E si të të gjej ty që s’ke humbur kurrë? Gjurmët që le në rërën e shkretëtirës mes dy qyteteve, fryu era dhe i shpërndau në të gjashtë anët e botës, kështuqë, e gjithë bota u bë gjurmë e jotja. Me fjalët e mia kurrë nuk pata fuqi ta zbukuroja emrin tënd, por me emrin tënd zbukurova fjalët e mia. Të gjithë, kur duhet t’i shmangen rrezikut, dyerve të tyre u vënë drynat, por për ty rrjeta e marimangës bëhet më e sigurtë se të gjitha dyert e drynat. “Nga vini?” – pyeti dikush. Ti i the: “Nga uji”, dhe kështu, e ruaje fshehtësinë duke thënë të vërtetën. Të gjithë jemi nga uji por të gjithëve na merr etja, e ujin e mori etja për ty o Mëshirë e Botëve. Burimet e krojet nisen për t’u bashkuar me detet, e një zemër e mallëngjyer për ty, ndoshta aq sa ka ujë e kripë në det, tha se valët e deteve përplasen mbi shkëmbinj gjithë jetën, duke dashur t’i puthin këmbët tua që ecën në brigje. E gjithë ekzistenca ëshë e mallëngjyer për Dritën e Saj, të gjitha botët flasin për Mëshirën e tyre, përveç të fjeturve. Jeta është ëndërr për të gjithë të fjeturit. Por, shpesh etja është më e fortë se gjumi, prandaj na bënë të zgjohemi dhe veten e gjejmë me mendje tek uji. E sa herë më kujtohet uji, më kujtohen edhe pesë gishtrinjtë tu që bëheshin si pesë burime për të gjithë ata që donin ta shuanin etjen e asaj dite kur dielli të jetë afruar mbi kokat e njerëzve. Që shkretëtira të mos mbetej e shkretë, i duheshin gjurmët e këmbëve tua. Ti ecje mbi rërën e nxehtë, i shoqëruar nga shoku yt besnik, që duke jetuar pranë Dritës së Kandilit tënd, tha se paaftësia për të përceptuar është përceptim. Çdo përceptim është përpjekje për ta arritur një të vërtetë, por çfarë të përceptosh kur je me të vërtetën? Çdo gjë e shohim përmes dritës, por dritën përmes kujt e shohim?

O Kandil Ndriçues!
Pyetjet janë si etja e përgjigjet si uji. Qielli i përgjigjet tokës dhe toka gjithmonë u dorëzohet përgjigjeve të qiellit. Ajo nuk mund të mos pranojë çdo gjë që i vjen nga ai. E si mund të vdesin zemrat në tokë nga etja, duke mos pranuar përgjigjet tua që shembëllehen me “ujin që Allahu zbret prej qiellit, duke ngjallur përmes tij tokën”? (2:164).

Fatmir Muja

[_Mersin_]

MË MIRË DUART SE ZEMRAT

Le të bien të gjitha gjethet nga drunjët se nuk mund të duket bota më e trishtuar se kur ranë vetullat e Jakubit nga malli për Jusufin.
Le ta ngjyrosë vjeshta jetën e kësaj bote me të gjitha ngjyrat se ngjyrën e e fytyrës së Jusufit në momentin e hedhjes nga vllezërit në pus, nuk ka vjeshtë që mund ta pikturojë.
Le të lëshojnë retë e zeza shi sa të duan mbi tokë se një pikë loti nga sytë e Jakubit në këmishën e grisur të Jusufit është më e rëndë se të gjitha retë e ngarkuara me shi.
Le t’i zbardhojë dimri malet sa të dojë, deri në orën e fundit të ekzistencës së universit, se një thinjë në kokën e Jakubit është më e ftohtë se të gjithë dimrat e jetës bashkë.
Le të lëshojë pranvera me trëndafilat e saj çfardo arome se aromën që ndjeu Jakubi nga këmisha e Jusufit, nuk ka pranverë që do ta sjell mbi dhe.
Le ta djegë e pjekë vera tokën me diellin përcëllues sa të dojë se nuk mund t’ia kalojë nxehtësisë së verave të thata të atij që ëndërronte i lirë por nuk e dinte kuptimin e ëndërrave të veta pa Jusufin e robëruar.
Le të dehen nga bukuritë e kësaj bote gratë e të gjitha pallateve se dehja e grave nga bukuria e Jusufit të cilat prenë gishtrinjtë në vend të frutave që mbanin në dorë, është më shumë se dehje. Mbase më mirë që i prenë duart, se po të jetonin më gjatë në praninë e bukurisë, do t’i harronin edhe emrat, do t’i prisnin edhe zemrat!

Fatmir Muja

[_Mersin_]

RELIGJIONI SI OPIUM DHE OPIUMI SI RELIGJION

Religjioni, kjo fjalë që vjen nga gjuha e vdekur, por që vetë vazhdon të jetë e gjallë pothuajse në të gjitha gjuhët e Perëndimit, etimologjikisht domethënë lidhje. Por sado që etimologjia e një fjale përmban në vete një realitet konceptual, fjala si fjalë mund të marrë ngjyrime të ndryshme kuptimore, varësisht botëkuptimit nga i cili i qasemi. Sidoqoftë, etimologjia gjithmonë dëshmon se fjala është një racionalitet i shprehur njëmendësisht nga njeriu që është gjallesa e vetme që tingullin e kthen në fjalë. Duke pasur mundësinë që tingulli të mos mbetet në nivelin e klithmave, pëllitjeve apo cicërimave, njeriu identifikohet me fjalët por jo çdoherë me të njëjtat fjalë shfaq të njëjtin realitet. Si për mistikun, ashtu edhe për materialistin religjioni nënkupton lidhjen, mirëpo lidhjes të cilës i referohet i pari, nuk i referohet edhe i dyti. Ç’vlerë mund të ketë religjioni për njeriun që më shumë e vlerëson farën e cilësdo bimë sesa farën e tij? Është thënë se konceptet janë të kuptuarit e mendimeve dhe jo të fjalëve, por a mund të jetë religjioni më shumë se fjalë, për njeriun që aq sa është mosdyshues për mundësinë se një kokërr gruri ose një patate nuk shpërbëhet me futjen e saj në dhe (pavarësisht kohës sa qëndron aty pa dhënë shenjë gjallërie), aq është dyshues ose më drejt, mohues i mundësisë se fara dhe qenia e tij mund të ripërtërihen sërish mbas frymës së tij të fundit. Çdonjëri pranon se një farë e bimës ngjallet kur të jetë futur në tokë dhe të ketë kaluar një interval jo të shkurtër kohor, por jo çdonjëri mund të pranojë se kur të jetë futur vetë në dhe (bashkë me farën e tij), mund të ringjallet për të përjetuar një realitet tjetër. Njeriu që beson më shumë në farën e një lloji me zhvillim pakrahasueshmërisht më të ulët se zhvillimi i tij, religjonin mund ta përceptojë ose si sëmundje, ose si mundësi për të përfituar privilegj shoqëror dhe material. S’do mend se edhe sëmundja, edhe dëshira për privilegje janë të pranishme tek njerëzit që identifikohen me religjonin, ashtu siç nuk do mend se të njëjtat zënë vend edhe tek njerëzit që nuk identifikohen me të njëjtin. Nëse ekziston dëshira për diçka që na bën të ndihemi mirë (apo që e konsiderojmë të mirqenë), por mungojnë kushtet për ta realizuar atë praktikisht, atëherë shfaqet dhimbja. Njeriu nuk mund ta durojë këtë dhimbje, prandaj vazhdimisht kërkon alternativa për ta realizuar dëshirën e tij, dhe njëra nga këto alternativa, (mbase më e përshtatshmja), është religjioni. Poashtu, jo të pakta janë rastet kur në një shoqëri mund të gjesh individë që kryekëput identifikohen me nje teologji të caktuar të cilën e kanë gëlltitur pa e përtypur dhe si pasojë e kësaj, pavetëdije, ndihmojnë në realizimin e oportunizmit të dikujt tjetër. Dhe jo vetëm kaq. Të njëjtit përpiqen të mbrojnë doktrinën në të cilën janë zhytur, qoftë edhe dhunshëm, ndërkaq të mbrosh një doktrinë në një mënyrë të tillë të pakompromis, domethënë të mos e kesh kuptuar atë doktrinë, që sërish na e kujton shembullin e mëparshëm: të gëlltisësh pa papërtypur, të çosh në stomak një ushqim para se receptorët e gjuhës ta kenë pranuar shijen e tij dhe pastaj të flasësh për atë ushqim. Në rastet e tilla religjoni është opium që le të kuptojë se disa bindje janë shprehi, e mbi të gjitha, sëmundje. Sëmundja është përkufizuar si prania e një elementi të huaj në organizëm, mirëpo elementet e huaja apo ndryshe, viruset, nuk janë vetëm thjesht fizike dhe nuk e sulmojnë gjithnjë vetëm trupin duke shkaktuar çrregullime vetëm në rrafshin biologjik. Ekzistojnë viruse që ndryshe mund t’i quajmë edhe ide që nuk përkojnë me natyrshmërinë njerëzore, të cilat mund të futen edhe në rrafshin psikik dhe prania e tyre e sulmon personalitetin e njeriut duke shkaktuar njëfarë inflacioni mendor. Duke qenë në këtë gjendje, njeriu botëkuptimin e tij e formon duke pasur për bazë përjashtimin e të gjithë të tjerëve që nuk mendojnë si ai dhe jeton me dëshirën, pritjen dhe pretendimin që të tjerët të jetojnë sipas përfytyrimit dhe shijes së tij, dukuri kjo që përmblidhet në një emër të vetëm: egoizëm. Me mbizotërimin e religjionit opium, në truallin e filozofisë perëndimore janë zhvilluar dy mendime: që religjonin e kanë shpikur të varfërit për të ndikuar tek të pasurit dhe e kundërta, që religjonin e kanë shpikur të pasurit për të manipuluar me të varfërit. Gjithashtu, në fushën e psikologjisë, respektivisht në fillesat e psikoanalizës, religjioni është cilësuar si sëmundje dhe njeriu i sëmurë është marrë si bazë për zhvillimin e teorive të personalitetit dhe si model për studimin e të gjithë njerëzve. Sidoqoftë, perspektiva materialiste nuk ka bërë ndonjë përzgjedhje apo dallim ndaj religjiozitetit si prirje burimore dhe e natyrshme e njeriut që dëshiron ta njohë veten dhe pozicionin që i takon në univers dhe religjiozitetit si mundësi për t’i përligjur veprimet oportuniste dhe autoritariste. Figurativisht, meqë buka është helmuar, është fajsuar mielli dhe jo helmi. Kjo bukë e helmuar ka vazhduar të gatuhet dhe piqet në disa forma, derisa dozat dhe llojet e helmit kanë mundësuar jo religjioni të mbetet opium domosdoshmërisht, por opiumi të bëhet religjion. Së këtejmi, në botë është rritur numri i banorëve të varur nga opiumi dhe narkomania ka përjetuar zhvillim në nivel global. Narkomanët, me konsumimin e drogave, kërkojnë gjendjet që nga dikush janë quajtur parajsa artificiale. Shpërfillja e dimensoneve metafizike të njeriut sjell vetminë e padurueshme të jetës dhe kjo vetmi duhet të shmanget me mjetet që ofrojnë shpërfillësit e këtyre dimensioneve. Racionalizmi filozofik modern shpirtin njerëzor e ka reduktuar në psikë, e psika mund të na çojë në Hënë dhe Mars por nuk mund të na çoj përtej religjionit si opium dhe opiumit si religjion. Nëse një njeri humbet jashtë planetit Tokë, a ka arsye të besojë se fara e tij do të mbijë sërish në tokë? Nëse një njeri thahet në Tokë nga etja, a ka arsye të besojë se shiu do t’i vijë nga jashtë tokës? Psika nuk mund të përcaktohet si diçka thjesht materiale apo shpirtërore, por ajo është një ndërmjetëse mes mishit dhe frymës që merr të njëjtin kuptim që ka religjioni: lidhjen. Kur psika të jetë bashkuar me shpirtin nga brendia e qenies kumbon akustika e fjalëve hyjnore se damarët e trupit të njeriut nuk meritojnë të ushqehen me opium për t’i ndryshuar gjendjet e vetëdijes kur “Ne jemi më pranë tij se damari i qafës së vet.” (50:16).



Fatmir Muja

[_Mersin_]

NËSE KRIMINELI ËSHTË INJORANT, ÇFARË ËSHTË INJORANCA?

Thatësia mund të arrijë deri aty ku nuk arrinë uji njëlloj si fshehtësia deri aty ku s’mund të arrijë dituria. Çdo gjë që nuk e dimë quhet fshehtësi dhe e tillë do të jetë deri në momentin që dija ta zbulojë. Njeriu është qenie që kërkon siguri për të ardhmen e tij dhe posaçërisht siguri nga krimi i cili mbin dhe zhvillohet po në shoqërinë njerëzore. Mirëpo, që kur ekziston bota, nuk mbahet mend të ketë pasur shoqëri njerëzore pa kriminelë për të cilët edhe librat e shenjtë kanë paraqitur ligje ndëshkuese. E çfarë është krimineli? A duhet të ketë diç më pak apo më shumë se të tjerët që të jetë i tillë? Një gjë dihet: krimineli ka aq mend sa të dijë se po bën krim dhe është i përkryer në lidhjen e asociacioneve të veta mendore që nga fillimi i realizimit të projektit të vet e deri në fshehjen e gjurmëve nga të tjerët. Por, ajo që e dallon nga të tjerët është fakti se ai nuk mund t’i bëjë mirë vetes pa i dëmtuar të tjerët. Po pse kjo përqasje egoiste? Kur dy njerëz shkëmbejnë ide, marrin dhe japin nga njëri-tjetri, prandaj edhe gjendja e tyre është emërtuar marrëdhënie. Aty ku ekziston marrëdhënia, ekziston edhe përfitimi i dyanshëm (pavarësisht llojit të përfitimit). Krimineli nuk konkurron me ide, nuk jep por dëshiron të marrë kështu që vetë akti i dëshirimit përbën praktikisht fillimin e krimit. Krimineli është agresiv ndërkaq agresiviteti është reagimi i atyre që nuk mund të japin por duan gjithsesi të marrin ose më saktësisht, nuk kanë se çfarë të ofrojnë si shkëmbim për atë që u duhet dhe në mungesë të kësaj, duan ta rrëmbejnë dhunshëm, fshehurazi apo haptazi. Krimineli është inferior, prandaj së jashtmi shfaq superioritet në përpjestim me shkallën e inferioritetit që ndjen brenda. Krimineli është edhe guximtar dhe guximi i tij rezulton nga mosdija e tij sepse të kesh guxim për të marrë atë që nuk e paguan dhe të dëmtosh tjetrin për ta kënaqur veten, domethënë të mos kesh dije që të gjitha këto t’i realizosh në një mënyrë tjetër: duke i dhënë tjetrit diçka që ai nuk e ka dhe duke marrë nga ai atë që nuk e ke, dualitet i natyrshëm ky i ekzistencës së dikotomive që plotësojnë njëra-tjetrën. Mjerisht, kriminale nuk janë vetëm veprat e banditëve, por edhe veprat e antibanditëve të cilët duke mos ditur ta pakësojnë krimin, e rrisin atë. Kriminalieti, në kuptimin e rëndomtë të fjalës, është vetëm një segment i krimit që rezulton si produkt i mënyrës së të menduarit të një shoqërie të tërë në djepin e të cilës përkundet krimi. Vjedhja, korrupsioni apo vrasja janë disa nga pasojat që inicohen nga një shkak e ky shkak është sfondi që përbën botëvështrimin e atyre që nuk e duan diturinë por duan të jetojnë nga të diturit. Sa më larg dijes, aq më larg marrdhënies dhe aq më afër krimit. Mbase kjo e shtynte dhe mësuesin e lashtë romak, Senekën të pohojë se me injoratët duhet të shoqërohemi aq sa të mos i lëmë të mendojnë vetëm me kokën e tyre sepse po i braktisëm tërësisht, kushedi se çfarë mund t’u shkrep në mendje. Nga kjo këshillë e e mësuesit të vjetër del edhe një pyetje për nxënësit e rinj: Nëse krimineli është injorant, çfarë është injoranca? Nëse nuk është kriminalitet, atëherë për mua është fshehtësi të cilën ende dituria s’e ka zbuluar e nëse dituria s’e ka zbuluar, unë i ngjaj thatësisë dhe do të mbetem i tillë deri sa të më arrijë uji. Nëse është kështu, shpresoj që uji të më vijë para se të më vrasin kriminelët, të paktën të mos vdes i etur, përndryshe vrasja ime do të prezantohet si qërim hesapesh mes kriminelësh sepse nëse jam injorant, jam edhe … ! A jeni të sigurtë?

Fatmir Muja

[_Mersin_]

A DUHET TE JESH I KEQ QË TË ÇMENDESH APO DUHET TË ÇMENDESH QË TË JESH I KEQ?


Erdhëm pa dëshirën tonë në botë, por nuk mund të jetojmë pa dëshira. Erdhëm nga mosqenia por nuk mund ta pranojmë mosqenien tonë dhe të botës. Dëshiruam ta sundojmë botën, por bota na sundoi neve. Në çdo kohë ekzistuan dëshirat e njëjta, por çdo kohë kishte mjetet e ndryshme për t’i përmbushur ato. Ndërkaq, mungesa e mundësisë apo pafuqia për t’i realizuar dëshirat, solli çmendurinë si një lloj filozofie e të jetuarit e të gjithë mbretërve të robëruar nga mbretëritë e tyre, qofshin ata të lashtë apo postmodernë. Të gjithë mbretërit që luftuan për të marrë token, i mori toka, por çmenduritë e tyre nuk u varrosën për t’u kalbur por për të mbirë tek pasardhësit, prandaj ne u bëmë lloji i vetëm në tokë që luftuam pamëshirshëm llojin tonë, diçka që nuk e bëri asnjë lloj shtaze me llojin e vet. Megjithkëtë, çmenduria është pasojë e një shkaku ashtu siç janë veprimet pasojë e një besimi. Ajo nuk vjen thjesht nga mospërmbushja e një dëshire, por nga qëndrimi i dëshiruesit që nuk pajtohet me pafuqinë e tij, ose më mirë, me fuqinë e tij të kufizuar. Kush qëndron pas kësaj mospërmbajtje dhe qëndrimi shfrenues? A duhet të jesh i keq që të çmendesh apo duhet të çmendesh që të jesh i keq? Nëse jam i keq, mund të jap përgjigje të çmendur, nëse jam i çmendur, mund të jap përgjigje të keqe. Sido që të jem, pa juve jam vetëm një dorë, kështu që s’mund të duartrokas vetëm edhe po të jem mbret.


Fatmir Muja

[_Mersin_]

Index -> Poezi ->
O NJERI I MIRË!

O njeri i mirë
Nuk do të jesh i mirë për të gjithë
Ashtu si mjalti që nuk do jetë i ëmbël për të sëmurët
Edhe nëse je pafundësisht i mirë
Nuk do të jesh i mirë për ata që s’e besojnë pafundësinë

Edhe po u ngjite në majen më të lartë
Edhe po u zhyte në detin më të thellë
Prapë se prapë s’do të jesh i mirë për të gjithë
Zogjtë e malit e peshqit e detit do të tremben nga ti
Edhe pse ti nuk jeton për ta trembur askë

Edhe nëse për të gjithë bëhesh dritë
Dije se ata që lakmojnë jetën e hutinit
Do të dëshpërohen nga prania jote
Edhe nëse vetmohesh në shpellën më të errët
për të mos e lënduar asnjë zemër në botë
Sërish nuk do të jesh i mirë për të gjithë
Sepse ata që ndjekin gjurmët e mirësisë
do të kenë nevojë për dritën tënde

Ti shembëllehesh me pemën që u bën hije të gjithëve njëlloj:
Si atyre që të ujisin, ashtu edhe atyre që të gjuajnë me gurë
për t’i këputur frytet nga dega atëherë kur nuk arrijnë t’i kapin dot me dorë.
Ti nuk mashtrohesh me hijen tënde
Sepse sado e madhe apo e vogël të shfaqet ajo në takim me dritën
Ti e njeh veten dhe njerëzit i peshon me cilësitë e tyre

O njeri i mirë
Edhe nëse e ushqen me nektar gjithë njerëzimin
Prapë se prapë nuk do jesh i mirë për ziliqarin
që pranon të jetojë vetë i uritur
Vetëm e vetëm që ti të mos jesh i ngopur
Edhe ty të shijon ushqimi i këndshëm
Por kur sheh se mizat kanë filluar të bien në ushqim
Ti e braktis atë fare dhe largohesh
Sepse ti je për të gjithë, por nuk je si asnjëri

Ti nuk grindesh me ata që janë veshur me qefinin e paditurisë
Sepse zemra jote e di se diçka që ata e kanë përqafuar pa arsye
Ti s’mund t’ua heqësh me arsye
Por mirësia jote është mbi arsyen tënde dhe paarsyen e tyre
Sepse e mira ekziston para arsyes dhe arsyeja ekziston për ta zgjedhur të mirën
Meqë ti nuk mund ta zgjedhësh ardhjen apo mosardhjen tënde në botë
Ti ke zgjedhur të mirën e botës që të mos zgjidhesh nga e keqja e saj
Atëherë, si mund të jesh i mirë për të gjithë kur ti nuk e do të keqen?

O njeri i mirë!
Ti ke pranuar të durosh dhimbjen që vjen nga e vërteta
Prandaj nuk i merr për ilaç gënjeshtrat
Ti ke vdekur para se të vdesësh, prandaj je më i gjallë se të gjallët
Ti ke shkruar në epitafin tënd një fjalë të urtë si gjithë njerëzit e dlirë:
“Është mirë të jesh i rëndësishëm, por më e rëndësishme është të jesh i mirë.”

Fatmir Muja

[_Mersin_]

A DO T’IA DINIM VLERËN SHPIRTIT SIKUR TA BLINIM ME PARA?

Shpirti, ky emër i vjetër por i pavjetruar, shfaqet prapë në botën që jetojmë por që s’është e jona. Shpirti që nga dijetarët tradicionalë cilësohej si uji në tëndafil, si zjarri në thëngjill, si vaji në ulli, në kohën e konsumizmit edhe pse nuk njihet, nuk quhet fshehtësi. Gjykuam se mendja dhe truri ynë janë komponentet tona më të rëndësishme, por harruam se nga erdhi ky gjykim. Duke u përpjekur ta zotërojmë botën para se ta zotërojmë veten, harruam se ç’do të thotë prania e vetes në botë. Harresa na bëri t’i studijojmë retë pa menduar për qiellin, degët pa menduar për rrënjën, syrin pa menduar për dritën, derisa vetmia zbriti ne thellsinë e zemrave dhe na pikëlloi për të kaluarën e na bëri me ankth për të ardhmen. Nga ndjenja e padurueshme e kësaj vetmie u detyruam t’i pyesim teologët modernë për shpirtin, por feja e tyre e reduktuar në produkt kulturor të kohës, nuk na dha përgjigje, por thjeshtë na ndaloi të bënim pyetje. Sidoqoftë, shpirti nuk u qetësua dhe nuk do të qetësohet kurrë me ushqimet e trupit. Çdo dashuri ka epsh por çdo epsh nuk është dashuri, prandaj dhimbjet dhe vuajtjet që shkakton dashuria, nuk shërohen me asnjë kënaqje epshore. Dehja e dhimbjes nuk është shërimi i saj. Dashuria i takon shpirtit dhe epshi trupit, ndërkaq të dyja bashkë i takojnë njeriut që edhe në globalitet mund të pyes: A do t’ia dinim vlerën shpirtit sikur ta blinim me para? Edhe kjo, njëlloj si shpirti, pyetje e vjetër që kërkon përgjigje të re. Por, para se të merrnim përgjigje, me një ekzaminim shumë të kujdesshëm do të vërenim se jorastësisht, botës ku jetojmë i kemi zhveshur konceptin e universalizmit, për ta reduktuar në globalizëm. Globalizimi nënkupton vetëm globin, ndërkaq universalizmi rrjedh nga UNI që na e kujton njëshin. Njëshi na kujton vetëm një realitet të ekzistencës. Gjithçka buron nga Njëshi dhe i kthehet Atij. Tërndafili mbetet pa ujë, thëgjilli pa zjarr, ulliri pa vaj dhe shpirti pa fshehtësitë e të djeshmes dhe të nesërmes duke marrë përgjigjen: “…sot ta kemi hequr perden dhe po sheh qartë…” (50:22).

Fatmir Muja

[_Mersin_]

SHTATË DITËT DHE SHTATË QIEJT E NAMAZIT (1)

Njeriu nuk mund të ndahet nga hija e vet ashtu siç nuk mund të ndahet as nga fati i tij. Ai është i detyruar të ekzistojë dhe rrugëtimi i tij në ekzistencë fillon pa dijen e tij. Sidoqoftë, ai është më i dijshmi në botën të cilën nuk e ka zgjedhur, por në të cilën është më i zgjedhuri. Ai ushqehet në mitër, pa e ditur se ushqimet vijnë nga bota në të cilën do të jetojë. Jeta e tij në këtë botë, zë fill me dy veçori: oreksin dhe irritimin. Mësohet të pijë qumësht dhe pastaj nuk dëshiron të heq dorë nga ky veprim edhe kur mund të ushqehet me gjëra të tjera. Njëlloj mësohet edhe me botëkuptimin e jetës që merr nga prindërit dhe njerëzit që e rrethojnë, ndërkaq, besimi që ka ndaj këtij botëkuptimi mund të shembëllehet me urtësinë për zogun e robëruar që nuk di për ujë tjetër, veç ujit që është mësuar ta pijë brenda kafazit. Në moshën shtatëvjeçare, tek qenia e tij ende e njomë, shfaqet më qartësisht të konceptuarit për kohën: për të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen. Pikërisht, kjo është edhe koha kur zë fill formimi i ideve ndaj gjërave të përceptuara. Ashtu siç udhëton gjaku në damarët e tij për ta mbajtur gjallë trupin, edhe imagjinata e tij udhëton drejt gjetjes së përgjigjeve për ekzistencën. Nuk mund të jetojë pa pse-të dhe nuk mund të jetë gjithnjë i kënaqur me sepse-të. Por, a do të kishte jetë njerëzore nëse shpirtrat nuk do të trazoheshnin mes pse-ve dhe sepse-ve? A do ta meritonim emrin njeri nëse do të na mungonte kureshtja për të pyetur dhe a do të ekzistonin pyetjet sikur të mos ishin përgjigjet?!
Frymojmë brenda kohës e hapësirës dhe kemi shtatë ditë të javës me të cilat orientohemi dhe planifikojmë orarin e jetës sonë. U lindëm në njërën nga këto shtatë ditë dhe do të vdesim në njërën prej tyre. Madje, mund të ndahemi nga kjo botë pa e ditur kurrë kuptimin e emrave të këtyre ditëve që i jetuam dhe i kujtuam, qoftë për ndjesitë tona të ëmbëla apo të hidhura. Por, nëse njeriu gjakon për të vërtetën, zemrohet për të, qanë dhe qesh e ndonjëherë edhe gënjen për të, atëherë a do t’ia vlente të mos e dinte, të paktën kuptimin sipërfaqësor, të ditëve që përbëjnë vetë jetën e tij në tokë?!
Në kalendarin perëndimor java fillon nga e hëna. Ajo emërtohet sipas Hënës. Pastaj e marta sipas Marsit, e mërkura sipas Merkurit, e enjtja sipas Jupiterit, e premtja sipas Venusit, e shtuna sipas Saturnit dhe e diela sipas Diellit. Në gjuhet e folura në Perëndim, etimologjia e këtyre emrave gjithnjë kthehet tek e njëjta prejardhje – tek yjet planetarë. Dielli përbën qendrën dhe planetet tjera sillen rreth tij, simbolikë kjo me të cilën në Tokë paraqitet mësuesi (prijësi shpirtëror) i rrethuar nga nxënësit të cilët ndriçohen nga dituria e tij, duke u harmonizuar kështu kozmologjikisht me rendin apo sistemin universal.
Në kalendarin islam java fillon nga e diela. Ajo emërtohet El Ehad (يَوْمُ الأَحَدْ) që domethënë i pari. Pataj e hëna, El Ithnani (يَوْمُ الإِثْنَيْنْ) – i dyti; e marta, Eth-thulathau (يَوْمُ الثُّلاَثَاءْ) – i treti; e mërkura, El-erbiau (يَوْمُ الأَرْبِعَاءْ) – i katërti; e enjtja, El-hamisu (يَوْمُ الْخَمِيْسْ) – i pesti; e premtja, El-xhumatu (يَوْمُ الْجُمْعَة) – përbashkuesi dhe e shtuna, Es-sebtu (يَوْمُ السَّبْتْ) – ndërprerësi.
Ehad (e diela) apo “i pari” na e kujton njërin nga Emrat e Bukur të Krijuesit të ditëve. Allahu është I PARI, dhe gjithashtu edhe dita e parë vjen nga i njëjti Burim. E hëna është dita e ardhjes në jetën tokësore e Profetit të Fundit a.s. dhe quhet “e dyta” duke na kujtuar kështu se mbas dëshmisë së parë La ilahe ila-Allah, vjen dëshmia e dytë Muhamedun ResulAllah dhe në këtë ditë parapëlqehet të agjërohet. Pastaj java vazhdon të përmbushet me të tretën (të marten), të katërtën (të mërkurën) të pestën (të enjten e cila gjithashtu është e parapëlqyer për agjërim) deri tek përbashkuesi (e premta), dita në të cilën, sipas burimeve tradicionale, është përbashkuar krijimtaria e Ademit si qenie tredimensionale: trup, mendje dhe frymë. Si rrjedhojë, në këtë ditë bashkohen edhe besimtarët për t’u falur bashkërisht dhe fjala xhami derivohet nga e njëjta rrënjë e fjalës nga e cila vjen Dita e Xhuma, dita në të cilën poashtu do të bashkohet njerëzimi në Gjyqin e Fundit (Ditën e Gjykimit). Ndërprerësi (e shtuna), na jep simbolikën e ndërprerjes apo përfundimit të krijimit të qiejve dhe tokës, duke u bërë kështu dita përmbyllëse e javës. Me gjithë dallimet në emërtime dhe kuptime, ditët e javës, si në lindje ashtu edhe në perëndim, takohen domosdoshmërisht te Ai “që krijoi qiejt dhe Tokën për gjashtë ditë e pastaj u ngrit mbi Fronin hyjnor (që mbisundon gjithësinë). Ai me errësirën e natës e mbulon ditën, e cila e ndjek atë; Dielli, Hëna dhe yjet i përulen urdhrit të Tij.”(7/54). Derisa në perëndim përdoren emërtimet e ditëve që janë bazuar kryesisht në krijimtarinë fizike, si trupat qiellor apo yjet, në fjalorin tradicional islam këto emërtime tejkalojnë fiziken duke u ofruar shpirtrave kureshtarë shtigje për t’u lidhur metafizikisht me Realitetin Universal, nëpërmjet ritualit të përditshëm të namazit (fjalë e prejardhur nga gjuhët indo-iraniane që ka kuptimin e përuljes) apo siç quhet në Kuran, salatit (salah - صلاة). Vetë fjala salat, me të cilën është emërtuar lutja, derivohet nga fjala rrënjë silah (uasale, saleue) që domethënë lidhje.
Namazi, rekomandohet të fillohet nga mosha shtatë vjeçare, numër ky që paraqet një harmoni kozmologjike si: shtatë qiejt, shtatë ditët e javës që përsëriten, shtatë tingujt (notat) bazë (tingulli i tetë përsëritet sepse çdo gjë i kthehet Burimit të Vet), shtatë dyert e skëterres, shtatë ajetet e Kuranit pa të cilat nuk mund të kryhet falja si dhe shtatë pjesët e trupit të përbëra nga eshtërat (balli, dy duart, dy gjunjët dhe dy këmbët) me të cilat realizohet përulja (sexhdeja), duke iu afruar Atij që është më afër se damari i qafës sonë. (50/16)
Abdesi, çelësi i namazit, (larja rituale), në perspektivën e përshpirtshmërisë është shfaqur si akti më i shenjtë i pastrimit, jo thjesht i larjes së gjymtyrëve trupore, por mbi të gjitha pastrim nga harresa, rikujtim i përditshëm ndaj vetes sonë për të mos jetuar si harrestarë të shkujdesur në botën që me apo pa dëshirë, do t’i themi lamtumirë. Duke filluar me larjen e duarve, së pari të djathtës e pastaj të majtës, shfaqet edhe mendimi se uji është gjallëria e çdo gjëje dhe gjithashtu edhe ideja tjetër se me duart që i lajmë nuk do t’i prekim gjërat e ndaluara, nuk do ta lëndojmë askë me to, do të japim lëmoshë me to, do t’i ndihmojmë të tjerët me to dhe do të gjejmë kohë që me to t’i përkdhelim ato koka që fati i ka privuar nga ledhatimet prindërore. Pas duarve, shpëlahet goja, veprim ky që na kujton se njeriu me këtë organ kryen funksion të dyfishtë: ushqehet dhe flet, veçori kjo që e dallon nga shtazët të cilat me gojët e tyre ushqehen por nuk flasin edhe pse nuk u mungon zëri. Gjatë shpëlarjes së gojës, shfaqet edhe mendimi se nëpërmjet saj do ta themi vetëm të vërtetën dhe nuk do ta përgojojmë e thumbojmë asnjë zemër që gjallon në ekzistencë. Pastaj, shpëlahet hunda që (për dallim nga shtazët) tek njeriu është formësuar në atë mënyrë që të ketë mundësi lehtësisht të përulet, ta ulë pjesën më të lartë – ballin, në pozitën më të poshtme, (pa anashkaluar edhe mendimin për rëndësinë e shqisës së të nuhaturit). Më pas, lahet fytyra që përfshin sytë dhe ky veprim shoqërohet me mendimin se me ta nuk do të shikojmë drejt të ndaluarës por do të sodisim krijimtarinë e Atij që na bëri të shohim nëpërmjet Dritës së Tij. Për herë të dytë i lajmë duart, por, për dallim nga hera e parë, i lajmë me gjithë brryla, kështu, duart janë gjymtyrët që u ka takuar të lahen më shumë se sa tjerat gjatë abdesit ngaqë për shkak të ekzistencës së duarve, njeriu nuk e meriton emrin katërkëmbësh. Rrjedhimisht, nuk i takon as botëkuptimi i katërkëmbëshve, të cilët pothuajse çdo herë janë të zënë me kokën poshtë duke kërkuar ushqim në tokë, pa pasur kohë të vështrojnë qiellin e aq më pak të luten për shi, siç bën primati dykëmbësh – njeriu, duke drejtuar dy duart kah qielli. Më pas, me gishtrinjtë tregues lahen veshët duke na sjell në mendje të dëgjuarit dhe rëndësinë e kësaj shqise pa të cilën as të folurit nuk është i realizueshëm. Derisa sytë kanë kapakë për tu mbyllur natyrshëm, si kur jemi zgjuar ashtu edhe kur flemë gjumë, veshët janë krijuar pa kapakë dhe mund të mbyllen në raste të caktuara kur nuk duam të dëgjojmë. Madje, kur gjumi na ndërpret kontaktin me botën objektive, nëpërmjet veshëve kemi mundësi që herë-herë të pranojmë informacione të cilat regjistrohen dhe sadopak na mbajnë të lidhur me realitetin e jashtëm. Në aspektin moral, me larjen e veshëve kujtojmë edhe zotimin për të dëgjuar fjalët e dobishme dhe për t’u larguar nga të kotat. Më tej, abdesi vazhdon me prekjen ledhatuese të pjesës së sipërme të kokës, duke përfshirë edhe ballin, apo siç e quajmë me gjuhën e shkencës së sotme, lobin frontal, (pjesë kjo e rëndësisë më të veçantë për jetën) dhe përfundon me larjen e këmbëve duke dëshmuar se me to nuk do të ecim në drejtim të të ndaluarës dhe gabuarës, por do të shtegtojmë drejt punëve të mira për dobinë e gjithmbarshme. Në mungesë të ujit, mund të marrim tejmum, domethënë, të fërkojmë gjymtyrët me dhé të pastër dhe kjo vlenë derisa nuk gjejmë ujë, njëlloj siç ia vlen të merret dije nga një prijës (mësues) më pak i ditur, deri sa të takojmë një tjetër më të ditur.
Akti i parë i namazit është të qëndruarit vertikalisht, duke na e kujtuar se njeriu për dallim nga gjallesat e tjera, është e vetmja qenie që gëzon pozitën e mirëfilltë vertikale në natyrë. Ky pozicion i ngjan elifit, shkronjës A të Kuranit me të cilën niset Emri i Allahut. Rrjedhimish, me A niset edhe emri i njeriut të parë Ademit, si dhe alfabetet e pasardhësve të tij që përbëjnë mozaikun qendror të ekzistencës së kësobotshme. Adem domethënë mosqenie sepse ekzistenca kishte kaluar një kohë kur njeriu nuk ishte qenie e denjë për t’u përmendur (76:1) dhe u krijua nga hiçi (apo me gjuhën e filozofisë nga ex nihilo). Në Shpalljen e Fundit, njeriu është quajtur insan, fjalë e prejardhur kjo nga folja arabe nisjan që domethënë harresë sepse Ademi harroi (nesije) besëlidhjen që bëri me Krijuesin (20:115) dhe si pasojë e kësaj u shfaq jeta e tij e kësobotshme e emërtuar dunja, ndërkaq dunja vjen nga folja arabe dena që do të thotë rënie (me ra poshtë, të biesh në më të poshtmen).
Njeriut iu dha mundësia për të rënë, dhe gjithashtu, edhe për t’u ngritur sërish, vërtetësi kjo që e shtyu një të urtë të pohojë se fundi i diturisë është kur njeriu arrinë aty ku qe në fillim. Me dunja nuk nënkuptohet medeomos planeti i quajtur Tokë, por jeta e njerëzve që nuk janë ende në dijeni se tek ata manifestohen emrat hyjnorë. Trupi gjithmonë gjallon në të tashmen, ndërkaq mendja bredh herë në të shkuarën, herë në të ardhmen. Me thënien “Allahu Ekber” (thënie me të cilën fillon namazi), njeriu dëshmon se Allahu është i Madhërishmi, i Lartësuari dhe nuk ka nevojë për namazin e njeriut, por njeriu ka nevojë që mendjen e tij ta kthejë këtu dhe tani, në kohën e tashme në të cilën gjendet trupi dhe me krejt qenien e tij të kontemplojë për Atë që ia mësoi njeriut të gjithë Emrat, në mënyrë që qenia prej uji e dheu ta meritojë emrin “mëkëmbës i Allahut në tokë”. Këtu fillon edhe ngritja e njeriut dhe udhëtimi i tij në nivelet e ekzistences, duke përjetuar rrafshe më të larta të realitetit. Profetit të Bekuar a.s. namazi i është dhuruar Natën e Miraxhit (nata e udhëtimit të tij a.s. në qiej, fizikisht dhe shpirtërisht por që nuk nënkupton ngritjen në hapësirat astronomike që gjurmohen nga astronomia moderne) prandaj, ai u kthye në jetën tokësore me thënien: “Namazi është Miraxhi i besimtarit”. Besimtarët, në pamundësi për të udhëtuar fizikisht, në mënyrën siç udhëtoi Profeti a.s., nëpërmjet namazit udhëtojnë shpirtërisht drejt kërkimit të fryteve të Pemës së Kufirit të Fundit, shkallë kjo në të cilën kishte arritur zemra profetike e gatuar për dashuri dhe dije, madje përtej kësaj, afërsinë me të Parin dhe të Fundin “sa largësia midis dy harqeve ose edhe më afër”(53/9).
Secila ditë e javës ndërlidhet natyrshëm me trupin, mendjen dhe shpirtin e njeriut duke shaktuar gjendje të ndryshme tek qenia e tij. Lindja e diellit na jep ndjesinë e një fillimi kurse perëndimi i tij, ndjesinë e një fundi. Njeriu asnjë ditë nuk e përjeton njëlloj. Ashtu siç ndikojnë shfaqjet fizike si klima apo moti i një dite, edhe shfaqjet metafizike të përditshme, bëjnë që ai të mos e jetojë një gjendje konstante gjatë tërë jetës. Ashtu si çdo vit që formon një rreth në trungun e një lisi për të treguar vjetërsinë e tij, edhe ditët lënë gjurmë tek qenia njerëzore e cila për dallim nga lisi, (edhe pse nuk jeton mbi dhé sa një lis), ka vullnetin të mendojë për ditët që nuk i sjell vetë në botë, por që mund të përfitojë nga to. Namazi luan rolin e ekuilibrit trupor, mendor dhe shpirtëror në raport me jetën dhe botën. Vlera e tij kushtëzohet nga e jashtmja: intervali i caktuar kohor për t’u falur, si dhe nga e brendshmja: përqëndrimi i njeriut në kontemplim për Pafundësinë. Bashkimi i energjive të jashtme me ato të brendshmet e bën njeriun gjallesën më të fuqishme në tokë, sepse është pikërisht njeriu ai që mund ta shfrytëzojë këtë energji por edhe ta shpërfillë fare. Çdo rekat hyrës i namazit të përditshëm përbëhet nga shtatë lëvizje, (ngritja e duarve deri mbi supe, përkulja duke vendosur duart në gjunj, ngritja e sërishme në pozitën vertikale, përulja me ballë, ngritja nga përulja e parë, përulja e dytë dhe ngritja nga përulja e dytë). Kur këto lëvizje të jenë manifestuar dy herë, pason qëndrimi ulur i cili përfshin lëvizjen e gishtit tregues, akti i dëshmisë që mohon ilahen dhe pohon ALLAHUN, gjë që përbën fundamentin e jetës së personit që i është dorëzuar Vullnetit të Atij. Kjo dëshmi vjen mbas përuljes dhe me uljen e kokës në pjesën më të poshtme manifestohet akti më i lartë i afërsisë me Atë që këtë veprim në Kuran e ka quajtur sexhde (sexhde - ُسجدة‎, suxhud سُجود‎,), prejardhja e së cilës vjen nga sexhada e që do të thotë pëlqim, dakordim, pranim i diçkaje që është e vërtetë (me ra në ujdi, të dakordohesh). E njëjta fjalë përdoret edhe për krijesat e tjera si Dielli, Hëna dhe yjet të cilat bëjnë sexhde në vazhdimësi duke kryer funksionet brenda ligjit të caktuar. E kundërta e fjalës sexhde është fjala ebaa që do të thotë mospranim, refuzim i diçkaje që është e vërtetë dhe e cila është përdorur për djallin kur nuk pranoi të bënte sexhde për Ademin, do të thotë, refuzoi urdhërin hyjnor dhe u quajt shejtan, fjalë kjo e ardhur nga folja shetane që domethënë largim (me u largue) sepse ai u largua nga e Vërteta. E vërteta nuk është prodhim njerëzor por duhet të kërkohet te njeriu sepse njeriu frymon për të vërtetën. Secili njeri merret me të vërtetën, madje edhe mohimi i një të vërtete nga një gënjeshtar është marrje me të vërtetën sepse gënjeshtra ekziston mu për shkak të së vërtetës, gjë të cilën e paraqet simbolikisht i urti që thotë se në një treg ku qarkullojnë monedha të falsifikuara, medeomos që më herët kanë qarkulluar monedha origjinale. Secili e arsyeton idenë e vet, e mbron atë qetësisht apo duke polemizuar, lufton, jeton apo vdes për të vërtetën që e njeh ose mendon se e njeh. Ateisti përpiqet për të vërtetën e tij duke e mohuar teon e tij, ekzistencialisti duke jetuar si i hedhur në botë, agnostiku duke shpallur për njohje mosnjohjen, ndërkaq, ata që besojnë të fshehtën, duke i nisur dhe mbaruar me namaz ditët e jetës së tyre. Dy lëvizjet e fundit në namaz janë kthimi i kokës së pari djathtas, e pastaj mbarimin e shënon kthimi i kokës majtas ku gjendet edhe zemra fizike e qenies që ka ekskluzivitetin të mendojë. Me këtë akt dëshirohet paqja, apo siç quhet në Kuran, selami për krejt ekzistencën sepse kjo fjalë është përdorur për Tokën, qiejt dhe çdo gjë mes tyre e nga kjo fjalë vjen edhe fjala islam dhe musliman. Njeriu është mikrokozmos që dorëzohet për të gjetur paqen në makrokozmos, prandaj, nëpërmjet aktit të namazit arrinë tek njohja e Emrave të Atij që i thotë: “Sikur këtë Kuran t’ia shpallnim ndonjë mali, ti do ta shihje atë (mal) të përulur dhe të copëtuar nga frika e Allahut. Shembuj të tillë Ne ua japim njerëzve, që ata të meditojnë.” (59/21).

[_Mersin_]

SHTATË DITËT DHE SHTATË QIEJT E NAMAZIT (2)

“Bëhu!” është fjala nga e cila u shfaq ekzistenca dhe gjalloi njeriu i parë i cili, ngaqë nuk kishte nënë, nuk e dimë nëse erdhi në botë me kërthizë apo pa të. Por, sido që të ketë ardhur, ai prapë ishte qenie që e kishte merituar nderimin jo për arsye të përbërjes së trupit nga uji e dheu, por se në qenien e tij fryu “Ai që ka krijuar qiejt dhe Tokën për gjashtë ditë, teksa Froni i Tij ndodhej mbi ujë...” (11/7). Planeti ku frymon njeriu, gjithashtu përbëhet nga uji e dheu por, fryma i pamundësoi atij që të jetë vetëm bartës i ujit e i dheut. Kjo frymë, gjithmonë kërkon diçka tjetër, diçka më shumë se kjo botë në të cilën njeriu ndërtoi tregjet për të shitur mallra, e mjerisht, jo rrallëherë, e shiti edhe veten me çmim më të ulët se vlera e mallrave që nxori vetë në treg. Në njërin nga këto tregje, kishte ndodhur që njëherë në një pasdite, të pëlciste një tub kanalizimi nëpër të cilin kalonin jashtëqitjet njerëzore dhe nga kundërmimi i erës njerëzit po iknin të neveritur. I ndodhur në këtë rrëmujë, njëri nga njerëzit u afrua tek tubi i shpërthyer dhe qetësisht po vështronte fekalet njerëzore, duke ua ngjallur kureshtjen një numri jo të vogël njerëzish të cilët u kthyen për të kuptuar arsyen e mosikjes së këtij njeriu nga vendi ku qëndrimi po bëhej i papërballueshëm. Pyetjes së masës që synonte ta dinte “pse-në” e qendrimit të tij pranë fekaleve, ai iu përgjigj me pak fjalë: Paradite, ne qeniet njerëzore dolëm në treg dhe e blemë me lekë këtë nga e cila po ikim mbasdite, andaj po e shikoja dhe njëkohësisht po mendoja, sikur të mund të fliste kjo jashtëqitje e shpifur, do të pyeste: “A duhet të ikni ju nga unë apo unë nga ju?!” Por, ç’e do që gjërat nuk u shfaqën për të folur për njeriun por njeriu u shfaq për të folur për gjërat. Atij i duhet domosdoshmërisht t’i përmbushë motivet biologjike, të hajë e të pijë dhe në fund të neveritet nga teprica të cilën s’e mban dot organizmi i tij. Nëpërmjet trupit të tij aromat më të këndshme për të, shndërrohen në kundërmimet më të padëshirueshme për të. Gjatë gjithë jetës është i detyruar të mbajë brenda vetes diçka e cila bëhet aq e shpifur duke qëndruar brenda tij, saqë detyrohet të ikë prej saj kur ajo të ketë dalë jashtë tij. Por, a mund të ikë njeriu nga vetja e tij? A mund të pajtohet se ai kryen funksionin e një tubi kanalizimi dhe nuk është më shumë se sa një shtazë që flet? Ç’është të folurit, nëse me të nuk shprehim një racionalitet, qoftë ai edhe i gabuar? Nëse asgjë s’do të ishte e gabuar, a do të kishte njëmendësi dhe nëse realiteti shqisor do të ishte absolut, përse miza do të ndjente kënaqësi me gjërat që njerëzve u shkaktojnë neveri? Nëse realiteti shqisor i njeriut do të përbënte shkallën më të lartë të vërtetësisë, përse qentë do të nuhasnin më thellë se njerëzit?
Asnjë gjallese nuk i ofrohet një realitet i njëjtë dhe çdonjëri nga këto realitete është relativ. Njëlloj siç ekzistojnë organet shqisore për përkapjen e realitetit material, tek ne ekzistojnë edhe “pse-të” të cilat janë të pafundme sepse Atë të cilin duam ta arrijmë është i Pafund. “Përballë” Pafundësisë së Tij, dorëzohemi (dmth bëhemi muslimanë sepse ky është njëri nga kuptimet gjuhësore të kësaj fjale) duke ia kujtuar vetes sonë katër herë radhazi: “Allahu Ekber” që do të thotë se Ai përbën Realitetin Absolut dhe kështu fillojmë ezanin, thirrjen për namaz, i cili është njëra nga mënyrat që njeriun ta shpëtojë nga të qenët vetëm një tub nëpër të cilin hyjnë dhe dalin ushqimet apo vetëm një shtazë që flet. Kjo thirrje na jep simbolikën e fryrjes së parë të bririt (surit) nga engjëlli Israfil, fryrje kjo që jep sinjalin e vdekjes së të gjitha gjallesave, ndërkaq ikameti që pason mbas ezanit, fryrjen e dytë në bri (sur) që sinjalizon ringjalljen e të gjitha krijesave dhe paraqitjen e tyre pranë Të Vërtetës. “Pranë”, “përballë”, “paraqitje” janë vetëm shprehje të gjuhës sonë të varfër apo siç e ka quajtur një i ditur, gjuhës tragjike njerëzore, sepse ajo nuk arrinë pothuajse asnjëherë ta thotë atë që përjeton zemra e aq më pak vendndodhjen tonë në raport me Njëshin Absolut. Mbas ikametit, ngrisim duart mbi supe duke ua dhënë lamtumirën tonë shtatë ditëve tona të javës me shtatë lëvizjet e para që përbëjnë një rekat të namazit. Ashtu siç nuk mund të kuptohet një libër që e lexojmë me vëmendje të shpërqëndruar, njëlloj nuk mund të pëfitohet as nga namazi, nëse mungon prania e zemrës. Në Kuran zemra është quajtur kalb, që gjuhësisht domethënë ndryshim gjendjesh, kthim i diçkaje nga njëra anë në tjetrën apo nga njëra gjendje në tjetrën dhe me këtë emërtim nuk nënkuptohet organi i vendosur në anën e majtë të gjoksit të njeriut që pompon gjakun. Me kalb është emërtuar vetë thelbi i qenësisë njerëzore apo përmasa gjithpërfshirëse e qenies njeri. Të urtët, zemrën e kanë shembëllyer me një pus ndërkaq pesë shqisat me pesë burime që vazhdimisht derdhen në të dhe për të kuptuar se ç’po ndodh në pus, kanë parapëlqyer që përkohësisht të ndërpresin rrjedhën e këtyre pesë burimeve, që domethën të privohen informacionet e pesë shqisave me qëllim që ta kuptojmë se ç’po ngjet në thelbin apo brendinë tonë. Gjithashtu, në Kuran janë përmendur tre gjendje të zemrave: zemra e gjallë, e sëmurë dhe e vdekur. Zemra e gjallë është e mbushur me besim që me gjuhën e Kuranit është quajtur iman ndërkaq iman etimologjikisht domethënë siguri. Poashtu, edhe në hebraishte, njëra nga gjuhët më të vjetra në të cilën ka zbritur Shpallja Hyjnore, besimi është emërtuar me fjalen e ngjashme emunah që ka të njëjtin kuptim, kurse fjala amen (në terminologjinë islame: amin) që vjen nga emunah, domethënë: “në të vërtetë, padyshim, ashtu është”. Me të njëjtën fjalë, edhe sot e kësaj dite përmbyllen lutjet e tre besimeve që vijnë nga babai i profetëve, Ibrahimi a.s. Imani përfshin dijen, fjalën dhe veprimin që konsistojnë me tre veçoritë që njeriun e ngarkojnë me përgjegjësi: intelegjencën, të folurit dhe vullnetin.
Zemra e sëmurë qëndron në mes të zemrës së gjallë dhe të vdekur dhe fati i saj varet nga përpjekjet e saj. Nëse përpjekjet e saj bëhen në favor të shëndetit, bëhet zemër e gjallë, në të kundërtën, ngurtësohet dhe vdes. Zemra e vdekur nuk përulet sepse nuk mallëngjehet për takimin me Atë që “…nuk i ka dhënë asnjë njeriu dy zemra…” (33/4), duke i pamundësuar kështu çdonjërit prej nesh që t’i përkushtohet gënjeshtrës dhe të vërtetës në të njëjtën kohë.
Ne mund ta ushqejmë trupin me ushqime të dobishme apo të dëmshme, ashtu siç mund ta ushqejmë mendjen me mendime të sakta apo të rreme apo zemrën me veprime të mira a të liga dhe secila nga këto e bartë çmimin e vet të ciln ne do ta paguajmë për veten ose kundër vetes. Shtazët janë krijuar me epsh e pa intelekt, engjëjt me intelekt e pa epsh, ndërsa njeriu me të dyja. Duke poseduar të dy komponentet, ekzistenca i ofron mundësinë të ngritet më lartë se engjëjt ose të bie më poshtë se shtazët. Pozitat në namaz janë pozitat e engjëjve që Profetit të Bekuar iu shfaqën në Miraxh. Në qiellin e parë engjëjt qëndronin vertikalisht, në qiellin e dytë ishin të përkulur, në qiellin e tretë ishin përulur në sexhde, në qiellin e katërt ishin të gjunjëzuar, në qiellin e pestë shprehnin përkushtimin e tyre duke e ngritur Lavdinë e Tij të Përjetshme, në qiellin e gjashtë e shprehnin përkushtimin për Madhështinë e Tij, në qiellin e shtatë shprehnin vetëm urime për Atë, dhe të gjitha këto i bënin qëkur ishin krijuar. Duke i përbashkuar këto shfaqje madhështore të universit, njeriu harmonizohet me lëvizjet e natyrshme të krijimtarisë dhe dëshmon me intelegjencën, vullnetin dhe të folurit e tij se Ai që e ka krijuar “…nga një pikë farë e përzier, për ta sprovuar…” (76/2), është Realiteti i Vetëm te i Cili do të kthehet nëpërmjet vdekjes. Dunjaja, figurativisht është paraqitur si një bark i madh nga i cili do të dalin qeniet njerëzore për tu ballafaquar me realitetin tjetër, ashtu siç e ndërrojnë mënyrën e jetesës kur dalin nga barku i nënave në këtë botë. Me vdekjen e trupit, vdesin të gjitha sëmundjet trupore dhe mbeten të gjitha sëmundjet shpirtërore si padituria, gënjeshtra, lakmia, mendjemadhësia, shpifja, mashtrimi, përgojimi dhe gjërat e tjera të neveritshme me të cilat shpirti është mësuar të jetojë me to në dunja por do t’i mungojnë përjetësisht në ahiret (jetën e përtejme). Në mungesë të tyre, qenia digjet dhe nuk ka dënim më të dhembshëm se sa të duash diçka që nuk mund ta kesh më kurrë, ose më drejt, ta duash relativen duke e marrë për absolute, veprim ky, që në Kuran është përshkruar “…si mirazhi në shkretëtirë e të cilin i etshmi e kujton për ujë, por, kur arrin tek ai vend, nuk gjen asgjë.” (24/39).
Zemrat e gjalla nëpërmjet diturisë arrijnë të realizojnë namazin dhe nëpërmjet namazit arrijnë të zbulojnë urtësinë që fshihet brenda tyre, prandaj, zemra është quajtur edhe xhan. Fjala xhan vjen nga folja xhenna që do të thotë fshihem (me u fshehë). Embrioni në bark quhet xhanin. Nga e njëjta rrënjë vjen edhe emri xhenet me të cilën është emërtuar parajsa. Me fjalën xhenet janë emërtuar edhe kopshtet, për shkak të dendësisë së drunjve që kanë mbuluar tërësisht tokën dhe ajo nuk është parë. Zemra meriton emrin fshehtësi sepse është vendbanimi i dashurisë, kurse dashuria është fillimi i çdo lëvizjeje. Aq sa ka zemra, ka edhe dashuri dhe aq sa janë të ndryshëm njerëzit aq janë të ndryshme dashuritë. Në botë ka dashuri që me ndarjen e të dashuruarve vjen mërzia. Ka dashuri kur nga ndarja vjen pikëllimi. Mërzia shfaqet me humbjen gjërave materiale, ndërsa pikëllimi me humbjen e gjërave shpirtërore. Në botë ka edhe dashuri që me takimin e të dashuruarve shuhet malli, por ka edhe dashuri që me takimin e tyre shtohet malli. Zemrat që janë mësuar të jetojnë me Të Vërtetën, nuk mund ta durojnë ndarjen nga Jetdhënësi, prandaj, çdo ditë qëndrojnë në pozitat engjëllore për ta shmangur vetminë e jetës së dunjasë dhe përulen përvujtnisht duke kontempluar përmallshëm për takimin me Atë. Namazi është takimi që atyre ua shton mallin për Vizionin e Bukur të Fytyrës së Atij që nga Dashuria e ka shfaqur ekzistencën me një “Bëhu!” por nuk e ka zhdukur me një “Zhbëhu!” Nga dhimbja dhe malli që ka shkaktuar ndarja, njëri nga të përmalluarit pshertinë:



Trupi nga dheu është krijuar dhe n’vendin e tij është duke jetuar
Por shpirti im është në mërgim, pret ditën e kthimit me mallëngjim
Mëshirë, o njerëz të mirë, për mërgimtarin e shkretë
që përpiqet të kthehet në vendin e vet



Çdo ditë na e shkurton jetën në këtë botë, na largon nga tregjet e saj, nga nevojat biologjike dhe konsumuese të patjetërsueshme, nga aromat dhe kundërmimet e saj, nga bukuritë dhe shëmtitë e saj dhe na afron te “vendkthimi” ynë. Çdo ditë i afrohemi Ditës në të cilën ezani nuk do të na thërras më: “Eja në namaz, eja në shpëtim”, por ne npërmjet këtij ezani do t’i kujtojmë shtatë ditët dhe shtatë qiejt e namazit, sepse “çdo gjë që është në Tokë, do të zhduket, e do të mbetet vetëm Fytyra e Zotit Tënd, plot Madhëri dhe Nderim.” (55/26-27)



Fatmir Muja