Krijohet LDN, ilaēi qė trajton me sukses pėrdoruesit e drogės
Shkencėtarėt kanė krijuar njė ilaē qė mund tė pėrdoret ndaj shumė sėmundjeve pėrfshi sklerozėn e shumėfishtė, parkinsonin madje edhe kundėr virusit HIV. Por vėshtirėsia qė ndeshen ata ėshtė financiare dhe se sa do tė jenė nė gjendje tė bindin firmat farmaceutike pėr tė investuar nė kėtė prodhim tė ri. Ilaēi quhet LDN, akronim anglisht qė nė shqip mund tė pėrkthehet si “dozė e ulėt naltrexone”. Shumė pacientė qė e kanė provuar thonė se ilaēi jep rezultat tė mira dhe nuk lė efekte tė kėqia anėsore. Por marrja e LDN-sė nė farmaci mund tė jetė problem. Pam Suegart pėrpiqet tė kujdeset pėr fėmijėt e saj. Por nuk e ka tė lehtė. Ajo vuan nga sėmundje Crohn qė shkakton fryrje e ndonjėherė ulēer nė organin e tretjes. Si pasojė e sėmundjes, Pam ra nga pesha afro 30 kilogram dhe flokėt filluan t’i binin. Dikush i tha se shkencėtarėt nė njė klinikė po bėnin prova me njė ilaē tė ri qė mund t’a ndihmonte atė. Kėshtu Pam u bė pjesė e grupit tė pacientėve qė po eksperimenton ilaēin LDN nė Kolegjin mjekėsor tė Pensilvanisė.
Prova
Deri tani ky ilaē ėshtė provuar i suksesshėm nė doza tė larta vetėm nė trajtimin e personave nėn ndikimin e fortė tė drogės si heroinė e opium. Shkencėtarėt mendojnė se njė dozė e ulėt me LDN mund tė ndihmojė miliona pacientė qė vuajnė nga sėmundje tė ndryshme. Megjithatė, mjekėt kanė provuar se LDN-ja mund tė pakėsojė dukshėm simptomat tek pacientėt me dhimbje nė stomak. Mjekja Xhill Smith thotė se LDN-ja vepron duke forcuar sistemin e imunitetitit tė organizmit, ndryshe nga ilaēet e tjera qė e dobėsojnė atė. Dhe dobėsimi i sistemit tė imunitetit dihet se i hap rrugėn sėmundjeve tė tjera dhe mund tė bėhet shkak pėr kancer. Deri tani shkencėtarėt janė tė kėnaqur me rezultatet dhe pas dy a tre provave tė tjera klinike, ata shpresojnė qė LDN-ja tė dalė nė farmaci.
Kėrkimet
Ndėrkohė doktor Ian Zagon pranė Kolegjit mjekėsor, po pėrdor minjtė nė laborator pėr tė parė nėse LDN-ja mund tė ndihmojė pėr ngadalėsimin e sėmundjeve tė parkinsonit dhe tė sklerozės sė shumėfishtė. Ai filloi kėrkimet nė kėtė fushė pasi dėgjoi nga pacientėt pjesmarrės nė studim, se duke marrė LDN ata ndjeheshin mė mire. Por pėr tė siguruar miratimin nga qeveria pėr pėrdorimin e LDN-sė nevojiten prova e studime tė tjera nė shkallė tė gjėrė, dhe pėr kėtė duhen fonde. Doktor Zagon thotė se fondet financiare pėr studime nė shkallė tė gjėrė zakonisht vijnė nga firmat e mėdha farmaceutike. Shkencėtarėt thonė se LDN-ja ka edhe kosto tė ulėt, vetėm njė dollarė nė ditė pėr pacient dhe kjo mund tė shihet nga firmat framaceutike si pa interes fitimi. Studimi i tanishėm financohet nga Instituti kombėtar i shėndetit dhe nga Programi pėr kėrkime mjekėsore nė shkallė tė gjėrė.
Mbipesha
Rastet e mbipeshės trupore mes fėmijėve nuk pėsojnė rritje.
Statistikat e fundit tė qeverisė tregojnė se qė nga viti 1999, rastet e mbipeshės trupore tek fėmijėt nuk kanė shėnuar rritje. Shtrohet pyetja: A mund tė jetė ky fillimi i fundit tė rasteve tė mbi peshės trupore tek fėmijėt? Mbi pesha trupore nė Shtetet e Bashkuara ka qėnė nė rritje qė prej vitit 1960 kur vetėm 5 pėrqind e fėmijėve ishin mbipeshė. Nė vitin 1999, kjo shifėr u rrit nė 19 pėrqind, por tė dhėnat e fundit tregojnė se kėto shifra po shkojnė drejt rėnies. Shkencėtarė pranė qendrės pėr kontrollin dhe parandalimin e sėmundjeve analizuan tė dhėnat nga 8 mijė fėmijė nė mbarė vendin qė morrėn pjesė nė njė anketė shėndetėsore.
Ekspertėt
Ekspertėt morrėn nė shqyrtim tė dhėnat nga viti 1999 deri mė 2006 dhe vunė re se gjatė kėsaj periudhe rastet e mbipeshės trupore tek fėmijėt nuk ishin shtuar. Kėto nivele nuk ishin rritur si tek djemtė edhe tek vajzat, megjithėse fėmjėt meksikano amerikanė e afrikano amerikanė vazhdojnė tė jenė me mbipeshė mė tė madhe nė krahasim me fėmijėt e racės sė bardhė. Ekspertėt shprehen tė kėnaqur nė pėrgjithėsi me tė dhėnat e studimit, duke thėnė se kėto janė rezultatet e pėrpjekjeve dhe masave tė mara nga sektori i shėndetit publik pėr tė luftuar mbipeshėn trupore tek fėmijėt duke hequr nga menutė e menzave tė shkollave artikujt ushqimorė qė shkaktojnė mbipeshė. Por gjithashtu ata theksojnė se mos shtimi i rasteve tė mbipeshės nuk do tė thotė pakėsim i tyre dhe nė kėtė drejtim mbetet ende shumė punė pėr t’u bėrė.
Ē’ndodh me organizmin qė nga momenti i shuarjes sė cigares sė fundit
Qė nė 20 minutat e para tė ndėrprerjes sė pirjes sė duhanit, organizmi i njeriut fillon t’i kthehet gjendjes normale. Zemra ėshtė mė mirė qė nė 24 orėt e para, mbaresat nervore pas 48 orėsh, ndėrsa mushkėritė pas disa muajsh.
Pas 20 minutash: Shtypja e gjakut dhe pulsi bien nė vlera normale, temperatura e duarve dhe kėmbėve ngrihet nė vlerat normale.
Pas 8 orėsh: Pėrqendrimi i monoksidit tė karbonit nė gjak bie dhe i afrohet normales, pėrqendrimi i oksigjenit nė gjak rritet deri nė vlerėn e duhur.
Pas 24 orėsh: Zvogėlohet rreziku nga infarkti i zemrės.
Pas 48 orėsh: Mbaresat nervore fillojnė tė ripėrtėrihen, pėrmirėsohet ndjenja e nuhatjes dhe shijes, tė ecurit ėshtė mė i lehtė.
Pas 2 javėsh deri nė 3 muaj: pėrmirėsohet qarkullimi i gjakut, rritet kapaciteti i mushkėrive deri nė 30 pėr qind.
Pas njė deri nė nėntė muaj: Zvogėlohet numri i kollitjeve, tendosja e sinuseve, lodhja dhe frymėmarrja e shpejtuar, rigjenerohen qelizat e mushkėrive.
Pas njė viti: Rreziku nga sėmundjet koronare kardiovaskulare ėshtė 50 pėr qind mė e ulėt sesa te duhanpirėsit.
Shkencėtarėt suedezė kanė pohuar se mėnyra e jetesės e cila ėshtė pasojė e pasurisė, te shumica e njerėzve, nė tė ardhmen do tė jetė njėri nga shkaktarėt kryesorė tė vdekjes. Deri nė vitin 2050, parashikohet se 1/3 e vdekjeve do tė jenė pasoje e aksidenteve tė komunikacionit, kancerit dhe sėmundjeve kardiovaskulare. Cigaret do tė mbeten edhe mė tutje si shkaktarė mė tė famshėm tė vdekjes, mirėpo vdekja nga duhani do tė mund tė parandalohet. Diabeti dhe astma janė po ashtu nė rritje nė mbarė botėn, thonė drejtuesit e OBSH, duke shtuar se edhe nė vendet e varfra personat vuajnė nga mbipesha. Nė njė raport, OBSH ka zbuluar se nė vitin 2004, nga kanceri kanė vdekur 7.4 milionė njerėz, ndėrsa ky numėr deri nė vitin 2030, do tė dyfishohet. Nė tė njėjtėn kohė do tė rritet edhe numri i vdekjeve nga sėmundjet kardiovaskulare, nga 17.1 milionė (nė vitin 2004), deri nė 23.4 milionė (nė vitin 2030). Vdekjet e shkaktuara nga malaria do tė zvogėlohen pėr shkak tė zhvillimit tė shpejtė. Nga duhani do tė vdesin 1/3 ose 1/2 duhanpirėsve. Ėshtė befasuese, se nė bazė tė kėtyre parashikimeve, mbi 80 pėr qind e tė vdekurve nga “sėmundjet moderne”, deri nė vitin 2030, do tė jenė nė vendet nė zhvillim.
Njė kėmbė e re artificiale, tashmė ka dalė nė treg dhe fillimisht po u ofrohet ushtarėve amerikanė qė kanė humbur kėmbėt nė luftė nė Irak e Afganistan, si dhe njerėzve qė vuajnė nga diabeti dhe si pasojė kanė humbur kėtė gjymtyrė. Kjo protezė quhet Proprio Foot apo Kėmbė e vėrtetė. Ajo kushton rreth 12 mijė dollarė dhe pėr nga veprimet i afrohet shumė kėmbės sė vėrtetė. Projekti pėr krijimin e njė kėmbe tė tillė artificiale u financua nga qeveria amerikane pėr t’u ardhur nė ndihmė ushtarėve tė saj tė plagosur nė Irak e Afganistan. Nė sajė tė pėrparimeve teknologjike, kjo kėmbė protezė lėviz thuajse njėsoj si kėmba qė ajo zėvendėson, duke reaguar ndaj sinjaleve qė dėrgojnė muskujt e pacientit. Disa prej kėtyre gjymtyrėve janė pajisur edhe me ndiesorė dhe mikropėrēues duke i bėrė ato t’i kryejnė veprimet vetė, natyrshėm, pa sforcim tė pacientit.
Pėrdorimi
Njė shembull ėshtė Proprio Foot, qė Bradly Peterson pėrdor. Kjo kėmbė ėshtė prodhuar nga njė firmė protezash nė Islandė, me fonde tė qeverisė amerikane. Peterson thotė se veēanėrisht kur ngjit shkallėt ai nuk sforcohet fare. Kėmba artificiale i kryen vetė tė gjitha veprimet. Kėmba artificiale vihet nė veprim me bateri dhe ėshtė pajisur me njė program kompjuterik qė pėrdor ndiesorė pėr tė dėrguar informacionin tek njė mikroprocesor, i cili sinjalizon njė aktivizues pėr t’iu pėrshtatur lėvizjes sė pacientit. Peterson mund tė mbathė lehtėsisht kėpucė atletike apo kėpucė tė ēdo lloji e pėr ēdo rast. Firma prodhuese thotė se kjo ėshtė kėmba e parė protezė inteligjente. Tani pėr tani, kjo kėmbė kushton 12 mijė dollarė, ēmim qė zakonisht pritet tė bjerė, ashtu siē ndodh nė treg pak pas daljes sė prodhimeve tė reja.
Tumori
Mjekėt i bėnė njė analizė biopsie tumorit tė senatorit Edėard Kennedy dhe njoftuan dje, se ai ėshtė malinj. Demokrati dhe mishėruesi i politikave liberale amerikane pėsoi njė krizė konvulsive tė shtunėn nė mėngjes nė shtėpinė e tij nė shtetin Masaēusets. Mjekėt e senatorit Edėard Kennedy zbuluan njė tumor nė indet qė mbėshtesin strukturėn e nervave nė tru dhe nė shtyllėn kurrizore. Termi pėr kėtė tumor ėshtė glioma malinje. Dhe njė nga simptomat e zakonshme janė krizat konvulsive. Senatori Kennedy u dėrgua me urgjencė nė spital pas kėsaj krize. Instituti Kombėtar i Kancerit thotė se gliomat malinje janė tipi mė i zakonshėm i kancerit nė tru tek tė rriturit. Askush nuk e di shkakun e kėtij tumori por faktorėt e rrezikut janė disa. Burrat mund tė preken prej tij mė shumė se gratė. Tė bardhėt preken mė shumė se racat e tjera. Mosha ėshtė gjithashtu njė faktor. Njė tumor i tillė shfaqet mė shpesh nė moshat mbi 70 vjeēare.
Diagnostikimi
Tumoret nė tru mund tė diagnostikohen me disa mėnyra duke pėrfshirė skanimin dhe biopsinė. Sėmundja ėshtė shumė e vėshtirė tė kurohet, por teknologjia e re mund tė ndihmojė nė kėtė drejtim. Nė qendrėn mjekėsore tė Universitetit Duke nė shtetin e Karolinės sė Veriut, mjekėt kryejnė njė radiokirurgji preēize nė tumor me njė pajisje tė quajtur Novalis Tx. Doktor John Kirkpatrik thotė se kjo teknologji ėshtė njė zbulim i rrallė. “Kjo na ndihmon tė fusim njė dozė tė lartė mjekimi nė tumor, pra ta vemė tumorin mė mirė nėn kontroll duke mos prekur strukturėn normale tė trupit”,- thotė ai. Mjekėt e Senatorit Kennedy nuk e kanė pėrcaktuar ende metodėn e kurimit. Por Instituti Kombėtar amerikan i Kancerit thotė se rezultetet e pacientėve me gliomė malinje nuk janė tė suksesshme. Megjithatė instituti rekomandon ndėrhyrje kirurgjikale pėr tė gjitha tumoret nė tru tė pasuara me rrezatime apo kimioterapi.
Operacioni Lasik
Agjencia federale qė kujdeset pėr cilėsinė e ushqimeve dhe ilaēeve po shqyrton edhe njė here njė procedure mjaft tė pėrhapur mjekėsore siē ėshtė operacioni Lasik nė sy qė i bėn njerėzit tė shohin pa ndihmėn e syzeve apo lenteve tė kontaktit. Miliona vetė i janė nėnshtruar kėsaj procedure, megjithatė disa pacientė thonė se vazhdojnė tė kenė probleme edhe pas operacionit.“Shikim tė pėrsosur sa hap e mbyll sytė”, ky ėshtė premtimi qė ėshtė pėrmbushur pėr rreth 95 pėr qind tė pacientėve. Por ēfarė ndodh me 5 pėrqindėshin tjetėr, qė pas procedurės shikon turbullt, nuk mund tė shikojė natėn, apo sheh hije e xixa e yje.
Barbara Berney thotė se tani pas operimit nuk sheh as pėr t’i dhėnė makinės dhe e ka tepėr tė vėshtirė tė shikojė rrugėn qė ecėn. Dhe Barbara nuk ėshtė vetėm. Aby Ellin thotė se operacioni Lasik e ka lėnė atė me tharje kronike tė syve. Ajo ndjen dhimbje dhe i duket sikur sytė i janė mbuluar me njė perde qė nuk e lė tė shohė qartė.
Studimi
Tani, 10 vjet pas miratimit tė kėsaj procedure, Agjencia amerikane pėr ushqime dhe ilaēe po pėrgatit kryerjen e njė studimi nė shkallė kombėtare pėr tė pare gjendjen e pacientėve qė janė trajtuar me kėtė operacion. Doktor Roy Rubenfeld, i cili ka kryer mijėra operacione Lasik, kėmbėngul se komplikacionet nga kjo procedure janė tė rralla, madje suksesin e saj ai e quan njė rast tė pashembullt nė mjekėsi. Doktor Rubefeld thotė se ēdonjėri qė mendon t’i nėnshtrohet njė operacioni tė tillė duhet tė marrė parasysh edhe rreziqet. Lasik, njė akronim pėr Laser-Assisted In Situ Keratomileusis, qė don tė thotė ndėrhyrje nė sy me ndihmėn e rrezeve Lazer, kryehet pėr tė ndryshuar formėn e kornesė pėr tė eleminuar apo pakėsuar nevojėn e pėrdorimit tė syzeve. Procedura nuk zgjat mė shumė se 20 minuta pėr tė dy sytė dhe pacienti nuk ndjen ndonjė dhimbje. Agjenica e ushqimeve dhe ilaēeve tani po grumbullon dėshmitė e mjekėve dhe pacientėve pėr tė vendosur nėse vendimi pėr lejimin e njė procedure tė tillė duhet ndryshuar ose jo.
Tė rejat nga shkenca
Shtatzėnat nuk duhet t’i pėrdorin celularėt
Edhe pse vazhdimisht paraqiten studime kundėrthėnėse nė lidhje me pėrdorimin e telefonave celularė, ende nuk ėshtė e qartė nėse vėrtet pėrdorimi i celularėve mund tė jetė shkaktar i sėmundjes Alzheimer ose mund tė sjellė sterilitetin te meshkujt, ose sipas studimeve tjera radio-valėt nuk kanė asnjė ndikim negativ nė shėndetin e njeriut. Sipas njė studimi mė tė ri, tė realizuar nga UCLA (Universitet e Kalifornisė nė L.A.) dhe nga Universiteti Aarhus i Danimarkės, ekspertėt kanė ardhur nė pėrfundim se pėrdorimi i telefonave celularė gjatė shtatzėnisė, edhe atė vetėm dy ose tri herė nė ditė, mund tė shkaktojė probleme tė mėvonshme nė sjelljen e fėmijės, hiperaktivitet dhe ērregullime tė ngjashme. Shkencėtarėt nga tė dy Universitetet, tė cilėt kanė marrė pjesė nė kėtė studim kanė qenė tė befasuar nga rezultate e fituara, mirėpo kanė pohuar se nevojiten studime shtesė pėr t’i vėrtetuar kėto rezultate.
Tė rejat nga shkenca/ Tani mund tė blini edhe zėrin
Nė Sherbimin ORL pranė spitalit Francez prej gati 50 vjetėsh trajtohen midis tė tjerash edhe patologjitė tumorale tė laringut. Trajtimi i kėtyre patologjive konsiston nė heqjen e pjesshme tė laringut kur tumori ėshtė nė stadet fillestare, dhe nė heqjen e plotė tė tij kur tumori ėshtė nė stade tė avancuara. Natyrisht qė nė rastin kur tė sėmurit do t'i hiqet i gjithė laringu mjeku e ka tė vėshtirė qė t' ja prezantojė tė sėmurit kėtė dhe ta bindė atė qė laringu i tij duhet hequr dhe se ai nuk do tė ketė mė zė. Mungesa e zėrit pas heqjes sė laringut sjell jo pak probleme sociale pėr tė sėmurin dhe kjo bėn qė njė pjesė e tė sėmurėve tė mos pranojnė asnjė lloji trajtimi. Pėr tė shmangur kėtė problem tė madh social mjekėt e kėtij shėrbimi pėr herė tė parė kėto ditė kanė vendosur protezė zėri pas heqjes sė laringut e cila e rikthen zėrin nė masėn 70-80%. Bėhet fjalė pėr protezėn e cila vendoset menjėherė pas heqjes sė laringut nė rastin e patologjive tumorale tė laringut (kancerit nė laring), kur i sėmundja ėshtė nė stadet e avancuara. Proteza mund tė vendoset edhe tek tė sėmurėt qė e kanė hequr mė pėrpara laringun. Materiali i protezės ėshtė silikon dhe prodhohet nga kompania Suedeze "Provox", e vetmja e kėtij lloji nė botė. Vendosja e kėtyre protezave nė botė ka nisur rreth 7-8 vjet mė parė. Vendosja e protezės sė zėrit do tė zgjidhi kėtė problem social kaq tė madh duke rikthyer tek tė sėmurėt tė folurin si tė vetmin mjet komunikimi, dhe nga ana tjetėr besojmė se nuk do tė ketė mė tė sėmurė tė cilėt nuk do tė pranojnė tė operohen, pasi kanė frikė nga humbja e zėrit, ku suksesi i tyre tashmė ėshtė vėrtetuar.
Gjashtė faktorėt qė dėmtojnė lėkurėn, si ti shmangim
Rrezitja ose nxirja e tepėrt e lėkurės mund tė kalojė nė vartėsi, gjendje e njohur si tenoreksi. Ėshtė e vėrtetė se rrezitja na bėn tė jemi mė tė freskėt dhe tė dukemi mė bukur, edhe shkuarja nė solarium disa herė nuk mbyt, mirėpo duhet tė ekzistojė njė kufi dhe tė pėrcaktohet mė e rėndėsishmja: shėndeti. Nga njė anketim i mėparshėm, gjysma e britanikėve kanė pohuar se ndjehen mė tė shėndoshė kur e kanė lėkurėn e errėt. Njė angleze mesatarisht shpenzon nė muaj rreth 400 funta duke shkuar nė solarium, ose duke blerė produkte kozmetike, tė cilat shkaktojnė nxirjen e lėkurės. Nė kėtė mėnyrė ka lindur edhe njė vartėsi e kohės moderne: tenoreksia. Tenoreksikėt janė tė pushtuar nga mbajtja e vazhdueshme e lėkurės sė errėt. Shkuarjet nė solariume janė shumė mė tė shpeshta nė raport me atė qė rekomandojnė mjekėt. Shkuarja njė herė nė javė, shumė shpejt bėhet tri herė, pastaj katėr dhe nė fund ēdo ditė. “Ėshtė njė ndjenjė e pėrsosur, ngrohtė, era fryn si nė plazh, i mbyll sytė dhe madje ka edhe muzikė. Ėshtė njė moment qetėsimi pas njė dite tė lodhur. Ėshtė relaksim. Ndjehem shumė mirė. Ato janė dhjetė minutat e mia tė lumtura”,- kėshtu e pėrshkruan solariumin njė tenoreksike. Mjekėt pohojnė se vartėsia e tepruar pėr lėkurė tė errėt ėshtė njė lloj ērregullimi i veēantė psikologjik, ku pacienti nuk mund ta shoh veten se ėshtė nxirė aq shumė, saqė nuk ka nevojė mė pėr rreze ultravjollcė. Kėta persona kur shikohen nė pasqyrė, e shohin veten nė njė mėnyrė ndryshe nga ē’i pėrjeton rrethi shoqėror.
Shmangia e rreziqeve dhe pėrfitimet
Mėnyra mė e mirė pėr tė realizuar njė ekspozim tė mjaftueshėm, pėr tė pėrfituar prej tij si dhe pėr tė mos i vuajtur kaq shumė dėmet qė shkaktojnė rrezet e diellit ėshtė qė tė ekspozosh lėkurėn nė diell pėr njė kohė tė caktuar dhe pastaj ta mbulosh trupin me rroba. Koha pėr ekspozimin lakuriq ndryshon nė mėnyrė tė konsiderueshme. Njė person me lėkurė me ngjyrė mund tė qėndrojė mė shumė nė diell sesa njė person me lėkurė tė bardhė. E njėjta gjė mund tė thuhet edhe pėr njė person qė e ka lėkurėn tė trashė. Ndėrkohė duke qėndruar sistematikisht nė diell gradualisht do tė ngjyroset lėkura dhe do tė bėhet mė rezistente ndaj rrezeve tė diellit, mė tolerante. Nėse merr rreze dielli pėr herė tė parė dhe nuk je mėsuar me diellin, rreth 10-15 minuta mund tė jenė tė mjaftueshme. Sidoqoftė, shpesh dėshironi tė ekspozoni lėkurėn tuaj nė rrezet e diellit mė gjatė sesa lėkura e pambrojtur mund tė tolerojė, dhe nė kėtė rast duhet tė pėrdorni krem tropikal kundėr diellit pėr mbrojtje nga rrezet. Kremi i diellit siguron mbrojtje tė konsiderueshme nga niveli 3 deri nė nivelin 30. Faktori mbrojtje supozohet tė tregojė sesa kohė mund tė rrini nė diell me kremin dhe pa kremin nė lėkurė. Bėhuni tė kujdesshėm, pasi faktori mbrojtės mund tė jetė realisht mė pak sesa ai qė ėshtė shkruar mbi produkt. Njė balsam me faktor 20 jo gjithmonė e ka kėtė faktor. Nėse ti e di se mund tė tolerosh gjysmė ore ekspozim pa mbrojtje mos mendo se vėrtetė mund tė tolerosh 10 orė ekspozim me njė balsam tė faktorit 20 qė ke pėrdorur. Balsami duhet tė vendoset disa herė gjatė kohės kur ekspozoheni nė diell. Kjo ėshtė e vėrtetė sidomos kur notoni, megjithatė balsami nuk duhet tė jetė shumė i vjetėr nė kohė. Fytyra ėshtė ajo pjesė e trupit qė ka shumė rėndėsi tė mbrohet nga dielli duke qenė se nuk mbulohet me rroba dhe logjikisht merr ekspozimin mė tė gjatė nė diell. Disa lloje ushqimesh duket se e bėjnė lėkurėn mė tė ashpėr pėrballė ndikimit nga rrezet e diellit prandaj ėshtė e menēur tė konsumohet mė shumė peshk dhe tė pėrdoret mė shumė vaj ulliri nė dietė. Duhet gjithashtu, tė mėsoni tė rejat pėr shtresėn e ozonit kėshtu qė gjithmonė tė mundeni tė mbroni lėkurėn nė stinėt kohore kur shtresa e ozonit ėshtė e holluar.
Gjashtė faktorėt qė dėmtojnė lėkurėn
Lėkura jonė ėshtė gjithmonė e rrezikuar nga agjentėt e dėmshėm atmosferikė, temperaturat e ulėta apo ato tė larta, edhe nėn veprimin e rrezeve ultraviolet, smogu, cigarja apo dhe ndotės tė tjerė tė gjendur nė ambientet qė na rrethojnė. Ekspertėt e bukurisė dhe tė dermatologjisė shpjegojnė mėnyrat se si mund tė veprojmė pėr t'u mbrojtur prej tyre, nė mėnyrė qė ta ruajmė sa mė tė pastėr e tė bukur lėkurėn tonė. Prandaj duhet tė zotėrojmė armėt me tė cilat tė balancojmė sa mė shumė tė mundemi efektet negative tė kėtyre dėmtuesve.
1. Temperaturat e ulėta dhe efekti i tyre
Dimri ėshtė shumė i pėrshtatshėm pėr tė fjetur, po kėshtu ndodh edhe me lėkurėn tonė. Nė temperaturat e ulėta metabolizmi i qelizave ngadalėsohet dhe lėkura rinovohet mė me vėshtirėsi. Jo vetėm kaq, i ftohti tenton tė dobėsojė filmin hidrolipidik (barriera e mbrojtjes natyrale) dhe vepron nė shtrėngimin e kapilarėve. Nė kėtė mėnyrė nė fytyrė do tė qarkullojė mė pak gjak pėr qelizat.
2. Gjenet dhe plakja
Disa gjene kanė aftėsinė qė ta mbajnė lėkurėn lisho dhe kompakte mė gjatė se zakonisht. Plakja kronologjike nė krahasim me atė tė shkaktuar nga rrezet e diellit, ėshtė e lidhur me faktorėt biologjik gjenetik tė AND-sė tonė, tė cilat japin instruksione pėr tė ndėrtuar organizmin tonė. Pėr tė evidentuar shenjat e kohės qė kalon, ėshtė mirė qė t’i sigurojmė epidermės njė hidratim deri nė 30-35 vjeē.
3. Stresi “dėmton” lėkurėn
Nė momentin qė kalon njė periudhė tė vėshtirė nuk ėshtė aspak ēudi qė lėkura tė fillojė tė humbasė shkėlqimin dhe butėsinė e saj. Truri reagon dhe stresi prodhon disa substanca tė quajtura neurotransmetues, tė cilat shtrėngojnė enėt e gjakut duke shkaktuar njė ngadalėsim tė qarkullimit. Epiderma nė kėtė kohė bėhet opake dhe rrudhat rreth syve, buzėve dhe gojės theksohen mė tepėr duke e bėrė lėkurėn tuaj qė tė ngjajė mė e plakur. E nėse stresit i shtohet edhe njė ambient i ndotur qyteti, plakja ėshtė padyshim e parakohshme.
4. Duhani dhe nikotina
Tė gjithė e dimė se cigarja e rėndon pamjen e lėkurės, duke krijuar rrudha rreth syve, buzėve dhe gojės qė krijohen mbas dhjetė vjet pirje e rregullt cigaresh. Nikotina krijon njė lloj tape qė pengon oksigjenin tė hyjė nė inde, dhe pa oksigjen qelizat mbeten tė uritura dhe nuk arrijnė qė tė jenė tė shėndetshme. Nė kėtė mėnyrė lėkura humbet shkėlqimin, epiderma thahet dhe irritohet plotėsisht. Pėrveē kėsaj nikotina prish mikroqarkullimin duke penguar prodhimin e kolagenit dhe tė fibrave elastike, prandaj lėkura humbet elasticitetin dhe plaket mė shpejt.
5. Dielli dhe rrezet ultravjollcė
Qėndrimi i gjatė nė diell dobėson dhe shkatėrron lėkurėn duke shfaqur njolla, zona super tė ndjeshme, mungesė toni. Arsyeja ėshtė njė pėrbėrės i rrezeve tė diellit, rrezet ultraviolet tė cilat reagojnė mbi fibrat elastike duke provokuar degjenerimin. Kėto tip rrezesh interferojnė nė mekanizmin e prodhimit tė kolagenit dhe tė elastinės, dy fibrat qė ndėrtojnė dermėn. Njė ekspozim i tepėrt nė diell, provokon njė dobėsim tė kėsaj strukture qė tenton tė humbasė elasticitetin dhe butėsinė.
6. Smogu dhe ajri i ndotur
Jetesa nė njė qytet tė madh tė bėn qė ēdo ditė tė jesh e detyruar tė bėsh llogaritė me ndotjen. Ajri qė tė rrethon dėmton shtresėn mbrojtėse tė lėkurės dhe nė tė njėjtėn kohė depozitohen mikrograme dhe substanca toksike nė formė pluhurash metalikė tė padukshėm. Nė kėtė fushė beteje padyshim qė fytyra ėshtė ajo qė ekspozohet mė tepėr: ndotet dhe merr njė ngjyrė gri nė kaf. Pa llogaritur kėtu rreziqet e zhvillimit tė alergjisė. Nė epidermat mė tė ndjeshme, akumulimi i substancave tė jashtme mund tė shkaktojė irritime tė bezdisshme antiestetike.
Tė rejat nga shkenca
Marihuana nė moshė tė re shkakton probleme mendore
Qeveria amerikane ka dhėnė informata sipas sė cilave kombinimi i rrezikshėm i depresionit, adoleshencės dhe marrjes sė marihuanės mund tė sjelli deri te vartėsia, sėmundjet mentale dhe tendencat vetėvrasėse. Departamenti pėr kontrollimin e drogės, pranė Shtėpisė sė Bardhė, ka paralajmėruar se tinejxherėt, tė cilėt janė nė depresion kanė mundėsinė dy herė mė shumė qė ta provojnė marihuanėn nė krahasim me ata tė cilėt nuk janė nė depresion edhe atė nė raport prej 25 pėr qind ndaj 12 pėr qind. Derisa pirja e marihuanės mund tė shkaktojė shumė probleme serioze. Konsumimi i marihuanės rrit rrezikun pėr sėmundje mentale pėr 40 pėr qind, ndėrsa tinejxherėt tė cilėt kanė pirė marihuanė sė paku njė herė nė muaj brenda njė viti, tri herė mė shumė mendojnė pėr vetėvrasje.
Njė grup shkencėtarėsh kanė vėrtetuar se ēokollata ėshtė njė ushqim mjaft e mirė kundėr disa sėmundjeve. Merita i takon teobrominės, njė substancė qė ndodhet nė farat e kakaos, e cila ka rezultuar se ėshtė mė efikase se kodeina, njė nga qetėsuesit mė tė mėdhenj tė kollės kronike. Kjo substancė vepron duke bllokuar aktivitetin e “nervit endacak”, qė luan njė rol kyē pėr shkaktimin e kollės. Studiuesit e kanė eksperimentuar substancėn nė 10 vullnetarė tė shėndetshėm, ndėrsa njė grup tjetėr ka marrė njė dozė pa kėto efekte. Pėr tė vlerėsuar efektin, mė pas kanė matur nivelin e kapsaikinės, qė shėrben pėr tė shkaktuar kollėn, te grupet e ndryshme. E pėr tė bėrė tė mundur qė vullnetarėt qė kishin marrė teobrominėn, tė kolliteshin, ėshtė nevojitur njė sasi mė e madhe kapsaikine nė krahasim me tė tjerėt. “Ky pėrbėrės i ēokollatės duket mjaft i mirė ndaj kollės dhe ajo qė duhet
nėnvizuar ėshtė fakti se nuk ka efekte anėsore si trajtimet e tjera tipike qė janė pėrdorur deri mė sot”,- thonė studiuesit.
Kujdes nga paracetamoli! Shumė tableta qė disa i gėlltisin me shumicė kundėr kokėdhimbjes, pėr qetėsimin e dhimbjes sė dhėmbit dhe dhimbjeve tjera, pėrmbajnė paracetamol.
Ky analgjetik, mjaft mirė e zėvendėson aspirinėn dhe ėshtė i pėrshtatshėm pėr personat qė kanė tė thatė nė lukth dhe pėr ata tė cilėt herė pas here paraqitet gjakderdhja nė lukth.
Por kujdes! Paracetamoli dėmton veshkat. Kėshtu, ata qė e shfrytėzojnė kanė mundėsi tri herė mė shumė tė sėmuren nga veshkat se ata qė nuk pėrdorin barėra qė nuk kanė paracetamol.
Jogurti, me sukses mund tė evitojė diarrenė te fėmijėt
Bakteret "mike" tė jogurtit dhe prodhimeve tė tjera qumėshtore mund tė pakėsojnė numrin e viruseve.
Rrahjet e shpeshta tė zemrės
Kini kujdes! Nėse pas pirjes sė disa kafeve me radhė, ndieni rrahje tė shpeshta tė zemrės, ėshtė mirė qė tė kontrollohet mėlēia. Nė rastet kur keni probleme me funksionimin e mėlēisė, kofeini i kafesė grumbullohet nė gjak dhe kėshtu fillojnė tė rrahurat e shpeshta tė zemrės.
Mungesa e vitaminės A
Mungesa e vitaminės A shkakton miopinė dhe verbimin e natės. Andaj, pos tė tjerash, hani majdanoz tė freskėt, i cili ėshtė i pasur me vitaminėn A, por pėrmban edhe kalcium tė nevojshėm pėr elasticitetin e muskulaturės sė syve. Gjysmė filxhani majdanoz plotėson nevojėn ditore tė organizmit me vitaminė A.
Lėndimet
Plagėt e ndotura lajini me ujė tė ftohtė e pastaj dezinfektojini me jod dhe etil-alkool. Gėrvishtjet e vogla mos i lidhni. Ato mė mirė shėrohen nė ajėr.
Plagėt pakėz mė tė mėdha dhe ato qė ndeshen me rroba mbulojini me flaster ose me fashė. Ndėrrojini ēdo 24 orė. Flasterin do ta shkėpusni mė lehtė nga plaga nėse kėndet e tij mė parė i keni lyer me benzen pėr heqjen e njollave. Pėr plagė tė rėnda duhet drejtuar te mjeku. Nėse vaksina e fundit kundėr tetanosit ėshtė dhėnė para 5 vjetėve, ajo duhet pėrsėritur.
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt