
Postuar mė parė nga
ARIANI_TB
Prishtinė, 12 gusht Modeli i Tirolit Jugor nė Itali ėshtė shembulli mė i mundshėm i zgjidhjes pėr veriun e Kosovės, kanė bėrė tė ditur pėr gazetėn burime diplomatike.
Modeli i provincės veriore ka kohė qė ėshtė duke i diskutuar nė qarqet diplomatike, ndėrkaq qė edhe Qeveria e Kosovės e edhe ajo e Serbisė kanė dhėnė shenja pozitive pėr tė, kanė bėrė tė ditur burime tė gazetės.
Ky aranzhim i ri, sipas burimeve tė gazetės, do tė modifikojė pakon e Ahtisaarit duke i dhėnė mė shumė autonomi financiare pjesės veriore tė Kosovės nė mbledhjen e tatimeve, duke i njohur katėr komunat atje si njėsi e veēantė dhe duke u dhėnė edhe mė shumė kompetenca nė vetėqeverisje. Aranzhimet e reja, sipas diplomatėve ndėrkombėtarė, do tė bėhen me qėllimin e pėrmirėsimit tė jetės sė qytetarėve.
Garantues tė aranzhimeve tė reja, do tė jenė Kosova dhe Serbia.
Tiroli Jugor ėshtė provincė autonome nė veri tė Italisė qė kufizohet me Austrinė dhe e populluar nga gjermanfolės.
Shkalla e lartė e autonomisė pėr kėtė regjion qė pėrbėhet nga 115 komuna, e shndėrron atė nė, de fakto, krahinė autonome.
Modeli i kėtij regjioni verior tė Italisė qe propozuar si zgjidhje pėr ēėshtjen e Kosovės shumė vite para shpalljes sė pavarėsisė.
Shfrytėzimin e kėtij modeli nė veri tė Kosovės, e ka pėrmendur publikisht javė mė parė ambasadori amerikan Christopher Dell.
Nė njė takim tė tij me gazetarė nė Uashington, nė fund tė muajit korrik, Dell nuk ėshtė pajtuar me termin status tė veēantė pėr veriun, por ka pranuar se mund tė ketė aranzhime si nė modelin e Tirolit Jugor.
Pėr tė qenė mė pak enigmatikė, ne po u referohemi kėtu aranzhimeve rajonale sikur ato qė ekzistojnė nė Belgjikė, Tirolin Jugor, shumė pjesė tė Evropės, ka thėnė Dell.
Nė tė njėjtin takim, ku komentonte opinionin e Gjykatės Ndėrkombėtare tė Drejtėsisė, Dell ka folur edhe pėr gatishmėrinė e kryeministrit tė Kosovės, Hashim Thaēi, pėr zgjidhjen e ēėshtjes sė veriut nė kontekst evropian.
Ajo qė e kam dėgjuar atė (kryeministrin Thaēi) ta ketė thėnė publikisht disa herė nė Kosovė ėshtė se brenda kontekstit tė Bashkimit Evropian qė konsistohet nga shumė rajone dhe qė njihet si i tillė, ai ėshtė i gatshėm tė shikojė nė mėnyrė kreative rrugėt, nė tė cilat natyra e posaēme e veriut tė Kosovės mund tė akomodohet brenda kufijve tė shtetit unik tė Kosovės, por duke marrė parasysh duke njohur se nė Evropėn e shekullit tė 21-tė ka vend pėr status special jo status, kjo ėshtė fjalė e gabuar natyrė speciale tė shumė rajoneve brenda shteteve tė vetme, ka thėnė Dell.
Tė martėn, gjatė njė paraqitjeje para medieve, kryeministri Thaēi ka treguar gatishmėrinė tij qė nė veri tė pranohen idetė integruese.
Ne kemi vetėm njė zgjidhje, implementimin e plotė tė dokumentit tė presidentit Ahtisaari, me ide kreative, tė reja, me ide integruese nė kuptimin gjithetnik dhe territorial, ka theksuar kryeministri Thaēi, pas vizitės bėrė Odės Ekonomike. Por duhet tė vazhdohet edhe me formimin e komunės sė re (tė Mitrovicės v.j.) dhe organizimin e zgjedhjeve tė lira nė tri komunat e tjera dhe me vazhdimin e investimeve socio-ekonomike, ka thėnė Thaēi.
Nė njė intervistė pėr Kohėn Ditore, ambasadori italian Michael Gifooni nuk ka dashur qė tė fliste konkretisht pėr modelin e Tirolit Jugor, duke thėnė se nuk beson nė modele, por ka ftuar pėr fleksibilitet nė aranzhimet pėr jetėn e qytetarėve tė Kosovės.
Gazeta ka provuar qė tė marrė qėndrimin e Qeverisė sė Kosovės pėr zbatimin e modelit tė Tirolit Jugor nė veri, por njė gjė e tillė ka qenė e pamundshme.
Drejtori i institutit pėr kėrkime Kipred, Ilir Deda, zbatimin e provincės italiane nė Kosovė e sheh si tė pamundur, ndėrsa zbatimi i tij, sipas Dedės, replikon Bosnjėn nė Kosovė.
Modeli i Tirolit Jugor nuk ėshtė i aplikueshėm nė Kosovė dhe zbatimi i ēfarėdo modeli tė ngjashėm apo edhe i pėrpiktė i Tirolit Jugor, do ta shpjerė Kosovėn nė njė lloj federalizmi tė brendshėm. Do ta krijojė njė model nė shkallė mė tė ulėt tė Republikės Serbe, ka thėnė Deda.
Sipas tij, ēdo aranzhim i ri nė veri nėnkupton ndryshim tė pakos sė Ahtisaarit, ndryshim tė Kushtetutės sė Kosovės dhe nėnkupton ndryshim tė funksionalitetit tė brendshėm tė Kosovės.
Duhet tė jetė e qartė se ēfarėdo aranzhim i ri pėr veriun nėnkupton autonomi pėr veriun. Opinioni kosovar ende nuk ka informata tė bollshme se pėr ēfarė niveli tė autonomisė pėr veriun po diskutohet se kush nė tė vėrtetė janė vendimmarrėsit tė kėtij statusi tė ardhshėm tė veriut tė Kosovės. Duhet tė jetė e qartė se ēfarėdo autonomie nė veri nuk e garanton nė shtigje afatmesme dhe afatgjate funksionalitetin e brendshėm tė Kosovės. Ēfarėdo autonomie nė veri do tė thotė pėrforcim i rolit tė Serbisė nė atė pjesė tė Kosovės, dhe veriu do tė jetė njė territor ku nė mėnyrė permanente do tė sfidohet shteti i Kosovės, ka thėnė Deda.
Sipas tij, vetė njohja e katėr komunave nė veri tė Kosovė do tė thoshte ndryshim i Kushtetutės sė Kosovės.
Nuk do tė funksionojė autonomia territoriale nė veri ashtu siē e parashikojnė miqtė tanė ndėrkombėtarė. Ajo vetėm do ta pėrforcojė status quo-nė. Pyetja qė duhet bėrė kėtu, ėshtė se pse pakoja e Ahtisaarit ėshtė e pamjaftueshme pėr serbėt nė veri tė Kosovės, e ėshtė e mjaftueshme pėr ata poshtė lumit Ibėr. Pse duhet pasur dy modele pėr tė drejtat e serbėve, ka thėnė Deda.
Nė njė intervistė pėr Kohėn Ditore, e cila do tė botohet nė numrat e ardhshėm, nėnkryetari i AAK-sė, Blerim Shala, ka thėnė se Kosova nuk bėn ta hapė pakon e Ahtisaarit. Ish-koordinatori i Ekipit tė Unitetit nė kohėn e bisedimeve pėr statusin, ka thėnė se nė Kosovė nuk bėn tė vendoset model i asimetrisė sė tė drejtave tė qytetarėve.
Nuk guxon tė instalohet asimetri tek tė drejtat e qytetarėve serbė tė Kosovės. Model qė do tė nėnkuptonte se nėse je qytetar serb qė jeton nė veri tė Kosovės ke njė palė tė drejta shtesė, tė cilat nuk i ke nėse je qytetar serb i Kosovės qė jeton nė Graēanicė, apo kudo nė jug tė lumit Ibėr. Asimetria krijon probleme tė mėdha, ka thėnė Shala.
Sipas tij, njė situatė e tillė, do tė pėrsėriste modelin e Bosnjės.
Dhėnia e tė drejtave shtesė pėr serbėt nė veri krijon probleme pėr serbėt nė jug. Ajo qė mund tė ndodhė ėshtė pėrsėritja e rastit tė Bosnjės, kur pas Daytonit, serbėt u shpėrngulėn nga Gėrbavica, dolėn nė pjesėn tjetėr tė Sarajevės, sepse mendonin se do tė kenė tė drejta tė veēanta nė Republikėn serbe dhe nuk do tė kenė tė drejta fare nėse jetojnė nė Federatėn Kroato-Boshnjake, ka thėnė Shala.
Nėnkryetari i AAK-sė ka thėnė se Kosova defunskionalizohet, atėherė kur serbėve nė veri u ofrohen mė shumė tė drejta se sa nė pakon e Ahtisaarit.
Ne u kemi dhėnė tė drejta simetrike tė gjithė qytetarėve serbė nė tė gjitha pjesėt e Kosovės, pėrmes Pakos sė Ahtisaarit. Veriu i Kosovės nuk duhet marrė mė shumė se sa ėshtė oferta nė Pakon e Ahtisaarit, ka thėnė Shala.
Krijoni Kontakt