Qenia njerezore: thjesht nje maske apo person?

[Seminarist]

Ne perspektive te Teologjise greke ortodokse edhe ate te mjeksise humanistike


Ne literaturen antike, mesjetare edhe ate bashkekohore, fjala "prosopon" perdoret gjeresisht per te pershkruar sende edhe gjera te ndryshme. Ne fjaloret voluminoze te gjuhes greke, termi prosopon eshte veshur me dhejtra interpretime edhe eshte lidhur me aq tema te shumta, te stergjatura.

Prandaj edhe tema jone eshte, ne te njeten kohe, sa e gjere po ashtu edhe e komplikuar. Ne kete studim te ketushem, ne do te shohim kuptimin e termit "prosopon" (person), ne ate se ne cka lidhet me njeriun, ne keto pika te meposhteme:

Domethenia e te qenit njeri

Kuptimi i pare i dhene prej grekeve te lashte

literatura e hershme e krishtere Helene

teologjia patristike qe u adoptua edhe ka mbetur deri me sot si perspektiva e drejte e te krishtereve ortodokse


Fjala "prosopon" eshte e njete me fjalet individ edhe njeri, mashkull apo femer.

Por cfare eshte njeriu? A eshte ai nje person apo thjesht nje maske? A eshte ai nje qenie biologjike, sa racional po ashtu, here te tjera jo logjik, edhe serish, here te tjera filantropik (njeridashes, human), ndersa here te tjera jo filantropik? A eshte instikti i tij baze thjesht te diturit se si duhet arritur pushteti edhe te fituarit e te mirave materiale, me te cilat te zoteroje natyren, edhe permbi te gjitha, te sundoje tjetrin , me te dobet se ai? Apo eshte njeriu, nje logo spermatike, nje shkendije e Hyjnores, nje cope e vogel e Logosit universal, nje Ikone e paraqitur e Perendise, qe u thye edhe u largua prej Krijuesit? A eshte njeriu ontologjikisht (qenesisht) nje qenie, nje "hipostaze(person)", i krijuar per ti ngjare Krijuesit te tij edhe per te qene ne komunion te perjetshem me Te, apo eshte ai thjesht nje maske qe luan nje rol hipokrit ne historine e teatrit kozmik?

Pergjigja e ketyre pyetjeve varet prej pikepamjeve edhe perspektivave, prej te cilave behet kendveshtrimi i fenomenit njeri - ato teologjike, biologjike, ekonomike, psikologjike edhe historike.


vijon...

[Seminarist]

Dilema e historianit edhe teologut te krishtere ortodoks eshte se si ta bashkerendise mesimin teologjik te njeriut si "Imazh i Perendise" qe hyn ne nje gjendje hyjnizimi (theosis, qellimi shpirteror i komunionit te njeriut me Perendine, ose shenjterimi) me ate njeriun cinik, gjakederdhes, sikurse e kane deshmuar edhe shume faqe te historise njerezore te shkruara ne gjak, edhe per me teper, i ketij shekulli qe po jetojme.

Keshtu qe detyrohemi qe ti shmangemi idealizimeve edhe qe te mbajme vazhdimisht para syve spektrin e realizmit historik. Ne e refuzojme konceptin Freud-ian se lufterat nuk do te pushojne kurre se qeni, po ashtu edhe vrasjet midis njerezve, pasi, njeriu, prej natyre, eshte gjakederdhes. Per me teper, ne nuk biem te nje mendje me cinizmin e shume historianeve qe mundohen te interpretojne gjishka ne prizmin e demtimit. Poeti epigramatik Falladas i shekullit te katert, ia atribon ne menyren me cinike gjithshka fatit, edhe na shtyn qe te mos e marrim jeten seriozisht, qe keshtu te pakten te evitojme ndjenjat e vuajtjes.

Ja se cfare shkruan ai:

"E gjithe jeta eshte nje loje. Ose meso qe ta luash lojen, duke lene menjeane cdo mendim serioz, ose ndryshe, mbaji pasojat"(1)

Falladas i shkroi keto vargje, ne nje kohe kur teologjia e krishtere po perkufizonte dogmen se Perendia u be njeri, qe njeriu te mund te behej hyjni (dmth te mund te shenjterohet krejtesisht). E persa na perket neve, qe po jetojme ne nje kohe te hapeirave kozmike, te pushtimeve edhe arritjeve te medha, te kompiuterave elektronik edhe te teknologjise se larte, cfare do te mund te themi? Cfare themi? Pyetja mbetet, "Cfare eshte njeriu?"

Opinionet e te gjithe teologeve, biologeve, fizikanteve, historianeve, sociologeve, ekonomisteve etj jane te ndryshme edhe ndeshen kundra njeri-tjetrit. Por, sidoqofte, te gjithe bien ne nje mendje me drejtuesin e korit te Antigonit te Sofokliut se "Permbi te gjitha mrekullite e botes, nuk ka asnje me te mrekullueshme edhe me te madhe se sa qenia njerezore (anthropos-i). (2)

Por serish, ne cfare eshte njeriu me superior? Ne fushen krative apo ate destruktive? Ne fushen logjike apo jo logjike? Ne ate te shpirtit apo te materies?

Tash per tash le te themi ne menyre te permbledhur, ate qe do ta analizojme me poshte me detajisht: dmth, sipas traditave heleno-kristiane, njeriu eshte nje union psikosomatik (bashkim, njesi frymoro-trupore), nje perqendrim i bashkimit te trupit e frymen, shpirtit edhe materies. Te dyja perbejne "lidhjen me natyrore te harmonise edhe bashkeekzistences....te natyres....se dukshme edhe te padukshme....Krijuesi i njeriut "i dha forme trupit prej dheut" edhe "e pajisi me shpirtin hyjnor jetedhenes", sikurse e shpall edhe Shen Joan Damaskinoi. (3) Keto dy perberesa e bejne njeriun nje person ne ngjashmeri me Perendi-njeriun, Personin Krisht. Por te parit e njeriut si nje person, u formua pas shume viteve te te shqyrtuarit edhe kerkimeve shpirterore. Pra le ti shohim fazat kryesore te ketij evolimi.



[** Shenim - serish me duhet te theksoj se ne te tilla tema eshte mire te shihet domosdoshmeria e natyres fiziko-shpirterore e njeriut ne te gjitha sferat e tij, si edhe ne adhurim. Njeriu lind, rritet, shpetohet ne pagezim, kalon te gjithe jeten e tij tokesore, edhe hyn ne parajse apo ferr, si nje qenie fiziko-shpirterore, prandaj edhe ne adhurmin ortodoks, nuk eshte bere nje ndarje vetem e elementit frymor, por i eshte caktuar vendi i vet edhe materiales, si ikonat etj...]



vijon...

[Seminarist]

A


Grekerit e lashte e konsideronin njeriun si nje "perendi i rene", sikur te kete rene prej qiejve, pasi kish guxuar qe te barazohej ne fuqi me Hyun. Kjo eshte edhe arsyeja qe Homeri keshillon; "Mos deshiro qe te mendosh se je i ngjashem edhe i barabarte ne pushtet me perendite, sepse raca e perjeteshme e perendive edhe e njerezve qe ecin mbi dhe nuk jane e njejta gje.(4)


Me vone, mistiket orfike e shihnin njeriun, i cili, edhe pse me origjine hyjnore, kishte rene poshte. "Nqs ai nuk do ta kish imagjinuar vetveten si nje perendi, ai do te ish me i mjeri nder njerezit" edhe "Peredni e bekuar do te jeni ju, ne vend te asaj vdekatar", keshtu shkruajne disa mbishkrime varri. (5) Ata e bekonin ate qe ia dilte qe pas vdekjes te behej nje perendi.

Ne te gjithe periudhen e Helenizmit antik njeriu nuk eshte pare thjesht si nje trup. Ne te kundert, grekerit e lashte e konsideronin qenien njerezore, per me teper, si nje shpirt te perjetshem, apo si nje fryme se sa nje trup i prishem. Sikurse edhe e dime prej shkrimeve te Thales i Militos. Heraklitit, Sokratit, Platos edhe te disa autoreve te tjere, grekerit e lashte i konsideronin frymerat e njerezve si perendi te vogla apo daimonia - dmth frymera te mira.

Bazuar ne shpalljen e Thales, Plato pyet: "A ka ndonje qe nuk e pranon mendimin se cdo gje eshte nje replike e perendive?"(6), "keshtuqe "daimoia" edhe "frumera" behen terma sinonimike."

Per te "veshtirin" edhe te "cuditshmin" Heraklit, Logos-i apo shkendija hyjnore, eshte pjesa me e brendeshme e permbajtjes se shpirtit. Shpirti eshte i pazbulueshem edhe tenton kah e pafundmja. Ajo qe e dallon njeriun prej pjeses tjeter te krijimit eshte daimonia, dmth fryma.(7)

Persa i perket natyres shpirterore te njeriut, tradita Sokratike eshte me percaktuese. Ne dialogun me filizofik, Theaitetos, Sokrati i paraqet pyetjen studentit te tij, Theodhorit: "Cfare eshte njeriu edhe cilat cilesi edhe fuqi do te ishin te pershtatshme per ta dalluar nje natyre te tille prej qenieve te tjera?(8)

Ketu Sokrati thekson se njeriu eshte pre-ekzistent si nje qenie e krijuar. Per kete arsye, ne te njetin dialog, ne te cilin ai flet per destinine perfundimtare te njeriut, ai flet po ashtu, per disiplinen edhe per krijimin e Ethosit njerezor.Ne kete pike, Sokrati rekomandon nevojen per fluturim prej se keqes se botes se perceptueshme, perkushtimi ndaj kultivimit shpirteror edhe ngritjen e njeriut drejt Perendise. Fluturimi eshte arritja e ngjashmerise me Perendine, per aq sa i eshte e mundur njeriut, edhe eshte nje mjet per dike qe te behet vecse nje mbartes i shenjte edhe i paster mendimesh.(9)Domethenia e njeriut si nje person, sidoqofte, ka kaluar nepermjet nje evolimi gradual. Ne gjuhen Homerike, "prosopon" do te thote faqe, fytyre apo balle. Tek Iliada, Homeri shkruan se Eleni, e shoqja e Menelaut te Spartes, i ngjiste ne fytyre jashte mase perendeshes se pavdekesise.(10)

Ne te njeten epike, lexojme se kur Akili mesoi per vdekejn e Patrokliut, "Ai morri dhe me te dy duart e tij, e derdhi mbi balle edhe beri me te pis fytyren e tij."(11)

Prej kohes Homeriane e deri me fillimet e periudhes se viteve Helenike, fjala "prosopon", sikunder jepet nga shkrimtaret klasike, historianet edhe oratoret, si Eskili, Sofokliu, Euripidi, Aristofani, Ksenofoni, Dimosteni, Plato edhe Aristoteli, nuk permban ndonje domethenie ontologjike persa i perket njeriut ne si total.

Si rregull, "prosopon" do te thote demonstrim i fytyres, i nje pjese te njeriut, apo madje edhe masken qe e perdorim ne shfaqjet teatrale. Edhe pse "prosopon" nuk pushoi kurre se nenkuptuari fytyren e njeriut, ne periudhen Helenistike perdoret ne lidhje me konceptin e njeriut si te gjithe, dmth ate te te vleresuarit mire, virtuozit edhe shpirterorit. Ne kete kontekst, ne e gjejme fjalen "prosopon" ne papiruset greke, ne shkrimet e Dionisit te Halikarnasit, Plutarkut edhe shume te tjereve.

vijon...

[Seminarist]

Ne fakt, Polibios shkruan, se kur Egjiptianeve vendas u linden pakenaqesi me politikat e Ptoleme Filopatorit (224-205 Para Krishtit), ata u ngrejten e revolte, "duke kerkuar nje udheheqes edhe person me autoritet, duke menduar se edhe ata vete ishin ne gjendje qe te ndihmonin vetet."(12)


Ne Shkrimet e shenjta, personi, si nje individ, pa marre para sysh seskin, permendet shpesh here, si edhe ne Literaturen Heleno-hebraike, edhe sigurisht ate te Filos edhe Jozefit. Libri i Deutoronomit eshte nje shembell krejt i qarte. Aty, "Perendia i madh nuk habitet prej fytyrave. edhe as eshte i zhgenjyer per mos te amrrurit e dhurates." (Deut 10:17). Si qenie njerezore, personi eshte nje sinteze e trupit edhe shpirtit, nje ekzistence frymoro-fizike edhe nje mikrokozm i mbinatyrores edhe natyrores, i materiales edhe shpirterores. Edhe megjithese ka patur filozofe qe e kane nenvleresuar trupin edhe e kane konsideruar si nje burg te shpirtit, Filozofia greke, ne pergjithesi, u morr me teper me harmonine e relatave midis atyre te dyjave si edhe efktet e kundrasjellta mbi njera-tjetren. Kjo eshte edhe arsyeja perse "hyjnorja, apo "e larta", si edhe diskutimi persa i perket atyre ne "lartesi" edhe atyre qe "ecin mbi dhe, sipas shprehejes se Hipokratit, u terhoqi aq shume vemendjen grekeve te lashte.


Sidoqofte, me gjithe nderimet qe greket e lashte i bene njeriut, ata nuk ishin ne gjendje qe ta percaktonin ontologjikisht kuptimin e "personit", dicka qe, sic edhe do ta shohim me pas, u arrit prej pasardhesve te tyre te krishtere. Serish, greket e lashte, se pari, e trajtuan personin me statusin legal edhe theksuan se njeriu, si nje person, i zoteron te dyja, te drejtat edhe detyrimet. (13)


vazhdon...

[Seminarist]

B


Po cfare ka per te thene krishterimi mbi njerishmerine e personit? Dihet mire se krishterimi e konsideron njeriun si disi me te ulet se qeniet shpirterore, te quajtura "engjej". "E cfare eshte njeriu qe te bie ndermend per te...e ke bere pak me te ulet se engjejt edhe e ke kurorezuar me lavdi edhe nder." (Psallma 8:5-6). Teksti origjinal hebre nenkupton se Zoti e krijoi njeriun me te ulet, jo vetem se engjejt, por se edhe vete Perendia. Eshte e mundur qy ky varg ti referohet Mesise edhe qe e ka gjetur plotesimin e vet me misherimin e Logos-it hyjnor, sikunder edhe jane shprehur disa prej Eterve te hershem te Kishes. Tashme eshte nje besim i faktuar qe ngjashmeria e Logos-it hyjnor me njeriun, e ngrejti lart natyren njerezore edhe ate "si me te ulet se engjejt". Me ane te misherimit te Krishtit, njeriu behet bir i te Shumelartit edhe ontologjikisht i pavdekshem.

Eshte nje mesim themelor i krishtere ortodoks qe njeriu eshte "ne imazh te Perendise", me potencialin e "ngjashmerise" edhe pjesemarrjes ne lavdine e Perendise. Por, sikunder edhe e kemi thene, ka nje lidhje midis religjioneve te antikitetit edhe mesimeve filosofike te grekeve, ne ate shkalle sa, si pjesemarres i frymedhenies hyjnore, njeriu eshte i perjetshem. Edhe kjo lidhet edhe me mesimet e krishtera. "Sepse njeriu eshte hyjnor ne origjine, pikerisht si rezultat i kesaj relate, ai eshte i vetmi nga krijesat e gjalla qe besoi ne perendite edhe kerkoi qe te ngreje Altare edhe statuja te perendive", veren Plato



vijon...

[Steve]

Klodo komplimentet e mija megjithmend gjera shume interesante, dhe sidomos citimi i poetit epigramatik " Falladas"

[Seminarist]

ABIGAIL!

shyqyr qe nuk prite Shen Valentinin tjeter, qe te me urosh....


************************************

vazhdim.....


Percaktimi i Platos se njeriu eshte i nje origjine hyjnore, mporia theu, pjese prej perendise, u morr edhe u zhvillua prej teologjise se krishtere. Ne fakt, ne jemi nje pjese prej Perendise, shkruan Grigor Theollogu. Ndersa heriku Maksim konfesori pohon: "secili prej njerezve edhe engjejve shpirterore e logjike....therritet pjese prej Perendise edhe eshte prej Perendise." Me kete deshmi patristike, si nje pike fillimi, Mihal Psellos i shekullit 11, kalon ne deshmine se: "si ne jemi nje shkendije e Perendise," edhe shton kete: "ashti sikunder trupi jeton edhe leviz, po ashtu ne zoterojme ikona edhe aparenca te Perendise, nepermjet te cilave ne fakt, ne jemi nje shkendije e Perendise." Prandaj, njeriu si nje "person" do te jetoje perjetesisht.


Duke iu referuar kuptimit te pare te "personit", nuk ka ndonje ndryshim thelbesor midis tezes filosofike greke edhe deshmise biblike. Ne te dyja rastet, personi eshte thjesht fytyra e individit, nje qenie biologjike qe mbart shpirt. Dallimi midis te dyjave, varet prej se si ne e kuptojme shpetimin e njeriut. Por ne jemi te detyruar te verejme qe edhe ne kete drejtim, nuk ka ndonje marreveshje e njezeshme midis grekeve jo te krishtere, as edhe midis Eterve greke te Kishes edhe shkrimtareve kishtare te periudhes se pare te krishtere. Frazeologjia ka ndryshuar, por jo thelbi i kuptimit te saje. Per shembell, kur grekerit e lashte pane ne Personin e Jesu Krishtit, Fjalen e misheruar, ata ishin ne kerkim ndaj Perendise se panjohur, edhe adoptuan deshmine biblike se qenia njerezore eshte "nje Ikone e Perednise" (Zanafilla 1:26). Para kesaj, njeriu shihej si "entheo" (nje qenie ku banon hyu). Theosis, hyjnizimi, apo jeta ne Perendine, si destinimi perfundimtar i qenies njerezore haset ne te dyja fazat e mendjes greke, nje mendje qe eshte perpjekur gjithnje qe te beje lidhjen midis njerezores edhe hyjnores.


vijon...

[ABIGAIL]

Dua qe te flas pak per ate vargun tek Psalmi 8:5-6.

Une, nuk kam degjuar asnjehere per kete lloj interpretimi qe thua ti, qe eterit e kishes se lashte kane thene, se aty mund te behet fjale per Krishtin (kamia skesi).

Aty flitet thjesht per njerezit dhe ka mundesi qe kete pyetje tia kene bere engjejt Perendise.

Vertet, qe njeriu u kriju pak me i ulet nga njerezit, por vetem nga fuqia, dhe njeriu eshte qenia me me shume ngjashmeri sesa te gjitha krijesat e tjera, dhe njeriu eshte pak me i ulet dhe kjo eshte per pak kohe, sepse ne qiell, njeriu do te jete me i larte se engjejt.

Sa per ato ten tjerat qe shkruan dhe ne pergjithesi shkrimet qe kam lexuar, sinqerisht nuk te kuptoj dot fare..........
Me dukesh shume i ngaterruar, as ortodoks nuk je tamam.....

Une jetoj prej 6-vjetesh ne Greqi, por nuk kam njohur ndonje ortodoks si puna jote.............

Ti e ben fene lemsh me filozofine, i ben sallate te gjitha..... sinqerisht nuk te psikologjis dot fare..........

Me co nje mesazh privat, dua te di ku banon ketu.

Abigail

[Seminarist]

Abigail!

duhet te kuptosh si me gjithska, nuk mund te njohesh dikend thjesht na pamja e jashteme. shume vete gjith cka dine per ortodoksine eshte imazhi i jashtem, madje shpesh banal, i prifterinjve me mjekra, temjames, kryqe, buke meshe e kaq!

Ata nuk dine doktrinat kishtare, filosofine e saje, jetet e shenjteve, dmth thelbin.

Une, se pari nuk do te ulesha e te merrja mundimin te shkruaja nje shkrim kaq te gjate edhe te studiuar vete me forcat e mia.

Sic e kam theksu ne fillim, ky eshte prej nje shkrimi kishtar zyrtar ortodoks (grek)!

Se nuk e kupton ti, nuk do te thote se eshte i ngaterruar, por se ju nuk dini mjafte per ortodoksine.

shendet!

[anahi]

qenia njerzore ka logjike ,arsyeton,jep-mer,bene marveshje,kane tolerance ,ushqehet ,vishet,miremban veten