Zhvillimi i embrionit njerėzor
Ajetet qė flasin pėr kėtė ēėshtje:
O njerėz, nėse ju dyshoni nė ringjalljen, mendoni si Ne ju kemi krijuar prej dheut, pastaj prej nutfes (pikės sė farės; spermacodoidi mashkullor i cili fekondon vezėn femėrore), pastaj prej alakas ( njė copė gjaku e mpiksur), pastaj prej mudgas (njė copė mishi nė formėn e diēkaje tė kafshuar), me trajtė tė plotė ose jo tė plotė ( me trajtė tė plotė ėshtė fetusi qė lind i gjallė, kurse jo i plotė ėshtė ai qė dėshton), me qėllim qė tju bėjmė tė qartė juve Fuqinė tonė. [El Haxh: 5].
Ne e krijuam njeriun Ademin) prej njė cope balte. Pastaj e bėmė atė si njė pikė nė njė vend tė sigurtė. Pastaj e shndėrruam pikėn nė alek, pastaj alekun e shndėrruam nė mudga (diēka e kafshuar) . [El Muminune: 12- 14].
Hadithet qė flasin pėr kėtė ēėshtje:
Abdullah ibnu Mesudi thotė: Na ka thėnė i Dėrguari i Allahut i cili thotė vetėm tė vėrtetėn dhe i cili ėshtė i frymėzuar nga Allahu me tė vėrtetėn: Secili prej jush mblidhet dhe formohet nė barkun e nėnės dyzet ditė si nutfe, pastaj shdėrrohet nė aleka nė njė periudhė tė kėtillė, pastaj shndėrrohet nė mudga po nė njė periudhė tė tillė. Pastaj Allahu dėrgon njė melek, i cili fryn nė tė shpirtin dhe urdhėrohet tė shkruaj katėr gjėra: rrizkun e tij, exhelin e tij, punėt qė do tė kryej dhe a do tė jetė i lumtur apo i mjerė.
Sipas njė varianti tė kėtij hadithit qė shėnohet te Buhariu Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem thotė: Dhe dėrgohet meleku e urdhėrohet tė shkruaj katėr gjėra, mė pas meleku fryn nė tė shpirtin.
Malik ibnil huvejrith tregon se Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem ka thėnė: Kur Allahu don tė krijojė njė njeri, burri bėn marrėdhėnie me gruan dhe fara e tij qarkullon nė tė gjitha venat e gjakut tė saj, dhe kur vjen dita e shtatė, Allahu e mbledh farėn nė mitėr dhe i sjell shėmbėllimin e ēdo paraardhėsi ndėrmjet tij dhe ndėrmjet Ademit, pastaj i jep shėmbėllimin e njėrit prej tyre. Pas kėsaj Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem lexoi ajetin e Kuranit: Tė formėsoi nė atė shėmbėllim qė deshi. [el Infitar: 8]. Sėhnon: Taberaniu dhe ibnu Mendeh. Albani e ka klasifikuar nė serinė e haditheve tė sakta (3330).
Buhariut dhe Muslimi shėnojnė hadithin e pėrcjellur nga Ebu Hurejra, i cili rrėfen se njė gurrė erdhi tek i Dėrguari i Allahut dhe tha: Gruaja ime ka lindur njė djalė tė zi. Nė kėtė mėnyrė, -tregon Ebu Hurejra, - ai hidhte fjalėn pėr mohimin e tij. Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem e pyeti: A ke deve ?
Po, - u pėrgjigj ai.
Ēfar ngjyre kanė ?
Tė kuqe.
A ka ndėr to tė murrme ?
Po.
Nga i ka ardhur kjo ngjyrė ?
O i Dėrguari i Allahut! Mbase i ka ngjarė njė rrėnje tė mėparshme (dmth, ndoshta i ka ngjarė njė deveje paraardhėse qė ka qenė me ngjyrė tė murrmė). Atėherė, Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem tha: Edhe ky ndoshta i ka ngjarė njė rrėnje paraardhėse (dmth, edhe ky ndoshta i ka ngjarė njė paraardhėsi tė zi nga ana jote ose nga ana e gruas tėnde).
Nė sahihun e Muslimit shėnohet se hudhejfe ibni Usejd ka transmetuar qė i Dėrguari i Allahut Salall llahu alejhi ue selem ka thėnė: Kur nutfa kalon dyzet e dy net, Allahu i dėrgon njė melek i cili i jep formėn, i krijon dėgjimin, shikimin, lėkurėn, mishin dhe kocakt, e pastaj thotė: O Zoti im! A mashkull apo femėr? Kėshtu, Zoti yt vendos atė qė don dhe meleku shkruan.
Pastaj meleku thotė: O Zoti im, sa do tė jetė exheli i tij. Kėshtu, Zoti yt thotė ēfar
don dhe Meleku shkruan.
Pastaj meleku thotė: O Zot im, sa dhe cili do tė jetė rrizku i tij? Zoti yt pėrcakton
ēfar don dhe meleku shkruan. Pas kėsaj, Meleku del me fletushkėn nė dorė dhe nuk shton dhe as pakėson asgjė nė atė qė u rdhėrua.
Sipas njė varinti tjetėr tė hadithit tė Hudhejfe ibni Esidit te Muslimi, thuhet se Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem ka thėnė: Meleku hyn te nutfa dyzet ose dyzet e pesė net pasi ka zėnė vend nė mitėr dhe thotė: O Zot, do tė jetė i mjerė apo i lumtur? Kėshtu, shkruhet njėra prej tyre. Thotė: O Zot, mashkull apo femėr? Shkruhet njėra prej tyre. Gjithashtu shkruhet puna qė do bėjė, jeta, exheli dhe rrizku i tij dhe pastaj palosen fletushkat dhe as nuk shtohet e as nuk pakėsohet gjė nė to.
Sipas njė versioni tė tretė tė kėtij hadithi po te Muslimi, thuhet: Nutfa qėndron nė mitėr dyzet, pastaj zbret nė tė meleku dhe thotė: O Zot, mashkull apo femėr? Kėshtu, Allahu e bėn mashkull ose femėr. Thotė: O Zot! Sakllam apo jo? Allahu e bėn skallam ose jo sakllam. Pastaj meleku pyet: O Zot! Sa do jetė rrizku i tij? Cili do jetė exheli i tij, Cili do tė jetė karakteri i tij? Pas kėsaj, Allahu e bėn tė mjerė ose tė lumtur.
Sipas njė versioni tė katėrt po te Muslimi, thuhet: Pėr kqyrjen e nutfes ėshtė ngarkuar njė melek. Kėshtu, kur Allahu don tė krijojė diēka me lejen e Vet pasi kalojnė dyzet e ca net vazhdon hadithi si nė versionet e tjera.
Buhariu dhe Muslimi shėnojnė hadithin e pėrcjellė nga Enesi se Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem ka thėnė: Allahu ka ngarkuar njė melek pėr mitrėn dhe nė varėsi tė fazave tė zhvillimit tė embrionit ky melek thotė: O Zot, ėshtė bėrė nutfa, O Zot ėshtė bėrė alaka, o Zot ėshtė bėrė mudga. Kur Allahu don tė shfaqė vendimin dhe paracaktimin e tij pėr krijimin e diēkaje, Ai e shfaq. Meleku vazhdon e thotė: O Zoti im! Do tė jetė mashkull apo femėr? Do tė jetė i mjerė apo i lumtur? Sa ėshtė rrizku? Cili ėshtė exheli? Kėshtu tė gjitha kėto shkruhen ndėrkohė qė njeriu ėshtė nė barkun e sė ėmės.
Qėllimi citimit tė tė gjitha kėtyre haditheve dhe varianteve tė tyre ėshtė se ato sqarojnė njėra tjetrėn dhe nxjerrin na pah qėllimin e Pejgamberit Salall llahu alejhi ue selem. Pėr tė nxjerrė konkluzione tė sakta nga hadithet medoemos duhet tė bėhet njė gjė e tillė dhe tė shikohen edhe komentet qė i kanė bėrė dijetarėt.
Sipas hadithit tė Hudhejfes shkrimi i gjėrave tė lartpėrmendura bėhet nė krye tė dyzet ditėve ose dyzet e ca ditėve, kurse nga hadithi i ibnu Mesudit mund tė kuptohet se shkrimi bėhet nė krye tė njėqind e njėzet ditėve. Pėr bashkimin mes kėtyre haditheve dijetarėt kanė dhėnė disa mendime, por mė i pranueshme ėshtė se shkrimi bėhet nė krye tė dyzet ditėve ose dyzet e ca ditėve. Sipas kėtij mendimi me fjalėn thumme- pastaj ėshtė synuar renditja e tė dhėnave dhe jo renditja e gjėrave pėr tė cilat jepen tė dhėna.
Nė musnedin e Bezzarit shėnohet se ibnu Umeri ka treguar qė Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem ka thėnė: Kur Allahu krijon njeriun, meleku i caktuar pėr kqyrjen e mitrave thotė: O Zot, mashkull apo femėr? Kėshtu, Allahu i jep urdhėr melekut qė tė shkruaj atė qė ka vendosur. Pastaj, meleku thotė: O Zot, i mjerė apo i lumtur? Kėshtu, Allahu e urdhėron melekun tė shkruaj atė qė ka paracaktuar. Mė pas, meleku shkrun midis dy syve tė fetusit gjithēka qė do ti ndodhė deri edhe fatkeqėsitė qė do ti ndodhin. Nga ky hadithė kuptohet se meleku i shkrun gjėrat midis syve tė fėmijės. Kėshtuqė nga hadithet del se meleku i shkruan edhe nė fletushkė edhe midis dy syve tė fėmijės.
Nga hadithet po ashtu mėsohet se Allahu cakton njė melek i cili e kqyr vazhdimisht nutfen, dhe prandja kur bėhet nutfe thotė: O Zot ėshtė bėrė nutfe .. Kėshtu, meleku shpreh fazat nė tė cilat kalon zhvillimi i embrionit, me urdhėr tė Allahut, edhe pse Allahu e din njė gjė tė tillė. Pra, meleku shprehet dhe vepron nė disa etapa. E para, kur embrioni ėshtė nutfa. E dyta, kur ėshtė alaka. E treta, kur bėhet mudga. E katėrta, vepron pėr formėsimin e mėtejshėm dhe pėrsosjen e krijimit tė dėgjimit, shikimit, lėkurės, mishit, kockave e tjer. E pesta, dėrgohet, hyn dhe i shkruan gjėrat e parapėrmendura nė krye tė njėzet netėve ose njėzet e ca netave, gjė qė ndryshon nė varėsi tė zhvillimit dhe formimit tė embrionit, pasi embrioni mund tė marrė formėn e plotė si njeri nė njezet ditė ose pak para dyzet ditėve ose pak pas dyzet ditėve. E gjashta, pas njėqind e njėzet ditėsh i fryen shpirtin.
Nga hadithi i Hudhejfe ibni Esidit kuptohet se formėsimi i embrionit dhe krijimi i dėgjimit, shikimit, lėkurės dhe kockave plotėsohet nė krye tė dyzet ditėve. Kjo do tė thotė se fazat nutfa, alaka dhe mudga zhvillohen gjatė dyzet ditėve tė para. Ibni Rexhebi ka pėrmendur se edhe thėniet e dijetarėve tė mjekėsisė janė nė pėrputhje me kėtė fakt. Sipas tyre embrioni mund tė formėsohet nė krye tė 35 ditėve, ose dyzet ditėve, ose e shumta nė krye tė 45 ditėve. Hadithi i Maliki ibnil Huvejrithit, i cili flet pėr mbledhjen dhe ngjizjen e nutfas nė ditėn e shtatė, tregon se zhvillimi i organeve tė trupit fillo qė nė ditėn e shtatė. Allahu i Lartėsuar thotė: Ne e krijuam njeriun nga nutfa e pėrzier (emshazh). Disa dijetarė tė hershėm janė shprehur se fjala emshazh nėnkupton venat e gjakut qė gjenden nė nutfa. Rrjedhimisht, zhvillimi i organeve tė fetusit fillon para dyzet ditėve dhe kompletohet nė krye tė dyzet ose dyzet e ca ditėve. Edhe hadithi i ibnu Mesudit duhet tė shpjegohet nė pėrputhje me kėtė fakt, pasi sipas njė rivajeti qė pėrmend Tbaraniu edhe vetė ibnu Mesudi ka thėnė qė fėmija mund tė formohet para dyzetėditėshit tė tretė.
Tre fazat e zhvillimit tė embrionit: nutfa, alaka, dhe mudga, flasin pėr njė tė vėrtetė shkencore, tė cilėn Kurani i madhėrishėm e ka pėrmendur qė para 14 shekujsh, gjė qė pa diskutim ėshtė njė mrekulli shkencore e cila dėshmon se Kurani ėshtė Libėr i Zotit dhe se Muhamedi ėshtė i Dėrguari i Allahut.
Allahut i Lartėsuar i dha Muhamedit Salall llahu alejhi ue selem shumė shenja e mrekulli tė cilat dėshmojnė qė ėshtė i Dėrguari i Allahut, si israja dhe miraxhi, ēarja e hėnės, gufimi i i ujit midis gėshtrinjėve tė tij, shtimi e begatimi i ushqimit dhe i ujit, mallėngjimi i filizės sė palmės, shėrimi i disa sėmundjeve me lejen e Allahut e tjr. Mirėpo, mrekullia dhe shenja mė madhe e Pejgamberit Salall llahu alejhi ue selem ėshtė Kurani.
Allahu i Lartėsuar e bėri Kuranin mrekullin mė tė madhe tė Pejgamberit Salall llahu alejhi ue selem, ngaqė mesazhi i tij ėshtė i hapur pėr tė gjithė popujt, pėr tė gjitha brezat. Mesazhi i tij nuk ėshtė i vlefshėm vetėm pėr njė popull e as vetėm pėr njė vend, por pėr ēdo kohė dhe pėr ēdo vend. Prandja Allahu i shpalli Kuranin (fjalėn) si sfid ndaj pėrgėnjeshtrueve nė tė gjitha kohėt deri nė ditėn e gjykimit. Po tė ishte mrekullia mė e madhe e Pejgamberit Salall llahu alejhi ue selem diēka materiale, siē e kanė pasur tė dėrguarit para tij, ajo do tė gjunjėzonte vetėm njerėzit qė e shikonin, dhe pas kėsaj do tė mbetej njė tregim qė do tė pėrcillej nga njerėzit dhe jo njė realitet i prekshėm, i kapshėm dhe i dėshmuar nga njeėrėzit nė ēdo kohė. Allahu i Lartėsuar thotė: Sikur tė donim Ne, do tė zbritnim nga qielli njė shenjė, para sė cilės ata do tė pėrulnin kokat [Esh Shuara: 4]. Atėherė, Allahu e bėri Kuranin mrekuli tė gjallė e tė pėrjetshme, pėr ti nėnshtruar, pėrulur e gjunjėzuar njerėzit nė ēdo kohė.
Mrekullia e Kuranit qėndron nė katėr aspekte:
1- Stili, ndėrtimi dhe retorika gjuhėsore. Arabėt nė kohen e Pejgamberit shquhen pėr poezi e ligjėrime. Ata ishin tė zotėt e fjalės dhe retorikės. Ata ngrinin juri tė veēanta pėr vlerėsimin e poezive dhe ligjėrimeve dhe i varnin nė muret e Kabes. Megjithatė, Allahu u bėri sfidė duke u kėrkuar tė sillin a tė hartonin qoftė edhe njė sure si Kurani, por ata nuk mundėn ta bėnin njė gjė tė tillė, edhe pse ishin tė interesuar tė mposhtnin Pejgamberin Salall llahu alejhi ue selem. Allahu thotė: [El Bekare: 23-24].
2- Lajmėrimi pėr gjėra qė kishin ndodhur mė herėt dhe qė nuk i dinte askush, si dhe lajmėrimi pėr gjėra qė do tė ndodhin nė tė ardhmen, siē ėshtė rasti i betejės qė u zhvillua mes romakėve dhe persianėve tė cilėn e fituan romakėt, fitore kjo pėr tė cilėn Allahu flet nė fillimin e sures Err Rrum.
3- Kodet ligjore tė cilat rregullojnė marrėdhėnien e njeriut me Zotin, marrėdhėnien e njeriut me njeriun dhe marrėdhėnien e njeriut me krijesat e tjera.
4- Tė vėrteta shkencore tė cilat pėrputhen me atė qė ėshtė zbuluar nė kohėn tonė, siē ėshtė zhvillimi i embrionit njerėzor, krijimi i maleve si kunja pėr stabilizimin e tokės, rrumbullaksia e tokės, e shumė e shumė tė tjera.
Allahu i Lartėsuar ka bėrė qė shenja mė e madhe qė i jepej tė Dėrguarit tė pėrbėnte sfidė ndaj njerėzve nė atė fusha ku ata shquheshin mė shumė. Psh, nė kohėn e Muses dhe pikėrisht nė Egjipt ishte shumė e pėrhapur magjia dhe magjistarėt. Njerėzit ishin shumė tė dhėnė pas magjisė. Prandaj, Allahu i dha Musės si shenjėn mė tė madhe, shkopin, me tė cilin Musa arriti ti mposhtė magjistarėt. Nė kohėn e Muhamdet Salall llahu alejhi ue selem njerėzit ishin tė dhėnė pas fjalės. Ligjėruesit, oratorėt dhe poetėt e asaj kohe magjepsnin njerėzit me aftėsitė e tytre komunikuese, ndaj dhe Allahu i sfidoi me anė tė Kuranit. Meqenėse nė kohėn tonė njerėzit janė kryesisht tė dhėnė pas zbulimeve, kėrkimeve dhe tė dhėnėve shkencore, Kurani i madhėrishėm si mrekullia mė e madhe e Muhamedit Salall llahu alejhi ue selem, pa diskutim, pėrmban tė vėrteta tė cilat i sfidojnė e i gjunjėzojnė pėrgėnjeshtruesit edhe nė kėtė fushė, sepse siē u tha Kurani ėshtė shenjė dhe mrekulliu e vashdueshme, njė karakteristikė kjo e mesazhit tė Pejgamberit Salall llahu alejhi ue selem nė tėrėsi. Zoti thotė nė Kuranė: Ne do tu tregojmė atyre shenjat tona nė hapėsirat tokėsore e qiellore, si dhe nė vetvete, derisa tu bėhet plotėsisht e qartė se ai (Kurani) ėshtė e vėrteta. Vallė, a nuk tė mjafton ty qė, Zoti Yt ėshtė Dėshmues i ēdo gjėje?! [Fussilet: 53].
Mirėpo, lidhur me kėtė ēėshtje duhet tė bėjmė disa sqarime:
I pari: Kjo qė u tha mė lart, ėshtė pėrgjigja mė e mirė qė mund tu jepet atyre qė janė skeptikė ndaj mrekullive shkencore tė Kuranit dhe qė e shohin me dyshim kėtė aspekt tė mrekullisė sė Kuranit.
I dyti: Sipas konceptit tonė si muslimanė burimet e tė ardhurave janė tė balancuara me nevojat e njerėzve. Allahu i Lartėsuar thotė: Nuk ka asnjė send qė tė mos gjenden tek Ne thesaret e tij, por prej tij Ne japim me masė tė caktuar. [El Hixhėr: 21]. Nga kjo del se se kur shtohen njerėzit dhe pėr pasojė edhe nevojat e tyre, atėherė shtohen edhe burimet nė mėnyrė qė tė ruhet balanci i pėrmendur. Kjo ėshtė ligjėsia qė ka vėnė Allahu pėr tė adhurat dhe nevojat e njerėzve. Nisur nga ky fakt, edhe zbulimet e burimeve tė ndryshme gjatė gjithė kohėve janė nė pėrputhje me kėtė ligjėsi. Allahu e ka bėrė njeriun mėkėmbės nė tokė dhe e ka pajisu me aftėsi pėr tė zbuluar ligjėsitė e burimet natyrore dhe pėr ti vėnė nė shėrbim tė tij. Prandja, Allahu u mėndėson njerėzve nga njė kohė nė tjetrėn tė zbulojnė ligjėsi qė nuk njiheshin mė parė. Ndonėse nė kohėn tonė janė bėrė zbulime marramendėse pėr shumicėn e njerėzve, zbulimi i ligjėsive tė ndryshme natyrore ėshtė njė proēes qė ka ekzistuar nė tė gjitha etapat e histrorisė njerėzore dhe nuk e ka zanafillėn nė kohėn tonė. Fakti qė njeriu i kohės tonė din mė shumė ligjėsi natyrore, tė dhėnat e tė cilave janė akumuluar me kalimin e kohės, dhe arrin tė fluturojė nė hapėsirė, nuk do tė thotė se ka aftėsi logjike e perceptuese mė shumė se njeriu i koėrave tė shkuara, pasi sot vėrtetė vėllimi i njohurive dhe tė dhėnave ėshtė mė i madh, por kjo nuk do tė thotė se edhe aftėsitė logjike e perceptuese tė njeriut tė sotėm janė mė tė mėdha. E thėnė ndryshe, ėshtė zgjeruar gama e njohurive, por nuk ka evoluar mendja e njeriut. Pėrkundrazi, aftėsitė mendore tė njeriut nuk shkojnė drejt shtimit e pėrsosjes, por drejt bobėsit dhe pakėsimit. Tė thuash se vėllimi i madh i njohurive qė ka njeriu sot lidhur me ligjėsitė natyrore ėshtė njė tregues pėr evolimin e mendjes, ėshtė njėsoj si tė thuash se njohja e punėve tė dynjasė dhe bėrja pasuri ėshtė njė tregues se i pasuri ėshtė mė i menēur se i varfėri, gjė ėshtė e pavlefshem se siē dihet zakonisht dijetarėt kanė qenė tė varfėr. Madja edhe ata qė kanė bėrė zbulime shkencore kanė qenė tė vėrfarė. Me pėrjashtim tė studiuesve tė kohės sonė tė cilėt i pėrdorin zbulimet dhe teknologjitė pėr tu pasuruar e pėr tė bėrė dynja. Sikurqė pasuria e dynjaja nuk e ngre njeriun po qe se nuk e pėrdor pėr ti bėrė ibadet Allahut, po ashtu edhe njohuritė shkencore qė janė pjesė e dynjasė nuk e nderojnė njeriun nėse nuk i pėrdor pėr tė pėrbushur qėllimin pėr tė cilin Allahu e ka sjellė nė dynja. Njė njeri i thjeshtė qė din fare pak nga punėt e dynjasė dhe njohuritė shkencore, por qė e njeh Zotin, e beson Ahiretin, e din se dynjaja ėshtė vendkalim, se dynjaja nuk duhet tė jetė qėllimi njeriut, pasi ajo do tė zhduket, ėshtė mė i menēur dhe mė i nderuar se njė zbulues, studiues, kėrkues qė njeh shumė ligjėsi tė jetės e tė natyrės dhe nuk i tejkalon kėto caqe pėr tė njohur e pėr tė adhuruar Krijuesin e jetės dhe vėnėsin e ligjėsive natyrore. Kėshtu, muslimani e shikon pėrparimin ekonomik dhe progresin teknologjik si pjesė tė dynjasė e cila asesi nuk duhet ta shushasė e ta bėj pėr vete. Zoti thotė: [Fatir: 5-6, Junus; 24, El Kehf; 45-46, el Hadid; 20, Ali Imran; 14, Et Tekathur; 1-5, El Abkebut; 64]. Me pak fjalė, dynjaja dhe ēka gjendet nė tė ėshtė sprovė, siē e pėrshkruan Zoti nė Kuranė, ndaj dhe njohuritė e dynjasė qė sot quhen shkencė janė sprovė pėr njerėzit e kohės. Zoti thotė: [el Kehf; 7-8]. Ndofta kjo ėshtė edhe arsya pėrse kanė arritur qafirat e kohės sonė tė bėjnė mė shumė zbulime se sa muslimanėt, pasi Allahu ia jep dynjan atij qė e don dhe atij qė nuk e don, kurse ahiretin nuk ia jep veēse atij qė e do. Dynjaja ėshtė xheneti i qafirit dhe burgu i muslimanit, kjo shikuar nė disa aspekte tė cilat smund ti sqarojmė kėtu. Kur njerėzit harrojnė Allahun, Allahu ndofta u jep tė mira nė kėtė dynja pėr ti tėrhequr nė mėnyrė graduale nė ndėshkim, siē ndodhi me popullin e Nuhut, me Adin, Themudin, popullin e Firaunit e tjr. Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem, nė njė hadithė qė e shėnon Ahmedi, ka thėnė: Nėse vėren qė Allahu po jep dikujt atė qė don edhe pse e pėrdor pėr tė bėrė gjynahe, dije se ėshtė duke e ēuar gradualisht nė dėnim. Pas kėsaj Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem leēoi ajetin e Kuranit: [el Enam; 44]. Tė mos harrojmė se jemi nė kohėn e fundit, njė kohė kur shtohet, kufri, idhujtaria, mosmirėnjohja, zullumi, shthurja, degradimi dhe haramet, gjėra tė cilat Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem i ka pėrmendur nė mjaft hadithe prej shenjave tė kijametit.
Njė arsye tjetėr pėrse Allahu ua ka mundėsuar qafirave zbulimet e kohės ėshtė qė ato tė jenė argument ndaj tyre nė ditėn e gjykimit, pasi ligjėsitė natyrore flasin pėr Vėnėsin e tyre dhe paqyrojnė emrat, cilėsitė dhe veprat e Tij. Pėr mė tepėr qė bazat e parimet e kėtyre ligjėsive janė pėrmendur nė Kuranė dhe ndonjėherė edhe disa detaja tė kėtyre ligjėsive, gjė qė duhet tė ishte shtytės qė ata ti besonin Kuranit dhe tė adhuronin Allahun.
Nė njė farė mėnyre mėnyre zbulimi i tyre nga ana e qafira ėshtė njė lloj ndėshkimi qė Allahu u ka bėrė muslimanė pėr shkak se lanė fenė e tyre. Kur muslimanėt ishin tė kapur pėr feje, Zoti i mėkėmbi nė tokė dhe u bėri tė mundur tė bėnin shumė zbulime tė cilat janė bazat e pėrparimeve shkencore bashkohore, gjė qė e pohojnė edhe perėndimorėt qė e shikojnė me objektivitet kontributin e muslimanėve nė lėmit shkencore. Ndaj, muslimanėt duhet ti kthehen fesė nė mėnyrė qė Allahu ti mėkėmbė dhe tu pėrmirėsojė gjendjen. Allahu e ka bėrė ligj qė shtetet tė dalin dhe tė zhduken, qeverisja e pushteti tė kalojnė nga njė popull te tjetri. Jetėgjatėsia e njė shteti varet nga drejtėsia qė mban. Pėrhapja e padrejtėsisė, shthurjes dhe degjenerimit ėshtė siptoma e kapitullimit tė perandorisė dhe zėvedėsimit tė saj nga njė perandori a shtet tjetėr. Kjo ligjėsi vlen si pėr muslimanėt edhe pėr jomuslimanė, pasi tė gjithė Allahu i ka lėnė tė shijojnė tė mirat nė tokė. Allahu thotė: [El Bekare; 126, el Kasas; 60- 61, Lukman; 24]. Ibnu Haldun, njė sociolog i njohur musliman shpehet se ēdo perandori (shtet) ka fėmijėrinė e vet, rininė e vet, fuqinė, gjallėrinė, pastaj pleqėrinė dhe kapitullimin. Ajo qė mban gjall njė perandori ėshtė drejtėsia; kėshtuqė nėse pėrhapet padrejtėsia, kjo perandori shumė shpejt do tė kapitullojė. Zoti thotė: Ne bėjmė qė ditėt e fitores dhe tė humbjes tė qarkullojnė ndėrmjet njerėzve [Ali Imran: 140]. Kėshtu, muslimani e koncepton pregresin marerial e shkencor, si dhe pasurinė e pushtetin si pjesė tė dynjasė qė qarkullojnė sipas disa ligjėsive qė i ka vėnė Allahu. Ato nuk duhet ta mashtrojnė musliman dhe aq mė tepėr ta robėrojnė siē kanė robėruar qafirat. Pejgamberi Salall llahu alejhi ue selem na ka njoftuar se do tė vijnė sprova mė tė mėdha se kėto siē ėshtė sprova e dexhalit. Edhe zbulimet shkencore tė kohės nga ana e qafirave shoqėrohen me shpifje, trillime e lajthitje si ato qė shfaq e pretendon dexhalli. Shejtanėt e njerėzve i pėrdorin dynjanė dhe zbulimet qė bėjė nė tė pėr tė larguar njerėzit nga Allahu dhe bota e pėrtejme, ashtu siē ka bėrė shejtani me njerėzit nė tė gjitha kohėt duke u thėnė: shijoni dynjane se e keni nė dorė, kurse ahiretin se keni para dhe ashtu siē do tu thotė edhe dexhali nė kohėn e fundit qė unė jam zoti, sepse lėshoj shiun, nxjerr bimėsinė, sjell bollėk e tjer. Qafirat nė kohėn tonė; sa herė qė zbulojnė diēka pėrpiqen ta paraqesin si argument kundėr ekzistencės sė Zotit, dhe si njė mundėsi pėr adhurimin e natyrės (dynjasė). Muslimani duhet tė jetė i vetėdijshėm se ėshtė e njėjta filozofi mashtrimi e trillime, drejtuesi i sė cilės ėshtė shjtani i mallkuar.
Nga sa u tha, nuk duhet tė kuptohet se Islami ėshtė kundėr zbulimeve dhe kėrkimeve shkencore, pėrkundrazi Allahu e ka krijuar tokėn dhe krejt universin pėr ne dhe qė ta shfrytėzojmė ne. Ai na ka ftuar nė Kuranė pėr tė menduar mbi krijesat. Bazuar nė mėsimet Islame, pėr vazhgim, eksperimentim, argumentim dhe perceptim tė saktė, muslimanėt i hodhėn poshtė teoritė e vjetra shkencore dhe vendosėn bazat e njohurivė shkencore tė kohės. Ndryshe nga tė tjerėt muslimanėt nuk i frikėsohen asnjė zbulimi shkencor sepse janė tė bindur qė ligjėsitė natyrore janė nė pėrputhje ne ligjėsite fetare, pasi kanė tė njėjtin burim, dhe pasqyrojnė veprat e Zotit tė Lartė. Veēse, ajo qė nuk e pranon feja Islame ėshtė keqpėrdorimi i kėtyre njohurive, siē ėshtė pėrdorimi i tyre pėr pėrhapjen e kufrit, adhurimin e natyrės, denatyrimin e njeriun, zhveshjen e tij nga vlerat njerėzore. Qafirat i kanė shfrytėzuar zbulimet shkencore si sfond pėr pėrhapjen e ideve sociale rrėnuese si liria pa kriter, vėllazėria njerėzore, barazia gjinore e tjer.
Dijetarėt tanė kanė thėnė se pėrvetėsimi i njohurive shkencore ėshtė farz kifaje. Imam Shafiu ka shprehur habi se si njerėzit nė kohėn e tij ia kishin lėnė nė dorė mjekėsinė nėnshtetasve jomuslimanė. Mirėpo, studiuesit muslimanė duhet tė kenė parasyshė:
- Tė kenė dije fetare dhe pėrgatitje e aftėsi intelektuale pėr tė dalluar tė vėrtetėn nga e pavėrteta, pasi ka shumė teori e ide tė pavėrteta tė cilat bien ndesh me parimet e fesė sonė, dhe qė mund tė serviren si tė dhėnė tė padiskutueshme. Nė mėnyrė tė veēantė duhet tė bėjnė kujdes studiuesit e shkencave sociale, pasi ato u janė pėshtjelluar shumė muslimanėve tė cilėt kanė pėrqafuar e adaptuar ide e norma qė bien ndesh me fenė Islame, ide kėto tė cilat e denatyrojnmė njeriun. Ndėrsa, ēėshtja e shkencave tė natyrės ėshtė mė e thjeshtė, pasi kemi tė bėjmė me gjėra ekzakte; nėse ka shenja e argumente pėr ēėshtjet shkencore, pranohen, nė tė kundėrt jo. ēėshtjet shkencore tė argumentuara kurrėsesi nuk bien ndesh me Kuranin dhe sunetin. Njeriu qė kėrkon tė vėrtetėn dhe i lutet Zotit tia mundėsojė pėr kėtė, nuk do ti errėsohet e vėrteta ēfardo qė tė thonė e tė bėjnė qafirat. Argumentet qė e ēojnė njeriun drejt Allahut janė tė panumėrta, aq mė tepėr pėr studiuesit e shkencave natyrore, pasi ata kanė mundėsinė tė njihen mė hollėsisht me ligjet qė ka vėnė Allahu nė natyrė.
- Tė mos nxitojnė pėr tė besuar gjithēka qė thonė qafirat pa e njohur mirė, ose pa eksperimentuar vetė, ose pa marrė informacion prej ekspertėve muslimanė tė asaj fushe. Pėr tė shpjeguar se si kanė ardhur gjėrat dhe se si janė formuar, neve na mjafton ajo qė pėrmendet nė Kuranė dhe sunet. Nė kėtė drejtim njerėzit spekullojnė dhe flasin me hamendje, pasi kėrkojnė qė tė kapin e tė shpjegojnė gjithēka me mendjen e tyre.
- Studiuse musliman vė vlerat njerėzore mbi vlerat materiale. Ai beson se materia duhet tė vihet nė shėrbim tė njeriut dhe jo njeriu nė shėrbim tė meteries, pasi bota materiale ėshtė krijuar pėr njeriun dhe jo njeriu pėr botėn materiale. Kėshtu, pėrdorimet dhe shfrytėzimet materiale duhet tė pėrcaktohen nga vlerat humane, njerėzore dhe jo vlerat humane nga prodhimi dhe mjetet e prodhimit. Njeriu nuk mund tė pėrsoset si qenie humane pa qenė adhurues i Allahut. Ne besojmė se bota materiale ėshtė krijuar pėr njeriun dhe njeriu ėshtė krijuar pėr Allahun. Pikėrisht kėtė rregull kėrkojnė tė prishin qafirat qė njeriu tė mos adhurojė Allahun, por tė tjerė veē tij. Kėshtu, muslimani vė nė plan tė parė vlerat njerėzore.
- Mendja ka njė kapacitet tė kufizuar. Sado i ditur tė bėhet njeriu, nuk mund tė shpjegojė gjithēka. Shpesh gjykimet dhe mendimet e njerėzve rezultojnė gabim. Pėr tė qenė i susksesshėm nė kėrkime e studime dhe pėr tė mos shkuar nė humbje njeriu duhet tė pranojė faktin se ka nevojė pėr njė skicė dhe disa kritere qė vijnė nga njė burim i pagabueshėm i cili ėshtė mbi mendjen njerėzore. Burimi i pagabueshėm ėshtė shpallja qė Allahu i ka zbritur tė Dėrguarit Salall llahu alejhi ue selem. Pėr kėtė shkencėtarėt muslimanė kanė bėrė zbulime, por nuk janė mashtruar dhe nuk i kanė keqpėrdour zbulimet, kurse shumica e qafirave janė mashtruar me zbulimet qė kanė bėrė dhe jo vetėm qė vetė jetojnė nė humbje, por pėrpiqen qė ti ēojnė edhe njerėzit nė humbje nė emėr tė zbulimeve qė kanė bėrė. Ibul Kajim thotė: Raporti i asaj qė mund tė kapin tė gjithė njerėzit e menēur me mendjet e tyre nė krahasim me atė qė kanė sjellė tė dėrguarit ėshtė si raporti i i dritės sė dobėt tė fenerit nė krahasim me dritėn e diellit.
- Ibnul Kajim thotė: Kurrėsesi nuk do tė gjeshė qoftė edhe nėse jeton sa Nuhu, qoftė edhe njė ēėshtje tė vetme, nė tė cilėn tė gjithė njerėzit e menēur janė njėzėri nė kundėrshtim me atė qė kanė sjellė tė Dėrguarit. Enbijatė nuk kanė nė mėnyrė kategorike nuk kanė sjellė ndonjė gjė qė bie ndesh me argumentin e padiskutueshėm logjik, por ata kanė sjellė gjėra qė nuk i kap dot mendja. Kėshtu, ajo qė kanė sjellė tė dėrguarit ndahet nė tre kategori:
a- Gjėra pėr tė cilat dėshmon logjika dhe fitra (natyrshmėria njerėzore). Kėto gjėra njeriu mund ti kapė me mendjen e tij, siē ėshtė fuqia e Zotit, dija e Tij e tjer.
b- gjėra qė mendja mund ti kapė nė pėrgjithėsi ose nė mėnyrė tė pėrmbledhur, por jo nė mėnyrė tė detajuar, siē ėshtė drejtėsia. Njeriu e kupton se drejtėsia ėshtė e mirė, por nuk mund tė ketė kapacitet pėr tė vėnė vetė ligje tė drejta.
c- Gjėra qė mendja njerėzore nuk ka kapacitet ti kapė, siē janė gjėrat e gajbit. Kėto gjera mund ta hutojnė mendjen, pasi janė gjėra qė ajo nuk i percepton dot. Tė kėtilla janė dėnimi nė varr ndaj shpirtit dhe trupit, zgjerimi dhe ngushtimi i varrit, fakti qė shpirti i besmtarit pas vdekjes ėshtė nė xhenet dhe megjithatė ka lidhje edhe me trupin e tij nė varr, fakti qė Xhibrili vinte nė formė njeriu para Pejgamberit Salall llahu alejhi ue selem dhe nė tė njėjtėn kohė mund tė ishte nė qiell nė kry tė melaikeve, israja dhe miraxhi Pejgamberit, fakti qė lumi nil dhe lumi eufurat janė lumenj qė burojnė nga xheneti edhe pse dihet vendi ku burojnė e tjer. Pėrpjekja pėr tė perceptuar ēėshtjet e gajbit duke i krahasuar me gjėrat e dukshme, ėshtė gabim dhe mund ta ēojė njeriun nė humbje.
- Studiuesi i shkencave tė natyrės do tė ndeshet me dy ekstreme: Nė njėrin ekstrem qėndrojnė klerikėt e mesjetės tė cilėt nuk pranon tė vėrtetat shkencore me preteksin se janė nė kundėrshtim me shkrimet e shenjta. Nė ekstremin tjetėr janė shkencėtarėt ateistė, tė cilėt erdhėn si pasojė e qėndrimit kokfortė tė klerikėve. Duke marr shkas nga qėndrimi joracional i klerikėve, ateistėt hodhėn ide e hipoteza pėr tė shpjeguar formimin e universit dhe krijimin e njeriut. Me mashtrime e trillime ata i shndėrruan hipotezat e tyre nė dogma dhe i mbrojtėn nė njė mėnyrė mė fanatike e mė ekstreme se sa klerikėt dogamat e tyre. Muslimanėt nuk kanė tė bėjnė me asnjėrėn palė. Muslimanėt kanė patur gjithmonė koncepte tė qarta lidhur me ligjėsitė natyrore dhe kanė qenė kurdoherė tė hapur pėr ti pranuar ato nė qoftė se vėrtetohen si tė sakta. Pikėrisht, pėr kėtė arsye njohuritė shkencore morėn njė zhvillim tė mėtejshėm gjatė sundimit tė muslimanėve. Kėshtu, muslimanėt si gjithmonė kanė patur qėndrim tė moderuar, mesatar. Ndofta, mund tė gjenden nė librat e tefsirit, ose tė shpjegimit tė hadithit mendime qė bien ndesh me tė dhėnat shkencore, por ato janė mendime njerėzish dhe nuk kanė lidhje me Kuranin dhe sunetin. Muslimani nuk beson se gjithēka qė e kanė thėnė komentuesit e kuranit ėshtė e sakta, as edhe se gjithēka qė e kanė thėnė fukahatė, muhadithat ėshtė e sakta. Pėrkundrazi, dijetarėt e vendosur nė dije janė tė mendimit se duhet tu bėhet purifikim (pastrim) librave nga thėniet e mendimet e pavėrteta qė gjenden nė to, tė cilat bien ndesh me Kuranin dhe sunetin. Sikurqė ka nė to gabime nė akide, gabime nė fikh, hadithe tė dobėta, ka edhe gjėra qė bien ndedhe me tė dhėnat shkencore. Mendimet dhe interpretimet nė librat e sapopėrmendura qė bien ndesh me shkencėn e kanė burimin ose tek israilijatėt, ose tek librat e skolastikėve (apologjitikėve, mutekeliminėve) tė cilėt i kanė marrė nga folozofėt e hershėm. Psh, shumė dijetarė tė mėvonshėm kanė thėnė se toka ėshtė e sheshte bazua nė israilijate ose nė skolastikė. Kurtubiu ka pretenduar se ky ėshtė mendimi unanim i ymetit. Por ibnu Tejmija thotė qė toka ėshtė e rrumbullakt. Kėshtu kanė thėnė edhe dijetarėt e hershėm. Pėr rrumbullaksinė e tokės dėshmon edhe Kurani. Atėherė, interpretimet e disa dijetarėve nuk mund tė jenė argument nė bien ndesh me tė vėrtetat shkencore, qoftė edhe nėse pretendojėn ixhma. Shpesh ixhma ėshtė citur gabim, vetėm me qėllimin e mposhtjes sė kundėrshtarit.
Ibnul Kajim pasi ka konfirmuar qė toka ėshtė e rrumbullakėt, ka bėrė tė ditur se njeriu nga njė kohė nė tjetrėn zbulon nė ajetet (shenjat, krijesat) e Allahut gjėra qė e bėjnė tė besojė shpalljen qė i dėrguari ka sjellė nga Allahu.
Sqarimi i tretė: Kuptimi i ajetit ose hadithit qė thuhet se pėrmban njė mrekulli shkencore duhet tė ketė qenė i njohur tek sahabet dhe tė parėt e ymetit. Nuk lejohet ti japim njė ajeti a njė hadithi njė kuptim qė nuk ėshtė pėrcjellė nga tė parėt dhe tė pretendojmė se ėshtė mrekulli shkencore, pasi kjo do tė ishte keqinterpretim. Mjafton qė tė parėt tė kenė bėrė tė ditur kuptimin gjuhėsor tė ajetit ose tė hadithit dhe nuk ėshtė kusht qė ata tė kenė pėrmendur detajet shkencore tė njė mrekkullie nė mėnyrė qė ajo tė konsiderohet si e tillė. Psh, mjafton qė tė parėt kanė kuptuar nga ajetet e Kuranit qė malet stabilizojnė tokėn dhe janė tė ngulur nė tė, ndėrsa detajet, si psh sa janė tė ngulur nė tokė e tjer, nuk ėshtė kusht tė jenė pėrcellė prej tyre, nė mėnyrė qė kjo tė quhet mrekulli e Kuranit, pasi kėto janė hollėsira qė nuk bien ndesh me ato qė sahabet kanė kuptuar nga ajeti. Sahabet nuk kanė pretenduar qė dinė gjithēka, aq mė tepėr gjėrat qė lidhem me dynjanė dhe ligjėsitė natyrore, por pa diskutim ata e kanė ditur kuptimin e ajeteve dhe haditheve dhe ua kanė pėrcjellė gjeneratave pasardhėse. Duhet bėrė e qartė se Kurani nuk ėshtė libėr fizike, biologjie apo kimie, por ai ėshtė dritė dhe udhėzim pėr njerėzit, ndonėse pėrmban bazat e kėtyre njohurive dhe mjaft tė vėrteta qė pėrputhen me to, nė mėnyrė qė tė shėbejnė si shenja pėr vėrtetėsinė e asaj qė ka sjellė i Dėrguari i Allahut.
Ibnul Kajim thotė: Krijimi dhe ligjvėnia i pėrkasin vetėm Allahut tė Lartėsuar. Ato bėhen sipas njė rregulli dhe njė urtėsie qė nuk prishet, nuk ndėrpritet dhe nuk bie poshtė. Njė person qė e fokuson vepimtarinė e jetės pėr tė njohur diēka prej ligjėsorive tė kėsaj bote dhe i kushton asaj forcėn e tij intelektuale e arsyetuese, do tė arrijė tė pėrvijojė e tė njohė atė qė nuk e arrijnė tė tjerėt.
----
Fakti qė meleku thotė: O Allah! A mashkull apo femėr, nuk do tė thotė se formėsimi i gjinisė sė fetusit fillon nė atė moment, por qė nė atė moment i zbulohet melekut dhe ai shkruan. Sipas njė hadthi qė shėnon Muslimi tė pėrcjellė nga Theubani, njė proēes i tillė fillon qė kur bashkohet spermacotoidi i mashkullit me vezėn e femrės.
Me pajtimin e tė gjithė dijetarėve shpirti i i fryhet fėmijės pas katėr muajsh hėnor. Kjo kuptohet edhe nga hadithi i ibnu Mesudit. Njė variant i kėtij hadithi nė sahihun e Buhariut ėshtė kėshtu: Dhe dėrgohet meleku e urdhėrohet tė shkruaj katėr gjėra, mė pas meleku fryn nė tė shpirtin.
Shpirti krijohet atėherė kur fryn meleku dhe nuk ka qenė i krijuar mė parė.
Fakti qė rizku, puna exheli dhe lumturia apo mjerimi i shkruhen njerut qė kur ėshtė foshnjė nė barkun e nėnės nuk do tė thotė qė nuk janė paracaktuar e shėnuar mė parė. Ato janė shėnuar mė parė nė Leuhul mahfudh siē dėshmojnė shumė argumente.
Krijoni Kontakt