Johan Volfgang von Goethe (Gėte), poeti mė i madh i Europės, lavdia
e gjuhės gjermane dhe e jetės intelektuale. Edhe pse e kaloi jetėn e
tij nė njė vend jomusliman, ai pranoi dhe deklaroi se pajtohej me
gjithė zemėr me pohimin e dy dėshmive (Shehadetin): S'ka Zot tjetėr
veē Allahut, Njė dhe tė Vetėm, dhe Muhammedi a.s. ėshtė i dėrguari
dhe, njėkohėsisht, vula e tė gjithė tė dėrguarėve tė Tij. Veē tė
tjerash, ai thotė:
"ēmenduri, secili nė rastin e vet
Mendimin e tij tė veēantė lėvdon!
Nėse Islam do tė thotė nėnshtrim ndaj Zotit
Ne jetojmė dhe vdesim nė Islam."
"Dhe, kėshtu, na duhet tė qėndrojmė brenda Islamit (d.m.th.: nė
nėshtrim tė plotė ndaj vullnetit tė Zotit)"
"Mė tepėr nuk kam ē'tė them, pėrveē asaj se, edhe kėtu, unė pėrpiqem
tė qėndroj nė Islam."
"Kėtu askush nuk mund tė kėshillojė njeri; secili duhet tė vendosė
vetė, se ēfarė duhet tė bėjė. Ne tė gjithė jetojmė nė Islam,
pavarėsisht nga forma qė zgjedhim pėr tė inkurajuar vetveten."
"Mbėshtetet nė ēdo pikėpamje tė arsyeshme fetare dhe ėshtė nė
Islam, tė cilin ne, herėt a vonė, tė gjithė duhet ta pranojmė."
"Feja Muhammedane jep shembullin mė tė mirė pėr kėtė."
"Ju e shihni se, kėtij sistemi, nuk i mungon asgjė dhe se ne, me
gjithė sistemet tona, nuk jemi aspak mė tė pėrparuar, madje askush
nuk mund tė shkojė mė pėrpara. Ky sistem filozofik ėshtė njė masė e
shkėlqyer, tė cilėn njeriu mund ta aplikojė tek vetvetja dhe tek tė
tjerėt, pėr tė mėsuar se nė ē'nivel tė virtytit shpirtėror jemi."
"Efesi pėr shumė vjet,
Nderon mėsimin e profetit
Jezus. (Paqja qoftė mbi tė Mirin!)"
"Besimi nė njė Zot tė vetėm ėshtė gjithmonė i efektshėm pėr ngritje
shpirtėrore, sepse ai tregon pėr njeriun, njėshmėrinė brenda vetes."
"Herėt a vonė, duhet tė pranojmė Islamin, sepse ai pajtohet me
arsyen."
"Nėse Islami ėshtė bindje ndaj Zotit, atėherė, tė gjithė (lindim)
jetojmė dhe vdesim nė Islam."
"Ėshtė shumė e ēuditshme se si muslimanėt fillojnė t'i edukojnė
fėmijėt e tyre. Ata e kalisin rininė e tyre, qė nė fillim, me
bindjen se asgjė s'mund t'i godasė veē asaj qė ia ka pėrcaktuar mė
parė Zoti, i Cili udhėheq nė gjithēka dhe nė ēdo gjė. Kėshtu, ata
janė tė pėrgatitur gjatė gjithė jetės sė tyre dhe pajtohen me fatin,
dhe nuk ju duhet pothuajse asgjė tjetėr. E shihni, kėtij mėsimi nuk
i mungon asgjė. Me gjithė sistemet tona edukative, ne nuk kemi
shkuar aspak mė tej, madje askush nuk ka mundėsi tė shkojė mė tej."
Sipas Anemari Schimel, e cila ėshtė njėra nga njohėset mė
autoritative dhe mė kompetente tė Islamit nė Evropė, Gėte ka mbetur
tėrė jetėn i entuziazmuar me Islamin, ndoshta edhe pėr arsyen se
Islami i ka pėlqyer, sepse Gėte kurrė nuk e ka pranuar idenė e
kryqėzimit tė Jezusit, as shėlbimin e tij, dhe as ngarkesėn e tij me
mėkate njerėzore. Nė Divanin e vet, ka mjaft qėndrime antikrishtere,
nga pozita e besimit islam.
Volteri, filozof dhe shkrimtar i madh francez, thotė:
"Feja me tė cilėn erdhi Muhammedi, pa dyshim ėshtė mė e lartė se
Krishterizmi. Besimtarėt muslimanė nuk janė sprovuar me mosbesimin,
me tė cilin janė testuar tė krishterėt, tė cilėt, nė fund,
deklaruan: `Njė Zot ėshtė nė tresh, ndėrsa trinia ka njėsinė e
njėshit.' Besimi nė Njė Zot tė Vetėm, tė Gjithėfuqishėm ka qenė nė
themel tė Islamit. Ekzistimin e tij, Islami ia ka borxh liderit tė
tij dhe trimėrisė sė tij, ndėrsa tė krisherėt pėrdorėn shpatėn dhe
zjarrin pėr pėrhapjen e fesė sė tyre. O Zot, Zot i Madh! Sikur kėta
popuj tė Evropės t'i merrnin si model muslimanėt! Nuk ka dyshim qė
Muhammedi a.s. ka qenė njeri vėrtet i madh. Nė gjirin e virtyteve tė
tij dhe personalitetit paradogmatik ka kultivuar gjenerata
madhėshtore. Ai ka qenė shtetas i urtė dhe i drejtė, i cili deri nė
fund ka realizuar revolucionin mė tė madh nė historinė e
njerėzimit."
"Luteri nuk ėshtė i denjė as t'ia zgjidhė lidhėsat e kėpucėve
Muhammedit."
"Pėrsėris se ata, qė fenė Islame e quajnė si fe me lakmi epshesh
shtazore dhe njė fe qė i hap shteg plogėshtisė dhe papunėsisė, janė
tė padijshėm, trundryshkur e mendjesėmurė. Kėto pretendime, janė
fare tė pabaza dhe qėndrojnė shumė larg nga e vėrteta. Edhe ata, qė
i pranojnė si tė qėna kėto, nuk e njohin aspak problemin.
O priftėr e kallogjerė! Tė gjithė ju, o burra klerikė! Nė qoftėse
urdhėroheni tė mbani agjėrim nė muajin korrik, nė qoftėse ju
ndalohen vera qė pini e bixhozi qė lozni, nėse urdhėroheni tė bėni
peligrinazh (haxh) nė ranishtet e nxehta tė Hixhazit (Arabisė), nėse
vendoset tė jepni dy e gjysėm pėrqind tė tė ardhurave tuaja pėr
sadaka, dhe ju kėrkohet tė lėshoni 14 gra nga 18 qė keni, e tė mbani
vetėm 4, a mund tė thoni pėr atė fe, qė u bėnė tė tilla komunikime,
se ėshtė fe lakmuese dhe epshesh shtazore?!"
Ndėrkaq, nė Dictionnaire Philosophique, IV, f. 319, ai thotė:
"Vėllait tim musliman do t'i thosha: Feja jote, mė duket njė fe
shumė e respektuar. Ti adhuron vetėm njė Zot. ēdo vit, je i detyruar
tė japėsh, si zekat, njė tė dyzetėn e tė ardhurave dhe ditėn e
Bajramit tė bėsh paqe me armiqtė. Priftėrinjtė tanė, qė shpifin tėrė
botėn, ndoshta njė mijė herė thanė se feja jote zuri vend, sepse
ėshtė njė fe qė u drejtohet plotėsisht kėnaqėsive. Tė gjithė kėta tė
mjerė kanė gėnjyer. Feja jote ėshtė shumė fisnike."
Nė "Fjalori Filozofik v. III", kapitulli "Muslimanėt", Volteri
thėrret me nervozitet:
"Ju them pėrsėri, analfabetė tė marrė, vetėm tė paditurve mund t'u
thuhet se feja Islame ėshtė sensuale dhe epsharake; pėr kėtė, as qė
bėhet fjalė, ju kanė mashtruar sikurse edhe pėr shumė tė tjera
Lehtė ėshtė tė shpifet, por unė e urrej shpifjen - thotė Volter nė
fund tė artikullit. Pasaktėsitė duhet vazhdimisht tė
pėrgėnjeshtrohen, sepse edhe kur e hedhim poshtėė njė mashtrim,
gjithnjė gjendet dikush qė do tė risjellė atė. Mund tė shkruhen
shumė libra voluminozė me intrigat e pavėrteta, me tė cilat janė
sulmuar muslimanėt. ēdo gjė qė ėshtė thėnė pėr muslimanėt, deri mė
sot, duhet hedhur nė zjarr."
Leon Nikolajeviq Tolstoi, shkrimtar i madh rus, nė
traktatin "Pejgamberi urtiplotė Muhammed", veē tė tjerash, thotė:
"Muslimanėt, nė gjirin e Islamit, me abstenimin e tyre nga kjo botė
kalimtare, me pastėrtinė e jetės, fisnikėrinė e qėllimeve, qartėsinė
e synimeve, me moral fisnik, karakter, thjeshtėsi dhe pjekuri, i
mahnitėn njerėzit qė gjendeshin rreth tyre.
Njė prej vlerave tė Islamit, ėshtė porosia qė, tė veprohet mirė me
ithtarėt e librave qiellorė, veēanėrisht me priftėrinjtė e
krishterė...
Nė fenė Islame, lejohet qė tė lidhet martesė me femrat e krishtera
dhe ēifute, dhe ato gėzojnė tė drejtėn qė t'a mbajnė fenė e tyre."
"Ligji, tė cilin e ka sjellė Muhammedi a.s., do tė sundojė nė botė,
pėr arsye se ėshtė tėrėsisht nė harmoni me natyrėn, mendjen dhe
menēurinė e njeriut."
Sarojini Naidu, poete e famshme indiane, pėr Islamin thotė:
"Islami ėshtė feja e parė qė predikoi dhe praktikoi demokracinė.
Demokracia e Islamit mishėrohet pesė herė nė ditė, kur nė xhami
dėgjohet thirrja (ezani) dhe besimtarėt grumbullohen pėr t'u lutur.
Fshatari dhe mbreti gjunjėzohen pėrkrah njėri tjetrit dhe dėshmojnė:
Vetėm All-llahu ėshtė mė i Madhi. Kam qenė e befasuar gjithnjė, nga
ky bashkim i padukshėm, qė i vėllazėron njerėzit me njėri tjetrin."
Nė ligjėratėn mbi "The ideal of Islam", nė "Speaches and Writing of
Sarojini Naidu", Madras, 1918, f. 167, ajo thotė: "Me sa kam lexuar
nė Kur'an, mendoj se ndjenja e drejtėsisė ėshtė njė nga idealet mė
tė mrekullueshme tė Islamit. Ato parime dinamike tė jetės, nuk janė
mistike, por etikė dhe praktikė pėr sjelljet e pėrditshme nė jetė
dhe tė pėrshtatshme pėr tėrė botėn."
"Njė nga veēoritė dalluese dhe mė kryesore tė fesė sė komunikuar dhe
tė pėrhapur nga Muhammedi a.s., ėshtė fakti se ajo ėshtė larg ēdo
fanatizmi. Pėrkrahėsit dhe pasuesit e Muhammedit a.s,. futėn nėn
sundimin e tyre Siēilinė, sunduan pėr shtatėqind vjet Spanjėn e
krishterė, por nė asnjė kohė nuk i trazuan bashkėqytetarėt gjatė
ushtrimit tė fesė sė tyre dhe dogmave tė saj. Muslimanėt i kanė
respektuar tė krishterėt, pasi libri i tyre (Kur'ani) i mėson qė tė
sillėn me butėsi ndaj jomuslimanėve. Shėrbimi ndaj njerėzimit ėshtė
vepėr me ēka krenohet dhe lavdėrohet ēdo musliman. Islami kultivon
dhe ruan bazat themelore tė vėllazėrimit tė gjithėmbarshėm tė
njerėzimit. Kur, njerėzimi t'a pranojė kėtė parim esencial dhe tė
veprojė sipas tij, atėherė do t'a gėzojė lumturinė."
Mahatma Gandi
"Nė ditėt e ngadhnjimit tė tij, Islami ishte mjaft tolerant, gjė qė
shkaktoi admirim tek tė gjithė popujt. Kur nė Pėrėndim sundonte
errėsira, nė horizontin e lindjes, lindi njė yll shkėlqyes, i cili
shndriti dhe ngushėlloi botėn, e cila rėnkonte nga mjerimi. Hindusėt
duhet t'a studjojnė Islamin me respekt, dhe atėherė kanė pėr ta
dashur, ashtu si e dua unė."
Napoleon Bonaparti, sipas Lakisit, njė prej miqve tė Napoleonit, nė
ishullin Sant Helen, tregon se kur Napoleoni jetonte nė Egjipt, i
mrekulluar pyeste:
"Si kanė mundur kėta njerėz (muslimanėt) tė mposhtin aq shumė vende,
duke i mbajtur nėn kontroll?" Ky admirim, sipas Lakisit, ishte njė
nga shkaqet qė Napoleoni kishte simpati tė madhe pėr Islamin. N.
Bonaparta thoshte: "Mendoj se do t'a pranoj Islamin."
Ogyst Konti, pionier i shkollės sė pozitivizmit, duke iu pėrgjigjur
Togos, thotė:
"Togo do tė kthehet nė Islam vetvetiu edhe pse unė nuk e njoh
Islamin, por unė flas pėr atė qė e krijoi Islami. Kam vizituar
Granadėn dhe aty kam parė njė art tė bukur dhe arkitekturė tė
mrekullueshme. Prandaj, nuk ėshtė e mundur qė, njė fe, t'a bėjė tėrė
atė qė ka bėrė Islami, dhe tė mos studiohet detajisht. Islami nuk e
mohoi mendjen pėr asnjė moment, nė realitet ai i dha asaj fuqi qė tė
jetė e lirė, tė mendojė, tė shohė dhe tė krijojė artin dhe
arkitekturėn e bukur. Prandaj, nėse ėshtė e domosdoshme qė nė kohėn
e sotme tė kemi njė fe, atėherė ajo fe nuk mund tė jetė tjetėr,
veēse Feja Islame sepse ėshtė e vetmja fe qė i pėrgjigjet kohės sė
sotme."
"Unė nuk pajtohem me ju, sepse ju e sulmoni fenė Islame, pa pasur
kurrfarė njohurish pėr tė."
Kolonel Enxhersal, amerikan i njohur si afetar, thotė:
"Njėmijė vjet pas lindjes sė Krishtit, muslimanėt themeluan njė
shtet tė madh, ngritėn mėsonjtore nė qytetet mongole e tatare, nė
Iran, Irak, Siri, Egjipt, nė Afrikėn e Veriut, nė Spanjė, etj.
Muslimanėt nuk ngritėn vetėm mėsonjtore (medrese), por ngritėn edhe
qendra vėzhgimesh astronomike, ku zhvilloheshin shkencat natyrore.
Ata shpikėn dhe bėnė tė qėndrueshme numrat, studiuan algjebrėn,
gjeometrinė dhe arritėn tė zgjidhin probleme tė algjebrės sė
shkallės sė tretė. Muslimanėt janė treguar mjeshtra nė shkencėn e tė
maturit tė tokės, kanė vizatuar hartat e yjeve, kanė treguar
lėvizjet e tyre dhe i kanė emėruar ata me emra tė ndryshėm, emra tė
cilėt i mbajnė edhe sot e kėsaj ditė. Ata kanė rrėfyer pėr
pjesėtimin e rruzullit tokėsor, kanė pėrshkruar drejtimin e rrugės
sė Diellit e tė Hėnės, dhe ndryshimin e natės dhe tė ditės… Kanė
shpikur vegla kimie dhe fizike, kanė pėrgatitur orė tė ndryshme,
kanė zbuluar balancuesin e orės, kanė bėrė pėrparime nė shkencėn e
kimisė, kanė operuar me azotin, me eterin, alkoolin dhe, pėrherė tė
parė, kanė ngritur spitale nė botė.
Muslimanėt kanė kuptuar bazat e shkencės, tėrheqjen e trupave nė
natyrė dhe gjithashtu kanė studiuar edhe shkencėn hidromekanike. Nė
optikė, kanė shpikur dhe kanė konstatuar se drita nuk perceptohet
nga syri nė sende, por nga sendet nė sy. Pėrveē kėsaj, muslimanėt
nga pambuku, lėkura, letra e ēeliku, kanė punuar lėndė shumė tė
vlefshme e dobiprurėse.
Ata, qė korrėn sukseset e treguara nuk ishin tė krishterėt, por
ishin pikėrisht muslimanėt, qė ngritėn universitete, qė mblodhėn tė
gjitha dorėshkrimet e veprat e vjetra, qė zbuluan ligjet e natyrės
dhe tėrhoqėn vėrejtjen e mbarė botės mbi dituritė natyrore. Nuk
duhet tė harrojmė se, lavdia e vendosjes sė themeleve tė diturive
bashkėkohore, i takon pasuesve tė Muhammedit a.s. Pėr asgjė, prej
asaj qė pėrfitojmė sot, nuk i detyrohemi as kishės, as
krishterizmit."
H. G. Wels, nė "Historia e botės", f. 346. thotė:
"Islami ėshtė mendimi politik mė universal, mė i gjallė dhe mė i
shėndoshė qė ėshtė realizuar, ndonjėherė, nė botė. Ai i ofroi
njerėzimit kushte shumė mė tė mira, se cilido sistem tjetėr."
Z. Skot, orientalist i shquar, nė librin e tij "Historia e
mbretėrisė sė pėrėndimit nė Evropė", pėrveē tė tjerash, shkruan:
"Duhet t'i admirojmė muslimanėt dhe fenė e tyre, sepse nė ēdo qytet
qė hynė, ata sollėn qetėsi, siguri, pasuri, begati, paqe dhe
lumturi. Ata rrėzuan idhujt e Qabes dhe zhdukėn tė ligat e
trashėguara, gjatė tridhjetė shekujve. Muslimanėt themeluan shtete,
tė cilat rrezatuan drejtėsi pėr shekuj me rradhė, ngritėn qytete, ku
i pajisnin njerėzit me dituri. Ata nxorėn dhe pėrgatitėn gjeni, qė
treguan se mendja njerėzore ėshtė pushtetplotė dhe se qėndron mbi
gjėsendet."
Edmund Burke, politikan i shquar anglez.
"Islami ėshtė fe e ndėrtuar mbi themele tė arsyeshme dhe ėshtė
dėrguar pėr cilindo, si pėr sunduesit, ashtu edhe pėr tė varfėrit,
pra, pėr tė gjithė njerėzit. Njė shembull i tillė barazie ėshtė e
pamundur tė gjendet nė ndonjė vend apo fe tjetėr. Po tė hyjmė nė
sferėn e studimit e tė vėzhgojmė Kur'anin me imtėsi dhe hollėsi, do
tė kuptojmė se sa i plotė dhe i lartė ėshtė ai. Herėn e parė,
Kur'ani e tėrheq njeriun si magnet, mė pas e mahnit, dhe mė vonė
nxit tek ai ndjenja respekti, duke e impresionuar thellė."
Herbert Hobohm (Aman Hobohm), intelektual qė i ka shėrbyer Misionit
Diplomatik Gjerman, nė pjesė tė ndryshme tė botės. Ka punuar edhe
Atashe kulturor nė Ambasadėn Gjermane, nė Riad. Nė vitin 1941 ka
pranuar Islamin. Ai ka thėnė:
"Kam jetuar nėn sisteme tė ndryshme tė jetės dhe kam pasur mundėsinė
tė studioj ideologji tė ndryshme, por kam ardhur nė konkludimin se,
asnjė nuk ėshtė aq perfekt, sa Islami. Asnjė nga sistemet, nuk ka
njė kod tė plotė tė njė jetė fisnike; vetėm Islami e ka atė, dhe kjo
ėshtė arsyeja pse njerėzit e mirė e pranojnė atė. Islami nuk ėshtė
(vetėm) teorik, por ėshtė (edhe) praktik. Ai do tė thotė `pėrulje' e
plotė, pėrpara vullnetit tė Zotit."
Profesor Hurgronje
"Lidhja e kombeve, e themeluar nga Pejgamberi i Islamit, vendosi
principet e unitetit internacional dhe vėllazėrimin ndėrnjerėzor, nė
baza kaq universale, saqė shėrbeu si fanar ndriēues pėr kombet e
tjera. Ėshtė fakt se, asnjė komb nė botė, nuk mund tė krahasohet me
atė qė Islami bėri gjatė realizimit tė idesė tė Lidhjes sė Kombeve.
Bota nuk ka hezituar sė ngrituri lart hyjni dhe individė, jeta dhe
misioni i tė cilėve kanė humbur nėpėr legjenda. ēdo pėrpjekje e
Muhammedit a.s., kishte pėr qėllim vetėm bashkimin e njerėzimit nė
adhurimin e njė Zoti tė Vetėm. Muhammedi a.s., ose pasuesit e tij,
nė ēdo kohė, kurrė s'kanė pretenduar se kanė qenė pasardhės tė
Zotit, mishėrues tė Tij, apo se janė hyjnorė. Ai, pėrherė, ka qenė
dhe e ka konsideruar veten e tij, vetėm si njė emisar, i zgjedhur
nga Zoti."
Gaston Karr, orintalist i njohur francez, nė vitin 1913, nė gazetėn
Figaro, ka shkruar njė varg artikujsh mbi ēėshtjet islame. Veē tė
tjerash, ai shkruan:
"Islami ėshtė fe e qindra miliona njerėzve. Sipas tė gjithė atyre qė
e pasojnė, ėshtė njė fe e cila ofron rrugėzgjidhjen e sigurtė pėr
mbarėvajtjen e shoqėrisė njerėzore. Kur'ani qė ėshtė Statusi
themelor i kėsaj feje moderne, pėrmban themelet (bazat), ku bota e
qytetėruar, sot mbėshtetet aq fuqishėm, sa qė mund tė themi se ky
qytetėrim ėshtė formuar, duke u bazuar nė rregullat e pėrhapura prej
Islamit. Pikėrisht, kjo fe largpamėse, i ka siguruar Evropės burimet
e duhura, qė nevojiten pėr zhvillimin e shoqėrisė njerėzore. Edhe nė
qoftėse se nuk ia njohim kėtė cilėsi dhe meritė tė lartė Islamit,
dhe nė rast se nuk i detyrohemi, duhet t'a pranojmė, pa asnjė
dyshim, se kjo ėshtė e vėrteta."
Dr. Moris, thotė:
"Tė krishterėt e Bizantit, nga rruga pakrye e besimeve tė kota nė tė
cilėn ishin futur, arriti t'i nxjerrė vetėm zėri qė doli dhe u
pėrhap nga shpella Hira e Arabisė Saudite, i cili solli fjalėn
Hyjnore me pėrkryeshmėri tė lartė. Grekėt nuk kanė mundur tė
dėgjojnė kėtė zė, qė u mėsonte njerėzve besimin mė tė drejtė e mė tė
pastėr, njė fe tė lartė."
Krijoni Kontakt