Dialogu me mikun ateist

[no.Name92]

Dr. MUSTAFA MAHMUD





DIALOGU
ME
MIKUN ATEIST

Është nje dialog me te vërtet shum interesont, zhvillohet nje dialog ne mes nje dietari musliman, dhe nje ateisti që është shkolluar dhe ka doktoruar në Francë......

[no.Name92]

PARATHËNIE
PERSONALITETI DHE VEPRA E DR. MUSTAFA
MAHMUDIT
Dr. Mustafa Mahmudi u lind në vitin 1921 në Egjipt. Shkollimin
fillor dhe të mesëm e kreu në Tantë, kurse shkollimin universitar
e mori në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Kajros. I spe-
cializoi sëmundjet e mushkërive, duke u bërë njëri ndër ekspertët
më të njohur për këtë lloj sëmundjeje në Egjipt. Mirëpo, dëshira
për afirmin letrar ishte më e fuqishme, prandaj e lëshoi mjekësinë
dhe iu përkushtua studimit letrar, filozofik, sufistik dhe ideor.
Së pari u mor me letërsi; botoi disa vepra të rëndësishme dhe të
dalluara letrare, të argumentuara me përsiatje filozofike, kurse të
krijuara menjëherë pas rev olucionit në Egjipt në vitin 1952. Botoi
edhe disa tregime të shkurta, prej të cilave posaçërisht janë të
dalluara: Ushqimi dhe jeta (1953), Zoti dhe njeriu (1955),
Apartamenti 7 (1955 dhe 1957), Një grup njerëzish (1962),
Era e gjakut (1965) etj. Më vonë botoi disa studime mjaft të
rëndësishme, siç janë: Iblisi (1957), Enigma e vdekjes (1958),
Enigma e jetës (1967), Bijtë (1961), Ajnshtajni dhe relativiteti
(1961) e të tjera. Ai shkroi edhe artikuj me rëndësi të
jashtëzakonshme ndër të cilët dallohen: Mbi dashurinë dhe
jetën, të cilët janë botuar ndërmjet viteve 1951 - 1955, pastaj
Ditari i pasmesnatës i cili u botua në po të njëjtën periudhë, etj.
Romanet të cilat i shkruante e pushtonin publikun dhe nxitnin
kritikët e mëdhenj. Veçmas janë të dalluara këto romane të tij: E 8
pamundshme (1960), Opiumi (1964), Merimanga (nga fillimi i
vitit 1965), Dalja prej tabutit (nga fundi i 1965), Njeriu nën
zero (1966). Shkroi edhe pjesë teatrore: Leka i Madh (në verë
të vitit 1963), Tronditja (në verë të vitit 1963), Njeriu dhe hija
(1964), Goma (dimër 1968), Djalli banon në shtëpinë tonë
(1973). Pastaj u botuan disa udhëpërshkrime të rëndësishme të
tij: Pylli virgjër (1963), Shpella në shkretëtirë (1969), Qyteti
ose Rrëfimi i udhëtarit (është përmbledhje vëzhgimesh për
udhëtimet e tij ndërmjet viteve 1966 dhe 1968). Vepra me titull
Ma kanë pranuar në të vërtetë është përmbledhje letrash të
zgjedhura të cilat lexuesit ia kanë dërguar në periudhën ndërmjet
viteve 1956 - 1959. Zgjedhja prej letrave të lexuesve ndërmjet
vitit 1956 dhe 1966 botohet me titullin Problemet e dashurisë.
Pastaj u shkruan Pranimet e të dashuruarve (1966) dhe Rruga
deri në Qabe (1971). Mustafa Mahmudi botoi edhe disa studime
mjaft të rëndësishme të cilat nxitën polemika jashtëzakonisht të
mëdha dhe të ashpra. Prej tyre veçanërisht janë të njohura:
Kur’ani - tentativë për të kuptuarit bashkëkohor (1969) (në
përgatitje edhe në gjuhën shqipe), Peripecitë e mia prej
dyshimit deri në besim (1970) (në gjuhën shqipe i botuar në
Prishtinë më 1987 dhe i ribotuar në Shkup më 1994 e 1996), All-
llahu (1972), Djalli sundon (1970), Tevrati (1972), E kam parë
Zotin (1973), Shpirti dhe trupi (1973), Dialogu me mikun ateist
(1974), Marksizmi dhe Islami (1975), Muhammedi a.s. (1975) e të
tjera. Mustafa Mahmudi aktivitetin e tij të gjithanshëm e vazhdoi
edhe pas vitit 1975. (Ndonëse nuk kemi ndonjë pasqyrë të saktë
të veprave të tij, brenda kësaj dekade ka botuar disa dhje tëra
vepra me tematikë religjioze dhe ka incizuar mbi 50 diafilma.
N.I.).
Duke e dhënë këtë pasqyrë të shkurtër të veprave të publikuara
të Mustafa Mahmudit, kemi pasur për qëllim që lexuesit tanë t’i
njoftojmë me këtë shkrimtar, shkencëtar dhe mendimtar bashkë-
kohor arab me erudicion jashtëzakonisht të madh, rruga jetësore 9
e të cilit është mjaft interesante, që përndryshe më së miri mund
të shihet prej zhvilimit ideor të cilin ai e ka kaluar.
ZHVILLIMI IDEOR I DR. MUSTAFA MAHMUDIT
Vështirë është që në një vështrim të këtillë të shkurtër të thuhet
tërë ajo që do të duhej të thuhet për zhvillimin ideor të Mustafa
Mahmudit. Megjithatë do të përpiqemi t’i shkoqisim së paku ten-
dencat kryesore të këtij zhvillimi, duke i reduktuar këto në katër:
a) Prej muzikës deri në mjekësi,
b) Prej aventurës deri në izolim,
c) Prej dyshimit deri në besim,
ç) Prej letërsisë deri në filozofi.
Këtu, së paku shkurtimisht, do të përpiqemi të bëjmë fjalë për ka-
tër periudhat e zhvillimit, në mënyrë që lexuesit tanë sadopak të
njihen me këtë personalitet mjaft interesant të botës
bashkëkohore islame.
a) Prej muzikës deri në mjekësi
Qysh në shkollën fillore, pastaj në të mesmen, Mustafa Mahmu-
din e tërhiqte muzika. Duke e lexuar dhe dëgjuar Kur’anin
frymëzohej me muzikalitetin dhe bukurinë e tij. Kjo e shtyri që
një ditë të blejë kitarën dhe të fillojë të mësojë lojën me veglat
muzikore. Kitara shpejt iu bë pasion. Nga ana tjetër, prindërit e tij
njëmend dëshironin që të birin ta shohin në El Ez’herin e njohur,
e pastaj me xhybe dhe ahmedi. Mirëpo, muzikanti i ri i theu të
gjitha shpresat e tyre atë ditë kur maturoi dhe shkoi të
regjistrohet në fakultet. Pas kthimit prej Kajros, i lajmëroi
prindërit se është regjistruar në Fakultetin e Mjekësisë në
Universitetin e Kajros, duke ua bërë me dije se ky vendim i tij
është përfundimtar. Ja kështu, Mustafa Mahmudi në një mëngjes
shtatori u paraqit në Fakul tetin e Mjekësisë në të cilin më vonë
diplomoi dhe specializoi. 10
Askush nuk e dinte se pikërisht studimi i mjekësisë aq fuqishëm
do të ndikojë në Mustafa Mahmudin i cili qysh në shkollë të mes-
me tregonte interesim të madh për ateizmin. Ditë e natë lexonte,
shkruante dhe diskutonte. Profesorët e këshillonin që ta lërë mje -
kësinë dhe t’i kushtohet letërsisë. Të tjerët ia preferonin drej -
tësinë, derisa të tretët i sugjeronin ta studiojë filozofinë. Duket se
vetëm ai e dinte se cila është rruga e tij. Së shpejti u bind se
pikërisht mjekësia ia ofronte atë që e dëshironte. Profesorët
shpeshherë e gjenin duke qëndruar pranë ndonjë kufome mbi të
cilën është bërë autopsia, duke i ndarë dhe analizuar pjesët e saj
dhe duke kërkuar përgjigje në pyetjet të cilat shpesh as vetë
profesorët nuk i dinin e ndoshta as nuk i kërkonin. Në këtë
periudhë Mustafa Mahmudi shkroi disa vepra të cilat paraqesin
fillimin e kthesës në jetën e tij, sikur që janë veprat: Enigma e
vdekjes, Merimanga e disa të tjera. Kjo për një kohë do ta
shpjerë në filozofinë indiane, ku në idenë e inkarnimit do të
orvatet të gjejë përgjigje në disa pyetje të cilat e preokuponin.
Mjekësisë përsëri i kthehet, duke ia kushtuar tërë qenien e vet.
Duke iu falënderuar kësaj, për një kohë relativisht të shkurtër
filloi të dominojë në qarqet e mjekësisë në Egjipt, që te shumica
nxiti xhelozi e te disa madje edhe kundërshtim të hapët. Nderi të
cilin e gëzonte në vend dhe jashtë vendit, i mundësoi atij
udhëtime mjaft të shpeshta në shumë vende të Evropës, Azisë
dhe Afrikës.
b) Prej aventurës deri në izolim
Shpirti i shqetësuar dhe të ardhurat e mira e nxisnin në aventura.
Disa herë shkoi në Evropë, duke u orvatur të gjejë qetësi në të
dhe në qarqet e saja shkencore. Lexon çdo gjë që i vjen në duar,
zhvi llon diskutime me dijetarët dhe shoqërohet me mendimtarët
duke shpresuar se ata do t’i ofrojnë atë që e kërkon dhe për çka
hulumton. Mirëpo, mbetet i dëshpëruar pas takimit me ta.
Pasqyra të cilën para kësaj e kishte për Evropën filloi papritmas 11
të zbehet e humbet. I pasur në të gjitha dhe egoist sipas natyrës,
detyrohet që më thellë të zhytet në shpirtin e njeriut evropian,
veçantia parësore e të cilit është centrizmi ekskluziv. Kjo i hap
atij horizonte të reja të cilat do ta shpiejnë në Azi, pastaj në
Afrikë, midis njerëzve, ligjeve, shkretëtirës, xhunglës dhe fiseve
të tyre. Altruizmi islam në të, gjatë këtyre udhëtimeve do të
zhvillojë njohuri madhështore të filantropisë, dashurisë dhe
humanizmit. Kudo do të gjurmojë për burimet origjinale të
dashurisë ndaj Finitit, Absolutit dhe Burimorit. Për këtë në veprat
e tij edhe takohemi me udhëkryqet e të gjitha meridianeve të
botës. Pena e tij gazetareske sado që është ekskluzive aq është
edhe studioze. Në udhëpërshkrimet, artikujt, veprat dhe punimet
e tjera të krijuara në atë periudhë hasim në laramani të pasur të
jetës të mbushur me doke, kontraste, tradita, martesa, lindje,
varrime dhe me dervishë të të gjitha tarikateve, kombeve dhe
sjelljeve. Mustafa Mahmudi tek ato na shpie nëpërmjet të gjitha
rrugëve të jetës, pikëllimit, gëzimit, varfërisë, pasurisë,
shfrenueshmërisë, tërheqshmërisë dhe shumëngjyrësisë.
Thënë shkurt, pikërisht këtu takohemi me jetën ashtu siç është: e
plotë dhe e zbrazët njëkohësisht, jetën e cila e përjetëson aromën,
të qajturit dhe të qeshurit e saj. Mustafa Mahmudi arrinë të na e
prezentojë këtë me fjalë sikurse artisti që e bën këtë me ngjyra.
Në veprat e tij gjejmë mjaft frymë romantike, pasuri realiste dhe
shumë këndim simbolik. Këtu Mustafa Mahmudi bën një hap më
tej në letërsinë bashkëkohore arabe e cila shquhet me llojlloj -
shmëri, pasuri, ide, ballafaqim, guxim, hieshi, angazhim,
humanizëm dhe tradicionalitet.
Pikërisht kjo përvojë e pasur dhe e llojllojshme do t’i konfirmojë
Mustafa Mahmudit se jeta dhe vdekja së bashku me materien
dhe shpirtin me të vërtetë paraqesin sekretin e Sekretit, dhe se
njeriut, sado që të dijë, të posedojë dhe çkado qoftë, megjithatë
pak i është dhënë. Ky mësim do të jetë shkak që edhe ai vetë të
gjendet në meridianet, binarët dhe hulumtimet e reja ideore, ku të 12
gjitha së bashku do ta shpiejnë atë në përsiatje të re, në vetmi
dhe izolim.
c) Prej dyshimit deri në besim
Mund të pritej që dr. Mustafa Mahmudi në këtë rrëke llojlloj -
shmërishë dhe kundërthëniesh ta humbë veten. Mirëpo, një
shikim rreth vetes, në vete dhe jashtë vetes e detyroi që t’i
përcaktojë relacionet e veta jetësore të cilat shpiejnë nëpër të
gjitha skilat dhe haribdet, mosbesimet dhe besimet, mëkatet dhe
pendimet, shfrenimet ideore dhe përcaktimet shpirtërore, dallimet
kreative dhe stabiliteti logjik. Dhe kjo rrugë do të jetë rikthyese
në tërë jetën e tij. Në tërë këtë ai do ta gjej ë vetveten dhe qenien
e tij. Kështu do të fillojë faza e re e jetës së tij e cila e tëra do t’i
përkushtohet shpirtit, besimit, njeriut dhe ngritjes së tij. E tërë kjo
ka ardhur pas leximit, studimit dhe përimtësimit edhe të vetvetes
edhe të të tjerëve. Fryt i gjithë kësaj do të jetë vepra e tij me
rëndësi Peripecitë e mia prej dyshimit deri në besim të cilën
lexuesit tanë kanë mundësi ta lexojnë si botim të veçantë. Është
interesant të theksohet se para do kohe kjo vepër u botua edhe
në gjuhën frëngjishte në përkthimin e orientalistit të njohur Moro
Shartjes, të botuar në Bejrut.
Duke e marrë parasysh se lexuesit tanë, siç tanimë e theksuam,
janë të njoftuar me këtë vepër, prandaj edhe nuk do të ndalemi te
ajo. Do të theksojmë vetëm se ajo paraqet pasqyrën e zhvillimit
shpirtëror të autorit po në atë përmasë në të cilën prezentohen
disa vepra të Dekartit, Gazaliut, Spinozës e të tjerëve. Këtu është
me rëndësi të theksohet se kjo periudhë e dr. Mustafa Mahmudit
prezenton kthimin e tij të sinqertë, të njëmendtë Kur’anit, i cili
krejtësisht do ta shpjerë në binarët, rrugën dhe relacionet e tij.
Kjo edhe do të ndikojë që i tëri t’i përkushtohet studimit të
njëmendtë të Kur’anit. Si rezultat i kësaj lindi vepra e tij Kur’ani
- tentativë për të kuptuarit bashkëkohor, e cila shkaktoi dis-
kutime të rrepta në mesin e studiuesve të Islamit, rezultat i së 13
cilës ishte edhe vështrimi shkencor-kritik i kësaj vepre i kur’an-
ologes dr. Aishe Abdurrahman alias Bintu Shati. Në këtë vepër
Mustafa Mahmudi u nis hapave të të observuarit konstruktiv
kur’anor, duke i konfirmuar dimensionet e mu’xhizes së Kur’anit
dhe predominimin e tij ndaj të gjitha llojeve të kufizimeve, duke i
mishëruar në njëmendësinë absolute të cilën mundemi vazhdi -
misht ta hulumtojmë, por asnjëherë nuk mundemi plotësisht ta
zbulojmë. Përveç tjerash, kjo do t’i ndihmojë t’u shmanget të
gjitha tendencave tjera ndikuese, duke u thelluar thellë në sferën
e fesë, filozofisë dhe shkencës.
Për shkak të gjithë kësaj që e kemi ekspozuar, mund të themi se
letërsia e ti j pikërisht edhe e kapërceu rrugën e vet zhvilluese, e
cila më në fund u gjet në punimet filozofike siç edhe do ta shohim
këtë më vonë.
ç) Prej letërsisë deri në filozofi
Dr. Mustafa Mahmudi së pari konsideronte se nëpërmjet veprës
letrare mund të thuhet çdo gjë. Për këtë edhe i përvishet fushës
së letërsisë, e cila me të vërtetë edhe i solli famë dhe mirënjohje
të madhe. Veprat e tij lexohen në të gjitha anët. Çdonjëra prej
tyre gati është shitur. Për to shkruhet, shqyrtohet dhe mendohet.
Kur shfaqet ndonjë pjesë e tij teatrore, atëherë nëpër sportele
është një rrëmujë e madhe, sepse rinia universitare dëshiron ta
shohë, ta ndiejë dhe ta dëgjojë. Besojmë se për këtë arsye vepra
e tij letrare është e ngjeshur sa me sensualitetin e altruistit, aq
edhe me penetrimin, subtilitetin e filozofit. Ai është letrar dhe
filozof i dalluar. Stili i tij është tërheqës, i bukur dhe dinamik.
Gjuha e tij është e pasur me figurativitet, simbolikë dhe ide.
Dialogjet janë të logjikshme dhe proporcionale. Eskploatimi me
mundësitë gjuhësore është shumë i pasur dhe i fuqishëm. Çdo gjë
është në lëvizje, hov, zhvillim, ndryshim. Personazhet janë të
gjalla, origjinale dhe të zhvillueshme, por edhe të thurura në
tërësinë e konceptimit të kri jimit të ri letrar i cili imponohet, 14
ndikon, ndërron dhe krijon. Këtu mishërohen shpresat për një të
nesërme më të mirë, më humane dhe më të ndjeshme, sepse
para së gjithash jemi njerëz. Në gjithë këtë njeriu mund ta shohë
edhe mjerimin e vet por edhe shenjtërinë e vet, pavlerësinë dhe
autoritet in. E para e shkatërron ndërsa e dyta e ndërron. Në
vrapimin e vazhdueshëm për ndërrime dhe gjurmime ai,
megjithatë, ka fuqi ta gjejë vetveten, qenien e vet dhe t’i mposhtë
problemet të cilat edhe pse origjinale, megjithatë e transformojnë
njeriun. Njeriu është i lirë vetëm atëherë kur ka mundësi të
përcaktohet, të angazhohet dhe të prodhojë, sepse në tërë atë
mishërohet edhe ideja e tij sikur edhe qenia e tij.
Ja, në tërë këtë cikël të ndodhur rreth tij dhe në vetë atë, njeriu,
sipas mendimit të dr. Mustafa Mahmudit, është i vlefshëm aq sa
vepron, sa është i lirë, sa beson dhe sa është i angazhuar.
Dhe në fund, dëshirojmë të theksojmë se dr. Mustafa Mahmudi
është i preokupuar me problemet e njëjta me të cilat është i preo-
kupuar edhe filozofi më i madh bashkëkohor islam, dr. Muhamed
El Behij, edhe pse këtyre problemeve u hyjnë nga kënde të
ndryshme dhe aspekte të llojllojshme. Neve na mbetet obligimi që
të dy, sikur edhe mendimtarët tjerë islamo-arabë, t’i njoftojmë,
prezentojmë dhe studiojmë.

[no.Name92]

"ALL-LLAHU NUK KA
LINDUR AS S’ËSHTË I LINDUR”
(KUR’AN)

Miku im është shkolluar dhe ka doktoruar në Francë. Atje, duke
u inkuadruar në “Rrymën e jetës moderne”, është shoqëruar
përveç të tjerëve edhe me hipikët, me ç’rast ka formuar
botëkuptim të atillë për botën i cili çdo gjë mohon. Ai dëshiron të
polemizojë me ne besimtarët, ndonëse na konsideron naivë, sepse
zbulon se ne vetveten e përqeshim duke u mashtruar me iluzione
për xhennetin dhe hyritë derisa ëmbëlsitë dhe bukuritë e kësaj
bote na shmangen.
Me një rast, me shpoti, më tha:
Ju konfirmoni: Zoti ekziston, duke e mbështetur konfirmimin tuaj
në parimin e “shkakësisë” (kausalitetit).Pohoni se: çdo gjë e
ndërtuar ka ndërtuesin e vet, çdo gjë e krijuar, krijuesin e vet, çdo
gjë ekzistuese, krijuesin e vet; pëlhura e dëshmon endësin,
piktura piktorin, gravura gravuesin, kurse kozmosi, sipas kësaj
logjike, është dëshmia më e mirë për ekzistimin e Zotit si krijues i
tij. Ndërkaq, nëse e pranojmë gjendjen e këtillë të gjërave, a thua
nuk kemi të drejtë që sipas logjikës së njëjtë të shtrojmë pyetjen:
kush e krijoi atë Krijues?! A nuk është kjo kurthë për argumentet
tuaja?!
I themi atij: Pyetja jote është e gabueshme - në të nuk ka
kurrfarë kurthe për pohimin tonë. Ti, së pari, e pranon Krijuesin e
pastaj pyet kush e ka krijuar Atë, duke ia nënshtruar Krijuesin
ligjeve të cilat dominojnë në botën e krijesave. Kjo sofistika jote i 16
ngjan kukullave të cilat lëvizin me ndihmën e zemberekut -
spirales. Po qe se kundrohen në rrafshin e lëvizjes së tyre, pason
se edhe njeriu, i cili i ka bërë, lëviz sipas parimit të zemberekut.
Sikur, me ndonjë rast, të ishte e mundur t’u thuhet atyre se ai
lëviz me vetveten, do të përgjigjeshin se kjo është e pamundur,
sepse në botën e tyre çdo gjë lëviz me ndihmën e zemberekut.
Kështu edhe ti, i kufizuar dhe i zhytur në botën vetjake ku çdo
gjë që ekziston, domosdo parashtron Krijuesin, nuk po arrin të
kuptosh se Zoti ekziston vetvetiu.
Filozofi i njohur gjerman Emanuel Kanti në veprën e tij Kritika e
mendjes së pastër ka zhvilluar idenë se me mendje nuk mund të
përfshihet e verteta e pafund. Sipas natyrës së saj, mendja i
arrinë vetëm partikularitë ndërsa është e paaftë të kuptojë të
ekzistuarit absolut siç është ekzistimi i Zotit. Ne e kuptojmë Zotin
me ndërgjegje ( damîr) e jo me mendje (‘akl). Dëshira jonë për
drejtësi është dëshmi e ekzistimit të së drejtës, sikur që është etja
për ujë dëshmi për ekzistimin e ujit.
Aristoteli shumë më herët ka shtruar një varg të tërë shkaqesh
duke thënë: karrigia është nga druri, druri nga trungu, trungu nga
fara, kurse fara është nga mbjellësi, që në fund të tregojë se si
numërimi i tillë i shkaqeve medoemos shpie tek shkaku i parë.
Shkakun i cili nuk ka nevojë për shkak, lëvizësin i cili nuk ka
nevojë për lëvizës, krijuesin i cili nuk ka nevojë për krijues, që i
përgjigjet të kuptuarit tonë të All-llahut xhel -le shanuhu.
Ibni Arebiu konsideron se në pyetjen kush e krijoi Krijuesin
aspak nuk duhet përgjigjur. Zoti e dëshmon ekzistimin dhe është
jokorrekte me ekzistim të dëshmohet Zoti. Drita e dëshmon ditën
e jo e kundërta...
All-llahu nuk ka nevojë për dëshmi, sepse Ai çdo gjë e dëshmon.
Ai vetvetiu është e vërtetë e qartë (el-hakku-l-wâdihi bi
dhâtihî). All-llahu shfaqet në ligjet, rendin, bukurinë dhe normat,
në gjethin e drurit, pendën e palloit, krahun e fluturës, erën e
trëndafilit, këngën e bilbilit, lidhshmërinë e yjeve, në simfoninë e 17
kozmosit. Sikur të thonim se e tërë kjo është krijuar rastësisht, do
t’i përngjanim njeriut i cili konsideron se me vetë hedhjen e
shkronjave në ajër, prej tyre mund të krijohet vargu në të cilin do
të gjenim një poezi të Shekspirit, do të thotë poezi pa poet.
Kur’ani na liron nga shkoqitjet e këtilla me një dëshmi mjaft të
qartë dhe të saktë:
“Thuaj: Ai All-llahu është Një! All-llahu është Ai që çdo
krijesë i drejtohet (i mbështetet) për çdo nevojë. As s’ka
lindur kë, as nuk është i lindur. Dhe Atij askush nuk i është i
barabartë”. (El-Ihlâs, 1-4).
*
* *
Miku ynë na pyet me përçmim: E përse thoni se Zoti është Një?
Pse mos të jenë disa zotëra me kompetencat e ndara ndërmjet
vete?
I përgjigjemi me Kur’an dhe në pajtim me logjikën të cilën edhe
vetë e pranon, me logjikën e shkencës: Krijuesi është Një, sepse i
tërë kozmosi është i ndërtuar sipas një plani dhe nga një sub-
stancë. Nga hidrogjeni përbëhen njëzet e dy elemente të cilat në
sistemin e Mendelievit kanë mënyrën e njëjtë të bashkimit dhe
derdhjes së fuqisë atomike me të cilën yjet ndriçojnë. Tërë bota
e gjallë është e përbërë nga përbërjet e karbonit. Me të djegur ai
karbonizohet. Trajtat e tij më të larta, sikur që është bota shta-
zore, në dukje me dallime të mëdha, tregojnë se në një plan të
caktuar të autopsisë bretkosa, lepuri, pëllumbi, krokodili, gjirafa
dhe balena kanë arteriet, enët e gjakut, pjesët e zemrës dhe
eshtrat e njëjta. Çdo asht këtu ka vendin e vet përkatës atje -
krahu te pëllumbi është këmba e përparme tek bretkosat. Eshtrat
janë të njëjta me ndryshim mjaft të vogël - në qafën e gjirafës,
përkundër gjatësisë së saj, gjejmë shtatë unaza sikur edhe te qafa
e iriqit. Sistemi nervor tek të gjithë është i njëjtë. Përbëhet nga
truri, palca kurrizore dhe nervat. Sistemi i tretjes me barkun,
zorrën dymbëdhjetëgishtore, zorrën e vogël dhe të madhe, sistemi 18
i shumëzimit me vezoret, anin (uterusin), kanalet e tyre, sistemi i
urinës me veshkët, kanalin e urinës, fshikëza e urinës dhe më në
fund, autopsia unike tek të gjithë është qeliza. Identik është edhe
përshkrimi i bimës, shtazës dhe njeriut: linden, marrin frymë,
shumohen dhe vdesin.
Pse atëherë pas gjithë kësaj do të ishte i çuditshëm pohimi se
Krijuesi është Një. Si kjo që I Përkryeri mos të jetë Një - të pa-
përkryerit janë të shumtë. Të Përkryerit nuk i nevojitet plotësim
tek të tjerët.
Sikur të kishte shumë zota, ata do të ndaheshin: secili do të
shkonte me atë që e ka krijuar dhe Toka do të zhdukej.
All-llahu xhel -le shanuhu posedon dinjitetin më të lartë dhe
gjithëfuqinë absolute, e këto atribute përjashtojnë çfarëdo
bashkëpjesëmarrjeje.
*
* *
Miku ynë filloi ta përqeshë të kuptuarit tonë të hyjnisë (rubu-
bujjeh). Ai thotë: Është i çuditshëm ky Zot i cili përzihet në çdo
hollësi madje edhe më të voglën: e përudhë bletën që vetes t’ia
ndërtojë vendqëndrimin në male, as gjethi nuk bie, e që Ai mos ta
dijë, nuk zhvillohen frytet nga sythet e veta, e që Ai mos t’i nu-
mërojë, nuk mbarset as që lind femra pa dijen e Tij, rrëshqitja e
këmbës në gropë, rënia e mizave në ushqim, ndërprerja e lidhjes
telefonike është me dijen e Tij. Nëse nuk ka shi, Ai nuk e ka
dhënë, e nëse bie, Ai e dha. A nuk po e angazhoni ju Zotin tuaj
me të kuptuarit e tillë madje edhe për hollësitë më të vogla?
Shtruarja e këtillë e pyetjeve nuk na lejon të kuptojmë se a mos
për mikun tonë Zoti do të ishte më i denjë për hyjni kur vetveten
do ta lironte nga të gjitha këto përgjegjësi dhe thjesht “t’ia kthejë
shpinën” kozmosit të cilin e ka krijuar. A thua sipas të kuptuarit
të tij do të meritonte respekt zoti i cili është pasiv dhe i pandër-
gjegjshëm, i cili nuk dëgjon, nuk sheh, nuk përgjigjet dhe nuk
kujdeset për krijesat e tij dhe, më në fund, prej nga shtruesit të 19
pyetjeve dituria që të gjykojë se cila gjë është e parëndësishme
që të mos meritojë angazhimin e Zotit, e cila është aq me rëndësi
që këtë ta meritojë.
Rënia e insektit në gjellë për shtruesin e pyetjeve është e parën-
dësishme dhe e pavlerë, por a nuk e ka mbytur mushkaja Lekën
e Madh dhe a thua rënia e insektit nuk do të thotë futje e
mikrobeve në ushqim dhe helmim i armatës së njerëzve.
Hollësitë më të rëndomta mund të jenë vendimtare për ndodhitë
më të mëdha, ndërsa gjërat më të rëndësishme shpesh humben
pa zë dhe kurrfarë gjurme. Vetëm Njohësi i të gjithave e di
vlerën e vërtetë dhe rëndësinë e çdo gjëje. A thua shtruesi i
pyetjeve mund t’i përcaktojë kompetencat e Krijuesit dhe
Sunduesit të çdo gjëje!? O Zot, i lartësuar je dhe i pastër nga të
kuptuarit e tillë!
I denjë për adhurim është vetëm Ai i cili me dijen e Tij e
përshkon çdo gjë dhe të cilit nuk i shpëton as sendi më i madh e
as më i vogël në qiell dhe në Tokë.

[no.Name92]

NËSE ALL-LLAHU I KA
CAKTUAR VEPRAT E MIA,
PËRSE ATËHERË MË THËRRET
NË PËRGJEGJËSI?!

Duke menduar se kësaj here s’kam rrugëdalje, miku me dasha-
keqje tha:
Pohoni se Zoti e cakton çdo gjë madje edhe veprat tona. Nëse
është ashtu, nëse Ai i ka caktuar edhe veprat e mia të këqija,
përse atëherë më thërret në përgjegjësi për to? Mos më thuani,
sipas traditës suaj, se unë kam të drejtë të zgjedh, sepse s’ka gë-
njeshtër më të madhe se kjo. Ju pyes: A mos e kam zgjedhur unë
lindjen, gjininë, lartësinë, ngjyrën, vendlindjen time? A lind Dielli
dhe a perëndon Hëna sipas zgjedhjes sime? A vjen sipas
zgjedhjes sime caktimi im; më befason vdekja dhe më ndodh
tragjedia, dhe bëj krim. Përse Zoti më detyron të bëjë diçka, e
pastaj për këtë shkak më dënon?! Nëse pohoni se jeni të lirë
sepse përveç vullnetit të Zotit keni edhe vullnetin vetjak, a nuk po
i përshkruani me këtë bashkëpjesëmarrje dhe reciprocitet të
shumë vullneteve?! Përveç kësaj, ç’thoni për ligjet e mjedisit,
kushtet dhe domosdoshmërinë për të cilat flasin meterialistët
historikë?!
I kënaqur me këto pyetje të shkrepura sikur të shtëna (arme),
miku u qetësua, i bindur se me to përgjithmonë më ka varrosur.
Krejtësisht i qetë ia fillova:
Ke rënë në disa gabime: Veprat tua i janë të njohura Zotit dhe të
shkruara në Librin e Tij, por me këtë nuk të janë caktuar detyri- 22
misht. Ato janë caktuar vetëm në dijen e Tij. Kjo caktueshmëri
deri diku mund të krahasohet me këtë që vijon: Ti ke njohuri për
veprat e birit tënd dhe në to ekziston mundësia që biri yt të bëjë
kurvëri. Nëse ai këtë e bën, a mos e ke detyruar ti në këtë ose
kjo vetëm është parashtruar dhe ka ndodhur që dituria jote ka
qenë e saktë.
Sa u përket fjalëve tua për lirinë dhe mundësinë e zgjedhjes se
kjo është vetëm gënjeshtër e kulluar dhe se kjo dëshmon këtë
çka nuk e ke zgjedhur lindjen, gjininë, ngjyrën, vendlindjen tënde,
se nuk mund të ndikosh në Diellin dhe Hënën; këto tregojnë
gabimin tjetër të cilin e ke bërë. Gabimi është në atë që ti lirinë e
kupton krejtësisht ndryshe nga ne besimtarët. Ti flet për lirinë
absolute dhe po thua pse s’kam mundur veten ta krijoj të bardhë
apo të zi, të gjatë apo të shkurtër dhe a është në mundësinë time
ta bart Diellin nga vendi i tij apo ta ndalë në orbitën e tij.
Ne kësaj i përgjigjemi: Ti flet për lirinë absolute, lirinë e zotërimit
të lirë me kozmosin që i përket vetëm Zotit. Për ne është e
vërtetë e vetme: “Zoti yt krijon çka të dojë dhe zgjedh.
S’është (e drejtë) e tyre të zgjedhin.” (El-Kasas, 68). Askush
nuk ka të drejtë zgjedhjeje në çështjen e krijimit, sepse Zoti xhel -
le shanuhu ë shtë Ai i cili krijon çka të dojë dhe zgjedh çka të
dëshirojë. Zoti i lartmadhëruar nuk do të të ftojë në përgjegjësi
për shkak të lartësisë tënde, as që do të të dënojë për shkak se
nuk e ke ndalur Diellin në orbitën e tij. Por, fusha e pyetjeve
është fushë e ngarkimeve. Ti në këtë fushë je i lirë dhe ata janë
kufijtë për të cilët po flasim. Ti je i lirë t’i kultivosh pasionet tua,
ta përmbash urrejtjen tënde, t’i kundërvihesh vetvetes, t’i largosh
qëllimet e këqija, ndërsa t’i vazhdosh prirjet tua të mira. Ti mund
të bëhesh bujar me vetveten dhe pasurinë. Mund të flasësh të
vërtetën ose të gënjesh. Mund ta përmbash dorën tënde nga e
ndaluara. Mund ta përmbash shikimin tënd nga trupi i të tjerëve.
Mund ta përmbash gjuhën tënde nga sulmi, përgojimi dhe intrigat. 23
Në këtë fushë ne jemi të lirë, dhe vetëm për atë që është brenda
saj do të pyetemi dhe do të jemi përgjegjës.
Fjala është për lirinë relative e jo absolute, lirinë e njeriut në pla-
nin e obligimeve. Kjo liri është e vërtetë, kurse atë tek ne e dësh-
mon ndjenja e lindur për të. Ne ndiejmë përgjegjësi, pendim për
gabimin e bërë, ndërsa kënaqësi kur bëjmë punë të mirë. Ne në
çdo rast zgjedhim dhe krahasojmë disa alternativa. Madje edhe
detyra e parë e arsyes sonë është përcaktimi dhe zgjedhja ndër-
mjet disa alternativave.
Ne krejtësisht qartë e dallojmë lëvizjen e dorës e cila dridhet nga
ethet dhe të dorës e cila shkruan letër, dhe themi se lëvizja e
parë është e caktuar, e detyruar, ndërsa lëvizja e dytë e zgjedhur,
e lirë. Sikur të mos kemi vullnet të lirë, nuk do të mund as të
bënim dallime.
Gjithashtu, këtë liri e dëshmon edhe ndjenja jonë e paaftësisë ta
detyrojmë zemrën në diçka me çka ajo s’është e kënaqur.
Femrën mundemi me detyrime dhe kërcënim ta shpiejmë në
situatë të bëjë çka të dëshirojmë, por me kurrfarë mjetesh
detyruese nuk mund ta detyrojmë që në të vërtetë të na dojë. Kjo
qartë tregon se All-llahu xhel -le shanuhu i ka çliruar zemrat tona
nga nënshtrimi i çfarëdo detyrimi, duke i krijuar plotësisht të lira.
Për këtë arsye All-llahu xhel -le shanuhu e ka bërë qëllimin -
nijetin, burim i të cilit është zemra, shtyllë e përgjegjësisë.
Besimtari i cili nën presion e blasfemon fenë nuk do t’i përgjigjet
Zotit deri atëherë kur me zemër të bëjë blasfemi:
“... Përveç nëse në këtë është i detyruar, kurse zemra e tij
është e bindur thellë në besim...” (En-Nahl, 106).
Pikëpamja tjetër e gabueshme e kësaj qëndron në atë që disa
njerëz kuptojnë se liria e njeriut është mbi vullnetin e Zotit, dhe
duke i akuzuar rekomanduesit e lirisë së Zotit i përshkruajnë
bashkëpjesëtarë në urdhërdhënie dhe vendim. Kështu edhe ti, o
mik, e ke kuptuar dhe ke folur për vullnetin e shumënumërt, që
është, pa dyshim, botëkuptim i gabueshëm. Liria e njeriut nuk 24
ngrihet mbi vullnetin e Zotit. Njeriu është i lirë të bëjë diç që i
kundërvihet kënaqësisë së Zotit, por ai nuk mund të bëjë asgjë që
i kundërvihet vullnetit të Zotit.
Zoti xhel -le shanuhu na ka dhënë liri që t’i kundërvihemi kënaqë-
sisë së Tij në dëmin tonë, por askujt s’i ka dhënë liri që t’i kun-
dërvihet vullnetit t ë Tij. Këtu është ana tjetër e lirisë relative të
njeriut. Çdo gjë që ne veprojmë është në kuadër të vullnetit të
Zotit, madje edhe atë që e veprojmë e që nuk është në pajtim me
kënaqësinë e Zotit dhe me Sheriatin.
Liria jonë është begati nga Zoti dhe shpërblim të cilin Krijuesi na
ka dhuruar krejtësisht, pavarësisht nga vullneti jonë. Liria jonë
është vetëm vullneti i Tij.
“Dhe ju nuk doni tjetër përveçse çka do All-llahu.” (El-Insân, 30).
Të flasish për lirinë në këtë kuptim, nuk do të thotë t’i shoqërosh
Zotit shok. Liria jonë është e njëjtë me urdhëresat e Tij, vullnetin
e Tij dhe caktimet e Tij.
Pikëpamja e tretë e gabueshme e kësaj pyetjeje është të
kuptuarit e gabueshëm të caktimit dhe fatit të vullnetit të lirë dhe
zgjedhjes së lirë, nga ana e atyre të cilët janë të preokupuar me
studimin e këtyre pyetjeve. Ata caktimin dhe fatin e kanë
kuptuar se kjo është të detyruarit dhe të shtrënguarit e njeriut në
atë çka nuk është në karakterin e tij dhe në natyrën e tij. Të
njëjtin gabim e ke bërë edhe ti o m ik! All-llahu i madhëruar e
mohon detyrimin nga ana e vet:
“Nëse kishim dashur, Ne nga qielli do t’ua zbritnim një
Shenjë para së cilës ata qafat e tyre do t’i ulnin.” (Esh-
Shuarâ, 4). Domethënia e këtij ajeti është e qartë: ka qenë plotësisht e
mundur që njerëzit të detyrohen në besim, por kjo s’është bërë
për shkak se All-llahu nuk detyron:
“Nuk ka shtrëngim në fe. Rruga e vërtetë qartë dallohet nga
ajo lajthitëse.” (El-Bekare, 256). 25
“Sikur të kishte dashur Zoti yt, do t’i besonin çka janë në
Tokë që të gjithë. A ti do t’i detyrosh njerëzit të bëhen
besimtarë?” (Jûnus, 99).
Në ligjshmëritë të cilat i ka dhënë Zoti nuk ka kurrfarë detyrimi.
Caktimi dhe fati nuk guxohet të kuptohen si detyrim i njerëzve në
diçka çka nuk është në natyrën e tyre. All-llahu xhel -le shanuhu i
jep secilit atë që është në vetë qëllimin e tij, i dëshiron atë çka ai
vetë dëshiron dhe do atë çka ai vetë e do. Të qeverisurit e Zotit
është zgjedhja e njeriut, sepse Zoti xhel -le shanuhu e drejton çdo
njeri nga ajo nga synon zemra e tij dhe çfarë qëllimi ka:
“Kush dëshiron shpërblimin e Ahiretit, do t’ia
shumëfishojmë atë, ndërsa atij kush dëshiron shpërblimin e
kësaj bote, do t’ia japim...” (Esh-Shûrâ, 20).
“Zemrat e tyre janë të sëmura, kurse All-llahu sëmundjen e
tyre edhe më e shton...” (El-Bekare, 10).
“Kurse ata të cilët janë në rrugë të drejtë, Ai edhe më tej do
t’i shpjerë...” (Muhammed, 17).
Do ta përmendim edhe ajetin në të cilin All-llahu xhel -le shanuhu
u drejtohet robërve:
“Nëse All-llahu e di se në zemrat tuaja ka diçka të mirë, do
t’ju japë më mirë se ajo që është marrë nga ju...” (El-Enfâl,
70). All-llahu i lartësuar na e mundëson atë që e kemi zgjedhur në
zemrat tona dhe çfarë janë qëllimet tona dhe së këtejmi nuk ka
dhunë, detyrim as shtrëngim në diç që nuk është në pajtim me
natyrat tona.
“Sa i përket atij që jep dhe ruhet (nuk gabon), dhe atë më të
bukurën e konsideron të vërtetë, atij do t’ia lehtësojmë për
në lehtësi. Kurse ai që është koprrac dhe ndihet i
mëvetësishëm, dhe atë më të bukurën e konsideron
gënjeshtër, atij do t’ia lehtësojmë për në vështirësi.” (El-Lejl,
5-10). “Ti nuk gjuajtje kur gjuaje, por gjuante All-llahu...” (El-Enfâl,
17). 26
Këtu po identifikohet akti i të gjuajturit të njeriut me gjuajtjen e
bërë nga ana e All-llahut xhel -le shanuhu, dhe se ekziston vetëm
një gjuajtje. Njeriu ka qëllimin, ndërsa All-llahu i madhëruar e
mundëson realizimin e tij, dhe këtë, nëse është i mirë, me të mirë,
kurse nëse është i keq, me të keq. Liria njerëzore nuk ka masë të
përhershme por vetëm aftësinë relative, e cila zmadhohet dhe
zvogëlohet. Njeriu mund ta rritë lirinë e vet me shkencë: me
ndihmën e zbulimeve dhe risive të ndryshme ai ka arritur ta
pushtojë Tokën, ta ngadhënjejë hapësirën dhe të çlirohet nga
prangat e kohës. Duke i zbuluar ligjet në natyrë njeriu ka arritur
që të zotërojë me to dhe që vetes ato t’ia nënshtrojë: ka zbuluar
si ta ngadhënjejë ngrohtësinë, ftohtësinë, errësirën dhe kështu e
ka rritur lirinë e vet në planin e aktivitetit të tij. Shkenca pra,
është mjet i zgjerimit të kufijve të lirisë së njeriut.
Mjeti i dytë është feja. Të drejtuarit Zotit dhe kërkimi i ndihmës
së tij, gjithashtu i zgjeron kufijtë e lirisë dhe këtë mjet e kanë për-
dorur të gjithë Të dërguarit e Zotit dhe ithtarët e tyre. Sulejmani
(a.s.) i ka nënshtruar xhinnët, ka zotëruar me erën dhe ka folur
me zogjët, të gjitha këto me përkrahjen dhe ndihmën e Zotit;
Musa (a.s.) e çau detin; Isa (a.s.) i ngjallte të vdekurit, i shëronte
të verbërit, të zgjebosurit dhe të verbërit. Lexojmë, gjithashtu, për
evlijatë - dashamirët e Zotit - të cilëve u mbulohet Toka dhe u
zbulohen sekretet, të rëndomtëve të paarritshme.
Të gjitha këto janë shkallët e lirisë të ngritura mbi liritë mesatare
njerëzore, të cilat ata i kanë arritur me përpjekjet më të larta në
të drejtuarit e tyre All-llahut xhel -le shanuhu dhe të shprehurit e
dashurisë ndaj Tij. Atyre u janë dhuruar pjesët e diturisë sekrete.
Dituria paraqitet sërish. Mirëpo, këtë herë kjo është dituria e te-
savvufit - misticizmit ( el-’ilm-ul ledûnij). Ç’ështjen e zgjedhjes
së lirë dhe vullnetit jo të lirë Ebu Hamid El -Gazaliu e shtron dhe e
shkoqit shkurt dhe thjesht me dy fjali:
“Njeriu është i lirë në atë që ka dituri” dhe
“Nuk është i lirë në atë që nuk ka dituri”. 27
Me këtë ai mendon se sa më shumë që të zgjerohet dituria e tij,
zgjerohet njëkohësisht edhe sfera e lirisë së tij, qoftë dituria e tij
objektive apo dituri mistike (ledunij).
Mendimtarët materialistë gabojnë kur pohojnë se njeriu është rob
i domosdoshmërisë historike, duke parë në të vetëm nyjen në
zingjirin e ndodhive shoqërore-ekonomike, plotësisht të nënshtru-
ar ligjeve të ekonomisë dhe lëvizjes së shoqërisë.
Nocionin të cilin ata pa lodhje e përsërisin, sikur ai të ishte ligj,
“domosdoshmëri e konfliktit klasor”(hatmijet-us-sira-it-tabe-
kijj), është i gabueshëm në shkoqitjen shkencore, sepse nuk ka
domosdoshmëri në sferën njerëzore, por më së shumti që ka,
janë gjasat dhe mundësitë dhe në këtë edhe qëndron dallimi
ndërmjet njeriut dhe dhëmbëzave, mjeteve dhe trupave materialë.
Është e mundur të parashihet të zënit e Diellit në minutë dhe
sekondë, kurse është e mundur të parashihet edhe lëvizja e tij në
ardhmëri. Mirëpo, është e pamundur të dihet çka fsheh njeriu në
qëllimet e tij, ç’do të bëjë nesër ose pasnesër. Kjo është e
pamundur të dihet përveç nëpërmjet mundësisë, probabilitetit dhe
hamendjes dhe këtë, me kusht të posedimit të të dhënave të
mjaftueshme për sjelljen e vendimit.
Sa u përket pohimeve të materialistëve për ndikimin e mjedisit
dhe shoqërisë, dhe se njeriu nuk e jeton jetën e tij të pavarur, të
mëvetësishme, u përgjigjemi se ndikimi i mjedisit dhe shoqërisë si
kundërveprim lirisë individuale, konfirmon domethënien dialektike
të kësaj lirie, sepse liria individuale konfirmohet vetëm në të
ballafaquarit me kudërveprimet; nëse nuk ka kundërveprim në
lirinë e njeriut, atëherë ai edhe s’është i lirë, nëse liria kuptohet
në kuptimin e vërtetë, sepse nuk ekziston kurrfarë pengese të
cilën duhet mposhtur dhe të vërtetohet nëpërmjet saj liria jonë.

[no.Name92]

PSE ALL-LLAHU KRIJOI
TË KEQEN?

Miku vazhdoi më tej:
Si mund të thoni se Zoti juaj është i përkryer, bujar, mëshirues,
fisnik, i butë, kurse i ka krijuar të gjitha këto të këqija në botë:
sëmundjen, pleqërinë, vdekjen, tërmetet, vullkanet, mikrobet in-
fektuese, helmin, thatësirat, ftohtësinë, kancerin i cili nuk po i
kursen as fëmijët e as pleqtë? Nëse Zoti është dashuri, bukuri
dhe mirësi, si e krijoi atëherë urrejtjen, shëmtinë dhe të keqen?!
Problemi të cilin e inicoi pyetja e mikut është ndër problemet
fundamentale të filozofisë, shpjegimi i të cilit i k a ndarë shkollat
dhe mendimet.
Në këtë përgjigjemi: Zoti është i mëshirueshëm dhe i mirë. Ai
nuk ka urdhëruar të veprohet keq, por nga mençuria Ai nuk e pa-
mundësoi atë.
“... Thuaj: All-llahu nuk urdhëron të bëni amoralitet. A po
flisni për All-llahun atë që nuk e dini? Thuaj: Zoti im
urdhëron drejtësi...” (El-’Arâf, 28-29).
All-llahu urdhëron vetëm drejtësi, dashuri, mirësi, falje dhe atë
çka është e mirë dhe kënaqet vetëm me të mirën dhe të kënd-
shmen. Por, pse atëherë e lëshoi kriminelin të bëjë krim, vrasësin
të vrajë, vjedhësin të vjedhë? Për arsye se ka dëshiruar të jemi të
lirë dhe të gjykojmë pa kurrfarë ndikimi. Ndërsa liria paraqet
mundësinë për të gabuar, përndryshe nuk do të quhej liri! Zgje-
dhja e lirë është ndërmjet mosdëgjimit dhe dëgjimit.
Ka qenë në mundësinë e All-llahut që të gjithëve të na bëjë të
mirë dhe të na detyrojë në dëgjueshmëri, që do të nënkuptonte të
marrurit e lirisë së të zgjedhurit.
Sipas dëshirës dhe urtësisë së Zotit, liria me dhembje është më
fisnike për njeriun se sa robëria me fat. Për këtë arsye edhe
është lënë mundësia e të gabuarit!
Shikimi korrekt dhe objektiv na zbulon se e mira në ekzistencën e
përgjithshme është parim, kurse e keqja përjashtim. Shëndeti
është bazë, kurse sëmundja përjashtim. Ne kohën më të madhe
të jetës e kalojmë në shëndet. Sëmundja rrallë na godet. Ashtu
është edhe me tërmetin i cili zgjat disa minuta në jetën e Tokës
me miliona vjet. Këtu është edhe me luftërat dhe katastrofat. Të
gjitha këto janë shtangime të shkurtra në jetën e popujve
ndërmjet periudhave të gjata të paqes.
Praktikisht, çdo gjë e ka anën e mirë të saj. Sëmundja nxit ruaj -
tjen e shëndetit, dhembja është burim i qëndresës, këmbënguljes
dhe gatishmërisë për sakrificë. Tërmetet janë marrje frymë, lirim
i shtypjes së brendshme të rruzullit tokësor, të cilët e ruajnë
sipërfaqen e saj nga shpërthimi. Vullkanet nxjerrin pasuri të
fshehta xehesh dhe e mbulojnë sipërfaqen e Tokës me llavë të
plleshme. Luftërat i lidhin popujt. Nga kjo lidhje vargore u krijuan
edhe Kombet e Bashkuara edhe Këshilli i Sigurimit, si instanca
më të larta botërore, të cilat i zgjidhin kontestet ndërkombëtare.
Penici lini, atomi, aeroplanët raketorë, raketat janë zbuluar duke iu
falënderuar luftërave. Helmi i gjarprit e përmban kundërhelmin
më efikas. Nga mikrobet bëhen vaksinat. Pozitat të cilat i kemi
tash nuk do të na takonin sikur të ishin gjallë gjyshërit tanë. E
keqja në kozmos është sikur hija në fotografi; nëse i afrohesh të
duket se është gabimi dhe mungesa e fotografisë, por, nëse
fotografinë e vështron nga largësia e duhur, do të zbulosh se ajo
është e domosdoshme dhe se hija ka detyrë të dorës së parë në
formimin estetik të fotografisë.
A do të mund të dinim ç’është shëndeti sikur të mos ishte
sëmundja? Të mirën e njohim duke iu falënderuar të shëmtuarës,
pozitës natyrore duke iu falënderuar jonatyrores. Në këtë kuptim
janë edhe fjalët e Ebu Hamid El-Gazaliut të madh:
“Mospërkryerja e kozmosit është përkryerja e tij, sikur që është
edhe shtrembërimi i harkut drejtësia e tij, sepse, në të kundërtën,
nuk do të mund ta hedhte shtizën”.
Domethënia tjetër e vështirësive dhe dhembjeve është zbulimi i
natyrës së vërtetë të njerëzve. Sikur të mos ishte vështirësia, të
gjithë njerëzit do të ishin të njëjtë, bujaria do të varfërohej, kurse
lufta do ta humbte ëmbëlsinë e sulmit.
Ky është provim për çdonjërin prej nesh para vetes dhe para
Zotit të madhëruar.
Kjo botë nuk është gjë tjetër veçse një kaptinë romani, i cili ka
disa kaptina, kurse vdekja nuk është fundi i tregimit por fillimi i tij.
Nuk është korrekte të japim gjykimin për dramën në bazë të
vetëm një akti të saj, sikur që është jokorrekte ta hedhim poshtë
një vepër, sepse faqja e parë e saj nuk na kënaq. Gjykimi korrekt
bëhet tek në fund.
Dhe, më në fund, me çka e konpenson tërë këtë miku. A mos po
kërkon ai jetë pa vdekje, pa sëmundje, pa pleqëri, pa të meta, pa
ndihmë, pa kufizim, pa pikëllim dhe pa dhembje. A nuk po kërkon
përkryerjen absolute, ndonëse përkryerja absolute i përket vetëm
Zotit. I përkyer është vetëm Një dhe i Vetmi, do të thotë se miku
nuk do të jetë i kënaqur derisa ai personalisht të bëhej zot, e kjo
është përçmim i vetvetes. Ai dhe të pakënaqurit e ngjashëm me
të vetëm na bëjnë të qeshemi. Ata dëshirojnë që jeta të bëhet
parajsë, por, ç’kanë bërë që të bëhet ashtu? Me çka miku ynë
është i denjë të bëhet zot. Gjyshja ime ka qenë më e mençur se
doktori i doktoruar në Francë kur thjesht tha:
“E mira është nga Zoti, kurse e keqja nga vetë ne”.
Këto fjalë të pakta e përkufizojnë dhe e sqarojnë gjithë
problemin. Zoti e ka dhënë erën dhe lumin, por kapiteni i anijes e 32
ngarkon me njerëz dhe e ngarkon me mall, dhe kur anija fundoset
e shanë Zotin dhe e mallkon fatin. Çfarë mëkati ka Zoti në këtë!
Ai e dha ujin në të cilin anija do të lundrojë edhe era e cila anijen
do ta lëvizë, por nefsi dhe pangopësia njerëzore të mirën e
shndërruan në të keqe.
Sa urtësi dhe mençuri kanë fjalët:
“E mira është nga Zoti, kurse e keqja nga vetë ne!”

[no.Name92]

ÇFARË ËSHTË MËKATI I ATIJ
TEK I CILI NUK KA ARRITUR
KUR’ANI?

Pas një të menduari të gjatë miku ynë, vazhdoi duke e theksuar
çdo fjalë të pyetjes së re:
Mirë! - Çfarë është mendimi juaj për njeriun deri te i cili nuk ka
arritur Kur’ani as ndonjë libër tjetër i Shpalljes së Zotit, as që i ka
ardhur I dërguar i Zotit? Çfarë është mëkati i tij? Ç’do të ndodhë
me të në Ditën e dhënies së llogarisë, për të cilën ju flitni?
I thashë atij:
Së pari më lejo të japë shenjë në supozimin e gabuar të pyetjes
sate. Zoti xhel -le shanuhu qartë thotë se askujt nuk ia ka ndaluar
Mëshirën e Tij, Shpalljen e Tij, Fjalët e Tij dhe Ajetet e Tij:
“Dhe nuk ka pasur popull të cilit nuk i ka ardhur ai i cili ka
qortuar (tërhequr vërejtjen).” (El-Fâtir, 24).
“Ne mesiguri çdo populli i kemi dërguar nga një Të
dërguar.” (En-Nahl, 36).
Pejgamberët e përmendur në Kur’an nuk janë Të dërguarit e
vetëm të Zotit. Përveç tyre ka pasur me mijëra të tjerë për të
cilët nuk dimë asgjë. Zoti xhel -le shanuhu për këtë i thotë
Muhammedit (a.s.):
“... Për disa prej tyre të kemi rrëfyer e për disa nuk të kemi
rrëfyer.” (El-Mu’minûn, 78).
All-llahu frymëzon çdo gjë, madje edhe bletën:
“Zoti yt e ka frymëzuar bletën: Bëni vetes shtëpi nëpër male
dhe lisa dhe në ato që njerëzit i ndërtojnë.” (En-Nahl, 68). 34
Nganjëherë Shpallja vjen në formë të librit të cilin e sjell Xhibrili,
nganjëherë në formë të dritës e cila penetron në zemrën e njeriut,
nganjëherë në formë “të të hapurit” të kraharorit për të vërtetën,
nganjëherë në formë të urtësisë, të të kuptuarit dhe të vërtetës,
kurse nganjëherë në formë të nënshtrimit, frikës dhe frikëres-
pektit. Çdonjëri që nuk tregohet i shurdhër ndaj Shpalljes, pava-
rësisht nga mënyra me të cilën ajo arriti tek ai, do të shpërblehet
nga Zoti xhel -le shanuhu. Sa u përket atyre të cilët nuk duan të
dëgjojnë dhe me zemër të ndiejnë, atyre s’u ndihmojnë as librat
as pejgamberët sadoqoftë që të jenë.
All-llahu thotë se mëshirën ia ndanë kujt të dojë dhe për këtë
askujt nuk i përgjigjet.
Nganjëherë Zoti, nga mençuria që vetëm Ai e di, e dënon dikë,
kurse dikë e falë, duke e pranuar besimin e tij më të dobët. Kush
prej nesh di mbase vetëm një shikim i njeriut më të rëndomtë i
drejtuar me respekt dhe frikë te Zoti, është shpëtues dhe më i
pranuar se falja jonë.
Studimi më i ri i formave primitive të religjiozitetit të bashkësive
më të vjetra njerëzore, tregon se edhe ato kanë pasur Të dërguar
dhe libra qiellorë sikur libri ynë.
Në fisin Mau-Bau është zbuluar besimi në një zot, të cilin ata e
quajnë “Mugaj” dhe të cilin e përshkruajnë se është një, nuk ka
lindur as që është i lindur, askush s’është i barabartë as i ngja -
shëm me Të, se nuk shihet dhe se nuk mund të kuptohet, përveç
nëpërmjet veprave dhe krijimeve të Tij, se Ai është Krijues, Fur-
nizues, i Mëshirshëm, Dhurues, i shëron të sëmurët, i ndihmon
fatkeqët, jep shiun, i pranon lutjet. Për rrufenë thonë se është thi-
ka e Tij, kurse bubullima është trokëllima e këmbëve të Tij. A
nuk është ky Mugaji sikur edhe Zoti ynë? Prej nga këtyre kjo dije
përveç nëse në historinë e tyre nuk ka qenë I dërguari dhe trans-
metuesi i asaj që i është shpallur, dhe se koha me këtë mësim ka
bërë ndryshimin. 35
Në fisin Nijam-Nijam gjejmë gjithashtu besimin në një zot, të ci lin
e quajnë “Mubil”. Në pyellin virgjër, siç besojnë ata, çdo gjë lëviz
sipas vullnetit të Tij. Ai me rrufe i gjuan njerëzit e këqij, ndërsa të
mirët i shpërblen me furnizim, bekim dhe sigurim.
Në fisin Shejlak besojnë në një zot të cilin e quajnë “Xhok”, ndër-
sa e përshkruajnë se fshehet dhe paraqitet, se është në qiell dhe
në çdo vend. Ai është krijuesi i çdo gjëje.
Në fisin Denka besojnë në një zot me emrin “Nijalok”. Kjo fjalë
do të thotë: Ai i cili është në qiell, i cili është më i larti.
Si t’i quajmë të gjitha këto besime, a mund të themi për to se janë
diç tjetër përveç vetë Islami.
A mos janë këto diç tjetër pos Shpalljes të cilën e kanë trans-
metuar Të dërguarit nga këta popuj gjatë historisë së tyre.
Feja është një:
“Mesiguri ata që kanë besuar, e edhe ata që kanë qenë
hebrenj, të krishterë ose sabejë - ata që i kanë besuar All-
llahut dhe botës tjetër dhe kanë bërë vepra të mira - vërtet i
pret shpërblimi prej Krijuesit të tyre, për ata nuk ka as frikë
as pikëllim.” (El-Bekare, 62).
Madje edhe sabejët, të cilët e kanë adhuruar Diellin si njërën prej
shenjave të Zotit kurse të cilët kanë besuar në Një Zot, Ditën e
gjykimit, ringjalljen, dhënien e llogarisë dhe kanë bërë vepra të
mira, do të kenë shpërblim te Zoti xhel -le shanuhu.
Pikëpamjet e mëshirës së Zotit janë të ndryshme. Dikush lindet i
verbër, derisa të tjerët linden me të pamur. Ata të cilët kanë
jetuar në kohën e Musaut (a.s.) kanë parë me sytë e tyre se si ai
me një goditje të shkopit të tij e çau detin. Bashkëkohësit e Isaut
(a.s.) kanë qenë dëshmitarë se si ringjallë ai të vdekurin. Sa na
përket neve, ne për këto ndodhi dimë vetëm atë që e kemi
dëgjuar, kurse të dëgjohet nuk është e njëjtë çka edhe të shihet,
as që është i barabartë ai që sheh dhe ai që dëgjon. Përveç
kësaj, besimi ose jobesimi nuk janë të kushtëzuar me mu’xhize.
Kokëfortët dhe mendjemëdhenjtë i kanë parë mu’xhizet e të 36
dërguarve të tyre dhe se edhe më tepër kanë thënë se ato janë
“gënjeshtra”.
Nuk ka dyshim se deri te miku ynë, doktori i shkencës, kanë ar-
dhur që të tre librat qiellorë: Tevrati, Inxhili dhe Kur’ani, e ky i
fundit në gjuhën e tij amtare, e me këtë vetëm shtohej ashpërsia
me të cilën ai futej në këto polemika. Nga shkaqet dhe rrugët e
vërteta në diskutimin autentik, miku iku në situatën e cila s’është
e tij, duke pyetur për njeriun abstrakt të cilit nuk i ka ardhur I
dërguar dhe deri te i cili nuk ka depërtuar Kur’ani as ndonjë libër
tjetër qiellor, me qëllim që të gjejë jopërkryeshmërinë e drejtësisë
hyjnore dhe mangësitë e saj.
Së këndejmi ai edhe pyet: Përse aspektet e Mëshirës Hyjnore
janë të ndryshme? Përse Zoti dikujt i lejon t’i shohë shenjat e Tij
kurse të tjerëve vetëm të dëgjojnë për to?
I përgjigjemi se kjo mbase nuk do të ishte mëshirë por dënim. A
nuk u ka thënë All-llahu xhel -le shanuhu ithtarëve të Isaut (a.s.)
të cilët kanë kërkuar t’ua dërgojë sofrën nga qielli:
“All-llahu tha: Unë do t’ua zbresë atë, por ai që e mohon
edhe pas kësaj prej jush, atëherë unë do ta dënoj me një
dënim me çfarë askënd në botë nuk do ta dënoj.” (El-Mâide,
115). Kjo është kështu për arsye se për atë i cili pas pamjes së mu’xhi-
zes nuk beson, dënimi ashpërsohet dhe rritet. Lum për atë kush
besoi pamjen e mu’xhizes, kurse mjerë për atë kush e pa por nuk
besoi! Kur’ani në duart tua është dëshmi dhe vërejtje, ndërsa në
Ditën e llogarisë do të jetë dënim
Mosekzistimi i dëshmisë së qartë për eskimezët e viseve polare,
mund të jetë lirim, falje dhe mëshirë në Ditën e dhënies së lloga-
risë, njëlloj sikur që vetëm një shikim i tyre i mbushur me respekt
dhe frikë të devotshme në një çast të jetës së tyre mund të jetë i
mjaftueshëm që te Zoti të pranohen si besimtarë të sinqertë.
E pse Zoti xhel -le shanuhu është më i mëshirshëm ndaj dikujt, kjo
i përket urtësisë së Tij: 37
“Ai ka ditur ç’ka në zemrat e tyre, andaj ka zbritur qetësi
mbi ta, dhe do t’i shpërblejë me një fitore të afërt.” (El-Fet’h,
18). Dija e Zotit mbi ne dhe zemrat tona zgjatë më tepër se fillimi ynë
fizik në mitrat e nënave, kur shpirtrat tanë kanë qenë rreth
Arshit, dhe se ndër ne ka asish të cilët janë mbuluar rreth dritës
së Tij, ndërsa ka edhe asish të cilët janë larguar prej Tij, duke u
kënaqur me ato me të cilat Ai i krijoi, dhe duke harruar në
bukuritë e Krijuesit të Tij. Për këtë arsye edhe meritojnë shkallë
më të ulët në Ditën e dhënies së llogarisë dhe më pas. Kështu
flasin ata të cilët shohin.
Atë që ne e shohim gjatë jetës sonë të shkurtër në këtë botë nuk
është e tëra. Vetëm I Gjithëdijshmi e di urtësinë e çdo dhembjeje
dhe fatkeqësie. Çdo gjë që shohim e ka kuptimin e vet, por ne
nuk mund ta kuptojmë domethënien dhe mençurinë e tërë
ekzistuese, sepse kjo mundësi nuk i është dhënë askujt.
Ndoshta për këtë shkak edhe ekziston bota tjetër, dita në të cilën
do të vihen kandarët e vërtetë dhe kur I Gjithëdijshmi do të na
lajmërojë për ate për çka jemi ndarë.
Në fund, miku im, do të të qetësoj me fjalën kryesore të të vër-
tetës, në të cilën Zoti xhel -le shanuhu shprehimisht thotë:
“Dhe asnjë popull Ne nuk e kemi dënuar derisa nuk i kemi
dërguar pejgamber.” (El-Isrâ, 15).
Do të më lejosh të të tregoj edhe për diçka shumë të çuditshme
në pyetjen tënde. Në shikim të parë ajo zbulon keqardhjen tënde
ndaj atij të cilin drita kur’anore ka mundur ta kalojë, mëshira dhe
përudhja e Zotit. Kuptimi më i thellë i pyetjes zbulon mosbesimin
tënd në Kur’an, mëshirën dhe përudhjen e Zotit. Kjo është me të
vërtetë orvatje e mashtrimit dhe gënjimit. Sipas kësaj ajo bart
kundërthënie evidente; del me dëshminë e cila për ty vetë nuk
është kurrfarë dëshmie. A nuk po sheh se logjika të cilën po e
përdorë kërkon korrigjime rrënjësore

[no.Name92]

XHENNETI DHE
XHEHENNEMI

Miku ynë kësaj here ishte plotësisht i sigurt në vetvete. Ia filloi
duke i shqiptuar fjalët ngadalë:
Si do të na dënojë All-llahu, kurse Ai është I Gjithëmëshirshmi,
Mëshirëploti, për mëkatin gjatë një kohe të kufizuar me dënim të
përhershëm (“...ata do të qëndrojnë në xhehennem përgjith-
monë!”). Kush jemi ne dhe çka paraqesim në krahasim me
madhërinë e Zotit, e që të na “hakmerret” në këtë mënyrë.
Njeriu është vetëm atom apo pluhur në kozmos dhe në krahasim
me madhërinë e Zotit do të thotë diç shumë e imët dhe e pavlerë,
në realitet nuk do të thotë asgjë.
Duke ia përmirësuar njohuritë mikut, themi:
E para - nuk jemi ne vetëm atom dhe pluhur në kozmos. Pozita
jonë te Zoti nuk është e parëndësishme, përkundrazi, ajo është e
madhe dhe e rëndësishme. A nuk na ka frymëzuar neve prej
shpirtit të tij. A nuk na janë përulur ëngjëjt. A nuk na ka prem-
tuar trashëgiminë e qiejve dhe Tokës, e ka thënë.
“Vërtet, Ne i kemi nderuar bijtë e Ademit dhe i kemi bërë të
udhëtojnë nëpër tokë dhe të lundrojnë nëpër det. I kemi
furnizuar me më të mirat dhe lart i kemi nderuar ndaj
shumicës së krijesave Tona.” (El-Isrâ, 70).
Në ne, do të thotë, ka pjesë prej shpirtit të Zotit.
Kundrejt kozmosit, ne nuk jemi atom as pluhur. Ne ashtu dukemi
kur të shikohen trupat tanë në hapësirën e gjithësisë. 40
Mirëpo, ne a nuk e përfshijmë gjithësinë me mendjen tonë, i kup-
tojmë ligjet të cilat sundojnë në të dhe depërtojmë në orbitat e
shumë trupave të saj. Falë kësaj, kozmonauti lëshohet në Hënë,
duke konfirmuar se njohuria jonë ka qenë e saktë.
Kjo a nuk dëshmon se ne, duke shikuar në shpirtin tonë, jemi më
të mëdhenj se kozmosi dhe e zotërojmë atë. Andaj ka patur të
drejtë poeti kur duke iu drejtuar njeriut ka thënë:
“Dhe mendon se je trup i vogël
kurse në ty përfshihet bota më e madhe”.
Njeriu, siç thonë sufistët, është libër gjithëpërfshirës, kurse koz-
mosi janë faqet e tij.
Njeriu pra është mjaft i madh dhe mjaft i rëndësishëm. Ai bart në
vete prej shpirtit të Zotit. Edhe veprat e tij obligojnë të jenë të
llogaritura.
Sa i përket vërejtjes në lidhje me të dënuarit me dënim të
përjetshëm për mëkatin me zgjatje kohore të kufizuar, (men-
dojmë), ky është edhe një gabim të cilin e bën doktori ynë i sigurt
në vetvete gjatë arsyetimit të tij. Zoti xh.sh. duke u përgjigjur në
kërkesën e të dënuarve të përjetshëm që të kthehen përsëri në
këtë botë e të punojnë ndryshe nga ajo që kanë punuar, thotë:
“...Edhe sikur të ktheheshin, mesiguri ata përsëri do t’i kthe-
heshin asaj që e kishin të ndaluar. Ata vërtet janë
rrenacakë.” (El-En’âm, 28), do të thotë, mëkati i tyre nuk është
i kufizuar sipas kohës. Ajo është veti e përhershme e cila gjithnjë
do të përsëritej, siç shihet prej ajetit të theksuar: “edhe sikur të
ktheheshin, tra mesiguri përsëri do t’i ktheheshin asaj që e
kanë pas të ndaluar. Ata vërtet janë rrenacakë.” Mëkati i
tyre pra, nuk është kurrfarë rënie momentale, situatë momentale
në të cilën janë gjendur derisa kanë qenë në dynja. Për ta All-
llahu xh.sh. në një vend tjetër në Kur’an thotë;
“Atë ditë kur All-llahu xh.sh. do t’i ringjallë të gjithë ata,
Atij do t’i betohen sikur që po ju betohen juve dhe do të 41
mendojnë se me këtë diç kanë arritur dhe fituar... Ata, pa
dyshim janë rrenacakë të vërtetë.” (El-Muxhâdele, 18).
Nga ajeti i cituar shihet pra një formë tjetër e vendosmërisë dhe
provokimit nga ana e të dënuarve me dënim të përjetshëm, të
cilët shkojnë gjer atje saqë e ballafaqojnë Zotin me rrenën dhe
betimin e rrejshëm të tyre dhe atë në Ditën e llogarisë së madhe,
në Ditën kur do të ngrihen të gjitha perdet dhe mbulesat.
Qëndrimi i tillë i tyre është shenjë e kryelartësisë dhe tiranisë më
të madhe.
Nuk jemi pra më këtu te mëkati i kufizuar me kohën, por para
mëkatit zgjatja e të cilit është e përhershme dhe para shpirtit i cili
në vetvete e mban të keqen e përhershme. Së këndejmi, dënimi i
përhershëm për shpirtin e tillë në realitet është drejtësi. Për këtë
qartë flet ky ajet kur’anor:
“Dhe ata nuk do të dalin prej xhehennemit.” (El-Bekare,
168). Kurse Ibni Arebiu thotë: “Mëshirë ndaj tyre do të jetë ajo
se ata do të adaptohen në këtë zjarr. Dhe ai në amshueshmëri do
të bëhet mjedis i përshtatshëm për ta”.
Pa dyshim ekziston afërsi ndërmjet disa shpirtrave të këqij dhe
zjarrit. Disa shpirtra janë, në realitet, pishtarë të zilisë, urrejtjes,
pasionit, xhelozisë, shpirtligësisë, hakmarrjes, veprave kriminele
që i bënë sikur të jenë vërtet zjarr. Shpirtrat e tillë nuk mund të
jetojnë në paqe. Për asnjë çast nuk mund të jetojnë, e që përreth
vetes të mos nxisin luftë e të mos ndezin zjarr, sepse zjarri është
vendbanim dhe natyra e tyre. Dhe kur shpirtrave të tillë vend-
qëndrim t’u caktohet xhehennemi, atëherë ky është gjykim i
drejtë. Kjo në realitet është vendosje e gjërave në vendet
përkatëse. Sikur rastësisht shpirtrave të tillë vendqëndrim t’u
caktohej xhenneti, ata nuk do ta ndienin (nuk do t’u përshtatej).
Ata a nuk e kanë refuzuar paqen në Tokë?
Xhehennemin dhe xhennetin në Ahiret duhet kuptuar në kuptimin
më të gjerë. Zjarri në Ahiret nuk është djegës. Djegia në të nuk
është sikurse djegia në dynja. Zoti xh.sh. dëfton se të dënuarit 42
me zjarr të xhehennemit në të do të flasin dhe do ta mallkojnë
njëri -tjetrin. Në të ekziston druri i cili jep fryt.
Ai dru quhet “Zekkûm”. Rrënjën e ka prej fundit të
xhehennemit. Ekziston dhe uji i xhehennemit i cili do të jetë pije
për të dënuarit.
Zjarri i tillë në të cilin gjendet druri, gjendet uji, pastaj në të cilin të
dënuarit flasin, gjithsesi është ndryshe nga zjarri të cilin e njohim
ne:
“... Sa herë që një grup hyn në të (në zjarr), e mallkon atë të
mëparshmin derisa kur të arrijnë në të të gjithë, grupi i
fundit i tyre thotë për grupin e parë: ‘Zoti ynë, këta (paria)
na kanë humbur neve (nga rruga e drejtë), pra shtoju
dënimin me zjarr atyre!’ (All-llahu) Thotë: ‘Për secilin (grup)
është (dënimi) i shtuar, por ju nuk po e dini.” (El-A’râf, 38).
Dhe ata në xhehennem, e ky është zjarr, do të thonë. Ai zjarr është:
“Lëndë djegëse të të cilit janë njerëzit dhe gurët.” (El-Bekare, 24).
Zjarri për të cilin ishte fjala gjer më tani bën pjesë në gjërat e
fshehta (gajbit). Ajo që është thënë për të është shprehur vetëm
simbolikisht.
Nuk guxon kjo të kuptohet sikur ne po e mohojmë vuajtjen
ndijore (trupore) ndërsa po e pranojmë atë shpirtërore. Vuajtja
trupore ekziston dhe në të nuk lejohet të dyshohet. Ne besojmë
në ekzistencën e saj. Ne vetëm konfirmojmë se hollësitë e saj,
mënyra e saj si dhe mënyra e zjarrit me të gjitha përshkrimet e
hollësishme të tij, na janë plotësisht të panjohura dhe të pakuptue-
shme. Sipas asaj çfarë na e prezentojnë rrëfimet kur’anore,
mund të konkludojmë se ai nuk është si ky zjarri i rëndomtë të
cilin e njohim, sikur që edhe trupat të cilët do ta përballojnë atë
zjarr do të jenë, gjithsesi, ndryshe prej trupave tanë të kësaj
bote...
E njëjta gjë vlen edhe për xhennetin. Ai nuk është treg perimesh,
hurmash, shegash, rrushi... Të gjitha këto përshkrime kur’anore 43
të xhennetit, në realitet janë simbole, dhënie e shembujve dhe
afrim i të kuptuarit:
“Shembulli i xhennetit, që u është premtuar atyre që janë të
ruajtur, në të cilin ka lumenj me ujë të pashtershëm dhe
lumenj nga qumështi me shije të pandryshuar.” (Muhammed,
15). “Shembulli i xhennetit” do të thotë se ne sjellim shembull me të
cilin dëshirojmë ta afrojmë të kuptuarit e xhennetit, ndërsa
esenca dhe detajet e tij në hollësi nuk janë zbuluar:
“Dhe asnjë shpirt nuk e di çfarë i është fshehur prej
gëzimeve si shpërblim për atë që e ka punuar.” (Es-Sexhde,
17). “... Xhenneti, gjerësia e të cilit përfshinë qiejt dhe Tokën...”
(Âli Imrân, 133).
Pra nuk është e mundur që xhenneti të jetë vetëm kopsht.
“... Dhe pemë të shumta, të bollshme dhe të pandaluara.”
(El-Vâkia, 32-33).
Ato pemë janë ndryshe nga këto tonat të cilat harxhohen dhe
ndalohen... dhe vera:
“Prej saj as s’ju dhemb koka e as që e humbni mendjen (as
s’u dobësohet trupi).” (El-Vâkia, 19). Ajo verë pra, është
ndryshe prej verës së njohur nga e cila dhemb koka dhe
turbullohet mendja.
Për xhennetlinjtë Kur’ani thotë:
“Ne nga kraharorët e tyre e kemi hequr çdo urrejtje.” (El-
A’râf, 43). Këtu shpirtrat janë pastruar në mënyrën e cila për ne
është e panjohur.
Xhenneti është, po ashtu, prej gjërave të panjohura - gajb. Kur e
konstatojmë këtë, atëherë me këtë nuk e mohojmë asnjë
kënaqësi trupore. Ne besojmë se xhenneti është kënaqësi trupore
dhe shpirtërore, por ajo që veçanërisht këtu duam ta theksojmë,
është se hollësitë e kësaj kënaqësie dhe vuajtjeje si dhe mënyra
se si do të jenë - na janë të panjohura. As xhenneti nuk është
treg i pemëve dhe perimeve, por as xhehennemi nuk është furrë
për pjekjen e mishit. 44
Dënimi në Ahiret nuk është demonstrim i forcës nga ana e Zotit
xh.sh. mbi robërit e Tij, por ai është pastrim, prezentim, drejtim
dhe mëshirë:
“Nuk do t’ju dënojë All-llahu nëse ju Atë e falënderoni dhe
e besoni.” (En-Nisâ, 147). Bazë pra, është mosdënimi.
All-llahu xh.sh. nuk do ta dënojë besimtarin e vërtetë. Ai do ta
dënojë atë i cili është kryelartë dhe i cili e mohon dhe për për-
udhjen e të cilit kanë dështuar të gjitha mjetet dhe mënyrat e për-
udhjes, njoftimit dhe të të kuptuarit.
“Dhe mesiguri do të bëjmë që ta shijojnë dënimin më të
vogël, para atij më të madhit, ndoshta do të kthehen.” (Es-
Sexhde, 21). Caktimi i Zotit është që këta të shijojnë dënim më të lehtë në
këtë botë, i cili ndoshta do t’u ndihmojë që të zgjohen nga gjumi i
thellë, t’i trondisë nga pagdhendshmëria dhe dremitja. “Ndoshta
do të kthehen”.
Nëse nuk ndihmojnë të gjitha këto mjete dhe ai i cili e mohon
(Zotin) edhe më tutje e mohon, atëherë nuk mbetet tjetër përpos
ballafaqimit të tij me dënimin e vërtetë që ta njohë... e njohja e së
vërtetës në realitet është mëshirë. Sikur Zoti xh.sh. t’i linte në
verbësinë e injorancën e tyre dhe t’i linte pas dore, do të bënte
padrejtësi, kurse Zoti xh.sh. është i pastër nga kjo. Ekspozimi në
zjarr i atyre të cilët e kanë merituar zjarrin, në të vërtetë është
kujdes ndaj tyre, sepse të gjitha veprat e Zotit xh.sh. janë më-
shirë. Ai ndaj atyre që e kanë merituar xhehennemin është i më-
shirshëm në atë mënyrë që ua ka dhënë, sepse me ndihmën e
xhehennemit i edukon dhe mëson. Ndërkaq, ndaj atij i cili e ka
njohur dhe besuar, bën mëshirë duke e futur në xhennet i cili i
takon si nder dhe mirënjohje nga ana e Sunduesit dhe Krijuesit të
vet.
“... Me dënimin Tim do ta dënoj cilin të dua, kurse mëshira
Ime ngërthen çdo send...” (El-A’râf, 156). Ai pra, ka bërë që
mëshira e Tij të ngërthejë gjithçka, pra edhe dënimin e Tij. 45
Ta pyesim tash mikun, sipas mendimit të tij, a do të ishte Zoti më
i drejtë sikur t’i barazonte mizorët me ata të cilëve u është bërë
mizori, vrasësit me të vrarët, dhe të gjithë njëlloj t’i shpërblejë në
Ahiret. A do të ishte e drejtë, sipas mendimit të doktorit, që të
barazohet e bardha me të zezën? Atyre të cilët e përjashtojnë
mundësinë e dënimit të Zotit, u bëjmë pyetje: A nuk po na dënon,
në realitet Zoti, edhe në këtë botë? Çka janë pleqëria, sëmundja,
kanceri etj., përveç se dënime, por në një mënyrë të caktuar.
Kush është krijues i mikrobit...?!!
A nuk është kjo vërejtje dhe paralajmërim se gjendemi para Zotit
i cili mund të lëshojë dënim.

[no.Name92]

QËNDRIMI I ISLAMIT
NDAJ FEMRËS

Tha miku:
A nuk pajtohesh me mua se qëndrimi i Islamit ndaj femrës është
reaksionar? Miku filloi të numërojë: Poligamia, mbyllja e femrës
në shtëpi, mbulesa, e drejta e mashkullit në shkurorëzim, e drejta
e mashkullit në ushtrimin e metodave sikur që janë fuqia fizike,
refuzimi i fjetjes me gruan, e drejta e mashkullit me “femrat me
të cilat disponon”, pozita më e lartë e burrave në krahasim me
gratë dhe pjesa dy herë më e madhe në trashëgim.
I thashë atij: Akuzat këtë herë janë të shumënumërta, prandaj
edhe biseda do të zgjasë diç më shumë. Të nisemi prej fillimit.
Në periudhën paraislamike, fëmija femër me lindjen e saj ishte e
dënuar me varrosjen e saj të gjallë. Mashkulli kishte të drejtë në
dhjetë, njëzet, me fjalë të tjera në numër të pakufizuar grashë.
Robëreshat e veta i detyronte që me anë të kurvërisë t’i sjellin
dobi materiale. Duke e lejuar martesën me më së shumti katër
gra, Islami, në të vërtetë, e vendosi kufizimin e poligamisë dhe
tendencën për suprimimin e saj. Ky hap i Islamit ka qenë shpë-
timtar për femrën, sepse e ka shpëtuar prej turpit, përçmimit,
skllavërimit dhe vdekjes më brutale, të dhunshme. Që këtë mos
ta arsyetojmë në mënyrë të veçantë, të pyetemi, a thua femra
bashkëkohore në kushtet formale të martesës monogamike është
e lumtur, e kënaqur dhe në nivelin e duhur të dinjitetit njerëzor,
kur dimë se është fundosur në jetën ku sundon korrupsioni dhe
amoraliteti i të gjitha llojeve. Ç’është më dinjitoze për femrën: të 60
jetë gruaja e dytë në martesë ligjore me të gjitha të drejtat apo të
bëhet dashnore që në fshehtësi kërkon kënaqësi fizike.
Përveç kësaj, Islami poligaminë e kushtëzoi ashtu që gati ajo ësh-
të e pamundur. Me fjalë të tjera, martesa me dy, tri dhe më së
shumti katër gra i është lejuar njeriut i cili mund të jetë i bara-
bartë dhe i drejtë ndaj të gjithave:
“... Por, në qoftë se frikësoheni se nuk do të jeni të drejtë,
atëherë (kënaquni) vetëm me një!...” (En-Nisâ, 3) dhe
“Ju nuk mund të jeni plotësisht të drejtë ndaj grave tuaja,
sikur ju këtë edhe ta dëshironit...” (En-Nisâ, 129).
Sa i përket lidhshmërisë së femrës me shtëpinë, kjo si urdhër ka
të bëjë vetëm me bashkëshortet e Të dërguarit të Zotit, sepse ato
merren si shembuj ideal për femrat:
“Në shtëpitë tuaja qëndroni...” (El-Ahzâb, 33).
Nga kjo shihet rekomandimi islam për femrën si nënë dhe
amvise, femrën e cila tërësisht i përkushtohet familjes dhe
shtëpisë së vet.
Mirëpo, Islami nuk ia ndaloi femrës daljen prej shtëpisë dhe
marrjen me punë të ndryshme, nëse këtë nevojat e kërkojnë.
Tekefundit në historinë e popujve islamë gjejmë një numër të
madh femrash të cilat u dëshmuan si juriste dhe poete të
shkathëta. Muslimanet kanë marrë pjesë në luftëra njëlloj sikur
që kanë marrë pjesë edhe në të gjitha sferat e jetës kulturore.
Ajeti i theksuar paraprak paraqet vizionin e gjendjes ideale sa i
përket pozitës së femrës,ndërsa ndërmjet gjendjes ideale, të
mundshme dhe të vërtetë ekzistojnë, natyrisht, dallime të mëdha.
Edhe gratë e Pejgamberit të Zotit kanë shkuar në luftë bashkë
me të.
Ta vështrojmë tash kundërshtimin për shkak të mbulesës së fem-
rës. Menjëherë të themi se ajo shkon në llogari të femrës dhe di-
njitetit të saj. Islami ka lejuar zbulimin e fytyrës dhe duarve,
ndërsa ka ndaluar zbulimin e pjesëve tjera të trupit. Është e vër-
tetë e dëshmuar se “pema e ndaluar” është më tërheqëse; mbu- 61
limi i pjesëve të caktuara të trupit vetëm e zmadhon tërheqjen
dhe dëshirën për to. Kaherë është zbuluar se në fiset primitive në
të cilat femrat janë të zbuluara, gatise nuk ka ndjenjë dashurie.
Meshkujt dhe femrat takohen vetëm një herë një muaj, e nëse
ajo mbetet me barrë, marrëdhëniet seksuale ndërpriten dy vjet.
Edhe në përvojën tonë kemi shembuj të shumtë të cilët e
dëshmojnë këtë të vërtetë. Trupat lakuriq të femrave të cilat na
rrethojnë verës nëpër plazhe nuk janë joshës, tërheqës dhe nxitës
sikur kur janë të mbuluar. Është e pakontestueshme se femrës
më së shumti i ka mbetur të jetë e dashur dhe se si femër, së pari
dhe më së shumti e përul ajo që ia heq nxitjen dhe
tërheqshmërinë.
Sa i përket kundërshtimit për të drejtën e mashkullit në shkuro-
rëzim, do të jemi krejtësisht të shkurtër. Sikur që mashkulli mund
ta shkëpusë martesën, këtë mund ta bëjë, me anë të gjyqit, edhe
femra po qe se ka shkaqe të arsyeshme. Në anën tjetër, femra
me rastin e lidhjes së kurorës, themelimin e saj mund ta
kushtëzojë me të drejtën e saj për shkurorëzim.
Përveç kësaj, ekziston një dallim qenësor në pozitën bashkëshor-
tore të muslimanes dhe femrës evropiane. Me rastin e lidhjes së
martesës, muslimani pranon mehrin, ndërsa femra në Perëndim
sjell miraz (prikën). Muslimanja, më tej, krejtësisht e pavarur dis-
ponon me pasurinë e saj, derisa me pasurinë e evropianes dispo-
non burri i saj.
E drejta e mashkullit në aplikimin e mjeteve fizike dhe largimin
prej shtratit bashkëshortor, ka të bëjë vetëm ndaj atyre femrave
të cilat shprehin disa lajthitje të caktuara seksuale dhe bashkë-
shortore. Kryesisht kjo ka të bëjë me dy ekstravaganca më të
përhapura dhe psikologjikisht të shpjeguara: mazohizmin dhe
sadizmin. Në rastin e parë femra dëshiron të jetë fizikisht e
munduar, kurse në rastin tjetër, që ajo ta mundojë bashkëshortin.
Kjo, në të shumtën e rasteve mund të kuptohet si mu’xhize
kur’anore, sepse shumë para çfarëdo zbulimeve psikologjike, i ka 62
vënë këto veti dhe marrëdhëniet ndaj tyre duke i lejuar mashkullit
që femrën - mazohiste ta shërojë me ilaçin që e dëshiron ajo,
kurse ato janë të rrahurat fizike, ndërsa femrën sadiste ta shërojë
me braktisjen e shtratit bashkëshortor:
“... E pastaj në shtrat ndanu nga ato, e madje edhe
rrahni...” (En-Nisâ, 34).
Këto dy fjalë përmbajnë vëllime të tëra të hulumtimeve psiko-
logjike për ekstravagancat seksuale të femrës dhe shërimit të saj.
Sa i përket kundërshtimit për të drejtën e mashkullit në “ femrat
me të cilat disponon”, të kuptuarit e tij ashtu siç duhet, para-
shtron diskutimin e raportit të Islamit ndaj robërisë. Është e njo-
hur orvatja e disa orientalistëve që ta akuzojnë Islamin, duke po-
huar se anon nga robëria,ndonëse Islami,sikur që këtë do ta
shpjegojmë, është feja e vetme e cila kërkon suprimimin e
robërisë. Nëse do ta lexonim Inxhilin (Ungjëllin) dhe po t’i shqyrtonim po-
saçërisht fjalët e apostullit Pal nga shkresat e tij të drejtuara
popullatës së Efsusit, do të gjenim thirrjen më të hapët për robëri,
në të vërtetë, kërkesën më të drejtpërdrejtë të përuljes së tillë të
robërve ndaj zotërinjve, e cila është e njëjtë me përuljen ndaj
Zotit:
“Ejjuhe-l-abid.. Ettîû sâdetikum bi hawfin we ra’detin fi besâtati
kulubikûm kemerr-rabbi.” (Inxhili).
“O ju robër!! Nënshtrojuni zotërinjve tuaj me frikë dhe brengë në
përuljen e zemrave tuaja sikur Zotit!”
Inxhili nuk ka kërkuar suprimimin e robërisë sikur sistem. Qëllimi
i tij i fundit ka qenë vendosja e dashurisë dhe marrëdhënieve të
mira midis robërve dhe zotërinjve të tyre.
Sipas Teuratit ekzistues, fati i të lirëve është më i keq se sa fati i
robërve. Prej porosive të tij është që: banorët e vendit të cilët do-
rëzohen pa luftë merren si robër, derisa banorët e vendit të cilët
kundërvihen me armë e pastaj dorëzohen, u ekspozohen armëve
dhe vriten. Tmerrit nuk mund t’i shmangen as gratë, as fëmijët,
as pleqtë. 63
Pra robëria, para paraqitjes së Islamit ka qenë dukuri e rëndomtë
dhe e përhapur, ndërsa fetë para Islamit porositnin nënshtrim
ndaj zotëriut.
Kur’ani është libri i parë i shpallur i cili flet për lirimin e robërve.
Ai nuk e ndaloi kategorikisht robërinë as që kategorikisht kërkoi
lirimin e robërve, sepse realizimi praktik i qëndrimit të tillë në
kuptimin e tij të vërtetë do të thotë shkatërrim i strukturës së
tërësishme të shoqërisë së atëhershme. Kjo në të vërtetë, do të
thoshte dalje e qindra mijëra lypsave nëpër rrugë duke kërkuar
lëmoshë ose të vjedhin, plaçkisin, të merren me kurvëri për shpë-
timin e lëkurës. Është e panevojshme të theksohet se një gjendje
e tillë do të ishte më e keqe se sa robëria. Andaj Kur’ani ka kon-
statuar realisht rrugën më të pranueshme, rrugën e eliminimit
gradual të robërisë. Ai fillon ashtu që së pari e mbyll robërinë e
gjetur dhe pastaj i shkatërron të gjitha burimet e saj. Në atë kohë
robërimi në luftë ishte burimi kryesor i robërisë dhe Kur’ani
urdhëroi lirimin e robërve, me apo pa kompensim dhe ndaloi që
robërit e zënë në luftë të shndërrohen në robër:
“...E mandej, ose me zemërgjerësi nga robëria lironii, ose
dëmshpërblim kërkoni...” (Muhammed, 4).
Pasi që i likuidoi burimet e robërimit të ri, do të thotë e pamun-
dësoi zgjerimin e tij të mëtejshëm, Kur’ani me mjete jashtëzako-
nisht efikase praktike e hapi rrugën për suprimimin e plotë të ro-
bërisë. Muslimanit i cili bën ndonjë mëkat, Kur’ani si formë të
kompensimit i ofroi lirimin e robit, me atë që pesha e mëkatit ësh-
të harmonizuar me numrin e robërve të cilët duhet liruar.
Në aspektin e robërisë së femrave, për çka flet miku ynë, gjendja
është në shenjë të të lartshënuarës. Mirëpo, është e nevojshme
të theksohet që deri në suprimimin përfundimtar të robërisë,
mashkulli ka të drejtë të sillet me robëreshën sikur me gruan e tij
të ligjshme, por jo edhe ndryshe. Nëse i kemi përmendur marrë-
dhëniet ndaj robëreshës sikur ndaj gruas së ligjshme, për atë kjo
do të thotë nder e kurrsesi përulje. 64
Në të njëjtën kohë duhet të jemi të vetëdijshëm se Islami me
proklamatën e tij për vëllazërimin e njerëzve, robin e barazoi me
zotëriun e tij:
“Vërtet, besimdrejtët janë vëllezër.” (El-Huxhurât, 10).
“Ai është i cili ju krijoi vetëm prej një vete (njeriu)...” (El-
A’râf, 189).
“... Dhe njëri-tjetrin, në vend të All-llahut, mos t’i
konsiderojmë si zotër!” (Âli Imrân, 64).
Muhammedi (a.s.) me një shembull të vetin ka treguar se si do të
eliminohet robëria. Ai robin Zejd ibni Harithin së pari e bijësoi,
pastaj e liroi dhe e bëri si bir të vetin. Shkoi edhe më larg dhe ia
kurorëzoi vajzën e një familjeje të njohur fisnike, Zejneben, të bi -
jën e Xhahshit. Muhammedi (a.s.) këtë e bëri për shkak që një -
herë e përgjithmonë t’i shkatërrojë të gj itha aspektet e mendje -
madhësisë dhe anshmërive. Lirimin e robërve e bëri praktikë të
cilën muslimanët, ithtarët e tij, duhet ndjekur. Ai, më tej, me ve-
për dhe shembull vetjak, tregoi se misioni i tij është lirimi i plotë i
njeriut nga të gjitha aspektet e robërisë (përveç Një, të Vetmit
Zot).
Në kundërshtimin e mikut që ka të bëjë me ajetin në të cilin
Kur’ani e shënon aftësinë më të madhe të meshkujve nëse
krahasohen me femrat dhe ate në kryerjen më efikase të (disa)
punëve, përgjigjemi ashtu që mikut i përkujtojmë që pak më mirë
ta shohim realitetin jetësor, gjendjen faktike si në botën
muslimane ashtu edhe në botën jomuslimane. Gati në të gjitha
vendet e botës, meshkujt janë ata të cilët e kanë sundimin në
duart e tyre. Ata miratojnë ligjet dhe dispozitat. Edhe të gjithë
pejgamberët e Zotit kanë qenë të gjinisë mashkullore. Gati e
njëjta gjë është edhe me filozofët, e deri diku edhe me
kompozitorët, edhe pse vetë komponimi më tepër mbështetet në
fuqi të imagjinatës se sa në fuqi të muskujve. Akkadi
(mendimtari dhe islamologu i njohur egjiptian, N. I.) me ironi
thotë se madje edhe gatimi, qepja dhe modelimi janë punë të cilat 65
përndryshe mendohen specialitete të femrave, terren jo i rrallë ku
meshkujt ua tejkalojnë femrave.
Të gjitha këto janë fakte në të cilat sheriati islam nuk ka kurrfarë
kontributi, sepse këto janë dukuri të përgjithshme në të gjitha
pjesët e botës, dhe atje ku sheriati islam nuk sundon as që gjyko-
het sipas Kur’anit. Të gjitha këto janë të vërteta faktike. Mash-
kulli është më i qëndrueshëm se femra sipas ligjit të natyrës,
duke iu falënderuar ndërtimit të tij të trupit, me të cilin Krijuesi e
ka dhuruar. Nëse diku në botë edhe ndodh që femra të zgjedhet
për ministre, udhëheqëse ose sunduese, kjo gjë është e rrallë dhe
përjashtim i cili vetëm e konfirmon parimin.
Përveç kësaj, këtu është e nevojshme të theksohet se Islami
vetëm e ka regjistruar parimin tashmë ekzistues.
Pas gjithë kësaj që u tha, bëhet plotësisht i qartë qëndrimi i Isla -
mit për çështjen e trashëgimit, kur e ka paraparë që mashkulli të
trashëgojë pjesën dy herë më të madhe në krahasim me femrën.
Kur’ani këtë përparësi ia dha mashkullit thjesht sepse mashkulli
është ai i cili shpenzon në mbajtjen e tërë familjes nga ajo që
personalisht e fiton me punën dhe djersën e tij. Ai nuk mund të
marrë pjesë në pasurinë e gruas së tij (pa lejen e saj).
Nga e ekspozuara mund të përfundojmë se qëndrimi i Islamit
ndaj femrës është plotësisht me vend dhe i drejtë. Sjellja e
Muhammedit (a.s.) ndaj bashkëshorteve të tij ka qenë mishërim i
dashurisë. Ndaj tyre ka treguar simpati dhe respekt të plotë. A
nuk tha:
“Nga bota juaj të dashur më janë gratë dhe aroma, kurse
gëzimi im më i madh është në namaz”.
Siç shihet nga fjalët e tij, gratë janë përmendur së bashku me
aromën dhe namazin. Edhe fjalimin e tij të fundit lamtumirës të
drejtuar as’habëve kur ndahej nga kjo botë, e përfundoi me poro-
sinë që të jenë të sjellshëm ndaj bashkëshorteve të tyre.
Dhe në fund, All-llahu i Gjithëmundshëm xhel -le shanuhu, mash-
kullit ia besoi ndërtimin, n gritjen dhe rregullimin e jetës, por fem- 66
rës ia dhuroi rolin më të madh, më të rëndësishëm, më të rëndë
dhe më të ndershëm: ia besoi edukimin e vetë njeriut.
Ky besim, pa mëdyshje paraqet nderin më të madh për femrën.
Prandaj, a mund të konfirmohet pas tërë kësaj të ekspozuarës, se
Islami ndaj femrës ka qenë i padrejtë dhe se i ka bërë dhunë?!!

[no.Name92]

SHPIRTI

Miku im vazhdoi duke besuar se kësaj radhe më ka shpjerë në
situatë të vështirë e pa rrugëdalje.
- Ç’është dëshmia juaj se njeriu ka shpirt, se pas vdekjes do të
ringjallet, se nuk është vetëm trup i cili pas vdekjes shkatërrohet
në elementet e tij përbërëse dhe çka thotë feja juaj për të ftuarit
e shpirtrave?
Pas të menduarit të shkurtër iu përgjigja mikut:
- Pyetja juaj, pa dyshim, është mjaft e ndërlikuar. Diskutimi për
shpirtin është sikur të ecurit nëpër parrugësi (absurditet). Dësh-
mitë ekzistuese flasin në llogarinë tonë e jo tuajën.
Jam ndalur ca çaste duke menduar, e pastaj kam vazhduar:
- Përpiqu që së bashku me mua të mendosh pak! Treguesi i parë
i cili do të na ndihmojë kur diskutojmë për ekzistimin e shpirtit
është fakti i pranuar se njeriu ka dy natyra:
Natyrën e jashtme, fenomenale, të dukshme në të cilën bën pjesë
trupi i tij me të gjitha cilësitë e materies, kurse e cila si e tillë ka
peshën e saj, zë vend të caktuar, i nënshtrohet ndikimit të kohës,
ndërrimit, lëvizjes, kalimit nga gjendja në gjendje, bie në situata të
ndryshme: njëherë është e shëndoshë që herën tjetër të sëmuret;
e njeh trashësinë, ligësinë, të kuqtë, zbehjen; gjendet në gjendjen
e aktivitetit, përtacisë, e kaplon kotja, zgjuarsia, uria, ngopësia.
Këtu hyjnë edhe ndjenjat, disponimet, epshet, frika, pasionet etj.
Për shkak të asaj që kjo natyrë e jashtme e dukshme e njeriut me
ndjenjat plotësuese ka atribute të materies, themi se trupi i njeriut
dhe shpirti i tij shtazarak janë nga materia; dhe natyra shpirtërore 68
brenda vetë njeriut e cila është e ndryshme nga e para dhe me te
e kundërt. Karakteristikat e saj janë: jondryshueshmëria, mosku-
fizimi me kohë dhe vend dhe përhershmëria. Atë e përbëjnë:
arsyeja me kriteret, përfundimet (logjike) dhe kategoritë e saj të
përhershme, ndërgjegjja me ligjet e veta, ndjenja estetike dhe
“Uni” (i njeriut) i cili në vete përmban të gjitha cilësitë e
theksuara të mendjes, ndërgjegjes, ndjenjës estetike dhe etike.
“Uni” është jomaterial dhe plotësisht i ndryshëm nga shpirti
shtazarak të cilin e copëtojnë uria dhe nepset. “Uni” është uni
(qenia) i njeriut absolutisht i pakufizuar me ndihmën e të cilit ai
përjeton ndjenjën e thellë të pranisë, ekzistencës, të treguarit dhe
të prezentuarit në botë: se këtu është dhe se këtu ngaherë ka
qenë. Kjo ndjenjë është e përkohshme, gjithnjë e njëjtë, pa të
kaluarën dhe të ardhmen e saj. Uni është, në të vërtetë, E
tashmja e vazhdueshme e paraqitur në ndjenjën e
gjithnjëshmërisë dhe përhershmërisë.
Këtu natyrisht bëhet fjalë për llojin krejtësisht tjetër të të ekzis-
tuarit nga i pari. Ky ekzistim nuk ka atribute të materies prandaj
nuk i nënshtrohet ligjit të ndryeshmërisë dhe nuk është i kufizuar
as me kohën, as me vendin e as që mund me diç të matet. Duke
iu falënderuar jondryshueshmërisë së këtij ekzistimi, arrijmë ta
masim të ndryshueshmen; duke iu falënderuar absolutitetit të tij
mësojmë relativen në botën e materies. Shkurt, fjala është për të
ekzistuarit e natyrës shpirtërore (tabîaturr-rruhijje).
Të pyetemi tash: cila nga këto dy natyra e përfaqëson njeriun. A
është njeriu trupi i tij apo shpirti i tij?
Që të vijmë deri te përgjigjja e vërtetë në pyetjen e shtruar, duhet
të hulumtojmë se cila nga këto natyra i është nënshtruar tjetrës.
Materialistët pohojnë se njeriu në të vërtetë është trupi i tij, i cili
ka rol parësor në krahasim me të gjitha të tjerat që njeriu i pose-
don. Të gjitha të tjerat, siç janë: arsyeja, përfundimi logjik, ndje-
njat (estetike dhe etike), ndërgjegjja, qenia ose “Uni” njerëzor,
vetëm janë shtojca të trupit dhe kanë rëndësi të dorës së dytë në 69
krahasim me trupin, sepse i janë nënshtruar dhe janë në shërbim
të tij.
Mirëpo, ky pohim i miqve tanë materialistë është i gabuar. Trupi i
njeriut i është nënshtuar shpirtit të njeriut. Ai e ndjek shpirtin e jo
shpirti atë. A nuk ndodh që trupi të kërkojë ushqimin kurse ne e
privojmë nga ky, sepse paraprakisht kemi vendosur që atë ditë të
agjërojmë në emër të All-llahut?! Trupi ynë, kur zgjohemi në
mëngjes, fillon mekanikisht ta zbatojë planin e punës të cilin e ke-
mi planifikuar dhe deri në hollësi e kemi përpunuar. Kush është
ai i cili këtu vërtet ndjek, dhe kush është ai i cili është i ndjekur?!!
Atë çast kur luftëtari vendos të flijohet dhe e ngjesh dinamitin
rreth vetes me të cilin dëshiron ta shkatërrojë tankun, ku është
atëherë trupi, ku është aty interesi material të cilin ai do të mund
ta arrinte me flijimin e jetës së tij? Kush e ka fjalën vendimtare
në këtë çast? Shpirti është ai i cili vendos të mos e shpjegojë me
çfarëdo interesi material asnjë drejtim materialistik. Por edhe tru-
pi nuk ka fuqi ta refuzojë urdhrin e shpirtit, që t’i kundërvihet.
Atij i mbetet vetëm të zhduket. Tash shihet qartë se cila nga këto
dy bota ekzistuese është më parësore dhe më e rëndësishme, cila
nga dy natyrat e njeriut vërtet e përfaqëson njeriun?!
Ne sot kemi më shumë dëshmi që trupi i njeriut ka rëndësi dytë-
sore në krahasim me shpirtin e tij. Këtë të vërtetë na e vërteton
tërë ajo që sot ndodh në fushën e amputimit, transplantimit të
disa pjesëve të trupit të njeriut; çka lexojmë për zemrën
elektronike, veshkët artificiale, bankën e gjakut dhe syve dhe çka
dimë për transplantimin e disa gjymtyrëve sikur të duarve,
këmbëve dhe zemrës. Nuk do të jetë aspak e çuditshme dhe
qesharake nëse dhëndri në vitin 2000 hyn tek nusja dhe e sheh si
ajo e nxjerr nga goja protezën, e heq perukën, i heq gjinjtë
plastikë, i nxjerr sytë artificialë, e heq këmbën e drurit dhe në
fund nga nusja mbetet vetëm skeleti i ngjashëm me shasinë pa
dyer dhe ulëse. 70
Shohim se trupi mund të prehet deri në atë shkallë, të zbërthehet
dhe mbërthehet pa kurrfarë frike se çka do t’i ndodhë persona-
litetit, çka qartë flet se ajo dorë, këmbë, flokë, ata sy ose gjinj nuk
janë vetvetiu njeri. Ti sheh se këto organe mund të transferohen,
ndërrohen dhe në vendin e tyre të vendosen bateritë, vidhat dhe
pjesë nga alumina e që njeriu sërish të mbetet ai që është, pra,
njeri. Pra shihet se shpirti është ai i cili “mban timonin” duke
drejtuar makinën e cila quhet trup. Atë mundemi praktikisht ta
prezentojmë si një drejtori të cilën sërish e përfaqëson këshilli i
drejtorisë i përbërë nga shumë qeliza të trurit. Por shpirti në asnjë
rast nuk është tru. Shembulli i trurit është i ngjashëm me shem-
bullin e qelizave të trupit i cili i nënshtrohet urdhrit të cilin e
pranon dhe të cilin e zbaton. Trup në tërë këtë janë vetëm
dorëzat të cilat i vesh ajo dorë e padukshme - shpirti dhe me
ndihmën e tyre operon në botën e materies.
Në bazë të kësaj që u tha të përfundojmë se: Njeriu ka dy natyra:
parësor është shpirti i tij, kurse dytësor trupi i tij.
Pas vdekjes natyra dytësore shkatërrohet (zhduket), kurse parë-
sorja i bashkangjitet botës së amshueshmërisë.
Sa u përket ithtarëve të filozofisë, atyre dëshirojmë t’ua prezen-
tojmë një dëshmi tjetër të të ekzistuarit të shpirtit në bazë të cilë -
sisë me të cilën shquhet lëvizja. Kjo lëvizje është e pamundur të
kundrohet përveç jashtë vetë atij. Është e pamundur ta kuptosh
lëvizjen deri atëherë derisa edhe vetë ti bashkë me atë lëvizë në
rrethin e njëjtë. Që ta kuptosh duhet ta kundrosh nga jashtë.
Mund të të ndodhë që në ashensorin lëvizës nuk mund ta kuptosh
se a është i ndalur ashensori apo është duke lëvizur. Kjo është
kështu sepse je bërë pjesë e tij e përbashkët në lëvizjen e tij. Të
vërtetën do ta mësosh atëherë kur nëpër dyert e ashensorit do ta
hedhish shikimin në objektet që gjenden jasht. Ngjashëm ndodh
nëse gjendesh në tren i cili ngadalë lëvizë nëpër binarë. Lëvizjen
e trenit e ndien vetëm atëherë kur ai ndalet ose kur ta hedhish
shikimin nëpër dritare. Nuk do të mund ta vëresh as lëvizjen e 71
Diellit nga Dielli. Lëvizja e tij mund të vërehet nga Hëna apo
Toka, sikur që as lëvizja e Tokës nuk mund të vërehet meqë
gjendemi në të. Lëvizjen e saj mund ta kundrosh, për shembull,
nga Hëna.
Një gjendje mund ta përfshishë vetëm kur gjendesh jashtë saj.
Ne nuk do të kishim mundësi ta kuptojmë karakterin kalimtar të
kohës sikur te ne të mos ishte “pjesa e cila kupton”, kurse e cila
është jashtë kësaj kalueshmërie të vazhdueshme kohore, d.m.th.
e cila qëndron “në prag të amshueshmërisë”. Sikur botëkuptimi
ynë i karakterit kalues të kohës të lëvizte çdo çast me treguesin i
cili i tregon sekondat, asnjëherë nuk do të mund t’i kuptonim ato
sekonda.
Kështu vijmë deri te rezultati hutues se në vetë ne ekziston pjesa
e të ekzistuarit tonë, e cila është jashtë suazës së kalimit të
kohës, d.m.th. e cila është e amshueshme. Ajo e kundron lëvizjen
e kohës, kurse vetë është në gjendjen e qetësisë, e kupton atë
dhe nuk përzihet në të. Për këtë arsye kjo pjesë nuk rritet dhe
nuk vjet rohet, prandaj edhe nuk shkatërrohet. Atë ditë kur trupi i
njeriut vdes, kjo pjesë do të mbetet duke jetuar jetën e saj të
veçantë pa u kufizuar me kohën. Kjo pjesë është shpirti.
Të gjithë ne mundemi në brendinë tonë ta ndiejmë këtë
ekzistencë shpirtërore në trajtë të pranisë, përhershmërisë,
tregueshmërisë dhe ekzistueshmërisë e cila është plotësisht e
ndryshme nga të ekzistuarit e ndryshueshëm material.
Kjo gjendje e brendshme të cilën e ndiejmë dhe kuptojmë në ças-
tet e zgjuarshmërisë së brendshme, kurse të cilën e kemi quajtur
gjendje e pranishmërisë, në të vërtetë, është udhëheqës i cili na
udhëheq nga ekzistenca shpirtërore brenda nesh dhe na shpie
deri te enigma që quhet shpirt...
Dëshmia e dytë për ekzistencën e natyrës sonë shpirtërore është
ndjenja jonë fillestare (fitrijjeh) e lirisë. Sikur me ndonjë rast të
jemi vetëm trupa materialë brenda jetës materiale me të cilën
drej tojnë ligjet e domosdoshme materiale, ndjenja jonë fillestare e 72
lirisë nuk do të ketë kuptimin e vet. Domethënë se ne posedojmë
shpirtin i cili ngrihet mbi suazat e kohës dhe i tejkalon vdekjen
dhe nevojat materiale.
Ç’të thuhet këtu për ringjalljen.
Askush pas vdekjes nuk është kthyer që të na lajmërojë për atë
se çka ka ndodhur me të atje. Nuk ka hyrë as Dita e Ringjalljes e
ci la do të na shërbente si argument dhe dëshmi e qartë (e
ringjalljes së sërishme). E gjithë ajo që mund të thuhet për
ringjalljen është se ringjallja është e vërtetë fetare të cilën e
pranojnë edhe arsyeja edhe shkenca. Ato e pranojnë këtë të
vërtetë fetare për shkak se dëshmitë e të ekzistuarit sikur edhe
të gjitha fenomenet e tij tregojnë atë se në çdo gjë ekziston kthimi
nga pika nisëse dhe se çdo gjë ka rendin e vet. Kështu nata e
ndërron ditën në mënyrë që kjo dukuri të përsëritet sërish me
fillimin e ditës së re. Dielli lindet, pastaj perëndon në mënyrë që
sërish të lindet. Stinët e vitit ndërrohen: vjen vera, pastaj vjeshta,
e pastaj vijojnë dimri dhe pranvera në mënyrë që menjëherë pas
pranverës sërish të fillojë vera e pas saj vjeshta, pastaj dimri dhe
kështu me radhë. Pasi të zgjohemi ne përsëri flejmë, e kjo
parashtron zgjimin tonë të sërishëm. Të gjitha këto janë fakte të
cilat na konfirmojnë se pas vdekjes pashmangshëm vjen zgjimi i
sërishëm, sepse “çdo gjë ka rendin e saj”. All-llahu i
Gjithëfuqishëm për Veten në Kur’an thotë se është Fillues (el-
mubdi’u) dhe Përtëritës (el -mu’idu):”
“Ashtu siç ju ka krijuar, ashtu edhe do të ktheheni tek Ai...”
(el -A'râf, 29).
“Ai me të vërtetë e filloi krijimin e pastaj e përsërit atë...”
(Jûnus, 4).
A nuk lundron çdo gjë në gjithësinë e gjerë duke filluar nga atomi
e deri te galaktika!? Madje edhe qytetërimet kanë lëvizje zik-
zake. Edhe historia gjithashtu. Dhe pikërisht ky fakt i kthimit të
amshueshëm, i cili inkuadron çdo gjë që ekziston, e konfirmon
fenomenin e ringjalljes pas vdekjes. Dëshmia e dytë e ringjalljes 73
është rendi i vendosur preciz i cili e përfshinë tërë gjithësinë, në
të cilën çdo gjë funksionon sipas planit të caktuar me mençuri
dhe zhvi llohet sipas një rregulle të dhënë. Rregullimi i këtillë
sundon në galaktikën më të madhe dhe në pjesëzën më të vogël
të gjithësisë - atomit, e madje edhe në pjesëzën e tij - elektronin.
Rendi dhe rregullimi përfshijnë çdo gjë që ekziston. As pjesa e
atomit - elektroni nuk mund të kalojë nga “kozmosi” në “kozmos”
brenda vetë atomit përveç me kusht që të marrë sasi të
energjisë, fuqia e së cilës është në pajtim me shpjetësinë e tij. Që
ta shpjegojmë këtë më mirë ta paramendojmë elektronin si
udhëtar i cili që të udhëtojë diku duhet të ketë biletë udhëtimi.
E si mundemi atëherë të kuptojmë që në këtë rregullim të rregu-
lluar saktësisht mund të ikë dorasi apo tirani nga dënimi për
shkak se ka arritur ta mashtrojë pol icinë. Arsyeja flet se do të
pajtohen llogaritë. Kështu flet drejtësia. Njerëzit nga natyra janë
të prirur të shkojnë nga drejtësia, që të duan e të kërkojnë, dhe të
përpiqen që ta sendërtojnë. Por edhe përskaj gjithë kësaj,
drejtësia në këtë botë nuk është realizuar gjithnjë.
Nëse etja për ujë, siç thonë mendimtarët, tregon ekzistimin e ujit,
atëherë edhe etja për drejtësi tregon ekzistimin e drejtësisë.
Mirëpo, nëse drejtësia absolute nuk ekziston në këtë botë,
atëherë doemos do të vijë dita dhe çasti kur do të vendoset
drejtësia.
E gjithë kjo që u tha deri më tash tregon se ekziston ringjallja pas
vdekjes. Ai i cili beson në Kur’an, nuk ka aspak nevojë për dësh-
mitë e këtilla të ringjalljes për arsye se ai beson me zemër dhe se
është liruar nga lodhja të cilën e imponon diskutimi:
“Dhe kur të pyesin ty për shpirtin, thuaju: “Shpirti është
punë vetëm e Zotit tim, kurse juve u është dhënë fort pak
dije.” (El-Isrâ, 85).
Shpirti është fshehtësi për të cilën askush nuk di asgjë. Është
interesant të theksohet k ëtu se në Kur’an gjithnjë gjatë të për-
mendurit të shpirtit është thënë se ai është “punë e Krijuesit”: 74
“... I cili ia shpall Shpalljen, Fjalët e Tij - kujt të dojë nga
robërit e Tij...” (El-Mu’minu, 15);
“Ua dërgon ëngjëjt me shpallje, sipas urdhrit të Tij, atyre
njerëzve të vet që Ai do...” (En-Nahl, 2);
“Me lejen e Zotit të tyre në (atë natë) zbresin ëgjëjt dhe
Xhibrili për të gjitha çështjet.” (El-Kadr, 4).
“Kështu Ne edhe ty të shpallim atë çka po të shpallet.” (Esh-
Shûrâ, 52).
Gjithnjë, pra, pranë s hprehjes shpirti (err-rruhu) janë përmendur
edhe fjalët: “Sipas caktimit tonë”, “Sipas caktimit të Tij”, “Si-
pas caktimit të Krijuesit tim”.
A nënkupton shprehja “Urdhri i Zotit” shpirtin? Edhe “Fjala e
Zotit” gjithashtu?
A nuk ka thënë All-llahu për Isaun (a.s.) se është:
“... Me fjalën e vet se emrin do ta ketë Mesih, Isa, i biri i
Merjemesë...” (Âli Imrân, 45);
“Fjala e Tij, të cilën ia tha Merjemes dhe Fryma (Shpirti) i
Tij.” (En-Nisâ, 171).
A janë shprehjet el-emru, dhe err-rrûhu sinonime të kuptimit të
njëjtë? Këto shprehje janë vetëm shenja (simbole). Domethëniet
e tyre të vërteta i di vetëm (All-llahu), I Gjithëdijshmi.
Pas kësaj na mbetet që të preokupohemi me çështjen e “thirrjes
së shpirtrave”. Menjëherë të themi se ne dyshojmë në
mundësinë e “thirrjes së shpirtrave”. Është i dyshimtë pohimi se
dhoma e errët shkakton thirrjen e shpirtit të dikujt.
Mendimtari i madh Henri Suder thotë:
“Burimet e kësaj shfaqjeje janë: logjika e brendshme dhe fuqitë
shpirtërore të vetë ndërmjetësimit dhe asgjë tjetër”.
Kurse mendimtarët hindusë pohojnë:
“Ata që paraqiten si ndërmjetës gjatë të “thirrurit” janë shpirtra
botërorë të cilët dinë disa gjëra për të vdekurit dhe i përdorin për
përqeshjen e të pranishëmve dhe përçmimin e tyre”. 75
Sufijtë (mistikët) muslimanë thonë që ai i cili merr pjesë në ato
seanca, nuk është shpirti por dytësori (kipci), kurse ai është xhin-
ni i cili e ka përcjellur të vdekurin gjatë jetës së tij dhe si i tillë i
njeh fshehtësitë e tij. Pasi që xhinni është i përjetshëm ai jeton
edhe pas vdekjes së shokut të tij. Xhinni është ai i cili tash merr
pjesë në seanca dhe i zbulon fshehtësitë e shokut të tij: e imiton
zërin e tij dhe i imiton sjelljet e tij me qëllim që, sipas traditës së
xhinnëve, të pranishmit t’i nënçmojë. Kjo vjen nga ajo sepse
xhinnët janë armiq të njeriut. Ata (sufistët) pohojnë:
“Nëse i bien ziles në zyrë, do të dalë portieri, derisa përgjegjësit
nuk do ta lënë botën e tyre që të dalin. Ngjashëm është edhe në
botën e shpirtrave: Ata të cilët marrin pjesë në seancat e thirrje s
së shpirtrave dhe të pranishmit i përçmojnë, janë shpirtrat
botërorë dhe xhinnët dhe të gjithë ata të cilët janë në nivel të
tyre”. Sa u përket shpirtrave të njerëzve, ata janë në botën tjetër,
botën ndërmjet vdekjes dhe ringjalljes dhe ata nuk është e
mundur të thirren. Por, është e mundur, mbase, që të lidhen me
ata të cilët dëshirojnë në ëndërr apo në njëmendësi, nëse do të
ekzistonin kushtet përkatëse për këtë. Nga shumë këso seancash
në të cilat kemi prezentuar dhe në bazë të asaj çka kemi fituar si
përvojë personale, kurse që ka të bëjë me këtë temë, mund të
përfundojmë se: nuk ekziston asnjë dëshmi se dhoma e errët
është shkaktare e pranisë së shpirtit të kërkuar. Mbase mendimi i
mistikëve muslimanë më së miri e shpjegon se çka në të vërtetë
po ndodh. Ky fenomen ende është në fazën e hulumtimit. Të
theksojmë se, fatkeqësisht, këtu besëtytnitë janë ende më të
përfaqësuara se sa të vërtetat e vërteta. Fjala e fundit për këtë
ende s’është thënë. Nuk ka dyshim në atë se ti do të qeshesh me
fjalët siç janë xhinnët, shpirtrat botërorë, kipcat e të ngjashme. Ti
për këtë ke edhe arsyetim, sepse nëse nuk beson në të
ekzistuarit e shpirtit tënd personal, si është atëherë e mundur të
presim nga ti të besosh në të ekzistuarit e xhinnit tim... Nëse nuk
beson në Zotin, si mundet nga ti të pritet të besosh në ekzistimin 76
e djallit. Por edhe përveç kësaj, sikur të ishe i lindur para njëqind
vjetësh dhe sikur të të vinte ndonjë njeri dhe të fillonte të të flasë
për rrezet e padukshme të cilat kalojnë përtej hekurit, për
fotografitë të cilat transmetohen nëpërmjet ajrit përtej oqeanit më
shpejtë se një sekondë dhe për kozmonautin i cili ec mbi
sipërfaqen e Hënës, a nuk do të qesheshe dhe pëlcitshe duke
qeshur në të gjitha ato tregime dhe a nuk do të mendoje në vete
se njeriu i cili t’i tregoi të gjitha këto ka ikur nga ndonjë spital për
të çmendur. Por, ja, edhe përkundër gjithë kësaj, të gjitha këto
janë të vërteta të cilat ne sot i dëgjojmë dhe i shohim.

[no.Name92]

NDËRGJEGJJA

Tha miku im:
- Ju për ndërgjegjen flitni sikur ajo të ishte diç absolute, ndonëse
është një prej prodhimeve shoqërore: hiç më tepër se një
monedhë e aluminit të prerë, e shtypur dhe e formuar në furrën e
afarizmit shoqëror. Ne konsiderojmë se ndërgjegjja i ndërron
parimet dhe ligjshmëritë e veta sipas interesave vijuese.Ajo pra,
nuk është fare absolute. Për vlerën e cila sjell dobi themi se
është e mirë, kurse për vlerën e cila sjell dëm themi se është e
keqe, po edhe sikur ajo vlerë të jetë edhe vetë pafajësia të cilën
ju e ruani si sytë tuaj.
I thashë atij duke e ruajtur me atë rast qetësinë e plotë.
- Po... Ky është mendimi i filozofisë materialiste... si po dëgjoj...
ndërgjegjja është pushtet i qortimit dhe vërejtjes i mugulluar prej
faktorëve shoqërorë. Në realitet, ajo është përvojë e tubuar e cila
ndryshon prej një personi në tjetrin, prej një kohe në tjetrën dhe
prej një populli në tjetrin. Kështu ju mendoni dhe flitni.
Mirëpo e vërteta është krejtësisht tjetër.
Ndërgjegjja është dritë të cilën All-llahu xh.sh. e vendosi në naty-
rën e njeriut. Ajo është tregues dhe “busull” me të cilën lindemi.
Kjo dritë na udhëzon nga të vërtetat. I gjithë roli i faktorit shoqë-
ror reduktohet në “pastrimin” e qelqit të asaj busulle dhe shkël -
qimin e saj.
Ne kemi shumë argumente të cilat flasin në favor të pohimeve
tona, ndërsa pohimet e juaja i demantojnë. Do t’i përmendim ve-
tëm disa prej tyre: 78
P.sh. Shiko botën shtazore e cila nuk njeh shoqëri në kuptimin e
rëndomtë të fjalës. Në të ka fenomene të panumërta shumë inte-
resante dhe të çuditshme. Shih. p.sh. macen e cila pas kryerjes
së nevojës kthehet dhe e mbulon me dhe. Në cilën “shoqëri
macesh” ajo e ka mësuar këtë. Prej nga ajo të dallojë ndyrësinë
prej pastërtisë? Pastaj, e sheh macen duke e grabitur peshkun
dhe kur e zë në vepër dhe për këtë e rrah, vëren se si ajo përulet
dhe kapsallit sytë, haptas duke ndier se ka bërë diç që është e
ndaluar. Ose e vëren se si, duke luajtur me fëmijët nëpër shtëpi,
e rrëzon saksinë e cila thehet. Çka ndodh me atë rast. Macja
prej frike ik dhe fshehet nën karrige, duke ndier se ka bërë diç,
për të cilën ndoshta do të dënohet.
Të gjitha këto janë dëshmi dhe manifestime të ekzistimit të ndër-
gjegjes.
Në pushtetin e maceve nuk ekziston nevoja për kultivimin e kë-
tyre ndjenjave. Pastaj ne e dimë se në të vërtetë nuk ekziston
“shoqëria e maceve”.
Ta shikojmë tash një fenomen tjetër - zakonin e besnikërisë
bashkëshortore te pëllumbat dhe të mendojmë për te. Pastaj
fisnikëria e kalit e cila pasqyrohet nëpërmjet lidhjes së tij me të
zotin; kryelartësia e luanit dhe njëkohësisht ngritja e tij mbi atë që
mos ta sulmojë prenë e tij pas shpine; turpërimi i deves mashkull
dhe ndërprerja e aktit seksual sapo të hetojë se dikush po e
shikon. Pastaj aty është edhe rasti i luanit me stërvitësin e luajve
në cirkun nacional të Kajros, kur luani pas shpine i vërsulet
stërvitësit Muhamed El-Hilvi dhe duke ia ngulur kthetrat në
shpatulla i shkakton plagë vdekjeprurëse. Çka ndodh me luanin
menjëherë pas kësaj, të dëgjojmë nga nëpunësit e cirkut të
përmendur. Ata thanë se luani menjëherë pas asaj fatkeqësie
plotësish e bojkoton marrjen e ushqimit. Tërhiqet në kafazin e tij
të cilin nuk e lëshon. E transferojnë në njërin prej kopshteve
zoologjike. Ia lëshojnë një luaneshë, që të mund të dëfrehet.
Mirëpo ai e plagosë luaneshën dhe e “përzë” përjashta. Edhe më 79
tutje e bojkotonte ushqimin. Pas kësaj filloi ta kafshojë këmbën e
tij “mëkatare” duke e këputur copa-copa. Plagët aq shumë i
rridhnin gjak, saqë në fund luani ngordhi.
Çka shohim, kafsha pra bën vetëvrasje duke u penduar dhe duke
paguar dëmshpërblim për krimin e bërë. Nga cila shoqëri në
pushtetin e luajve, luani i përmendur i ka mësuar këto zakone dhe
në shoqërinë e tyre copëtimi i njeriut a paraqet krimin i cili dë-
nohet me vetëvrasje?! Ne këtu jemi para fakteve të fisnikërisë,
moralit dhe ndërgjegjes të cilat nuk i hasim shpesh as te njerëzit.
Ne jemi para dështimit të plotë të çfarëdo shpjegimi dhe kuptimi
materialist të ndërgjegjes. I vetmi shpjegim i drejtë për të gjitha
këto është ai të cilin e jep feja, i cili thekson se ndërgjegjja është
dritë të cilën Zoti xh.sh. e mbolli në natyrën e njeriut dhe roli i
gjithmbarshëm i faktorit social shqyrtohet në pastrimin e të keqes
prej shpirtit, që të mund ai më shpejt ta zbulojë dhe ta kuptojë
këtë dritë të Zotit. Kështu mund të komentohet edhe rasti i luanit
dhe stërvitësit të tij. Jeta e përbashkët, dashuria reciproke dhe
shoqërimi e kanë kalitur shpirtin shtazor, i cili, duke iu falënderuar
kësaj, ia doli që ta ndezë dritën e Të Gjithëmëshirshmit. E
vërejtëm luanin i cili pas rastit në cirk fort u dëshpërua. Ai u
pendua dhe në fund bëri vetëvrasje për shkak të asaj që bëri,
duke u sjellë kështu si njeriu.
“Çka është hallall (e lejuar) është e qartë, dhe çka është
haram (e ndaluar) është e shpjeguar...”, thotë Muhammedi
a.s.
“Kërko shpjegim prej zemrës tënde edhe nëse ke marrë
(shpjegim) prej njerëzve”.
Nuk nevojitet të kryhet Fakulteti i Sheriatit që të mund të dihet se
çka është e drejtë e çka e gabueshme; ç’është e vërtetë e çka jo,
që të mund të dallohet harami prej hallallit. Në zemrën e secilit
prej nesh Zoti xh.sh. e ka vendosur fakultetin e sheriatit dhe
kandarin i cili nuk gabon. Gjithçka që kërkohet prej secilit nga ne
është që t’i pastrojmë shpirtrat tanë prej rrobave të materies dhe 80
shtresës së impulsit, të shikojmë, shqyrtojmë, mësojmë dhe të
mund t’i dallojmë gjërat pa shkopin i cili quhet “përvojë sociale”,
por me dritën e Zotit e cila quhet “ndërgjegje”.
“O besimdrejtë, nëse ju u përmbaheni dispozitave të Zotit,
dhe u shmangeni ndalimeve të Tij, Ai do t’ju udhëzojë që të
mund të dalloni të vërtetën nga e pavërteta.” (El-Enfal, 29).
Zoti xh.sh. thotë në një hadith - kudsijj prej sufistit Muhamed bin
Abdul -Xhebbar:
“Si mund të dëshpërohesh prej Meje kur në zemrën tënde
gjendet I dërguari Im dhe ai i cili flet në emrin Tim?!”.
Ndërgjegjja është e vërtetë e pandryshueshme. Edhe vlerat
themelore morale-etike po ashtu janë të pandryshueshme. Vrasja
e njeriut të pafajshëm asnjëherë nuk do të bëhet vlerë, e po ashtu
as vjedhja, as rrena, ofendimi, shkelja e kurorës, panjerëzia, bru-
taliteti, hipokrizia, tradhtia etj. Të gjitha këto janë të meta morale
dhe si të tilla do të mbeten sa të jetë bota.
Nga ana tjetër dashuria, mëshira, sinqeriteti, bujaria, fjala e mirë
dhe bamirësia janë vlera dhe si të tilla do të mbeten për të gjitha
kohët - përveç nëse çrregullohen qiejt e Toka dhe sundon ma-
rrëzia dhe errësohet mendja.