Fryderyk Chopin (Frederik Shopen)

[shigjeta]

Misteri i Shopen

Stili i tij eliptik: Muzika e polakut Frédéric Chopin mund te duket e thjeshte per publikun, por puna e tij eshte ende e pastudiuar ashtu si duhet nga kritiket

Nga Anne Midgette*

Te henen e 22 Shkurtit, ishte data e pervjetorit te 200-te te Frédéric Chopin. Ajo ishte ditelindja zyrtare e Fryderyk Chopin, kompozitorit me origjine polake dhe me banese ne Paris, emri i te cilit tashme shqiptohet gjithnje e me me shume "Y"1 . Por, kjo eshte edhe data e tij e vertete e lindjes, e cila i referohet per hir te se vertetes certifikates se tij te pagezimit; ndersa vete kompozitori ka thene se ai ka lindur me 1 Mars. Edhe gati 200 vjet pas lindjes se tij, gjerat qe duken aq te thjeshta rreth Chopin, jane shume me teper te nderlikuara sesa duken ne te vertete.

Perpos te tjerave, le te themi vete muzika e tij. Copezat e tingujve te pianos se Chopin apo te gjithe copezat e artit te tij perfshijne ate qe ai krijoi: nuk ka thjesht tinguj simfonish apo operash ketu, madje edhe ato qe duken si lirike dhe te dashura, poetike dhe keshtu ne dukje te gjitha duken si te arritshme. Te gjitha gjerat e tij mund te jene po aq harmonikisht te nderlikuara, sa edhe teknikisht sfiduese.

Etydet e tij 24 Op. 10 dhe Op. 25, jane larg te qenures thjeshte "mesime" per nxenesit, jane madje aq shume te veshtira saqe edhe pianisti i madh dhe specialisti i Chopen, Artur Rubinstein e shmangte me vetedije interpretimin e disave prej tyre. Dhe, ato mund edhe te konsiderohen vertete si eliptike ne pikepamjen e papershkueshmerine (te marrim levizjen finale te Sonates se Dyte: nje re perdredhese tingulli jo me shume se dy minuta e gjate). Te marra se bashku, pjeset e Chopin perfaqesojne nje pengese te stermadhe, nje si stad perkundrejt te ciles ka provuar qe te matet secili prej pianisteve klasike ---kuptohet ne pjeset e ndara per shkak te veshtiresise se gjetjes se udhes per te zberthyer thellesine e muzikes se tij, qe per veshet e zakonshem tingellon aq e thjeshte.

* * *

Stili "i zakonshem" i Chopin eshte njekohesisht nje vule per te aprovuar madheshtine dhe ne anen tjeter edhe subjekt i nje debate te pafundme. Ai perfshin ndricimin dhe pastertine e prekjes se tastieres, dicka qe eshte vertetuar nga nje prej prodhimeve te fundit te Chopinist-it, Rafal Blechacz, ne CD-ne e tij te re ne incizimin e dy koncerteve tradicionale per piano. Ai tenton drejt nje legato te kenduar: iluzionin se pianisti eshte duke krijuar nje linje te pathyer te tingullit, njesoj sikur te jete vete zeri human. Kjo eshte vecanerisht e vertete ne Nokturnet, te cilat jane krahasuar gjithnje me veprat e mikut te Chopin, Vincenzo Bellini-t.

Por stili i Chopin gjithashtu mund te evokoje edhe llojin e nje shperthimi te stuhishem sic ka ndodhur me te rene Martha Argerich, e cila sapo e ka dhene ne CD-ne e saj te re sapohedhur ne treg, nje koleksion regjistrimesh ne radio te patransmetuara me pare dhe te cilat jane te realizuara qe nga viti 1959 dhe 1967.

Me e rendesishme dhe me e pakapshme eshte fakti se stili i Chopin perfshin rubato -tempo qe ndryshojne shpesh apo edhe nje ritem per qellime ekspresive. Ceshtja e rubato-s e ndjek vazhdimisht performancen e Chopin. Kompozitori thuhet se ishte krejt i lire ne interpretimin si pianist, por kjo nuk eshte aspak e qarte se cfare duan te thone ata realisht: Ka indikacione qe bejne me dije se ai mbante vazhdimisht dhe kudo qe te ndodhej ritmin lehtesisht me doren e majte.

Ende brezat e tere te interpretuesve te tij, duke ndjekur nocionin e keqdrejtuar se nje pjese muzikore eshte thjeshte nje kanavace mbi te cilen ata duhet te shprehin vetveten, e marrin mbrojtjen, te cilen i bente Chopin rubatos, si nje lloj license qofte per te ngadalesuar dhe per te shpejtuar gjithmone me deshiren e tij. Duke degjuar aq shume per Chopin-madje edhe ne disa raste nje Chopin shume te mire-ndodh qe te kem ndjesine e te zenes se detit per shkak te degjimit te shume frazave, te cilat duken aq shume te terhequra, sikur te jene ne ngjitjen e ngadalte te pjerresise se nje kodre, pastaj akrobacia e hallakatur serish poshte.

Muzika e Chopin ka marken e nje dickaje femerore, apo nje "muzike salloni": jo shume serioze, jo shume te shendetshme, jo krejt gjermane, qe kur ajo niset si baze nga konvencionet strukturale te shkolles se madhe klasike Vieneze. Madje edhe dy performancat e fuqishme jane jotradicionale, te luajtura shpejt dhe te zgjidhura me konvencionet strukturore te mbeshtetura kryesisht nga arti i Mozart dhe Beet'hoven.

Ne te vertete disa nga mbrojtesit me te flakte te Chopin kane lene te nenkuptuar idene se muzika e tij eshte e dobet dhe ka nevoje per mbrojtje, faktin e perpjekjes qe te theksojne seriozitetin e saj (dhe virilitetin e saj) duke i interpretuar veprat ne pjese te ndara-te gjitha 24 preludet, apo edhe 24 etydet te Op. 10 dhe 25 - dhe keshtu ato te derdhura ngjajne sikur jane cope te gjata, plot peshe dhe duken me shume sesa masa argetuese salloni, te cilat zgjasin thjesht tre apo kater minuta.

* * *

Pikepamja e punes se tij si delikate dhe e pashendetshme eshte gjithashtu e lidhur me idene e perhapur per Chopin, si nje gjeni prototip i Romantizmit; i zbehte dhe i gjalle, me fatin e keq te jetes se shkurter tragjike (ai kishte tuberkuloz), qe kishte nevojen e kujdesit te nje figure te forte memesore (e dashura e tij ishte e tille. Ajo eshte shume e njohur prej pseudonimit te saj letrar George Sand), duke marre shkrepetimin e shenjte te inspirimit ne tastiere (megjithese ai mbahej si nje improvizues brilant, ai u eshte rikthyer shume prej kompozimeve te tij).

Por, puna e tij duhet thene se s'eshte aq delikate. Gjithsesi, vete Chopin thuhet se rrinte larg interpretimit te shumezeshem, ka shume ne te qe gjemojne dhe plot te tjera qe jane kategorike. Ai eshte mrekullisht origjinal. Chopin, ndryshe nga shume kompozitore te kohes se tij, ishte nen trandjen e Beet'hovenit. Ai kishte neveri pershembull, per fillimin e levizjes se kohes se fundit te Simfonise se Peste, influencat e tij me te para ishin tejet me te hershme dhe ato lidheshin me Johann Sebastian Bach.

Ashtu si vete Bahu, ai shkroi muzike ne pjese: per shembull te 24 Preludet jane nje set me pjese te shkurtra per cdo tastiere njesoj si trajtimi i "The Well-Tempered Clavier." Dhe muzika e tastieres para-Klasike ishte nje influence ne disa prej formave qe ai i zhvilloi vete ne menyre te vecante-madje edhe Nokturnet, qe shprehin ne menyre kuintesenciale vete Romantizmin.

Chopin beri dhe pionerizimin e formave te tjera, po ashtu ngjashem me Kater Baladat: monologje te gjata dramatike pa fjale me nderprerjen e toneve te poemave dhe soneteve. Ne vecanti, krijimet e tij me te zakonshme ishin polonaises dhe mazurkat, mbeshtetur ne idene e muzikes se valles popullore polake, ato ishin perhere te mbeshtetura si nje shembull i patriotizmit te kompozitorit te merguar. Chopin e mori Nacionalizimin e tij te shprehur ne polka shume seriozisht, por ai gjithashtu edhe e shkroi ate me germa te medha mbi interesin e perhershem ne ngjyrat e folkut lokal, te cilat dilnin edhe ne koncertin "Turk" te Mozartit apo vallet hungareze te Brahmsit. Atje s'ishte ne te vertete asgje te ngjashme me polonezet A-flat.

* * *

Ka po ashtu edhe nje shenje pragmatizmi ne te 19 valset e Chopin. Kur shkoi ne Viene i riu Chopin, pak perpara se te vendosej ne Paris , i perbuzte valset dhe madje i etiketonte si misherim te shijes se keqe popullore dhe u ankua madje tek dikush se ishte gati e pamundur per nje kompozitor te nxirrte dicka te tille. Ai mund te kete pare me percmim mbi to fillimisht, por ai ishte aq praktik per te filluar pak me vone dhe vete te shkruaje valse---jo, vecanerisht valset ato per te cilat duheshin per te kercyer por copeza qe te sillnin atmosferen e salles se vallezimit, pak a shume ato qe percillnin ate qe lidhej me shtjellen e rrobave te kercimit.

Valset duken se jane ringjallur me nje kujdes shume te vecante ne kete pervjetor. Regjistrime te reja jane nxjerre pak me pare nga Alice Sara Ott dhe Ingrid Fliter, dy pianiste te vlefshem te njohur per kete dhe seria klasike e Dinu Lipatti nga 1950 ka per qellim qe si e tere te clirohet serish ne fund te Marsit.

Duke i degjuar te gjithe valset ne vazhdim dhe pandalim eshte njesoj si te hash po ashtu rresht nje kuti me cokollata, duke iu lene juve me nje ndjenje jo me pak te keqe; por gjithsesi secila nga keto regjistrime vec e vec ka forcen e saj. Valevitja ka nje madheshti dhe drite te prekshme lehte e cila percillet te une ne menyre instiktive, por ajo shkon me nje si humbje kontrolli me rubato, e terhequr aty dhe nxitur cdo mase. Ott, gjithashtu ngandonjehere tingellon kokeforte por ajo ka nje drejtim te shendetshem. Me nje tingull te madh qe ndjen brenda ngadalesimin, ajo misheron ne Grande Valse Brillante ne E-flat, plotesine lehtesisht te gezuar te nje vajze te re ne kercimin e saj te pare. Ne krahasim me te, pianisti francez Alexandre Tharaud, qe i regjistroi vetem pak vjet me pare valset, ofron nje qasje me te thate dhe me te fresket. Interpretimi eshte ne menyre te admirueshme i paster dhe lehtesisht larg dhe ngjan si nje tonik pas kaq shume shfaqje emocioni.

Valset misherojne nje nga gjerat me te zellshme per sa i perket perpjekjes se interpretimit te Chopin: duke ecur ne nje linje te mrekullueshme ne mes te emocionit dhe sentimentit, ndermjet te ndjeres se dickaje dhe shikimit pas dashurisht ne menyren sesi ndjehet. Chopin parandjeu dhe "La Valse" e Ravel ne shprehjen e tij te lehte te nostalgjise ironike. Perdorimi i formave te dansit te Chopin kishin ngjyresa te vecanta;

Punet e tij ishin nje lloj komenti social. Sot, nostalgjia kercenon qe te marre ne leter gjithcka. Nje sekret i madh qe lidhet me interpretimin e Chopin mund te jete thjesht edhe kujtimi qe nuk eshte aq i mrekullueshem sesa tingellon.

Shenime

1-Shqiptimi me Y do te tregoje se po trajtohet me shume si polak. Arsyeja eshte se midis Frances dhe Polonise ka mosmarreveshje per origjinen e tij, per shkak te prinderve te tij, qe ishin njeri polka dhe tjetri francez

*Gazetare e Washington Post. Perktheu nga origjinali Ben Andoni

[shigjeta]

Jeta e kompozitorit polak Fridrih Shopen do të shpaloset këtë fundjavë në skenën e Operas dhe Baletit në gjuhën koreografike. Në titullin “Dhimbje dhe dashuri” baleti është konceptuar nga koreografët Enada Hoxha dhe Gerd Vaso si një rrugëtim në episodet më të bukura e deri në momentin kur kompozitori vdes.
Enada Hoxha: “Mendova që jo vetëm të sjellim disa pjesë të kompozuara nga Shopen, por të sjellim jetën e tij të mbushur me emocione, si dhe dashurinë e tij të madhe për Zhorzh Send”.
Një balet neoklasik mbi muzikën e Shopen e cila sipas Hoxhës ka shumë për të frymëzuar.
Enada Hoxha: “Ky është një balet neoklasik dhe muzika të lë shumë hapësira krijimi, një muzikë tepër e bukur”.
“Dhimbje dhe dashuri” do të vijë në mbrëmjet e së shtunës dhe të dielës. 2010- ta përkon me 100 vjetorin lindjes së Shopenit, për këtë arsye është shpallur viti i tij në të gjithë Europën.

Tv Klan

[Uriel]

Me gjithë trishtimin që përmbajnë notat e tij, ai mbetet një gjeni hipnotizues. Është e thënë që pjesa më e madhe e gjenive të vdesin të rinj.

[Xhuxhumaku]

Shopen dhe Sand, 10 vjet dashuri e sëmurë

E enjte, 14 Tetor 2010 10:16


Kështu do të thoshte dikur një mik i tyre i përbashkët, Konti Wojciech Grzyma³a. Por ja që fati e deshi që kompozitori i madh polak, Frederik Shopen, të takohej dhe të dashurohej me shkrimtaren franceze feministe, Baroneshën Dudevant, e njohur si Zhorzh Sand (George Sand). Shopeni vdiq në moshën 39-vjeçare, ndërsa miku i tij kompozitor, Kerubini, vdiq në vitin 1842 në moshën 81-vjeçare. Dhe të dy prehen në varrezat franceze të Pere Lachaise. Pikërisht mbi historinë e dashurisë së kompozitorit dhe shkrimtares, vitet që kaluan së bashku, të mbushura me pasion, xhelozi, grindje, Enada Hoxha dhe Gerd Vaso kanë ndërtuar koreografinë e baletit “Dhimbje dhe dashuri”. Për të ndërtuar këtë vepër, shfaqja e të cilës në skenën e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit përkon edhe me 161–vjetorin e vdekjes së kompozitorit, janë shfrytëzuar disa nga pjesët më të bukura të krijimtarisë së Shopenit. Dy solistët, Hoxha dhe Vaso, shoqërohen në këtë projekt nga trupa e baletit të TKOB-it. Skenografia është realizuar nga Taulant Pustina, ndërsa kostumet nga stilisti Ardi Asllani. Kjo vepër mundësohet falë mbështetjes së Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Ambasadës Polake dhe asaj Franceze dhe shfaqet në “Vitin muzikor shopenian”, në datat 16 dhe 17 tetor.

Koreografia ndjek linjën e historisë së dashurisë mes dy njerëzve të famshëm, e cila zuri fill andej nga viti 1836, kur Shopen dhe Sand do të takoheshin në sallonin e konteshës Marie D’Agoult, të dashurës së kompozitorit Franc List, deri në shuarjen e tij, trembëdhjetë vjet më vonë. Historia e dashurisë së Shopenit dhe Sandit është një nga më interesantet në llojin e vet. Kur kompozitori e takoi atë për herë të parë, ndjeu një lloj neverie karshi asaj gruaje. Madje ai do t’i shkruante mikut të tij kompozitor Ferdinand Hiller: “Sa grua e pështirë që është Sandi! Po a është vërtetë grua?! Jam i prirur ta dyshoj një gjë të tillë..”. Ndërsa Zhorzh, ndonëse një grua që deri atëherë kishte përjetuar disa histori dashurie, në një letër të sinqertë prej 32 faqesh, drejtuar mikut të përbashkët, kontit Wojciech Grzyma³a, shpreh ndjenjat e forta që kishte karshi kompozitorit. Madje ajo ishte e gatshme që të hiqte dorë nga lidhja aktuale që kishte, për të nisur një marrëdhënie me Shopenin. Por pavarësisht përshtypjeve të para, Shopen dhe Sand nisën një lidhje, e cila prej verës së 1838-ës nuk ishte më një sekret. Lidhja e tyre zgjati 10 vjet dhe nuk mund të quhet aspak e lehtë. Jo vetëm sepse Sand ishte një grua e fortë, e pavarur dhe me shumë mëtues, por edhe për shkak të paragjykimeve që vinin prej marrëdhënies së të riut me një grua më të madhe se vetja, me dy fëmijë e aq më tepër, që nuk ishin të lidhur në martesë. Por ajo që e bëri edhe më të vështirë ishte sëmundja e Shopenit. Gjatë kohës që ai ishte i sëmurë, Sandi e ndjente veten më shumë një infermiere, sesa e dashura e tij dhe vazhdimisht e quante “fëmija im i tretë”, apo “engjëll i vogël”. Fundi erdhi kur ajo botoi veprën e saj “Lucrezia Floriani”, ku aludohej për lidhjen e tyre. Shopeni nuk e përtypi dot këtë histori dhe me gjithë ndërhyrjen e miqve të përbashkët për pajtim, në vitin 1947, pas 10 vitesh lidhjeje (prej vitit 1937), ata u ndanë.

Libreti

Baleti nis në një nga sallonet parisienë, ku të ftuarit nga bota mondane kërcejnë ritmin e muzikës melodioze të Shopenit, i cili ndonëse nën vuajtjet e sëmundjes përjeton njëherësh suksesin e muzikës së tij. Në mes të ballos hyn një miku i tij, i cili i dorëzon një letër, ku i bëhet e ditur se ka ndodhur Revolucioni në Poloni. Tronditet, edhe pse miqtë e tij mundohen ta qetësojnë. Ai kërkon vetminë dhe mes tronditjes dhe trishtimit imagjinon gjithçka po ndodh me vendlindjen e tij. I frymëzuar nga shqetësimi kushtuar kësaj ngjarjeje, ai kompozon Etydin e famshëm e shpërthyes. Pas këtij përjetimi, imagjinata e çon tek momentet më intime të jetës, ku ndjenjat, përmes muzikës i përfshin dashuria. Kalon nëpër mendje çaste nga dashuria e tij e parë, disi e largët e më pas kontesha, me të cilën nuk arriti të martohej për shkak të sëmundjes së tij të papritur. Në një nga mbrëmjet e tjera të shoqërisë së lartë ai njihet me Zhorzh Sand, me të cilën u dashurua marrëzisht, edhe pse më e madhe në moshë, me dy fëmijë dhe shumë burra përreth. Në ato vite të lidhjes me të, Shopen kompozoi pafund, përjetoi dashurinë më të madhe të jetës së tij, xhelozitë dhe tradhtitë që lidhen me të. Ai u bë shumë posesiv, sa dhe George Sand largohet pasi nuk mundi t’i japë më shumë se sa natyra e saj i premtonte. Në dëshpërim e sipër ai vuan për gjendjen dhe ndjen emocionet e tij të papërballueshme. Ato që mundohen ta ngrenë moralisht dhe artistikisht janë motra dhe një nxënëse e tij. Së bashku nisen në Angli, që ai të ishte larg mendimeve dhe emocioneve që e bënin të ndihej keq. Por gjendja e tij përkeqësohet, krijimet e tij s’kanë jetë. Ky ishte fundi i kompozitorit. Shopeni vdes.

I varrosur pa zemër

Frederik Shopen vdiq në vitin 1849, vetëm dy vjet pas ndarjes me Zhorzh Sand. Ajo i kishte premtuar se do të ishte aty, kur ai të ikte nga kjo botë dhe atij i mbeti peng se nuk vdiq në krahët e saj. Para se të vdiste, kërkoi një copë letër ku shkroi: “Si kjo tokë do të më mbysë, ju përgjërohem, ma hapni trupin, që të mos më varrosni të gjallë”. Në certifikatën e vdekjes shkaku i vdekjes u shkrua tuberkulozi, por në 2008-ën u ofrua një tjetër variant i vdekjes së kompozitorit: fibroza cistike. Ashtu siç kishte kërkuar para se të vdiste, zemra iu hoq nga trupi dhe u varros në vendin e tij të lindjes në Poloni, ndërsa trupi në Paris. Si epitaf iu shkrua një varg nga Bibla (Mateu 6:21): “Atje ku ke thesarin është dhe zemra jote”. Po sipas amanetit të tij, në ceremoninë e varrimit u luajt “Rekujemi” i Moxartit. Solist ishte Luigi Lablache, i cili ka kënduar “Rekuiemin” në funeralin e Haidinit, Bethovenit, Belinit dhe mikeshës së Shopenit dhe Sandit, mexosopranos Pauline Viardot.

Vepra

Baleti: “Dhimbje dhe dashuri”
Muzika: Frederik Shopen
Koreografia: Enada dhe Gerd Vaso
Kostumet: Ardi Asllani
Skenografia: Taulant Pustina
Interpretojnë: Solistët dhe Trupa e Baletit
Datat: 16-17 tetor 2010, ora 19.00



ALMA MILE