Nikollë Leonik Tomeo dhe Aristoteli

[Giulio22]

E Merkurë, 27 qershor 2007
Kush është Homeri?

Duke rilexuar këto ditë disa pasazhe të Éloge de la Folie të Erazmit të Roterdamit besojmë se kemi rënë në gjurmët e identitetit të vërtetë të Homerit. Ne mendojmë se autori që fshihet pas emrit të Homerit është Erazmi, dhe kjo për disa arsye.



Erazmi është autori i Testamentit të Ri në latinisht dhe në greqisht. Testamenti greqisht për herë të pare u shkrua nga Erazmi i Roterdamit dhe u bë pjesë e Biblës Poliglote më 1514, por botimi u vonua deri më 1520-ën. Më vete testamenti greqisht u botua në Bazel më 1516 duke qenë kështu Bibla e pare e shkruar ndonjëherë në gjuhën greke në Evropë, në fillim me titullin Novum Instrumentum omne, diligenter ab Erasmo Rot. Recognitum et Emendatum, dhe vetëm në botimin e dytë më 1519 ky tekst merr emrin Testament. Ky është një fakt shumë i rëndësishëm, që neve nuk duhet të na shpëtojë. Pra termi testament për Biblën e Re del për herë të parë më 1519 dhepër Biblën e vjetër, apo Testamenti i vjetër edhe më vonë. Botimi i tretë i 1522 u bë baza nga ku lindën biblat e tjera. Botimi 3-te i Testamentit të ri u përdor nga Tindal për të shkruar Testamentin e tij në anglisht më 1526 dhe 1550. Erazmi shkroi më 1527 një Testament të Ri "definitive" (pra deri me 1527 emri Bibles dhe botimet e saj në latinisht dhe në greqisht lidhen vetëm me emrin e Erazmit të Roterdamit). Versionet e mëvonshme të Testamentit në greqisht të Erazmit u njohën nga ana e Vatikanit si textus receptus, pra, teksti i pranuar i Bibles..

Erazmi, lavdia e Gjermanisë, Dielli i eruditëve evropiane të shekullit të 16-te, thotë në faqen e dytë të veprës së tij "Lëvdimi i Marrëzisë" (fr. Éloge de la Folie), të shkruar më 1509 për një jave kur Erazmi po qëndronte për vizite në Angli te miku i tij Tomas Mor, e që u botua më 1511, se

...Il y a des siècles que Homère c'est amusé au Combat de rats et des grenouilles, pra, kanë kaluar shekuj që kur Homeri (lexo Erazmi) argëtohej me Luftën e Minjve dhe Bretkocave.

Dhe ne fakt, Batrachomyomachia, Lufta e Minjve dhe Bretkocave (Homeri Ilias. Ulyssea, batrachomyomachia, hymni XXXII, Venice), u botua nga Aldo Manuzio më 1504. Për herë të parë më Homeri përmendet më 1488. Flitet për Homerin e një fare Alopo, për të cilin s'gjejmë kurrkund ndonjë të dhënë të qartë. Më 1488 Erazmi është 22 vjeç dhe më 1504-en 40 vjeç. Ai është autori i biblës në latinisht dhe greqisht.

Në shënimet e tij profesori frëng Maurice Rat mbi "Eloge de la folie", thotë se :

Le Combat des Rats et des Grenouilles apo Batracomyomachie nuk është një vepër e Homerit, siç besonte Erazmi, por një parodi e Iliadës, në formën e një poeme burleske në 294 strofa, që me sa duket nuk është më e vjetër se shekulli i IV para Jezu Krishtit. (?!)

Ky profesor frëng, një nga penat më në zë e më autoritare të letërsisë antike në Francë, që ka përkthyer, redaktuar, recenzuar dhe ka lënë shënime në veprat e autorëve kryesorë të antikitet të përkthyera në frëngjisht, shpreson të na mashtrojë dhe ne ashtu siç ka bërë me lexuesin e tij francez, kur thotë se Erazmi nuk ishte ne dijeni të Iliadës origjinale. Në dijeni të kujt të ishte Erazmi, kur deri më 1509-ën kur ai shkroi Lëvdimin e Marrëzise nuk kemi asnjë botim "serioz" të Iliadës së Homerit?
Në qoftë se për botimin e 1488 ne s'kemi asnjë të dhënë për përmbajtjen e këtij libri, se çfarë thoshte "Homeri" aty, në botimin e vitit 1504 ne kemi të bëjmë akoma me Batrachomyomachia, pra, me atë që quhet parodia e Iliadës. Në këtë kohë Odisea akoma s'ka dalë në dritë.

Botimi i parë i Iliadës se Homerit, pra, Homeri që ne njohim sot, daton më 1526 dhe është botuar në Venecia nga mjeshtri Stefano da Sabio. Pra, një dekade e gjysëm më vonë se botimi i Lëvdimit te marrëzisë të Erazmit. Te Lëvdimi i Marrëzisë, Erazmi flet për Luftën e Minjve dhe Bretkocave, por Maurice Rat, ky Rat (fr. mi) i vogël, por i zoti, ka evidentuar 25 citime të Iliadës dhe të Odisesë, kur Iliada tashme njihet publikisht si Batrachomachia, ndërsa Odisenë akoma s'e ka pare njeri me sy, e jo më ta kishte lexuar.

VEPRA LEVDIMI I MARREZISE është një vepër monumentale e Erazmit të Roterdamit, pasi aty ne do të zbulojmë pak e nga pak se çfarë njihte Erazmi deri me 1509, çfarë autorësh kishte lexuar ai, se kur janë botuar ata për herë të parë, dhe do të kuptojmë se shumë nga këta autorë të panjohur në Evropë deri më 1509 qarkullonin të pabotuara si tekste ndër eruditë, ato duhet të kenë qenë në gjuhën e tyre origjinale, pra në gjuhën shqipe.
Prej këtyre teksteve shqipe kanë lindur botimet në gjuhët e tjera apo janë shkruar libra të tjera të frymëzuara prej tyre. Studime shumë më të thelluara se këto vëzhgime të mia të shpejta do të na mësojnë të vërtetën mbi Antikitetin dhe Mashtrimin që selia e Vatikanit ka bërë ne kurriz te Historisë dhe Kulturës shqiptare.

Pra,

1. Erazmi i Roterdamit, që pranohet botërisht se është babai i Testamentit të Ri, autori i Biblës në latinisht dhe në greqisht, një personalitet, me autoritet dhe famë te barabartë, mos më të lartë se vetë kreu i Vatikanit në atë periudhë, pra, papa Adrianin, nuk mund te guxonte te parodizonte me Homerin në kulmin e kohës se Inkuzicionit dhe Çensurës më të egër që njeh Koha, po qe se ai nuk do te kishte qenë vete Homeri.

Në gjuhët evropiane Homeri do ta shohë dritën e botimit shumë me vonë. Kështu, në gjuhën angleze kemi përkthimin e parë nga George Chapman (1559–1634) dhe Thomas Hobbes (1588–1679). Në gjuhën frënge botohen për herë të pare më 1545 vetëm dhjetë këngët e para te Iliadës dhe ne gjermanisht përkthyesi i pare është Johann Heinrich Voß, i cili ka lindur me 1751 dhe ka vdekur me 1826.
Pra, deri ne kohën e Lëvdimit të Marrëzisë nuk kemi asnjë botim të vërtetë të Iliadës, në asnjë gjuhë evropiane, dhe "pretendimi" i Maurice Rat, që Erazmi s'e njihte Homerin na duket sa neve sa qesharak, po aq dhe djallëzor!

Tashmë ne duhet te shohim, te lexojmë dhe te analizojmë me sy kritik gjithçka që kanë thënë dhe vazhdojnë të thonë studjuesit e huaj, pasi mendimi i tyre i shprehur në shtyp, libra e tv është një mendim i çensuruar, që përpiqet të mbulojë fallsifikimet historike dhe kulturore, që Vatikani dhe Aristokracia kanë bërë për më se 500 vjet për te krijuar, siç kemi thënë dhe herë tjetër, një identitet te ri për vetveten në kurriz te historisë dhe kulturës të popullit shqiptar.

2. Erazmi është treguar aq finok sa që ka lënë gjurmë të qartë në një vepër të tillë, në një kryevepër të kohës së Iluminizmit, që do të luante më pas një rol të madh në historinë e letërsisë evropiane duke qenë model për shumë autorë të tjerë të mëvonshëm, sa të krijojë emrin e Homerit duke u mbështetur në emrin e tij. Shikoni se sa e thjeshtë do të na duket kjo gjë nga ky krahasim i dy emrave këtu më poshtë.
Pra, kemi emrat

ER_AS_MUS
______HOM_ER_OS

Të dy emrat përbëhen nga tre rrënjë: Er (Ar), as = os (është) dhe togfjalëshat e barabartë hom = mus (q'jam). Për barazimin "hom" me "mus" në fjalë dhe emra të tjerë të përveçëm ne mund të sjellim qindra shembuj.

Pra, duke i parë gjërat me sy kritik ne do te arrijmë të rivlerësojme gjithçka qe është shkruar deri me sot duke vënë në vend te vërtetën, te drejtën historike, do të kuptojmë më mirë thëniet e autorëve të dëgjuar si D'Angely, i cili thotë se kur Chateaubrian kaloi nga Athina në shekullin e 19-të, ai e quajti këtë vend "një fshat të fëlliqur shqiptar".

Kuptohet se Chateaubrian, ky personalitet frëng nuk e ka ditur që mbiemri "i fëlliqur", në shqip është marrë si fjalë model për të krijuar kalkun felix, felicis, pra i lumtur, në gjuhët latine ashtu dhe për fjalën i fëlliqur në frëngjisht:

Pak etimologji. Felix lat. = felice it. = fëlliqur shqip. Në rrënjë te fjalës felix, felicis lat. kemi rrënjën shqip yll dhe vij, pra vij si yll, prandaj jam dhe i lumtur, i lumtun (= them (se) yll jam). Shikoni tani disa fjalë, që janë ndërtuar me këto dy rrënjë e ndonjë tjetër plus.

Alban onom.
Albanie topon.
Albin onom.
devil angl. djall
figlio it. djalë
fil- lat. te gjitha fjalët që fillojnë apo përmbajnë në temën e tyre këto dy rrënjë në këtë gjuhë.
fil- gr. te gjitha fjalët që fillojnë apo përmbajnë në temën e tyre këto dy rrënjë në këtë gjuhë
fille fr. vajzë
filloj shqip, po kështu fill, fillim, fillestar, fillore etj.
fils fr. djalë
lau- lat. të gjitha fjalët që e përmbajnë në temën e tyre, e që lexohet në dy mënyra: lau < la u(në) dhe yll + au
lavdi shq.
Leben ger. jetë
leben ger. jetoj
leven hol. jetoj
Liban topon.
Libia toponim
life angl. jetë
live angl. jetoj
love angl. dashuri
slav sllav. dhe të gjitha fjalët që e përmbajnë në temën e tyre si p.sh. emrat e përveçëm Br_at_is_la_va, J_ar_os_la_v, La_dis_la_v, S_lov_akie, S_tan_is_la_v, Tom_is_la_v, Va_c_la_v, Va_çes_lav, Va_s_la_v, V_la_dis_la_v, Y_ou_gos_la_vi_a. Krahaso me anglishten love, që shqiptohet [lav].
vile it. fr. i poshtër
villa it. vilë
villain fr. i poshtër
ville fr. qytet
wunderlich ger. i mrekullueshëm

Edhe me këto fjalë ne mund të ndërtojmë një fjalor të shkurtër në gjuhët që përmendëm këtu duke dhënë kuptimet, që kanë marrë këto dy rrënjë, pra "yll" dhe "vij", dhe ndonjë rrënjë tjetër si va = ay e folja ndihmëse jam në to.

[Uriel]

Diogenes Laertius, një biograf i filozofëve të lashtë grek na ka lënë pas një vepër të titulluar, ''Jeta dhe mendimet e filozofëve të shquar'', e cila është në greqisht. Ky kronist, megjithëse jo i kohës pasi daton në shek e III pas erës sonë, vepra e tij merret si e qënë në rangjet akademike. Aty ndriçohet një pjesë e mirë e filozofëve të antikitetit, madje edhe jeta së tyre private. Ekzistencën e Jul Çezarit me gjuhën dhe terminologjinë që njihet deri tani e vërteton vetë Plutarku tek ''Jetë Paralele''. Vërtetësia e tij nuk vihet në diskutim, duke qënë një historian që ka jetuar në një periudhë kohore mjaft të afërt me Perandorin romak. Tit Livi citohet tek kronikat e një peshkopi të Palestinës i quajtur Eusebius Pamphili. Një pjesë e mirë e shkrimeve të tij ekziston edhe sot në gjuhën armene.

Si mund të kundërshtohet bukur z.Xhunga kur ai hulumton me historinë në një mënyrë kaq absurde?!

[Uriel]

ca gjuhe fliste aristoteli?????

Aristoteli i mësoi greqishten një jo-greku siç ishte Aleksandri i Madh. Ky i fundit dashje pa dashje me anë të perandorisë së tij përhapi helenizmin.

[Giulio22]

Kush është i interesuar mbi temën NewChronology dhe Fallsikimët Historikë, këtu mund të gjej disa info: http://www.egodeath.com/newchronology.htm

[shigjeta]

Aristoteli i ri, shqiptari Nikollë Leonik Tomeu

Një kontribut të veçantë gjatë mesjetës në kuadrin e Rilindjes Evropiane kanë dhënë intelektualë të nderuar dhe shumë të çmuar shqiptarë, të cilët vepruan në mërgim, jo në vendlindjen e tyre në Arbëri, e cila për një kohë ishte objekt sulmesh dhe shkatërrimesh të shumta, e më vonë edhe e pushtuar nga pushtuesi osman. Veprimtaria e këtyre mendjeve të ndritura është fare pak e njohur ose e panjohur fare. Mungojnë studime monografike për veprimtarinë e tyre, por mungojnë gjithashtu edhe të dhëna biografike. Ato pak që janë, shpesh janë kundërthënëse e bien ndesh mes autorëve të ndryshëm, të cilët kanë shkruar shkarazi pa ndonjë thellim dhe studim të mirëfilltë, e ç’është më e keqja, pothuajse tërësisht mungon një bibliografi komplete, shterruese, e cila do na njihte më për së afërmi me veprimtarinë e tyre krijuese, me dominimin e tyre profesional më shumë se një herë në fusha të ndryshme ndaj kolegëve dhe bashkëkohanikëve të fushave përkatëse.
Të shkruash për këta intelektualë, që veprimtarinë e tyre e zhvilluan kryesisht në latinisht e greqisht, është një sfidë jo e vogël, sepse kur shfleton opusin e tyre krijues, të vjen keq për heshtjen që mbretëon në albanologji, histori e fusha të tjera për ta. Në ndonjë rast, ndonjë zë i vetmuar ka provuar të shkruajë për ndonjërin prej këtyre figurave të mëdha të kohës, të cilët nderoheshin e respektoheshin jashtëzakonisht shumë në vendet ku vepronin e krijonin, duke ngatërruar edhe më keq, edhe ato pak informacione që kishin nga bashkëkohanikët apo të huajt.
Këta krijues, latinistë arbëror-shqiptarë, në shumë raste e kanë njohur njëri-tjetrin, kanë bashkëpunuar me njëri-tjetrin. Ndër ta mund të përmendim Gjon Gazullin, Marin Barletin, Nikollë Leonik Tomeun, Mikel Marulin, Marin Beçikemin, Mihail Artiotin, Ndre Lleshin, Domenik Topinë, Pal Engjëllin, Pal e Ndre Gazulin, Viktor Karpaqi, Mark Bazaiti, etj. me opusin e tyre krijues në kohën kur jetuan, jo në pak raste kanë shënuar origjinën e tyre, arbërore ose epirote, kanë shkruar për popullin arbëror ose epirot, për heronjtë dhe burrat e nderuar që dolën nga gjiri i këtij populli, duke theksuar më se një herë se ndiheshin krenarë për përkatësinë e tyre.
Njëri ndër emrat më të shquar të filozofisë mesjetare – ose “Aristoteli i ri” – është Nikollë Leonik Tomeu, familja e të cilit ishte shpërngulur nga Durrësi në Venedik. Leonik Tomeu lindi në Venedik në vitin 1456 nga prindër shqiptarë, që për shkak të rrezikut osman kërkuan strehim në Venedik, duke krijuar një jetë solide në shtresën e fisnikërisë së lartë venedikase. Në disa raste ka pasur debate si për origjinën e Tomeut ashtu edhe për vitin e lindjes. Mirëpo, kohëve të fundit studiuesi italian M. E. Cosenza, në një studim shumë serioz, me argumenta të forta dhe të qëndrueshme shkencore pohon se Tomeu është epirot dhe mbiemrin e tij e nxjerr me origjinë nga toponimi i malit të Tomorrit.
Në këtë drejtim, studiuesi kosovar Jahja Drançolli ka dhënë një kontribut të çmueshëm duke botuar disa studime për Tomeun. Ndër të tjera që në vitin 2001, pra para 10 vitesh, ai botoi edhe portretin me ngjyra të Marin Beçikemit që gjendet në Sala dei Quaranta (Palazzo Bo) në Universitetin e Padovës, ku gjendet edhe portretri i Nikollë Leonik Tomeut, të cilin po e botojmë si ilustrim. Pra këto dy portrete janë botuar që para mëse dhjetë vitesh, e jo siç shkruhet në ndonjë rast se botohen për herë të parë, në vitin 2010!
Si familje e kamur e renditur në mesin e fisnikërisë venedikase, familja e Tomeut kishte prona jo vetëm në Venedik por edhe në qytetet e afërta, si p.sh. në Padovë. Rininë e tij Nikolla e kaloi në mes të Venedikut dhe Padovës. Studimet për greqisht i filloi në Padovë dhe i përfundoi në Milano e Firence. Në vitin 1485 u laureua në Universitetin e Padovës për “Filozofi e mjekësi”. Ai së bashku me të vëllain, Bartolomeun, po ashtu intelektual i njohur i kohës (orator et poeta), gjatë viteve 1485 – 1488 vepruan e punuan në qytetet e Romës dhe të Firencës. Një gjë e tillë na dëshmohet nga letrat origjinale në greqisht të Demetrius Chalcocondyles (ÄçìÞôñéïò ×áëêïêïíäýëçò), i cili shkruan për këta dy dijetarë që kishin studiuar te ai dhe ishin shquar për zgjuarsi dhe mençuri.
Duke qenë tashmë emër i njohur në vitin 1486, Nikollën e gjejmë në mesin e eruditëve të shumtë që takoheshin në shtëpinë e ambasadorit të Polonisë, në Firencë, F. Bonacorsi, së bashku me A. Mocenigon, G. Calfurion, L. Creticon etj, të quajtur si “viros eruditos pariter et eloquentes.” Po këtë vit, Nikollë Leonik Tomeu kthehet në Padovë, ku sipas dokumenteve që zotërojmë, kishte një patunshmëri pronësore mjaft të madhe në Padovë (një pallat e kopshte) e Stagna (Salboro), por duke qenë ngushtë i lidhur me filozofinë dhe shkencën ai vazhdon jetën e tij prej diplomati dhe politikani. Kjo gjë vërehet nga letra C. Fedele-s dërguar Tomeut më 9 gusht të vitit 1486 (shih letren e botuar: Cassandrae Fidelis venetae. Epistolae et orationes. Padua: Franciscus Bolzetta, 1636).
Më 21 prill të vitit 1497, Senati i Venedikut, e emëron Tomeun, profesor të filozofisë dhe të mjekësisë në Universitetin e Padovës, për të ligjëruar në greqisht tekstet greke të Aristotelit. Pra, është profesor edhe më herët se shqiptari tjetër i njohur i Humanizimit, Marin Beçikemi. (Për më shumë shih: ASV, Venedik, Senato terra, v. (reg).12, f. 201 e vijim). Gjatë kohës që ligjëroi në Universitetin e Padovës, Tomeu kishte kontakte te shumta me filozofë, humanistë e intelektualë të shumtë të kohës. Kjo më së miri vërehet nga dokumentet origjinale që ruhen në Arkivin e Venedikut.
Fama e tij ishte në kulm. Më 29 shtator të vitit 1504, me urdhër të Senatit të Republikës së Shën Markut, Tomeu transferohet në Venedik, përkatësisht në shkollën publike të themeluar në vitin 1408, pranë Katedrës së Filozofisë, për të ligjëruar filozofi, gramatikë e retorikë në greqisht dhe latinisht, në universitetin i cili varej direkt nga Kancelaria e Senatit të Republikës. Sipas një dekreti të Senatit, që na është ruajtur në origjinal, katedra në fjalë kishte qëllim të dyfishtë: përkatësisht aty përgatiteshin studentët për studime të larta në fushat humaniste dhe noterët e ardhshëm aq të njohur venedikas. Edhe pse në këtë Universitet konkurenca në mes të profesorëve ishte shumë e madhe, Tomeu, bëri emër të mirë duke ligjëruar për vite të tëra.
Gjatë qëndrimit në Venedik, Nikollë Leonik Tomeu, për disa vite ishte njëri ndër drejtuesit e “Scuola degli Albanesi” e themeluar si një shoqëri vëllazërore në vitin 1422, për të ruajtur doket, zakonet, traditën, gjuhën dhe kulturën shqiptare te shqiptarët e shumtë, të shtresave të ndryshme që jetonin e vepronin në Venedik e rrethinë.
Opusi krijues i N. L. Tomeut është i shumënduarshëm duke shkruar vepra nga fusha e filozofisë, historisë, letërsisë, astronomisë, mjekësisë, fizikës, arkeologjisë, kritikës së artit dhe u shqua veçanërisht në fushën e përkthimeve nga gjuhës klasike greke e latine. U shqua edhe si një ndër koleksionistët më të mëdhej të kohës për vepra të ndryshme arti dhe eksponate arkeologjike. Ai mbajti korrespodencë me shumë burra të ndritur, humanistë, shkencëtarë e filozofë, mjekë e shkrimtarë por edhe intelektualë e fisnikë me emër e famë botërore, në gjuhët greke, latine e italiane. Kjo korrespodencë, e cila pjesërisht është botuar, është një pasqyrim i erudicionit dhe dijes enciklopedike që zotëronte Tomeu. Është për t’u theksuar se Tomeu bashkëpunoi shumë afër me botuesit e njohur shqiptarë, vëllëzërit Vitalibus, të cilët botuan veprat e disa autorëve shqiptarë, jo vetëm në Venedik, por edhe në qytete të tjera italiane.
Nikollë Leonik Tomeu vdiq më 28 mars 1531 në Padovë dhe u varros në Kishën e Shën Françeskut, ku edhe sot e kësaj dite ruhet pllaka e varrit së bashku me epitafin që e shkroi miku i tij, humanisti i madh italian, Pietro Bembo.

Dr. Musa Ahmeti - Milosao

[EncounterAL]

Ne librin :
-----------------------------------------------------------------
Libri: Libraries in the Ancient World
Autori: Lionel Casson
Publ : New Haven, Conn. - Yale Univ Press ( 2001)
-----------------------------------------------------------------
ka te dhena interesante per biblioteken e Aristotelit.

Aristotle ------ >> Sulla ----- >> Augustus ------ >> ???