Shkenca Gjenetike Ne Ndihme Te Historise

[fegi]

Jo rradhe pyesim veten se cila eshte prejardhja e jone?Ne munde te njohim prinderite,prinderit e prinderve e pak me tej,por per shume ete pas ksaj qdo pergjigje behet spekuluese.Shkenctaret thone se qdo qelize e trupit tone perbane nje mesazhe nga te paret tane.Ky mesazhe ndodhet ne ADN,materiali gjenetik qe trashigohet nga brezi ne brez.Breda ADN-se eshte shkruar jo vetum historia individuale,por historia e mbare njerzimite.

Perparimi i fundite ne Teknologjine gjenetike po sjelline nje ndryshim rrenjesor edhe ne menyren e te menduarite veqanarishte mes arkeologve,te cilet beojne se e kaluara munde te kuptohet vetume duke studiuar te kaluarene,megjithse rezultatet e studimeve gjenetike tregojne se njeriu i sotume eshte deshmitar i besueshem i ngjarjeve te se kaluares,ashtu siq jane heshtat,sepatat e objektet zbukuruese vetjake te zbuluara ne varret e njerezve te lashte.ADN-ja e njeriut nuk vjetrohet siq ndodh me faqet e letres se librite te historise;ajo nuk ndryshket ,siq ndodh me armet e zbuluara nga arkeologet ne varret e lashta;ajo nuk geryhet nga era e shiu, e nuk shnderrohet ne rrenoja nga zjarri e termetet.ADN-ja eshte udhtuar nga lashtesia qe jeton mes nesh,breda nesh,ne trupin tone.
Ne vjeshte te vitit 1991,shtypi njoftoi me buje se rastesishte ne alpet e Italise ishte xbuluar skeleti i nje njeriu qe kishte jetuar 5350 vjet me pare.Njoftimi menjiher terhoqi interesimin jo vetum te arkeologve e antropologve,por edhe te shkenctarve gjenetik, pasi trupi i cili kishte qendruar i ngrir ne akull,larg ujite e oksigjenit, qe konsiderohej si forca shkateruese te ADN-se mund te perbante mostra gjenetike.Pas punes ne laboratore te ndrysheme te botes, me 1994,grupi i shkenctarve te kryesuar nga Bryan Sykes i universitetit te Oksfordit,botoi ne revisten "Science"rezultatet e kerkimeve.Befasuan ishte jo vetum fakti,qe tashme shkenctaret kishin ne dore ADN-ne e nje njeriu mbi 5 mije vjeqar,por kjo ADN perputhej me ate te nje gruje 30 vjeqare ne banime ne Irlande.Ne kete rast,shkenctaret krahasuan mitochondrian e njeriut 5 mije vjeqar me mitochondrian e mostrave qelizore te marre nga pacientet ne nje spital.
Mitochondria perbehete nga struktura qe ekzistojne ne qdo qelize.Ato zene vende jo ne berthamen qelizore ku ndodhen kromozonete, por jashte saj,ne citoplazme.
Shkenctaret e quajne mitochondrian nje mini-kromozom,pasi e veqanta e saj eshte se qdo njeri e merr ate vetume nepermjete nenes, ndryshe nga kromozomet e ADN-se qe njeriu i merr nga dy priderite,dhe ndryshe nga kromozomi Y,i cili gjendet vetume tek meshkujte dhe trasmetohet nga i ati tek i biri,nga brezi ne brez pa pesuar asnje ndryshime.Kohet e fundite dy shkenctare amerikan,gjenetistet Spenser Uells dhe Pierre Zallua,te financuar nga revista National Geographic ndermoren nje projekt te pashembullt ne gjurme te kromozomit Y.Ne kete kuader,ata kane marre ne shqyrtime nje shembull klasik;ate te fenikasve,popull i lashte qe krijoi koloni ne mbare brigjet e Mesdheute ,por sot askush nuk e din me siguri se cilete jane pasardhesit e tyre,populli qe thuhet se zhvilloi alfabetin modern,por nga shkrimete e tyre asgje nuk ka mbetur.Shkenctari Uells thote se nuk ka asnje dyshimi ne fuqine e teknikave te reja gjenetike per te kuptuar popujte e lashte.
"ADN-ja esht si nje liber",i shpjegon ai nje pjesmarresi ne studime,qe behet gati te japi mostren e gjakut."Gjate shekujve,shum njerze te ndryshem kane ardhur e jane vendosur ne qytetin tuaj dhe gjaku juaj perbane gjurmete te Adn-se se tyre.Analizat qe po bejme do te na tregojne diqka rreth marredheneve tuaja qe shkojne pas me mijara vjete" .Te njejtin besim shpreh edhe kolegu i tij, doktor Peirre Zallua,profesori prane universitetit amerikan te Bejrutit ne Liban.Te dy keta shkenctare nen te 40-at,duke krahasuar ADN-ne e njerzve te sotem me ADN-ne e eshtrave te zbuluara ne varret e lashte,shpresojne te gjejne te dhena te reja per t iu pergjigjur nje pytjeje te vjeter:
Kush ishin fenikasit?Historianet ata i quajne Kananit kur flasim rreth kultures se tyre qe hodhen bazate 5 mije vjete para ere sone ne brigjrte e Libanit te soteme.Ne vitin 1200 para eres son,ata dolen si nje fuqi e madhe politike e kulturore dhe grekete e lashte filluan t i quajne"fenikas""njerze te kuqe",per shkake te ngjyrese se nje cope te kushtueshme qe ata eksportonin.Fenikasite njiheshin si detar te zote,tregtar e eksplorues dhe ne vitin 900 Para eres sone,ata permenden si force mbizotrues me koloni te shumta ne mbare Mesdheut.
Gjurme te thella ata lane edhe ne trojet ilire.Sipase nje legjende te lasht te regjistruar nga Apollodori,Ilyrios,themelues i Ilirve,ishte i biri i Kadmusit dhe Harmonias.Legjenda thote se iati i Kadmusit,agenori,mbret i Fenikaseve,i dha urdhur Kadmusite per te gjetur motren,Evropa,e cila ishte rrembyer nga Zeusi.Kadmusi, i shoqruar nga nje grup i zgjedhur luftaresh fenikase,u nise ne kete kerkim te gjate,por pa sukses.Duke mos guxuar te kthej pa motren ne mbretrine e atit te tij,Kadmus shkoi ne Boeti te Greqise, ku themeloi qytetin e Tebes.Atje ai u martua me Harmonian, bijen e Aresite,perendi e Luftes dhe e perendeshes Aferdite.Me pase orakulli i Tebes i tha Kadmusit qe te shkonte mes Enkeleasve qe ndodheshin me lufte me fiset tjera dhe ti ndihmonte ata.Pas fitores,eneleasit e shpallen Kadmusin mbrete te tyre.(vijon)

[illyrian rex]

[QUOTE]."Gjate shekujve,shum njerze te ndryshem kane ardhur e jane vendosur ne qytetin tuaj dhe gjaku juaj perbane gjurmete te Adn-se se tyre".

Ketu prishet shumcka. Ka pasur shume perzierje gjate historise, dhe nuk e dime se si mund te deshifrohen te gjitha keto.

[fegi]

Gjate ksaj kohe,Kadmusite i lindi nje djale qe javuri emrin Ilyrios.Ne kete menyre Ilirete morren emrin e tyre,thote lexhenda.Ne lexhenden e Kadmusite,Ilyriosi lidhet ngushte me gjarprin;ishte gjarpri qe u mbeshtoll pas trupit te Illyrios menjiher sapo lindi,duke kaluar tek ai te gjitha fuqite e tij magjike.Filologjia bashkohore perpiqet te provoj se fjala "Illyrian"eshte e lidhur etimologjikishy me gjarprin.
Studiuesi gjerman O.Gruppe ishte i pari qe e krahason fjalen "Illyrios" me fjalen"ere dredhon si ere" dhe si rrenje te kesaj fjale ai mori indo-evropianishten "el"nga e cila rrjedh fjala "ngjall".Filologu slloven Karel Oshtir, arriti ne perfundimin se fjala hitishte "Ilurjanka" per nje gjarper te madh mitologjik, kishte te njejten prejardhje dhe ngjajshmeria me fjalen "Illurian" dukej qarte.Per prejardhjen e ksaj fjale ekzistojne edhe shpjegime te tjera.Sipas studiusve Julius Prokorny e Paul Kretschmer,Iliret ishin popull qe fillimisht banonin prane lumit iller,dege e Danubit prane qytetit Ulm ne Gjermani jugore dhe prej andej ata moren edhe emrin.Nje tjeter teori,pasksa naive, e cila citohet shpesh,esht ajo sipase te ciles,"Illyrian",mund te shpjegohet me shqipen "i lire",Studiusi krohat Stipcevic thote se veqas nga kjo,ekziston edhe ideja se fjala "Ilir" nuk eshte me prejardhje indo-evropiane,por pellazgjike.Ashtu si shume legjenda te tjera,duket se edhe legjenda e Kadmusit pasqyrone ngjarje te cilat me te vertete kane ndodhur.
Arkeologet dhe historianet, bazuar ne zbulime arkeologjike e te dhena historike e gjuhsore,kane arritur prej kohesh ne perfundimin se deri nga fundi i periudhes se bronzit midise rajoneve te Ilirise jugore dhe te atyre te Egjeut e te Lindjes se Aferme ka pasur marrdhenje te ngushta kulturore.Si prove e pranise fenikase mes enkeleasve,studiuesit permendin nje numer sepatash prej bronzi te tipit te ashtuquajtur albano-dalmate,te cilat ngjajn me sepotat e zbuluara ne rajonin te Lindjese se Aferme.Gjithashtu disa studius kembenglin se emri i qytezes apo fshatit Finiq ne Shqiperin jugore,esht gjithashtu nje kujtes e pranise se dikurshme fenikase ne Ilirine e jugut.Deri tani,shkenctaret Uells e Zallua kane arritur te Zbulojne se perberja gjenetike e libanezve,veqanarisht atyre pergjat bregdetit,eshte fenikase.Gjithashtu eshte arritur ne perfundimin se perqindje te ndryshme te banorve te ishujve te Maltes dhe Sardenjes,Kartagjensse lashte,Tunizise,Gjibraltarit,Spanjes dhe te ishujve te Egjeut jane me prejardhje fenikase.Projekti Fenikas qe filloi me 2003 e pritet te perfundoje ne 2009 po terheq vemendjen e shkencetarve te vendeve ku fenikasit kane laene gjurme e tyre.Per shembull,shkenctaret te laboratorit te biologjise molekulare prane"Universidad Complutens" te Madridid ne Spanje dhe te Instituti te Transfuzionit te Gjakut,ne Shkup te Maqidonise, kryen kerkimet e para gjenetike me pjesmarjen e nje grupi te gjere banoresh nga rajone te ndryshme te Mesdheut.Megjithse studimi i tyre u perqendrua ne dallimet apo afrimet midis banorve te Maqidonis dhe atyre te rajoneve ne shqyrtim, rezulltatet treguan se nje pjes e tyre kishin perberje te ngjajshme gjenetike me fenikasit.
Shkenca gjenetike eshte relativisht e re.Shkenctaret thone se rezulltatet e studimeve te tilla nuk duhen trajtuar me naivitetin e te merren si baza biologjike per klasifikime racore.
Ne librin e tij "7 bijat e Eves"Bryan Sykes e krahason gjenetiken e deritashme me majen e nje aisbergu nga i cili vjen mesazhi i qarte se gjenet jane trashigimi nga njerezit qe kan jetuar paranesh se ato thjesht nuk u krijuan me lindjen tone,por jane mbajtur para nesh nga miliona individe gjate mijra brezave.