Historia fetare e Jeruzalemit

[SERAFIM DILO]

Nga fundi i shekullit XIV fillon marshimi i perondoris otomane o Turke.Ngjarja kryesore eshte dita e Nikopolis(25 shtator 1396) eshte nje nga ditet kryhesore historike per fatin e botes te asaj kohe.Shenon renien e nje iluzioni,ate bizantin,e ate te kthimit te kryqezatave ne Token e Shenjte.

Ne 25 shtator te 1396,ne fushen e Nikopolis,ndodhen perballe afersisht 120 mije kristjan kunder 100 mije ushtare turq te sulltanit.Imperatori kristian,vendos perpara trupat e zgjedhura Valake ,ata qe njihnin me mire taktiken e ushterise turke,mbrapa vendos hungarezet,e ne fund kavalerin franceze (14 mije).
Proteste e kapiteneve francez,qe kerkojne te jene ne krye ne balle te ushterise.Nderhyn Imperatori bizanin Sigimond,duke kerkuar kujdes e thjeshtesi,nje zoteri francez i quajtur Coucy i pergjigjet me frazen e famshme:"Do te ve bishtin e kalit tim aty ku ju nuk do te guxoni te vini koken e kalit tuaj"
Siç dihet jane Turqit qe vune kokat e kuajve te tyre mbas bishtave te kuajve kristian.Megjithate Sulltani Bajazit e pagoi kete fitore me nje çmim te rende,u vrane nga 20 deri ne 30 mije ushtare.Por ishte nje nga ato fitore,fitore qe vendosin fjalen fund per nje epoke te tere.

Mbas kesaj ngjarje fillon edhe periudha Turke per Jeruzalemin.Mbasi kishin pushtuar Persin,pushtuar,Egjyptin e Sirin,sulltani turk Selim i afrohet Europes,Europa dridhet.Deri atehere ishte folur per rrezik arab,tani flitej per rrezikun turk.Kontinenti vjeter kerkon te reagoje,Papa Leoni X kerkon te krijoje "Legen e vellezeris krqezoreve te shenjte e organizuar",apeli bie bosh,asnje nuk do tja dije,kohet kane nrdyshuar.E ne te vertet nepermjet Hungarise, Turqit kercenonin Gjermanine e Italine e veriut.

Perandoria Turke shkonte nga Mesopotania deri ne Danub,ishte e pafund.Sulltanet e kishin organizur shtetin ne nje organizem ku dominonte aristokracia ushtarake.Ne kete perandori bente pjese nje mozaik popujsh.Sulltanet nuk ishin vetem luftetar,edhe se mbreteronin me anen e disiplines e te represionit te rrepte gjithçka qe zoteronin,ishin mbi te gjitha fetar.O u jepnin aksjoneve te tyre ate karakter fetar qe historia kerkon nga fituesit e pushtuesit.

[SERAFIM DILO]

Nje nga ngjarjet e rendesishme te kohes moderne per Jeruzalemin eshte vrasja e mbretit te Xhordanis, Abdullah(stegjyshi i mretit te sotem,e gjyshi i mbretit Hysein).Vrasja ndodh ne qeshor te vitit 1951 ne sheshin e tempullit,ne hyrjen e xhamis El-Aksa,nga nje ekstremist arab.

Ne kete shesh reh zemra e Jeruzalemit e ta pershkruash eshte e veshtire.Aty ndodhen pothuajse vendet me te shenjta pre tre fete egzistuese ne Jeruzalem.

Nje nder aktet e para te kryqezates ishte ajo e trasformimit te tempullit me te madh myslyman ne Jeruzalem,ne nje kishe kristiane;jo me e quajtura Xhamia e Shkembit o Kupola e Shkembit (mburrja e Islamit ne token e shenjte),por Templum Domini,tempulli i Zoteris.
Ne brendesi,hiqen te gjitha simbolet islamik e zevendesohen me simbole kristian,ne maje te kupoles vendoset nje kryq i arte..etj(Midis te tjerash ishte Urdheri qe e mbikqyrte,o te ashtequajturit Templar).
I vjeteri vend i shenjte myslyman trasformohet ne nje vend per turist o pelegrin kristian,qe midis te tjerave kishin dhe zakonin te shkepusnin copa nga "Shkembi" i shenjte per ti çuar ne vendet e tyre si suvenir.

Te rikthehej Xhamia e Shenjte kultit myslyman ishte nje nga aktet e para qe Saladini realizoi ne Jeruzalem.Saladini e ritrasformoi duke hequr shenjat e pushtimit kristian,dhe ne fund e pasuroi dhe zbukuroi nga brenda.
Kjo Xhami eshte regulluar e restauruar edhe nga Mamluket ne shekullin XIX e XV,edhe nga sulltanet Turq ne shekullin e XI e me mbrapa.Te gjithe restauratoret kane kerkuar qe te kete formen origjinale qe ndertuesi i saj,kalifi Abd el-Malik i kishte dhene.

"Ne bote,egzistojn pak spektakel te mbekullushem si ajo e Kupoles se arte qe ngrihet mbi Malin e Tempullit,e pare nga alba ne Malin e Ullirit".Fjale qe jane shkruar nga T.Kollek e M.Pearlman,per te pershkruar kete vend te shenjte.

[SERAFIM DILO]

Nga fundi i shekullit XIV fillon marshimi i perondoris otomane o Turke.Ngjarja kryesore eshte dita e Nikopolis(25 shtator 1396) eshte nje nga ditet kryhesore historike per fatin e botes te asaj kohe.Shenon renien e nje iluzioni,ate bizantin,e ate te kthimit te kryqezatave ne Token e Shenjte.

Ne 25 shtator te 1396,ne fushen e Nikopolis,ndodhen perballe afersisht 120 mije kristjan kunder 100 mije ushtare turq te sulltanit.Imperatori kristian,vendos perpara trupat e zgjedhura Valake ,ata qe njihnin me mire taktiken e ushterise turke,mbrapa vendos hungarezet,e ne fund kavalerin franceze (14 mije).
Proteste e kapiteneve francez,qe kerkojne te jene ne krye ne balle te ushterise.Nderhyn Imperatori bizanin Sigimond,duke kerkuar kujdes e thjeshtesi,nje zoteri francez i quajtur Coucy i pergjigjet me frazen e famshme:"Do te ve bishtin e kalit tim aty ku ju nuk do te guxoni te vini koken e kalit tuaj"
Siç dihet jane Turqit qe vune kokat e kuajve te tyre mbas bishtave te kuajve kristian.Megjithate Sulltani Bajazit e pagoi kete fitore me nje çmim te rende,u vrane nga 20 deri ne 30 mije ushtare.Por ishte nje nga ato fitore,fitore qe vendosin fjalen fund per nje epoke te tere.

Mbas kesaj ngjarje fillon edhe periudha Turke per Jeruzalemin.Mbasi kishin pushtuar Persin,pushtuar,Egjyptin e Sirin,sulltani turk Selim i afrohet Europes,Europa dridhet.Deri atehere ishte folur per rrezik arab,tani flitej per rrezikun turk.Kontinenti vjeter kerkon te reagoje,Papa Leoni X kerkon te krijoje "Legen e vellezeris krqezoreve te shenjte e organizuar",apeli bie bosh,asnje nuk do tja dije,kohet kane nrdyshuar.E ne te vertet nepermjet Hungarise, Turqit kercenonin Gjermanine e Italine e veriut.

Perandoria Turke shkonte nga Mesopotania deri ne Danub,ishte e pafund.Sulltanet e kishin organizur shtetin ne nje organizem ku dominonte aristokracia ushtarake.Ne kete perandori bente pjese nje mozaik popujsh.Sulltanet nuk ishin vetem luftetar,edhe se mbreteronin me anen e disiplines e te represionit te rrepte gjithçka qe zoteronin,ishin mbi te gjitha fetar.O u jepnin aksjoneve te tyre ate karakter fetar qe historia kerkon nga fituesit e pushtuesit.

Ne vitin 1917 Siria e Egjypti behen pjese e perandoris o imperos Otomane,keshtu dhe Jeruzalemi bie nen pushtimin e padroneve te rinj te rradhes,e neke rast sulltanit Selim.Per ta pushtuar nuk ka nevoje per lufte.Qyteti i dorezohet me porta te hapura.Jeruzalemi ka kohe qe ka humbur karakterin e tij si qender e ebraizmit.Ne kete qytet tani jetojne,duke u zene e duke u toleruar,te gjitha racat qe popullojn Orientin e Mesem,e midis ketyre ka dhe ebrenj.
Nga ky moment fillon dominimi otoman mbi "qytetin e shenjte":zgjat pa u nderprere deri ne 1917-egzaktesisht kater shekuj.
E nga ky moment-duhet thene-mbaron martiri i Jeruzalemit.Nuk ka me rrethime te tmerrshme e pushtime violente.Nuk ka me krime dhe masakra te rradhes nga fituesi,qe hahmerreshin me te mundurit e popullesin.
Selimi I nuk eshte nje njeri qe i intereson "qyteti i shenjte":per ate eshte nje qytet si gjithe te tjeret,nje nga provincat e shumta te imperit te tije.

Ai qe do te interesohet per Jeruzalemin do te jete djali i tije,Sulejmani,i njohur ne perendim si Sulejmani i Mrekullushem."Titulli"i dhene drejtesisht tregon vet stilin e tij.Njeri i zgjuar e me kulture,per 46 vjet,e tille ishte peridha e sulltanatit te tije,Sulejmani qeveris me mençuri ,drejtesi,vendosmeri, e duke mos lene dhe epitetin e ngjitur:mbrekulli.Mbreteron nga 1520 deri ne 1566.Fillon te ndaje teritorin e madh te zoteruar ne sanxhak.Jeruzalemi ben pjese ne ne nje sanxhak.

Sulltani Sulejman kalon ne Jeruzalem,ku le gjurmet e tij:jane veprat e fundit qe syri i nje vizitatori mund te shikoje edhe ne kohen e sotme.Muret e ngritur mbi te gjitha:qe zbukurojn qytetin e vjeter,te ndertuar me gure te kuq,ne perendim duket sikur fortifikimi mer zjarr nga dielli.Po kryevepra e ndertuesit Sulejman qendron "Porta e Damaskut",nje shembull i perkryer i arkitektures otomane.Porta e bere pothuajse me qellim per te impresjonuar vizitatorin e per te frikesuar armikun.Per shume kohe kjo porte do te jete hyrja e lluksit.Nga kjo porte do te hyne ne "qytetin e shenjte"princer,mbreter e imperator te huaj qe do vizitonin qytetin.Sulejmani jo vetem qe nderton por zgjidh edhe nje ser problemesh te vjetera,si ai i furnizimit idrik:vendos qetesin neper ruget e kalimit,vendos ekonomin financjare me ane te taksave.Rikthehet taksa per rezidentet,per ebrenjt e kristianet e çdo sekti(natyrisht myslymanet nuk paguanin taksen),ishte kjo takse qe lejonte te drejten e lirise te kultit per fete e tjera.
Periudha e Sulejmani ishte nga periudhat me te begata pe Jeruzalemin,me vdekjen e tij gjerat ndyshojne.

[SERAFIM DILO]

Izraeljanet,o i Ebrei.

Prejardhja e tyre si te gjithe popujt o fiset qe kane jetuar ne Palestine eshte shume e hershme.Eshte historia e pafund e nje vendi pjellor qe terhiqte popullesit pereth,te shkretetires o te pafat qe kerkonin nje te ardhme me te begateshme.Ebrenjt nuk ishin gje tjeter vetem se nje unaze e ati zinxhiri shekullor emigracioni;te tjere popuj i kishin paraprire e te tjere popuj do te vinin me mbrapa.

Ne nje korispondence me El-Amarna mbreti i Sirise ankohej vazhdimisht me faraonin per tribut beduine qe futeshin ne Palestine.Keta tribu o fise ishin i Kananei qe ne ate epoke u stabilizuan ne ate vend.Sapo kishin vendosur tendat-ne shekullin e e dymbedhjete perpara K.-e te tjera tribu vinin e i kercenonin;ne jug i Filistei,e nga lindja Ebrenjte.Keta sapo kishin ardhur te stabilizoheshin ne Palestine dhe ishin nen presjon te popujve te tjere te shkretetires;Moabiti,Ammoniti,Mitanni,Amaleçiti,e me mbrapa te tjere akoma.

Kur Ebrenjte moren ne zoterim "shtetin Kanaan",i Kananei ishte nje popull qe kishte aritur nje shkalle te larte civilizimi,megjithate nuk ishin nje nacion omogjen por nje bashkesi tribu te ndryshme,pjesa me e madhe e races "semitike"si dhe fiset e tjera te rinj qe kishin ardhur.

Historia e Izraeliteve eshte e lidhur ngushte me ate Babiloneze,ajo manifestohet edhe historin e patriarkeve Ebrenj."Babai" i tyre Abrami ishte ne fakt nje Babilonez e cili kishte ardhur nga Ur nga Sumeria.
Shume ligje izraelite te shkruara ne Esodo kane ngjasim me ligjet e shkruara ne Ammurabi.Mjafton te kujtohet regulli "sy per sy,dhembe per dhembe".Te dy kodet ligjor jane shume te ngjashem jo vetem ne kuptim por edhe ne renditjen e trajtimit te ligjeve.Kjo ngjashmeri-shkruajn njohesit me te mire te historis izraelite-nuk mund te jete frut i rastesis.Duhet te jete qe Izraeli e Kanaan e kane njohur diritin o drejtesin Babiloneze dhe e kane mare si model.Megjithate ligjet e Ammurabit i takojne o shprehin nje kulture me me materjale,e nje organizacjon me perfekt;ndersa ligjet antike te Izraelit shprehin nje sens me te thelle religjoz o fetar.

[SERAFIM DILO]

Biblioteka e Assurbanipal tregon ngjashmerine midis legjendave ebraike e atyre babiloneze,edhe mbi krijimin e Permytjes universale.Sot asnje nuk dyshon qe popujt e Orientit nuk kane pasur lidhje te ngushta midis tyre gjate antikitetit.Kohe perpara besohej se secili popull kishte ndertuar boten e tij te veçante nga te tjeret,ne te cilen kultura e tij ishte zhvilluar pa u ngateruar e influencuar nga kultura e tradita te huaja.Edhe kultura ebraike u infuencua nga kulturat e popujve te tjere,e Ebrenjte shum shpejt adoptuan o u influencuan nga kultura Egjicja o Egjiptjane,pastaj ndejten per nje kohe te gjate ne Egjipt perpara se te kalonin ne Palestine.
Ne aspektin materjal te kultures ata ishin me te prapambetur kundrejt i Kananei.Vazhdonin te benin nje jete nomade e vareshin kryesisht nga kullotat e bagetit;ne kohen e thatesires i spostonin ne Egjipt ku ishte me e thjeshte per te gjetur menyra jetese e ushqim.Atyre u ishte lejuar te rinin ne vendin e Gessen,nje toke qe ndodhej ne kufi me Egjiptin o me mire e njohur si Sinai.Natyrisht qe faraoni nuk u linte kullotat e pasura vetem per bamiresin e shpirtit,ai ne fakt i kishte vene poshte autoritetit egjiptjan,e keshtu ata formonin dhe njefar mbrojtje midis Egjiptit e tribuve te tjera beduine.

Per nje kohe te gjate jane bere germime ne Egjipt me shpresen qe te gjindeshin materjale e lajme mbi bijte e Izraelit e mbi skllaverin e tyre ne tokat e Nilit.Kerkimet nuk kan patur suksesin e pritur.Genesi tregon se si faraoni shtypte bijte e Izraelit,qe u detyruan te ndertonin qytetet e "Pithom e Ramese"qe ishin te destinuara ne magazina.Mund te thuhet se faraoni qe i shtypte mbase ishte Ramesse II e per kete duhet pare "Menefta "(1225-1215) faraoni i "Esodo",faraoni qe kishte zemren e gurte,qe nuk lejoi nisjen e popullit Izraeljan deri sa Zoteria midis Moze nuk i dha "dhjete plaget" e Egjiptit.

[busavata]

shum bukur e ke pershkrue Serafim , komplimente , vetemse vazhdo...

[Ilyas]

faraoni qe kishte zemren e gurte,qe nuk lejoi nisjen e popullit Izraeljan deri sa Zoteria midis Moze nuk i dha "dhjete plaget" e Egjiptit.

Hahahaha....sa kam qeshur kur i kam lexuar kto fjalet e ketij shkrimi. Duke lexuar mu kujtua se c'shkruan Shopenhauer ke nje nga kryeveprat e tij rreth Mozes: Mozes nuk ishte gje tjeter vecse nje hajdut, kriminel, tradhetar dhe vrases i pashpirt. Nuk e kam gjetur akoma se nga e ka marre Shopenhauer kte version rreth Mozes, mirepo kam ven re mbas studimit tim rreth mitologjise Cifutllike qe cifutet jane te njohur per nje transformim komplet te nje historie negative ne nje historije pozitive. Pra cifutet jane te njohur qe pershembull hajdutin dhe kriminelin ta vlersojne deri aty sa me ne fund e quajne shume te mire dhe nje shembull per brezat e ardhshem. Jane te njohur qe te bardhen ta quajne te zeze dhe te zezen te bardhe.

Ka filozofe qe ke mitologjija cifutllike shohin edhe shpirtin kureshtar dhe teper optimist/pozitivist. Per mua konkluzioni eshte qe mitologjija cifutllike eshte nje perpunim simbolik ala Cifutllike i nje populli te zgjuar dhe shume tregtar dhe luftarak. Kam mesuar gjithashtu qe kur behet fjala per historine cifutllike un ti shoh gjerat ne nje aspekt komplet ndryshe nga sec thuhet: Pershembull aty ku shkruhet qe gjoja Egjyptjanet i kane shfrytzuar dhe vrare Cifutet un kam mesuar qe ta interpretoj qe ndoshta mos kane qene cifutet ata qe kane shfrytzuar dhe vrare popullin Egjypjan dhe popujt e tjere perrreth.

[busavata]

Ilyas , me fjalë tjera ( sipas postimit nr. 107 ) , historia qenka një genjeshter ...ndersa mitologjia diqka që ka baza ...!!??

[SERAFIM DILO]

Hahahaha....sa kam qeshur kur i kam lexuar kto fjalet e ketij shkrimi. Duke lexuar mu kujtua se c'shkruan Shopenhauer ke nje nga kryeveprat e tij rreth Mozes: Mozes nuk ishte gje tjeter vecse nje hajdut, kriminel, tradhetar dhe vrases i pashpirt. Nuk e kam gjetur akoma se nga e ka marre Shopenhauer kte version rreth Mozes, mirepo kam ven re mbas studimit tim rreth mitologjise Cifutllike qe cifutet jane te njohur per nje transformim komplet te nje historie negative ne nje historije pozitive. Pra cifutet jane te njohur qe pershembull hajdutin dhe kriminelin ta vlersojne deri aty sa me ne fund e quajne shume te mire dhe nje shembull per brezat e ardhshem. Jane te njohur qe te bardhen ta quajne te zeze dhe te zezen te bardhe.

Ka filozofe qe ke mitologjija cifutllike shohin edhe shpirtin kureshtar dhe teper optimist/pozitivist. Per mua konkluzioni eshte qe mitologjija cifutllike eshte nje perpunim simbolik ala Cifutllike i nje populli te zgjuar dhe shume tregtar dhe luftarak. Kam mesuar gjithashtu qe kur behet fjala per historine cifutllike un ti shoh gjerat ne nje aspekt komplet ndryshe nga sec thuhet: Pershembull aty ku shkruhet qe gjoja Egjyptjanet i kane shfrytzuar dhe vrare Cifutet un kam mesuar qe ta interpretoj qe ndoshta mos kane qene cifutet ata qe kane shfrytzuar dhe vrare popullin Egjypjan dhe popujt e tjere perrreth.

Ti paske mesuar shum,edhe se ke kuptuar pak.
Ne historin e lashte mungon qartesia,sepse mungon mundesia e verifikimit.
Ty te mungon dyshimi i mesimit,qe eshte dhe kuptimi i inteligjences.

[SERAFIM DILO]

Dhjete plaget e Egjiptit.Nuk ja vlen te zgjatesh ne tregimet biblike,edhe se munt te thuhet qe shumica e tyre jane karakteristike e vendit ku ndodhen e tregojne pak a shum nje testimonjanc te njohurive mbi Egjiptin.Edhe tregimi se ujet e Nilit kthehet ne gjak,munt te shpegohet me daljen e nje alge o te nje mikroorganizmi te te njejtes ngjyre,qe her her ngjyros ujet e Nilit.
Ndersa per qendrimin o ndejtjen e Ebrenjve ne token Egjiptjane,jo te gjitha faktet jane vertetuar nga historia.Edhe se eshte nje teze qe asnje historian nuk e ve ne dyshim.Ne vitin 1896 anglezi Petrie u habit kur gjejti te shkruar ne tempullin Menefta,ne te cilin ishte shkruar emri "Izlael",por si indikacjon te nje populli qe jetonte ne Palestine.
Si mund te shpegohet e gjitha kjo?.Egziston nje teori qe tregon qe vetem nje pjese e popullit ebre ishte stabilizuar ne Egjipt,ne rradhe te pare vetem tribut e "Xhuzepes e te Beniaminit"qe ridhni nga Rachel,ndersa tribute qe ridhnin nga Lia kishin ndjekur rruge te tjera,o kishin ndenjur ne Palestine.

Shume specialist te arkeologjise biblike kane mendime te ndryshme lidhur me periudhen e qendrimit te ebrenjve ne Egjipt,dhe e datojne disa shekuj me pare,duke e vene ne periudhen e Amenofi III dhe te Akenaton.Nje ipoteze interesante ku qendron edhe nje problem interesant;raporti midis monoteizmit te Akenaton e atij te Ebrenjve.