Shpetoni shqipen

[korçar]

Teme shume e goditur - nga te gjitha anet...

E kush e tha qe smund te themi "kritike ndertuese", apo, kur bie llafi, edhe "verejtje ndertuese"?! Eshte pak e veshtire per ti pranuar ne fillim se tingellojne paksa cuditshem - duke qene se veshi eshte mesuar njefar lloji; te degjoje gjithmone te njejtat "tingellime" ne rethana (kontekste) te vecanta - por me kalimin e kohes, duke u perdorur vazhdimisht keto fjale do marrin "pamje", tingellim, i cili nuk do na beje me pershtypje; aq me pak pershtypje do tju beje pasardhesve, gjeneratave te ardhshme.
Per shembull, fjala "gomar" per te cilesuar dike (e perdorur metaforikisht), ne fillim duhet te kete qene qesharake por me kalimin e kohes, duke u perdorur shume - dhe nje Zot e di se sa duhet te jete perdorur, dhe qe vazhdon te perdoret - eshte bere mese normale ne degjim dhe ne fjalor...

[ornament]

Korça me kadal mik, kur themi kritike (qe siç e thashe eshte pervete fjale e huaj) nenkuptojme VEREJTJE me qellim permiresimin e rezultateve te tjetrit. Ne te kundert, kur synojme shkaterimin e figures morale te tjetrit kritika kthehet ne FYERJE.

Pra shkurtimisht, kemi:
Verejtje per mire = QORTIM (shqip) ose KRITIKE ; Critique (fr) Kritikos (gr)
Verejtje per keq = FYERJE

Siç po shohim fjala me e "hapur" ne kuptim eshte VEREJTJE, ndersa te tjerat marin kahje te percaktuar mire. Kahje te mbare ka fjala QORTIM, ndersa kahje te shtrember ka fjala FYERJE, ndersa per fjalen KRITIKE une mendoj se duhet ruajtur per perdorim letrar, psh kritike letrare, kritike artistike, kritik arti.
Njohja e mire e shqipes, na i lejon te tera mundesite te jemi efikas (te perpikte) ne shprehje e ne kuptim.

[korçar]

"Spo e gjen tenxherja kapakun", me duket mua o Ornament.
"Po ha dhia gjithelloj barishtesh."

Si perfundim, "sipas teje", e perdorim dot verejtje ne vend te "kritike", ndertuese ne vend te "konstruktive", apo jo?

[Henri]

Pinguini, futu ca me brenda kornizes se te ka mbet veshi majte jashte :P

po psh: kritike kostruktive - verejtje ndihmuese, shtytese (perpara o mendje-mbrapshte)

kritike dekostruktive = trare nen qerre (ose sterr-kembesh)
apo me seriozisht, perça e sundo

[ornament]

Korçar, po mundohem te parashtroj idene time, mbi kete problem; Mbrojtjen e gjuhes.

Ne rradhe te pare duhet te dime; pse sherben gjuha? Per te SHPREHUR veten dhe per te KUPTUAR te tjeret, sa me mire, sa me shkurt, sa me sakte, sa me rrjedhshem, pra sa me bukur.
Qe gjuha ta kryeje kete DETYRE te sajen, duhen fjale, sa me shume fjale.
Keto fjale i krijon veprimtaria e perditshme e njeriut, ose gjuha i huazon nga "veprimtarite e tjera njerezore", pra nga gjuhet e tjera qe jane ne kontakt me te rreth e qark.
Problemi tani eshte ky; ta mbrojme gjuhen nga nderhyrjet, po si? ne ç'menyre? ne çfare mase? pra s'eshte nje afere e lehte.
Sepse siç e thame, gjuha ka nevoje per fjale, ne qofte se ne nuk ja lejojme ket gje asaj, ajo vdes me shpejt, sepse shqiptaret per nevojat e tyre gjithnje ne rritje do te kerkojne te flasin ne gjuhe te tjera, ne te cilat shprehen dhe kuptohen me me shkathtesi, ngaqe koha eshte flori.
Eshte njesoj si nje njeri te jetoje me kundra-gaz ne turi, me qellim mbrojtjen nga viruset, duke mos marre sasine e cilesine e ajrit te nevojshem ai te vdese me shpejt nga te kishte jetuar normalisht. Atehere mund te themi perçfare sherbeu mbrojta e tij.

Une them qe vemendja jone duhet perqendruar ne EFIKASITETIN e gjuhes, ne perdorimin sa me cilesor te saj. Kjo do te beje qe ti perçojme me lehte e me larg mesazhet tona, po ashtu do ti marrim me shpejt e me cilesore mesazhet e te tjereve.
E keqja e gjuhes shqipe, nuk jane fjalet e huaja ne te, por perdorimi pa kriter i tyre nga shqiptaret, qe synojne NDERLIKIMIN e frazes per ti dhene "thellesi" e moskuptim mesazhit te tyre. Kjo i ben me te rendesishem ne syte e te tjereve. Kur ne fakt ata duhet te synojne THJESHTESINE e QARTESINE e mesazhit te tyre.
Jo me kot, shkrimtari me i famshem shqiptar Kadare, mbetet me i thjeshti e me i qarti ne gjuhe. Ai dhe njerezit si ai, nuk kane nevoje te sperdridhen ne gjuhe, per tu dukur te mençur.
Henri me te drejt e mjaft delikatese (qe e karakterizon) kapi disa "shkelje" te llojit ne shkrimet e siperme.
U mundova ta perqendroj me mire vemendjen e saj, duke i treguar qe nuk eshte me shume e demshme fjala KONSTRUKTIV nga perdorimi i turbullt i saj; "kritike konstruktive" ose "kritike dekonstruktive" (hajd e merre vesh ç'do me thene autori me kete).
Ose tjeter; "shqyrtim kritik" fjale tipike pseudo -intelektuale jo vetem pa asnje kuptim, por dhe kombinim i gabuar dhe i panevojshem.
Sepse, KRITIK = GJYKIM = SHQYRTIM pra eshte e njejta gje. Si me thene "zgjedhjet elektorale" ku elektoral domethene po zgjedhje, pra me e dublu fjalen zgjedhje nje here shqip plus nje here latinisht, per me kriju efekt idiot prej te zgjuti.

Besoj qe dhe Khalid hapesi temes per keto lloj shkeljesh e ka fjalen, megjithese i duhet te beje perpjekje per ti shpalosur me qarte idete e tija, perpara se te kthehet ne "ange gardien" te gjuhes shqipe.

[Andrra e Jetes]

Djema jeni shume te lezetshem!Ziheni per dy emra qe vijne nga i njejta zone gjeografike!Shume qesharake kur shqiptaret zihen per "mustaqet e Çelos"!Khalid eshte emer HAMIT ndersa Jesus eshte emer SEMIT,eshte e njejta familje qe zakonisht perfshihen ne nje grup gjuhesor e etnik;SEMITO-HAMITE,sipas shkences per preardhjen e gjuheve.Por edhe nese nuk eshte e vertete kjo prapeseprape Jesusi dhe Khalidi kane qene afer me njeri-tjetrin, shume me afer se ç'mund te ishin me Shqiperine sepse te dy e kane vendin e tyre ne Lindjen e mesme!

[korçar]

Se pari o Ornament po te terheq vemendjen mbi dy fjale qe bien shume ne sy si te leksikut frankofon:
afere=affaire---çeshtje
frazes=phrase---fjali
(keto vijne kryesisht nga frengjishtja edhe pse renjen e kane latine)

Se dyti po te them se hilet intelektuale nuk te shkojne hic fare!
Perpiqesh si e si ta shmangesh piken kryesore "en train de tourner autour du pot" (po ta them frengjisht- te me falin te tjeret- meqe e nise me ange gardien).
Megjithese ligjerata tende permban shume paqartesi, mbase eshte e vetedashur por nuk besoj, une me sa kuptoj qendrimi yt eshte per nje perzierje te gjuhes shqipetare me fjale te huaja neqofte se ajo mund te krijoje lehtesira per kuptueshmerine!
Atehere, gjithe akademite letrare te shteteve te ndryshme te botes duke nisur me 40 te pavdekshmit e Akademise Franceze, jane atje per badihavgji, nuk sherbejne asgje, as edhe nje ideal?!

Te gjithe akademite e botes mundohen si e si te ruajne nje far origjjine linguistike duke mos u perzjere me huazime - brenda te mundshmes kuptohet dhe duke mos marre parasysh fjalore si ai i mjekesise ose i shkences te cilet jane bere pak a shume universale. Nje shembull nga me te fundit eshte e-mail(i) me origjine amerikane dhe qe ne France u shnderrua ne "courriel" ose ne "mél" (message électronique). Pse valle e bene ata kete?
Per te ruajtur origjinalitetin e gjuhes se tyre!
Sa per te qene i qarte dhe i thjeshte ne te folur, ti e the vete qe I.Kadare-ja perben nje shembull te veçante; ai ska nevoje te huazoje fjale gjuheve te tjera per vete faktin se Shqipja permban gjithcka ci duhet.
Pra duke vene ne pune nje institucion te vlefshem qe te vereje dhe te qortoje anashkalimet dhe "barbarizmat", dhe duke vepruar kryesisht ne vendet mesimdhenese - shkolla etj., - por edhe duke i dhene nje fare pushteti vendor, kjo e fundit mund te bashkepunoje dhe me institucione te tjera perkatese - me ministrine e kultures psh - per "ndeshkuar", ata qe shperdhosin gjuhen shqipetare (ose shperblim per ata qe bejne te kunderten). Psh nje mase qe mund te marre eshte "shperblimi" i atyre, gazetareve ne te shumten e rasteve, qe respektojne gjuhen me perdorim fjalori thelbesisht shqipetar; ne kete menyre do krijohet nje fare interesi dhe nje fare zinxhiri qe do terheqe gjithe ata qe lexojne sepse dihet se "gjeja e shkrojtur", si dhe ai audiovizuel, jane mjetet me te rendesisheme te perhapjes te nje gjuhe. Per me shume fjalori i vitit 1988 shqipetar eshte cilesuar si nje nga me te plotet ( komplete); pse atehere mos marrim mundimin dhe ta shfletojme per dy sekonda?
Per mua pra huazimi eshte mungese kulture; ama per te patur kulture duhet te krijosh dhe jo te "kopjosh" gjere e gjate!...

[ornament]

Nje saktesim te vogel;

PHRASE (fr); Phrasis; Phrazein (gr) ; Expliquer ; Shpreh, Shpjegoj, Fjali.

Pra s'vjen nga latinishtja, nejse, do te dua te ndalem pak te shpjegoj etimollogjine e FRAZE; FJALI.

Per kete duhet te shohim me kujdes fjalen greke PHRAZEIN; duke e shperbere gjejme dy pjese te saj PHRA (FRU) + ZEIN (ZË).
Duhet te dime qe, nga ZË kemi ZEUS; ZJAR; ZHURM; qe ne fakt ishte zhurma e RUFESE.
Duke qene pra se ZE lidhej me shume me ZOTIN, atehere FRYME + ZE = FRAZE lidhet me zerin njerezor (human).
Ndersa nga PHRA; FRE; FRYN; FRYM; FYT; kemi krijimin e FLAS; FJALE; FJALI. Duke thjeshtesuar arrijme ne perfundimin qe: FJALE + ZE = FRAZE. Pra nxjerrim origjinen shqipe te FRAZE.

Hehe, nje shpifje (shpikje) me shume, Henri duhet te jete e kenaqur..

Duhet thene se sot FJALI perdoret per gjuhen e shkruar, ne disa zona te jugut perdoret FJALOS, per FLET.
Ndersa FRAZE duhet te perdoret per gjuhen e FOLUR, nga ku kemi FRAZEOLLOGJI.
Ne fakt me keto pune duhet te merret akademia.

[ornament]

Me qe mu kujtu; AFFAIRE (fr); AFERE (shqip) vjen nga shqipja AFER; Prane <=> Problem.
Pra "tous ce/ceux qui nous concerne"

AFFECTIO (lat); miqesi, dhemshuri, per te afermit. Pra vjen dhe kjo nga AFER.
Apo eshte AFER qe vjen nga AFFAIRE, kjo ngelet per tu zgjidh gjithashtu nga akademia.

[korçar]

Sa sdi te pranosh humbjen o "humbamene"( duke qene se humbe). Po kjo nga e ka etimologjine...? I lexoj gjithnje me shume qejf e deshire ato qe shkruan se duhen pare dhe kufizimet e pseudo-intelektualeve.
(Po te jap dhe une nje informacion te vogel, thuhet "tout ce qui nous concerne" dhe jo "tous ce qui nous concerne" apo "tous ceux qui nous concerne - concernent". A e shikon sa me mire eshte praktika nga teorite fanatike!)