Muhamet Pirraku 68-ta

[Andi Ballshi]

Kontesti politik i kërkesa të demonstratave kosovare të 1968-s


12-12-2008 / Prof. Dr. Muhamet Pirraku
Konteksti politik i kërkesave të Demonstratave shqiptare të vitit 1968 nuk mund të kuptohen jashtë kornizave të frymës politike të “Lëvizja e së majtës së re” në Francë, në Gjermani, në Angli, me ndikim fillestar edhe në Demonstratat e Beogradit, në fillim të qershorit 1968. Dallohen nga këto me frymën e qartësuar popullsitë gjithëshqiptare të Doktrinës politike gjithëkombëtare të Enver Hoxhës, të spikatur veçanërisht nga korriku i vitit 1966.
Vërtet, Brezi shqiptar i ’68-tës u krijua në bankat e shkollave të mesme në qytetet e Kosovës dhe në fakultetet e Prishtinës e gjetkë në Jugosllavi, nga kapërcyelli në vitet’60. Deviza politike e shoqërore e këtij brezi mund të përmblidhet në një fjali të vetme: Dielli lind dhe perëndon në Shqipëri! Këtë koncept të të menduarit politik e sollën në Kosovë veprimtarët e Lëvizjes Irredentiste Shqiptare të fillimviteve të ’50: Qerim Ukë Ozdrimi, Hysen Thaçi, Skënder Kosova, Aziz Zhilivoda, Ajet Haxhiu, Bajram Rexha, Shaban Braha, Dervish Shaqa, Salih Shatri e të tjerë, por e fuqizuan mesazhet politike të përcjella në etër, fillimisht përmes Radio Tiranës - Kukësit dhe më vonë edhe përmes Televizionit Shqiptar.
Nga fundi i viteve të 50-ta, pikërisht më 1957, zuri themel organizimi politik ilegal shqiptar i Kosovës pikërisht me formimin e “Lëvizjes Revolucionare për Çlirimin dhe Bashkimin e Shqiptarëve” në krye me profesor Kadri Halimin. Programi politik i kësaj organizate u mbështet mbi platformën politike të Lëvizjes Irredentiste të viteve ‘50 të rimotivuar me kërkesa të reja. Kjo tërthorazi del edhe nga Takimi Qerim Uka - Enver Hoxha, më 2 janar 1963. Hoxha, i cili për kohën ishte shteti vet, Çështjen e Kosovës e quajti plagë të dhembshme për çdo shqiptar, “e cila do të shërohet vetëm kur kjo çështje të zgjidhet drejt, në bazë të aspiratave të kosovarëve”.
Mbështetur mbi këtë koncept që dominonte në mendimin politik të gjeneratës së re në Kosovë, në shtator të vitit 1963, u ngrit “Komiteti revolucionar” nën drejtimin e Adem Demaçit. Kjo organizatë gjatë konsolidimit do të riemërtohet: “Lëvizja Revolucionare për (Çlirimin) Bashkimin e Shqiptarëve”, realisht si vazhdimësi e asaj nga viti 1957. Në nenin Një të Statutit, të apro¬vuar në mars të vitit 1964, midis të tjerash, saktësohej: “Qëllimi i parë dhe i fundit i Lëvizjes sonë asht – çlirimi i krahinave shqiptare, t’aneksueme prej Jugosllavisë dhe bashkimi i këtyne krahinave me nanën e vet – Shqipninë”. Kjo kërkesë, veçanërisht nga mesi i gushtit të vitit 1964, kur u privua nga jeta mësuesi Fazli Greiçevci dhe pas përfundimit të Procesit gjyqësor, për Lëvizjen e Adem Demaçit, do të bëhet kërkesë politike jetësore e rinisë shkollore, studentore dhe e masave shqiptare në përgjithësi.
Nga mesi i vitit 1966, pikërisht me përpjekjet për demaskimin gjithëjugosllav zyrtar të Fraksionit antitoitist të Rankoviqit serbomadh, shënoi filli i gjysëmlegalizimit të kërkesës shqiptare për të drejta të barabarta me popujt e tjerë të Jugosllavisë, mbështetur në të drejtën për vetëvendosje të fituar me Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. Hapi i parë në këtë drejtim do të bëhej me ngritjen e statusit autonomi në statusin republikë të Kosovës, ndonëse Tirana zyrtare ende nuk kishte guxim të mbështeste hapur këtë kërkesë, pikërisht nga frika se mund të bashkohej reaksioni shqiptar antikomunist i trupëzuar në kujtesën balliste me linjën jugosllave komuniste të trupëzuar në titoizëm kundër rrugës revolucionare shqiptare të linjës marksiste-leniniste të trupëzuar në enverizmin popullist. Kjo qartë shihet nga tezat e Enver Hoxhës, të 23 korrikut 1966, për artikullin “Kush përgjigjet për krimet e gjenocidit të kryera në kurriz të popullsisë shqiptare të Kosovës e të Rrafshit të Dukagjinit, të Malit të Zi dhe të Maqedonisë”, në fund të të cilave shënoi porosinë: “Përveç të dhënave që kemi ne e që do t’i përdorim, të pyeten edhe shokët kosovarë për ndodhi të veçanta për ato çështje që përmenda më lartë, për të qenë më shumë të saktë”.
Zhvillimet e më vonshme treguan se Enver Hoxha, në vijimësi, doktrinën e vet politike për çlirimin dhe ribashkimin e Shqipërisë Etnike e mbështeti në patriotizmin e inteligjencies patriotike kosovare. Koncepti “kosovar”, për Enver Hoxhën, përfshinte shqiptarët nën robërinë jugosllave. Në direktivën e tij: “Çështja e Federatës Jugosllave duhet të lidhet ngushtë me Çlirimin e popujve të Jugosllavisë”, të datës 1 gusht 1966, midis të tjerash, saktësonte: “Shqiptarët e Kosovës nuk duhet të gënjehen dhe të braktisin rrugën revolucionare. Kjo është e vetmja rrugë e çlirimit të tyre dhe e vetëvendosjes. Të luftohet që tani ‘për me u bashkue me Shqipërinë’, kjo nuk të nxjerr në shteg. Kosovarët janë patriotë të flaktë dhe bashkimi me Shqipërinë ka qenë e është ideali i jetës së tyre, por për këta ka vetëm dy rrugë, rruga revolucionare dhe rruga reaksionare – shoviniste. E para është rruga e luftës, tok me popujt e Jugosllavisë. Kjo rrugë e çon popullin shqiptar të Kosovës në të drejtën e vetëvendosjes dhe deri në bashkimin me atdheun, Shqipërinë.
Rruga tjetër është aventurë; në këtë rrugë, qoftë edhe duke luftuar, shqiptarët e Kosovës do të bëhen preja e reaksionit jugosllav. Republika Popullore e Shqipërisë nuk mund t’u vejë në ndihmë, duke i shpallur luftë shtetit jugosllav. Vetëm në rast se shteti jugosllav atakon ose sulmon Republikën Popullore të Shqipërisë, atëherë ndryshon situata si për ne ashtu edhe për kosovarët dhe ky ndryshim bëhet përsëri në rrugën marksiste-leniniste, revolucionare pse Republika Popullore e Shqipërisë lufton kundër agresorit”.
Vërtet, pozita e Shqipërisë në konstelacionin ballkanik, evropian e botëror ishte tepër e keqe, ndaj Tirana zyrtare, më saktë Enver Hoxha, do të përkrah me dorëza edhe kërkesat legale institucionale të organeve politike e qeveritare të Krahinës Autonome të Kosovës e Metohisë për statusin republikë në kuadër të Jugosllavisë. Mbështetja e vakët e kësaj kërkese vinte si rezultat i faktit se Tirana zyrtare nuk kishte besim me mbulesë në qëndrueshmërinë në ato kërkesa të forcave politike “titiste” të Kosovës. Kjo del edhe nga Direktivat e Enver Hoxhës, më 19 shtator 1966: “Fitorja e popullit të Kosovës deri në vetëvendosje duhet të vijë dhe të organizohet, në një rrugë të gjatë, plot vuajtje, mundime dhe sakrifica nga vetë populli dhe jo nga këta krerë të shitur shqiptarë. Populli i Kosovës mund të udhëhiqet drejt në këtë rrugë e të fitojë të drejtat e tij të plota, vetëm nga revolucionarë të vërtetë shqiptarë kosovarë. Kjo është konditë absolutisht e domosdoshme për sukses. Të dhënat që dihen janë këto: Kosova e viset e tjera shqiptare në Jugosllavi, pjesë të Shqipërisë, u shkëputën nga mëma e tyre prej fuqive imperialiste dhe iu dhanë mbretërisë serbe. Kosova është shqiptare, mbetet shqiptare dhe i përket Shqipërisë”- saktësonte Enver Hoxha, dhe pasi hodhi dritë mbi rrethanat historike që ndikuan në faktin se pse, pas fitores mbi nazifashizmin, “Populli i Kosovës nuk u pyet për të ardhmen e tij”, sikur e riqartësoi udhëzimin e më hershëm për patriotët kosovarë: “Populli i Kosovës duhet të kuptojë në mënyrë të qartë, se RP e Shqipërisë nuk mund ta atakojë ose ta sulmojë Jugosllavinë. Në qoftë se Jugosllavia atakon Shqipërinë, ai është problem tjetër. Shqipëria do të mbrohet, do të luftojë dhe do të fitojmë. Atëherë edhe problemi i Kosovës do të vihet krejt ndryshe”.
Në frymën e doktrinës politike gjithëshqiptare populliste të tij, Enver Hoxha u ligjëroi edhe pjesëmarrësve shqiptarë e serbë nga Kosova në Simpoziumin për Skënderbeun, më 15 janar 1968, në Krujë: “Ne ju përshëndesim ju, si përfaqësuesit e inteligjencies kosovare dhe si bij të asaj pjese heroike të popullit shqiptar të Kosovës që ne e duam shumë. Ju jeni shqiptarë dhe ne jemi shqiptarë, jemi pra një popull. Qiejt mund të rrëzohen, por e vërteta që ju jeni vëlle¬zërit tanë e që ne jemi vëllezërit tuaj, pse kemi një mëmëdhe, një atdhe, nuk lëviz. Furtuna të tmerrshme kanë kaluar mbi popullin shqiptar. Mundet edhe nesër të bëjnë vaki gjëra të tilla, por populli shqiptar nuk do të robërohet tani më nga kurrkush. Nuk ka forcë në botë që ta ndalojë popullin shqiptar të rrojë i bashkuar, i lirë, i pavarur e sovran. Këtë e kanë vërtetuar kohët e lashta dhe kohët e reja. Po ta lypin rrethanat, këtë do ta vërtetojnë edhe kohët e ardhshme. Ne nuk mund të mos i themi këto të vërteta të mëdha, ndryshe do të bënim një krim. Këto që po jua them tash juve, ia kam thënë edhe Titos, kur u poqa me të për herë të parë më 1946 në Beograd. Ai më dëgjonte dhe, kur mbarova, më pyeti se ç’mendoja unë për Kosovën. Unë i thashë: - Kosova është shqiptare, i përket Shqipërisë dhe duhet t’i kthehet Shqipërisë”.
Në fund të notesit, Enver Hoxha konstatoi: “Nga përshtypja që pata më duket se ata dëgjuan me vërejtje të madhe, fytyrat e tyre ishin shumë ekspresive. Në dukje u ndanë si të kënaqur. Një gjë është e sigurt dhe do të ngjasë, këto që thashë unë, ata do t’i përhapin në Kosovë. Kjo do të jetë pozitive”.
Vërtet, ashtu dhe ndodhi. Fjalët e Enver Hoxhës shkuan vesh më vesh, në çdo vatër shqiptare. Porosi të veçanta, udhërrëfyese politike për inteligjencien patriotike dërgoi edhe për pjesëmarrësit nga Tirana në Simpoziumin për Skënderbeun, në fi¬llim të muajit maj 1968, në Prishtinë. Ardhja e dijetarëve tiranasë, misionarë të Enver Hoxhës, për habinë e tyre, në Prishtinë gjeti shtruar sofrën e aktivitetit politik kombëtar gjithëshqiptar unik. Ishte këtu një plejadë e intelektualëve krijues që përfaqësonin lëmi të ndryshme: në arsim, në administratë, në kulturë, në shkencat albanologjike dhe historiografike, në media e në publicistikë, realisht të lidhur në një grup të shokëve të një mendimi politikë intimë, të vetëquajtur: “Çeta e Bajo e Çerçiz Topullit”. Emri i këtij grupi sot tingëllon romantik, por për kohën ishte përcaktues ideologjik kombëtar shqiptar. Veprimtarët e këtij grupi ishin perceptuesit dhe transmetuesit e porosive që rrezatonin nga historia e lavdishme dhe Tirana zyrtare. Grupi i “Bajo e Çerçiz Topullit”, përpos faktit së në brendi kishte së paku një vazhdues të Betuar të “Lëvizjës Revolucionare për Bashkimin e Shqiptarëve”, të Adem Demaçit, deri tashti, kishin një aktivitet mbi katërvjeçar, si lidhje e asaj që mund të quhej Ilegale (Rrezatim nga Tirana) me disidentizmin patriotik shqiptar në qarqet komuniste - titoiste të Kosovës. Brenda këtij rrethi intelektualësh u farkëtua edhe ideja për Demonstratat e vitit 1968, (shih IDEJA/1 an) të projektuara si “studentore”, kurse Eminenca e kaltër në këtë rreshtim ishte arsimtari Ismail Dumoshi. Këtu, për hir të realitetit shkencor, duhet të spikasim faktin se: fryma shqiptare populliste e Enver Hoxhës ishte edhe frymë disidente dominuese edhe në diskutimet në aktivet komuniste komunale dhe krahinore si dhe në kolektivet punuese katërçipërisht Kosovës nga gushti deri në tetor të vitit 1968 – për ndryshimet kushtetuese në Kosovë, për Kushtetutën e Kosovës dhe për statusin republikë të Kosovës, njësi shtetërore e barabartë me republikat e tjera në Federatën e Jugosllavisë. Kjo konsiderohej si hapi më premtues për realizimin e vetëvendosjes së shqiptarëve në një të ardhme më të qetë, ose më të turbullt.
Të sjellim edhe këtë fakt: Shumë nga këto që u përmblodhën më sipër mund të vigjilohen edhe në kundërakuzat që Enver Hoxha, më 5 dhjetor 1968, ua ktheu titoistëve kosovarë e jugosllavë, lidhur me vlerësimin e tyre se: Demonstrata e 27 nëntorit në Prishtinë është nxitur “nga jashtë”, me aludim në Tiranën zyrtare. Pa e fshehur ndikimin e Tiranës zyrtare në zhvillimet në mbarë arealin shqiptar nën adminis¬trimin shtetëror të Jugosllavisë avnojiste, midis të tjerash, Enver Hoxha do të konstatojë: “Demonstratat që u bënë janë preludi i simfonisë patriotike të shqiptarëve të Kosovës. Më kot titistët bërtasin se po ndërhyjmë ne. Jo, ky zjarr vatrën e ka brenda në vetë Kosovën. Zjarrin e ndezin patriotizmi i kosovarëve dhe kërkesat legjitime të tyre, zjarrin e nxitin shtypja dhe robëria titiste. Fari i ndritur i PP të Shqipërisë nuk ka se si të mos bëhet shembull dhe udhërrëfyes, jo vetëm për shqiptarët e Kosovës, të Maqedonisë dhe të Malit të Zi, por për të gjithë popujt e Jugosllavisë që luftojnë për çlirim. Dashka nuk dashka Titoja, shqiptarët e Kosovës i kanë sytë dhe zemrën te RP e Shqipërisë, te PPSH-ja”.
Atë që tashti thoshte Enver Hoxha ishte realitet që e dinte akëcili jugosllavë. Por, duhet të konstatojmë faktin se shpërthimi i Demonstratës së 27 Nëntorit në Prishtinë, Tiranës zyrtare i gdhiu fare e papritur. Akademiku Kristaq Prifti, i cili aso kohe punonte në Sektorin për Kosovën të Komitetit Qendror të PPSH-së, në ditën që për të parën herë po e shkelte tokën e Tiranës Papa Gjon Pali II (pranverë 1993), ma konfirmoi faktin: “Enver Hoxhës iu deshën tri-katër ditë për të ngritur qëndrimin zyrtar shtetëror të Shqipërisë për Demosten e Nëntorit në Prishtinë...” Në qarqet komuniste e të udebesë jugosllave do të qarkullojnë edhe mendime se Demonstratën e 27 Nëntorit 1968 e organizuan spiunet e NKVD-së, si hakmarrje ndaj Jugosllavisë për qëndrimin e saj kundër inkursionit rus në Qekosllovaki, që ndodhi pas Demonstratave studentore në Beograd. Nga qarqet udbashe titoiste, e nostalgjikët e Titos, më vonë, u lëshuan në qarkullim edhe pandehma se Demonstratat e 1968-tës, si edhe ato të vitit 1981, i “organizuanë” serbet, për të krijuar alibi kundër statusit autonomi të Kosovës. Këto pandehma ogurzeze, si për çudë, u pëshpëritën nga ish-udbashët shqiptarë titoistë edhe tashti, sa po u botua lajmi për mbajtjen e një aktiviteti shkencor për Demonstratat e ’68-tës. Meqë posedoj edhe fakte nga njohja personale e rrjedhës së ngjarjes, kjo me shtrëngoi të vendosi për të marrë pjesë në këtë aktivitet shkencor pikërisht me këtë kumtesë, për të ndriçuar aspektet kryesore të kontekstit politik të kërkesave të demonstratave të vitit 1968, me një përqendrim në formulimin e kërkesave programatike të Demonstratës së 27 nëntorit 1968 në Prishtinë.
Për këtë, duhet të nisemi pak më larg. Të ritheksojmë faktin se mendimi për organizimin e Demonstratave studentore në Prishtinë ka nisur të lëshojë shtat sapo u lëkund “Lë¬vi¬zja e së majtës së re” në Francë, në Gjermani, në Angli, por me shpërthimin e Demonstratave studentore në Beograd, në fillim të qershorit 1968, u duk sikur po rrihte ora për ngritjen edhe të studentëve të Fakulteteve të Universitetit të Beogradit në Prishtinë. Autori i kësaj kumtese (arkivit për hulumtimin dhe publikimin e lëndës arkivore pranë Arkivit Shtetëror të Kosovës, aso kohe për punë hulumtuese shkencore në Beograd, jo vetëm se u solidarizua me kërkesat e “Programit politik aksionar” të demonstratave të Beogradit, por edhe kontribuoi me poezi kushtrimi në gjuhën serbe, të cilat do të recitohen nga studentë të ndryshëm. Në fakt, autori i tyre, Çerçizi i “Çetës së Bajo e Çerçiz Topullit”, në vijimësi, me telefonata dhe me informata dora-dorës, informonte bashkëveprimtarët që gravitonin në “Çetën...” e sipërpërmendur, pikërisht Tahir Abdylin dhe Ismail Dumoshin, e të tjerët, për rrjedhën e demonstratave si përvojë për organizimin e Demonstratave Studentore në Prishtinë, sapo të përfundonin ato në Beograd.
Kthesa që ndodhi në karakterin e Demonstratave të Universitetit të Beogradit pas infiltrimit në drejtimin e saj të profesorëve nacionalistë serbomëdhenj të lagjes së Dobrica Qosiqit, para se të bëhej publike kjo, autori i kësaj kumtueseje nga vendi i zhvillimeve i informoi bashkëveprimtarët e “Çetës së Bajo e Çerçiz popullit” dhe preferoi një pritje të zhvillimeve, në anën tjetër ia drejtoi Titos një promemorie në disa faqe shkrimi me kërkesa për barazi dhe liri politike e kombëtare të shqiptarëve me të drejtën në vetëvendosje mbi bazë të fitores së Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, të sublimuar në Rezolutën e Konferencës së Bujanit. Dokumenti u nënshkruar me sintagmen: “Komiteti i Rinisë Shqiptare”.
Shpërndarja e Demonstratave të Beogradit me dhunë policore brutale, kërcënimi rus ndaj Jugosllavisë me rrezikshmëri edhe për Shqipërinë, Fjalimi i Enver Hoxhës në mbrojtje të Jugosllavisë dhe fillimi institucional i diskutimeve për ndryshimet kushtetuese në Kosovë, me kërkesa kombëtare publike shumë të avancuara, bëri që, intelektualët e bashkuar në “Çetën e Bajos e Çerçiz Topullit”, ndonëse dyshonin fuqimisht në fitoren institucionale, hëpërhë, t’i bashkonin përpjekjet në kuadër të përpjekjeve të instancave politike institucionale shqiptare të Kosovës. Kjo, siç u pa më sipër, ishte edhe porosi e qartë e kreut të piramidës qeveritare të Shqipërisë. Kërkesa për ngritjen e statusit autonomi në statusin republikë të Kosovës u elaborua përfundimisht në Mbledhjen dyditore të Aktivit Politik të Komunës së Prishtinës në fillim të shtatorit 1968, në të cilën mori pjesë kreu politik, policor, qeveritar dhe elita universitare e shkencore e Kosovës. Autori i kësaj kumtese aty vinte nga Arkivi Shtetëror i Kosovës dhe mbajti shënime të plota për zhvillimet. Dështimi i Diskutimeve publike për statusin “republikë” të Kosovës, që do të tërhiqte pas edhe zgjidhjet e tjera të karakterit ekonomik, kulturor, politik e kombëtar për të gjithë shqiptarët nën robërinë jugosllave, ndikoi fuqimisht në rizgjimin dhe konsolidimin e disponimit antijugosllav të inteligjencies dhe të masave shqiptare. Në mënyrë zinxhirore do të shpërthejnë demonstrata: në Prizren, më 6 tetor; në Therandës, më 8 tetor; në Pejës, më 19 tetor; në Prishtinës, Besianë, Gjilan, Ferizaj dhe Mitrovicë, më 27 nëntor; në Tetovës, më 22 dhe 23 dhjetor 1968 dhe në Ulqinit në qershor të vitit 1969. Një hulumtim empirik do të zbulonte faktet se ku dhe në cilat përmasa ishin të pranishëm veprimtarët e “Çetës së Bajo e Çerçiz Topullot”. Kërkesat e demonstratave shkonin në mbështetje të kërkesave ekonomike, politike e kombëtare të deklaruara në mbledhjet e aktiveve politike në Kosovë, përfundimisht me Mbledhjet e Aktivit politik të Prishtinës. Në zinxhirin e Demonstratave shqiptare të ’68-s, ajo e datës 27 nëntorit në Prishtinë, kushtuar Ditës së Pavarësisë së Shqipërisë, Ditës së Flamurit Kombëtar Shqiptar, e tronditi veçanërisht opinionin jugosllav dhe zgjoi interesimin e qarqeve politike të vendosjes në Evropë dhe në botë, për dy shkaqe më kryesore: E para, ishte e organizuar mirë, ishte gjithëpërfshirëse - studentore, shkollore, intelektuale dhe gjithëpopullore, dhe e dyta, për faktin se ngërthente kërkesat politike programatike për të drejtën në vetëvendosje të shqiptarëve në Jugosllavi, mbi bazën e filozofisë politike marksisto-leninisto-enveriste, që konsiderohej si mundësi premtuese e vetme për zgjidhjen e Çështjes Shqiptare të dhunuar me vendime të padrejta të Evropës më 1878, më 1913, më 1920 dhe me Vendimet Anglo-amerikano-ruse të Luftës së Dytë Botërore.
E ndjej për detyrë shkencore që shkurtimisht të pasqyrojë të vërtetën historike lidhur kërkesat politike të Fjalimit të lexuar nga studenti i Fakultetit Teknik, Osman Dumoshi. Ato janë Kërkesa të elaboruara gjerësisht nga veprimtarë të veçantë të “Çetës së Bajo e Çerçiz Topullit”, me angazhimin e drejtpërdrejtë të Ismail Dumoshit. Nga mesi i nëntorit 1968 në Prishtinë u hap ekspozita “60-Vjetori i Kongresit të Manastirit”. Ishte kjo ngjarje kulturore e papërjetuar ndonjëherë në trojet shqiptare nën robërinë jugosllave. Ciceroni i saj, që ishte edhe njëri nga bartësit e hulumtimit të fakteve dhe të mbarështimit të saj, si dhe shumë veprimtarë të “Çetës...”, profesorë, gazetarë e publicistë, do ta shfrytëzojnë ekspozitën për propagandë kombëtare midis rinisë studentore e shkollore, dhe do ta testojnë mundësin e përmasave të pjesëmarrjes së rinisë e të popullit në një demonstratë eventuale. Ismail Dumoshi, arsimtar e drejtor në Qendrën Shkollore në Kastriot, vazhdonte të ishte Eminenca e kaltër e asaj që do të ndodhë më 27 Nëntor në Prishtinë. Së bashku me “Çerçizin” në kafenenë “Khajami”, duke pasur para vetës “Programin politik aksionar” të 4 qershorit 1968 të “Universitetit të Kuq - Karl Marks” të Beogradit, si dhe shënimet nga Mbledhja e Aktivit Politik të Prishtinës, i diskutuan dhe i formuluan kërkesat kryesore të cilat do të gjenin vend në Fjalimin për demonstratën. Realisht, u ndoq rruga e reduktimit, të zbutjes së kërkesave të Demonstratave të Beogradit dhe të Mbledhjeve të aktiveve politike komuniste në Kosovë. Ishte qëndrim i përgjithshëm i pjesëtarëve të “Çetës së Bajo e Çerçiz Topullit”, që të kihej kujdes për epilogun e Demonstratave, pikërisht mundësia për mbrojtjen para gjyqit të të burgosurve eventual. Nuk kishte një qëndrim unik që të futej në kërkesa, si pikë e veçantë, edhe e Drejta e shqiptarëve për vetëvendosje, por u la të nënkuptohej nga përmbajtja e Fjalimit që do të hartohej. Me kërkesën këmbëngulëse të autorit të kësaj kumtese, Ismail Dumoshi do të pajtohet që në kërkesat që do të theksoheshin në Fjalimin programatik të mos figuronte ajo për statusin republikë të Kosovës, për faktin se ishte lakuar shumë në diskutimet partiake shqiptare titoiste, binte ndesh me kërkesat e LANÇ, me Programin politik të ONDSH, dhe me statutin e “Lëvizjes Revolucionare për Bashkimin e Shqiptarëve”, si dhe me direktivat e Enver Hoxhës për intelektualët kosovarë kombëtar. Statusi republikë i Kosovës nuk e zgjidhte Çështjen Shqiptare përfundimisht. (= me S. Novosella an)
Këtu e tutje, me të ashtuquajturin “Komiteti i Demonstratave me 27 Nëntor 1968” (jo “Grupi politik”, siç u dëgjua në Konferencën Shkencore të 24 e 25 Nëntorit 2008) do të punojë drejtpërdrejt, vetëm Ismail Dumoshi, por në mënyrë të padukshme ose të hapët, i ndihmuar nga Hasan Salaj, Demë Fetaj, Murat Blaku (Bajo) e të tjerë. Studentët organizues të Demonstratës së 27 Nëntorit, si edhe nxënësit e intelektualët që i organizuan demonstratat në qytetet e tjera, më herët dhe pas 27 nëntorit, nuk ishin të manipuluar nga askush, ishin të vetëparapërcaktuar për therorë të mundshëm të lirisë kombëtare. Ndërkaq, përmasës madhështore të pjesëmarrjes në Demonstratë do t’i kontribuojnë veprimtarët e “Çetës...” - profesorë të shkollave të mesme: Fehmi Pushkolli (në Normale), Demë Feta (në Shkollën Teknike), Ismail Dumoshi (në Qendrën Shkollore në Kastriot), Idriz Gërvala (në Shkollën Ekonomike dhe dhe të Entit për Inkuadrim), mandej Hasan Salaj e Xhakush Çapari në Radi-Prishtinë, Gani Bobi në gazetën “Rilindja”, Halil Alidemaj në Komunën e Prishtinës. Me studentët e filozofikut, Ekonomisë e të Drejtësisë u morën kryesisht: Tahir Abdyli, Murat Blaku, Pirraku e të tjerë, me studentët e Teknikut kryesisht studentët e teknikut të tubuar rreth Osman Dumoshit, kurse Eminenca e kaltër, Ismail Dumoshi do të merret edhe me punëtorët e Elektro-ekonomisë së Kosovës. Lëvizja nxori në ballë edhe persona të tjerë: intelektualë, studentë e nxënës, të denjë për drejtues dhe të gatshëm për viktimizim personal për interesa të kombit.
Të shtojmë edhe këtë: Veprimtarët e “Çetës së Bajo e Çerçiz Topulli” e bartën barrën kryesore edhe gjatë procesit gjyqësor të drejtuesve të Demonstratës së 27 nëntorit 1968 në Prishtinë. Me një pëlqim të studiuar me kompetencë, për avokat do të angazhohet beogradasi Fila Filota, por dhe për mbledhjen e kontributeve vullnetare për mbrojtjen. Avokati Filota gjatë procesit të gjykimit në Gjyqin e Qarkut në Prishtinë, ishte i vendosur në hotelin “Metohija” në Pejë. Mbrojtja ishte e dinjitetshme, edhe kundër vullnetit të ndonjërit nga të arrestuarit, të cilët nuk preferonin shfajësimin. Të dhëna me shkrim, për nevoja të mbrojtjes, avokatit Filota ia siguruan veprimtarët e “Çetës së Bajo e Çerçiz Topulli”. Autori i kësaj kumtese i përcolli me kujdes gjykimet e organizatorëve të Demonstratave të ’68 Shqiptare, mbajti shënime të veçanta për proceset gjyqësore dhe dënimet, kurse të tjerët nga “Çeta e Bajo e Çerçiz Topullit”, sipas afinitetit dhe mundësive, personalisht ose me anë të të besueshmëve, si edhe para demonstratave, informonin përfaqësuesit diplomatikë të Shqipërisë, e të tjerë, në Beograd, Sofja, Bukuresht, Budapest, Vjenë, Stamboll, Ankara, Selanik e gjetkë, për gjendjen në Kosovë dhe në tokat shqiptare nën Jugosllavinë.
Tashti, besoj, e kemi më të qartë kontekstin politik të kërkesave të demonstratave shqiptare të vitit 1968 në Kosovë, por e kemi më të qartë edhe shkakun pse në kërkesat me shkrim të organizu¬esve të Demons¬tra¬tave të 27 nëntorit 1968 nuk ishte futur edhe kërkesa për statusin republikë të Kosovës, por që do të brohoritet nga demonstruesit si inerci e mbetur nga diskutimet publike në aktivet politike të Lidhjes së Komunistëve të Kosovës. Autori i kësaj kumtese edhe tashti është besnik i Kërkesës politike për Vetëvendosjen e popullit të Kosovës, kurse statusin “pavarësi e mbikëqyrur” të Kosovës e vlerëson dhunë ndërkombëtare, të njëjtë me statusin “Principatë e Shqipërisë” së vitit 1913.

[Brari]

interesant ky shkrim..

na sill perseri nga ky pirraku ndoj shkrim..

[Andi Ballshi]

Ajshe Ahmeti: ORGANIZIMI I DEMONSTRATAVE TË VITIT 1968
Shkruan Ajshe Ahmeti (Kujtime)
Erenikuton, 17 Nov 2008 07:33am
Botuar: E enjte, 20 nëntor, 2008 12:25 pm
Demonstratat e 27 Nëntorit të vitin 1968 në Podujevë ka qenë e parapar për datën 8 Nënëtor të vitit 1968, ditën që ishte caktuar të mbëhet një miting, me rastin e çlirimit të Podujevës.
Në atë kohë isha nxanëse e gjimnazi “8 Nënëtori” në Podujevë, i kisha vetëm 16.vjet.
Unë për ç’do mëngjes e kisha “detyrë shtëpiake”, që së paku një herë në ditë të dal për blerjen e gjërave ushqimore për familje. Për çdo ditë, së paku njëherë kthehesha në dyqanin e rrobaqepësisë të dhëndrit tim Avdullah Nishefcit, që ma shumë e quanin Avdullah terzia. Një ditë, sa më kujtohet ka qenë shtator 1968, Avdullahun nuk e gjeta në dyqan, ku punonte, por në deponë, prapa dyqanit. U habita kur aty gjeta, djalin e axhës tim, profesorin dhe piktorin Selatin Ahmetin. Në rend të parë më tërhoqi vëmendjen një përhurë e kuqe ngjyrë gjaku, e shtrirë mbi një tavolinë. Mbi atë pëlhurë të kuqe Selatini vizatonte shqiponjën dykrerëshe, ndërsa Avdullahu e plotësonte me një ngjyrë të zezë, ishte hera e parë që pashë dhe preka flamurin kombëtar. Ai moment as që mund të harrohet, por as të përshkruhet. Ky ishte flamuri i parë i punuar në punëtorinë Avdullahut, dhe ky Flamur, sa di unë u priu demonstratave të Podujevës.
Isha e re, 16 vjeçare, edhe më parë e respektoja Avdullahun, si dhëndër, por nga ky moment Avdullahu, bashk me djalin e axhës tim, profesori e piktorin e njohur, Selatin Ahmetin, i idealizoja, dhe që nga ky moment ata u bënë frymëzues dhe udhërrëfyes për mua. Isha e gatshme që edhe unë të merrja pjesë në punimin e Flamurit të parë, që edhe sot kam bindjen se ishte, ndoshta Flamuri i parë që punohej nga një zejtar, dhe nga një profesor llapjan. Ata sikur t’i kishin lexuar mendimet e mia. Dhe për njëherë mu përgjegjën: Këtë Flamur do ta punojmë vetë, ndërsa flamujt tjerë do t’i punojmë së bashku. Kështu edhe vërtetë ndodhi. Ato ishin ditët më të lumtura për mua, më dukej vetja se u rrita dhe po bëja një punë të madhe e të vlefshme. Edhe sot, pas 40 vjetësh, kur shkoj te motra ime Sabria dhe dhëndëri im Avdullahu, nuk mundëm të dali nga banesa pa e shikuar dhe pa e prekur flamurin e demonstratave të Podujevës të cilin edhe e barti Hasan Shala, i vëllai i dëshmorit Shaban Shala, gjatë demonstratave të 27 Nëntorit, 1968, në Podujevë.
Pas asaj ditë unë i shpeshtova edhe më shumë shkuarjet në dyqanin e Avdullahit. Vëreja se aty vinin shumë njerëz të njohur e të panjohur për mua. Shumica ishin mësues. Që edhe i njihsha. Në fillim, me hyrjen time në dyqan, ata i ndërprerin bisedimet. Një ditë, pasi ata shkuan, Avdullahu mu drejtua pak si seriozisht. Pasi heshti pak, si në dyshim më tha; E di je paksa e re, por megjithatë, mendoj se mundesh pak me na ndihmuar. Unë mezi prisja të më besohej ndonjë detyrë . Qysh kur pata parë flamurin kuqezi, sikur më thoshte diçka është duke u përgatitur, por çka nuk e disha dhe nuk kisha guxim të pyetsha. Pyetja e parë që më bëri ishte: A ke besim në ndonjë shoqe apo shok të klasës, dhe a je gati të marrësh ndonjë detyrë... Pyetja, dhe mënyra e pyetjes, që më bëri Avdullahu bukur shumë më preku, Avdullah jam në gjendje me pranuar çdo detyrë që të më jipet dhe jam e gatshme edhe aftë, ma mer mendja, që do t’i dal zot çdo detyre të dhënë, ia thash, dhe ia numrova disa shokë e shoqe gjimnaziste që edhe ai i njihte.
Pas kësaj bisede Avdullahu filloi që të m’i besoi disa gjëra, kuptova se Avdullahu me disa shokë ishin duke u përgaditur për mbajtjen e DEMOSTRATËS, me 8 Nëntor, e cila nuk u organizua. Përse nuk u organizuan nuk më kujtohet në detale. Por më kujtohen disa momente që do t’i tregoj, këtu më poshtë.
8 Nëntori ishte përvjetori i manifestimit ditës të çlirimit të Podjevës, por edhe dita e gjimnazit “8 Nëntori”. Për ditën e shkollës, në atë kohë përgatitshim programe të ndryshme kulturore dhe sportive. Unë u mersha me aktivitete kulturore, mirëpo për shkak detyrave të cilat më ishin besuar nga Avdullahi, dhe Hakif Sheholli, që ishte shok i Avdullahut, rreth organizmit të Demostratës e cila ishte parapar që të mbahet në të njejtën datë, unë heshtazi u tërhoqa nga aktivitetet e shkollës për atë ditë. Në qendër të Podjevës ishte caktuar që të mbahet tubimi popullor, në ditën e cekur më lartë. Organizatorët e Demonstratës kishin bërë përgatitjet me të cilat edhe unë isha e njoftuar, dhe i kisha detyrat e caktuara. Unë isha në lidhje me Avdullahun dhe Hakif Shehollin, kisha për detyrë t’i sinjalizoj Sabit Sylën dhe Bahri Shabanin, se kur duhet të vinin në miting me transparentet me parullat e shkruar, dhe të cilat ishin në dyqanin e Avdullahut, e që duhej t’i sillnin në miting, po ashtu kam pas për detyrë ta mbaja tekstin – letrën që duhej të lexohej në miting. Më kujtohet edhe një detal: Avdullahu, ma besoj një sekret dhe më porositi që t’ia kryeja: më tha, Ajshe, nëse më burgosin , ose më ndodhë diçka, ta dish se nj letër e kam shkruar dhe e kam fshehur nën stufën e naftës, këtë duhet t’ia jepësh Sabries, Sabria, motra ime ishte edhe shoqja e Avdullahut, ajo ishte në Spital, se ato ditë ju kishte lindur djalin i pagëzuar me emrin Arben.
Pas përfundimit të mitingut, dhe pasi që nuk u mbajt demonstrata,unë shkova në shkollë dhe ju bashkëngjita shokëve dhe shoqeve të mija të shkollës të cilët ishin duke festuar me aktivitete festive të parapara për Ditën e shkollës . Shoqja e ime e klasës Adilja, më pyti se ku isha gjerë atëherë, ju përgjigja dhe i thash se isha në shtëpi për shkak të disa obligimeve të mija familjare.
Pas kësaj bëheshin përgatitjet për mbajtjen e demonstratës më 27.Nënëtor.
Më kujtohet se më vonë, përveç meje në aktivitetin rreth organizimit të demonstratave, që u bën më 27 Nëntor, janë angazhuar edhe shumë nxënës tjerë të Gjimnazit. Të gjithë ishim të gatshëm që të jepeshim maksimalisht kontributin tanë, që organizimi i demonstratave të ishte sa më masive. Nisja për demonsnstrim, ishte e caktuar të bëhej nga oborrit i Gjimnazit. Kështu ishte porosia e organizuesve. Unë i sha e kyqyr në organizimin e Demostratës. Disa ditë, para ditës së mbajtjes së demostratës më pytën se a mundem që gjatë demonstratës, ta mbaj fotografinë e Skënder Beut me Nazife Blakun. Unë menjëherë pranova, mirëpo Nazifja nuk pranoj këtë detyrë. Unë ju thash, pasi Nazifja nuk po pranon që ta bartë fotografin me mua, ma jepni mua, se do ta barti vetë, mirpo me këte nuk u pajtuan të përmendurit.
Në atë kohë shkojsha në shkollë në ndërrimin e pas ditës. Demostrata ishte e caktuar që të fillojë në orën 13.00. me pretekst që të përfshihen dy nderimet e shkollës, nxënësit e para ditës dhe të pas ditës. Unë si për ç’do ditë gjithashtu edhe atë ditë,u nisa prej shtëpie me shkuar në shkollë, mirëpo isha shumë e shqetësuar se mos po dështon prapë mbajtja e Demostratës. Kur u afrova te shkolla, u vrejke një lëvizje e njerëzve kogja e madhe. Organizuesit e demonstratave, erdhën pikërisht në orën e caktuar në oborrin e Gjimnazit. Kolona ja filloj prej shkollës, të së cilës i paraprijshin organizatorët e demonstratës me Flamurin kuq e zi që e kishte punuar Avdullah Nishevci. Shqiponja ishte e pikturuar nga Profesori Selatin Ahmeti siç e kam cekur edhe ma lartë, ndërsa Transparentet i kishin shkruar Hakif Sheholli, Sabit Syla dhe Bahri Shabani, në Teqen e qytetit, të cilat edhe i kishin ruajtur dhe ishin përkujdesur për tri ditë dhe tri netë. Bartësit e Flamurit dhe të Transparenteve i dhënë një hijeshi dhe një pamje të paparë rrugëve të Podjevës.Unë asnjiher nuk kisha përjetuar diçka ma madhështore. Pas tyre u radhitëm edhe ne nëxanësat, ku ishim komplet nxënësit e klasasës time dhe shumë nëxënsa të tjerë dhe qytetarë të Llapit. Kolona me organizatorët dhe të tjerët pas tyre, shkojnë drejtë qendrës të Podjevës duke brohoritur: duam Vetëvendosje duam Republikë dhe parrolla tjera, dhe duke kënduar këngë patriotike ku u ndëgjojshin shum zëra, por prej tyre ma të theksuar ishin ishin zërat: si i Esat Mehmetit , Selatin Setës, Fatmir Sejdiu, Ejup Shehollit, Adile Luta Nexhmi Rexhepi Mehmet Blakëqori dhe shumë të tjerëve. Kolona ishte e drejtuar kah qendra e Podjevës. Kur mbrijtëm afër Komunës unë u ndava nga kolona dhe dola në tjetrën anë të rrugës, për shkak që mos më shihte Axha im Danushi, se pse u friksojsha, se mos po më qorton. Në ato qaste e takova nj nëxanëse të kombësis sërbe e qujtur Rada Markoviq, e cila më pyti se çka është kjo, unë ju përgjigja se nuk e di dhe nuk kam lidhje. Pas 2-3 minutash prapë ju bashkëngjita kolonës dhe vazhduam demonstrimin. Po atë ditë ishte ditë e nisjes të disa djemve për në shërbim ushtarak. Disa prej tyre kishin organizuar përcjelljen e shkuarjes me tupana, edhe tupangjit iu bashkangjitën demostrusve. Ajo ditë u shëndrua në nji dasmë të madhe Llapjane, në të cilën u përfshin shumë qytetar Llapjanë të grup moshave të ndryshme, nga më të vjetrit e gjerë te nxënësat e shkollave fillore. Demostrata u kry pa kurfar ekcesi
Ne nëxanësat e nderimit të pas ditës pas kryerjes së demonstratës,vazhduam dhe shkuam në shkollë, por në vend të klasës ne, sipas urdhrit të profesorëve hymë në sallën e Edukatës fizike. Aty ishin disa profesorë, Drejtori i shkollës dhe disa përfaqësusë nga strukturat politike. Kryesuesit e tubimit, na qortuan pse kemi mar pjesë në Demostrat. Pas përfundimit të takimit shkuam nëpër klasa. Atë ditë sipas orarit të mësimit, në atë orë kishim gjuhë shqipe, kur hyri në orë profesori N. R., ne ishëm thua se të gjithë në këmbë duke komentuar për rrjedhën e demonstratatës. Profesori i përmendur ishte shumë i nervozuar, ai e gjuajti ditarin në tavolinë me nj forcë shumë të madhe dhe tha: Uluni të gjithë në vendet e juaj dhe nxjerrni nga nji fletë të pastër për të bërë hartim. Tema e hartimit mjerisht sot nuk më kujtohet, por e di që ka qenë me përmbajtje filozofike dhe lidhur me demonstrata. Unë dhe shumica e nxënësve nuk shkruam as gjë, e di se pata dorëzuar fletën e pastër. Profesori Nazmi,atë punime kur nuk na e solli.. Kënaqësia ime më e madhe ka qenë, kur shkova në shtëpi dhe dëgjova duke i komentuar demonstratat me një simpati të madhe. Duke i dëgjuar se si flisnin me atë simpati unë u trimërova dhe u tregova fill e për pe. Axha i im Danushi prej të cilit u frigësojsha shumë siq e kam potencuar edhe më lartë, se si kam dalë nga kolona, mos të më shef dhe babai i im, ata më dhanë përkrahje të plotë dhe u pajtuan plotësisht me idetë e mija, për vazhdimin e asj rruge. Pas përkrahjes së tyre, unë u pendova shumë që nuk shkova edhe unë që të mar pjesë në demostratat që u organizuan, po atë ditë, në Prishtinë për të cilën isha e informuar edhe nga vllau i im Fatmiri i cili në at kohë ishte student.

Të nesërmën, posa dola në rrugë u takova me Rada Trajkoviqin, e cila mu drejtua me këto fjalë në gjuhën sërbe: Ku e ki Enver Hoxhën bre J.... Tebe i Envera. Ju përgjigja ashu si e lypi. Enverin e kam shëndosh e mirë, po ti ku e ke Rankoviqin. I ndrum edhe disa fjalë të ndyta, ajo mu edhe unë asaj pastaj e ndoqa për ta nxënë me e rrahë, e nëxana dhe ja mëshova disa herë pastaj ajo iku. Të nesërmen kur shkova në shkollë, menihere më thirën në mbledhje të Komitetit të rinisë së shkollës, meqë isha anëtare e kiti forumi. Ramadan Paqarada, ishte Kryetar, Nazife Blaku, Rada Markoviq dhe Rada Trajkoviq ishin antare. Në këtë mbledhje ishin të pranishëm përveç anëtarve të Komitetit të Rinisë, Drejtorit të Gjimnazit, Selman Qerimi, edhe Rrahim Gashi, kryetar i Rinisë në Podujevë, i cili haptas na ka mbrojtur, derisa shumë politikan të tjerë na sulmonin. Në atë mbledhje u diskutua për pjesmarsit, antarët e Komitetit të shkollës, të cilit kishin marrë pjesë në Demostrat. Diskutohej rreth përjashtimit të pjesmarrsëve në Demostrata, jo vetëm nga Komiteti i Rinisë por edhe nga shkolla. Unë mujsha me u mbrojt pasi isha takuar me Rada Markoviqin, në qastin kur isha e larguar nga kolona siç e ceka më lartë. E përmendura me këmbëngulje potenconte për mua, se nuk kam marë pjes në demostrat, prandaj edhe unë nuk pranojsha që isha në Demostratë. Mirëpo Rada Trajkoviq, na kishte përcjellë tanë kohës, rrugëve kah kishim lëvizur. Ajo thoshte, Ajshja ka qenë në demostratë dhe ka brohorit rroftë Enver Hoxha, e kam pa dhe e kam ndëgjur me dy veshtë e mi, ndërsa R. Markoviq me këmbëngulje thoshte se unë e kam pa vet Ajshen, që nuk ka qenë në kolonë, edhe kur e kam pyetur, e kam vërejtur se ajo, as që ka ditë se çka është duke u bërë. Duke u zhvilluar këto polemika në mes neve triave, në ato momente N. B. ndërhyri dhe tha: Ajshe, qysh po mundësh me thanë që nuk ke marë pjesë në demostrat, ku me mu ke qenë krah për krahu. Më duket që po e shof edhe sot, duke folur dhe duke e mbajtur krahun me dorën tjetër. Në atë moment, më kujtohet, edhe Kryetari i rinisë, Rrahim Gashi edhe Drejtori, madje tejet të nervozuar, na u drejtuan me këto fjalë: Kur ju, ja bëni njeri tjetrit kështu, atëherë çka me than për të tjerët, dhe në moment është ndërprerë mbledhja./ Në këtë mbledhje kanë marrë pjesë edhe anëtarët tjerë të Komitetit të rinis së shkollës, mirëpo nuk i kam cekë të tjerët, se në mes neve të cekurit më lartë është zhvilluar kjo polemikë/
Të nesërmen kemi pas prapë mbledhje, dhe prapë ka filluar polemika në mes meje dhe Rada Trajkoviqit. Unë e paraqita rastin se çka kishte ndodhur nj ditë më parë në mes meje dhe saj. Pas kësaj u vendos që unë dhe Rada Trajkoniqi u përjashtuam nga ky Komitet.
Rada Trajkoviqi, pas këti vendimi është ankuar gjerë në Federatë të Jugosllavis. Për shkak të ankesës së Rada Trajkoviqit, Drejtori Selman Qerimi është larguar nga posti i Drejtorit të shkollës.
Më kujtohet edhe një detal, Drejtori Selman Qerimi, më patë thanë që të shkruaj deklaratë me shkrim se si ka ardhur deri te fjalosja në mes të Rades dhe meje. Unë pata shkruar nja tre katër rreshta, Drejtori nuk ishte i kënaqur me këtë deklaratë, por unë i thash se nuk mundem t’i shkruaj të gjitha ato fjalë të ndyta e fyese që m’i kishte thënë Rada. Drejtori e thirri Zejnullah Rrahmanin që të më ndihmojë dhe së bashku e shkruam deklaratën. Më kujtohet se, bashkë me Zenën kemi shtuar edhe gjëra që nuk ishin të vërteta, por me qëllim që ta mbronim Drejtorin. Kjo ishte edhe ide e Zenës. Mirëpo kjo nuk qoj fortë peshë, Drejtorin e larguan edhe nga shkolla edhe nga Podjeva.
Më kujtohet edhe kjo, se mësimin e zhvillojshëm pas dite, dhe shumë herë u ndalte rryma, dhe kështu ne lëshoheshim për në shtëpi. S’ka patur gati natë që nuk shfrytëzohehe terri dhe nuk rrahej Rada. Por kurrë “fajtori” nuk u ditke. Edhe njëherë e ceku se ato ditë kanë qenë ditët më të lumtura dhe më të vrullshme të rinisë sime. Nga dalja, prej oborrit të shkollës, gjatë gjithë rrugëve të qytetit, këndonim dhe recitonim, sikur një zë, këngë patriotike. I gjithë qyteti gumonte nga këngët tona. Kënga që më së shumti këndohej, ishin këto vargje të përshtatura nga një këngë tjetër, e që nuk më kujtohet se cili ishte autori apo ishte e gjithë klasa:
Festë Nënëtori 27.
Do të shënohet në histori,
Se në Ksovë e metohi
Janë qu në këmbë
Pleq e të ri
Janë qu në këmbë o pleq e të ri
Tue kërkuar REPUBLIKË.
Gjithashtu këndojshim këngët:
Fryn Murlani me stuhi qielli bumbullonte
Nënë Flamurin kuqë e zi Skender Beu luftonte
Hej trimo Skender Bej..............
Kur është bë kushtrimi në Kosovë
Janë qu në këmbë qytet e katund edhe bjeshkët me malësorë
Janë qu në këmbë e Plavë dhe Gusi
Janë qu në kambë Prizreni, Prishtina, Ferizaji,
Llapi me Gkakovë.
Dhe bjeshkët me malsorë

Potencoj edhe këtë se, edhe në fakultet edhe gjatë gjithë viteve të punës, gjithnji kam qenë e përcjellur nga UDB-a. Shumë vite kam punuar në KEK, me një rast kam qenë e caktuar për shkuarje me Forumin e rinisë të KEK-ut në Beograd, për Stafetën e Titos. Grupi i caktuar i cili kishte për të shkuar në Beograd në manifestimin e përmendur, duhej më parë të përgatitej në Deqan nji javë /për të ushtruar/, për të mar pjesë në këtë manifestim. Pas kthimit nga Deqani, mua nuk më lejuan të shkoj në Beograd, për shkak se kur është bërë verifikimi i kandidatëve, të cilët kan pasur për të udhtuar në manifestimin e përmendur, kishte mbri informata/ ishte bërë verifikimi/, se unë isha organizatore e nëxanësve të Gjimnazit, për pjesmarje në Demostrata. të vitit 1968. Përcjellja më e madhe ka qenë gjatë viteve, kur patën ardhur disa grupe të valltarëve dhe sportistëve nga Shqipëria, ku sipas detyrës zyrtare isha e caktuar t’i pres, ashtu siç priten vëllazrit.

Gjatë demonstratave të vitit 1981, vazhdimisht jam përcjellur nga nj individ i quajtur Sabit. Gjatë diferencimit, kurë është bër diferencimi, nji ndër të parët jam diferencuar.
Nga puna jam përjashtuar që nga viti 1991. qysh në fillim, kur janë përjashtuar punëtorët shqipëtarë nga puna.

[Fleta Gurguri]

Kur e kam lexuar kete kumtese dhe shkrimet e shumte te selatin novoselles dhe te tjereve per demonstart e vitit 1968, kam pa se diqka nuk eshte ne rregull po qka nu po e di, se eshte nje dallim e madh. Kete na mbesin borgj historianet tna sqarojne. Gurgurka

[Preng Sherri]

Muhamet Pirraku ishte i burgosur i viteve të tetëdhjeta ndërsa për ato demonstrata rol të madh kanë pas disa nga grupet emrat e të cilëve kësaj radhe do t'i paraqes vetëm në të kapërcyer si Ismail Dumoshi, Xheladin Rekaliu, Sami Dërmaku, Skender kastrati, Selatin Novosella, Sabri Novosella e të tjerë.
Në demonstratat e para që filluan në Prizren, vazhduan në Suharekë dhe u masovizuan në Prishtinë flamurin e para e kishte shpalos duke e nxjerrë nga gjiri dhe duke qenë në rreshtë me Rexhep malën - Vahide Braha!