Fotografi të rralla II

[fegi]

Udhëve të Shqipërisë, 1917-1940. Shqiptarët e kohës së Turqisë, pak ose aspak ishin ndeshur me nevojën e pajisjes me dokumenta identifikimi, kjo për shkak se njerëzit lëviznin rrallë dhe, në hapësirën e pamatë të Perandosrisë, zor se dikush mund të kërkonte të identifikoheshe. Por kjo gjëndje e amullt mori fund me Pavarësinë, për t’u kaluar më pas në ekstremin tjetër, me nisjen e Luftës I Botërore. Një dyzinë ushtrish pushtuese, që e ndanë Shqipërinë midis një morie zonash pushtimi, e kishin të domosdoshme të kontrollonin popullsitë vendase, për t’u ruajtur nga spiunazhi, rrjedhja e informacinit, dezertimet e reparteve vendase, sabotimet, kontrabanda, e një mori fenomenesh që shoqërojnë çdo luftë. Kështu, për herë të parë në historinë e tyre, shqiptarët u ndeshën me faktin psikologjik që fjala jote vlente më pak se ajo çka ishte shkruar në copën e letrës që duhej ta mbaje me vete në xhep. Në foton e parë, në rrugët e Shkodrës një oficer austriak po i kontrollon dokumentin e identifikimit një shqiptari. Megjithëse duket që shqiptari është në rregull me letrat, fotografi ka dashur të verë në dukje edhe gadishmerinë e shqipos për t’ju nënshtruar ligjit dhe për këtë e ka bërë të nderojë ushtarakisht para ushtarakut. Dhe në fakt nuk ishte punë që bëhej të mos i merrje seriozisht austriakët, kujtim ky që do të mbijetonte edhe gjatë luftës pasardhëse, kur pleqtë kujtojnë ende me gjak të ngrirë frazën “Halt, papiren!”. Fotografia është përdorur për të prodhuar kartolina propagande, që shërbenin për t’i treguar popullit të paditur se si duhej sjellë me Ushtrinë Perandorale dhe Mbretërore Austro-Hungareze. Në rastin konkret, kemi të bëjmë me një kartolinë të udhëtuar dhe pulla poshtë saj paraqet Perandorin Karl I, pasardhësi i Franc Jozefit I që vdiq në vitin 1916. Nuk mund të themi të njëtën gjë për fotografinë e dytë. Jemi në vitin 1940, Shqipëria është nën Italinë dhe sërisht kontrollet vazhdojnë. Një patrullë e policisë rrugore ka ndaluar një kamion dhe i kërkon shoferit dokumentat. Shqipua ynë, që detyrohet t’i shtrohet ligjit, ndjehet dukshëm i fyer që paska burrë nëne t’i kërkojë letrat dhe t’i prishë rehatin e udhëtimit. Në pozicionin e kapadaiut të përjetshëm, qëndron me duart në xhepa dhe me qeleshen të vënë mënjanë çapkënçe, për t’u treguar miqve të tij mbi makinë se nuk i bën syri tërr nga pepinua. Polici i rrugores nuk duket i impresionuar nga gjithë ky tangërllëk dhe vazhdon të bëjë detyrën e vet. Prapa policit duket motorçikleta e tij me targë “MdS 735” (Milizia della Strada). Më tej një karabinier, edhe ai pjesë e postbllokut, po del në rrugë me një ecje që bën të kuptohet se ka qenë prapa ndonjë ferre “për të mbledhur lule”. Trimi ynë qeleshebardhë, ka mbathur çizme ushtarake, të cilat sigurisht ishin mall kontrabandë ose te vjedhura, pasi rregullat e kohës së luftës ndalonin rreptësisht trafikun e mallrave ushtarake. Vini re si psherëtijnë çizmet e tij gjithe baltë kur shohin përballë tyre çizmet e policit, të cilat shkëlqejnë nga boja e zezë.

[fegi]

Burra nga veriu kan� marr� n� dor�zim p�r t� varrosur trupin e nje te ndjeri. Keshtu situata papritur shkeputet nga kohet moderne dhe bon pas qindra vjet n� mesjet�. Gjama e veriut, ende e gjall� mes katolik�ve, �sht� rituali i fundit p�r t� mbi k�t� dh�. Imagjinoni se si duhet t� ket� mbetur i shokuar fotografi Italian perpara kesaj skene, aq sa e ka fiksuar n� celuloid per t'u treguar t� tijve n� Milano a Torino, se n� �'vend kishte qen�.

[fegi]

disa burra ndersa merren me ndertimin e nje kasolleje, disi me te thjeshte sesa ato te fotos se pare. Kasollja tjeter, qe shihet ne sfondin e fotos, esht� e ndertuar mbi disa hunj n� lart�si rreth nje meter nga toka. Kjo behej per disa arsye, per ti u ruajtur naten nga kafshet e egra kryesisht ujqit dhe derrat e eger, per t�u ruajtur nga lag�shtira e terrenit, si edhe per ti par� n� distance me te larg�t gjat� ruajtjes s� tufave t� bagetis�.revista Mapo

[fegi]

Fotoja esht� e vitit 1926 dhe esht� burr ne Kruje ose ne rrethinat e saj. Kjo dallohet nga fakti qe njeri nga burrat mban veshur kostum kombetar te Krujes. Vlen te theksohet se, pergjith�sisht jevgjit i pershtateshin veshjeve dhe menyres se jetes�s s� zones ku ishin vendosur, n� ndryshim nga arixhinjt�, grupi tjet�r etnik i p�raf�rt me ta. Ku fakt, pra q� jevgjit ishin sedentar� nd�rsa arixhinjt� pa nj� vendbanim fiks, p�rb�n edhe dallimin kryesor mes tyre.

[fegi]

Viti 1960. Ne te paraqiten dy oficer� shqiptar� gjat� nje sherbimi ne Qekosllovaki, por te ndjekur manovrat e forcave te Paktit te Varshaves, ku ne benim pjese. Esht� i duksh�m dinjiteti dhe serioziteti q� p�r�ojn� uniformat e tyre kr�ko, t� ngrira e hekurosura mir�, plot shenja, dekorata e simbole ushtarake, q� pa diskutim imponojn� autoritet jo vet�m tek ata q� i mbajn�, por edhe tek kushdo q� do t� gjendej para tyre. Revista Mapo

[fegi]

Mesit i viteve te 60. Ne te popozon ekujpazhi i nj�rit prej autobuz�ve �Skoda� t� linj�s Bank�-Kombinat. Ekujpazhi p�rb�hej nga shoferi dhe dy fatorino, nj�ra p�r autobuzin dhe tjetra p�r rimorkion (skaji i s� cil�s shihet prapa autobuzit). K�to rimorkjo t� mbyllura, ishin nj� shpikje shqiptare me q�llim shfryt�zimin maksimal t� fuqis� s� Skodave. Interesant �sht� fakti q� i gjith� ekujpazhi i autobuzit mban uniform� pune, element ky q� sot �sht� zhdukur bashk� me kultur�n e pun�s.

[fegi]

Jug, 1947. Q�kurse �sht� z�n� bota, faraon�, mbret�r a diktator� qofshin, jan� p�rpjekur t� imponohen q� me t� par�, n�p�rmjet pamjes s� jashtme. Kurora ari, medalione me gur� t� �muar, uniforma gjith� shk�lqim, gjerdan�, skeptra e spaleta t� florinjta, e gjith� nj� arsenal tjet�r, q� m�ndja e njeriut ka shpikur. Ca m� e dukshme b�hej kjo pun�, kur u duhej t� b�nin figur� para njer�zve t� thjesht�, tek t� cil�t m� tep�r se �do gj�, b�n p�rshtypje ajo q� shohin. K�tu nd�r ne n� koh�t moderne, dy mjeshtrit e m�dhenj t� k�saj pune, mbeten Zogu dhe Enveri. K�saj rradhe po merrem me k�t� t� dytin. N� qershor-korrik t� vitit 1947, Enver Hoxha nd�rmori nj� rrug�tim t� gjat� publik n� t� gjith� Jugun e vendit, me q�llimin t� afirmohej tashm� edhe fizikisht p�rpara popullit. Gjat� gjith� turneut q� zgjati rreth 2 jav� ai q�ndroi vazhdimisht i veshur me nj� uniform� t� shk�lqyer ushtarake, q� b�nte goxha kontrast me mjerimin e p�rgjithsh�m, por q� bash p�r k�t� u impononte respekt atyre q� e shihnin. N� k�t� fotografi, ai shihet t� takoj� nj� fshatar diku n� Myzeqe. Nuk do shum� mund q� t� shihet gjendja e fshatarit t� gjor�, ndaj po hidhem t� p�rshkruaj t� Madhin. Enver Hoxha mban veshur uniform�n blu - t� gjelb�r t� sjell� apostafat p�r t� nga Bashkimi Sovjetik. Xhaketa ka m�ng�t dhe jak�n t� q�ndisur me fije ari, nd�rsa spaletat (edhe ato me fije ari) mbajn� tre yjet e argjendta t� gjeneral-kolonelit. Me ngjyra kam v�n� nj� spalet� me grad�n gjeneral-armate (me 4 yje), grad� q� ai do t�ja jepte vetes dy vjet m� pas. N� qaf� ai mban varur dekorat�n e Heroit t� Kombit (kjo dekorat� �sht� paraardh�se e titullit Hero i Popullit). Kjo dekorat�, q� ishte t�r�sisht prej ari, prodhohej n� Jugosllavi n� fabrik�n IKOM t� Zagrebit dhe paraqiste nj� portret t� Sk�nderbeut me p�rkrenare. Uniforma q� ka veshur, rripin e mesit origjinal e kishte me nj� togz� ku ishte gdhendur n� reliev stema e Bashkimit Sovjetik. Kjo p�rb�nte nj� problem, pasi Komandsanti nuk mund t� bridhte me stem�n sovjetike n� brez. Halli u zgjidh me nj� p�rshtatje. U mor nj� rrip mesi i uniformave t� parad�s t� koh�s s� mbretit Zog dhe u ricklua. Ky rrip mesi, si� mund t� shihet edhe nga fotoja me ngjyra, ishte i thurur me fije ari dhe p�rshkohej nga nj� shirit me ngjyrat komb�tare kuq e zi. Togza e tij, edhe ajo e lar� n� ar, paraqiste shqiponj�n dykrer�she me p�rkrenaren e Sk�nderbeut p�rsip�r. Shk�lqyesh�m, por Enveri, si� nuk donte t� mbante stem�n sovjetike, nuk donte t� mbante as stem�n e Zogut. Prap� zgjidhja u gjet. P�rkrenarja sip�r shqiponj�s u mbulua me nje yll t� vog�l pes�cep�sh prej llamarine t� lyer me t� kuq dhe k�shtu u p�rftua stema komuniste. Me pak kujdes, mund t� shihet edhe ky yll n� togz�n e rripit q� mban Enver Hoxha n� fotografi. N� gjoks Komandanti mban shenjat e dekoratave. N� krye t� tyre q�ndrojn� shenjat e Heroit t� Kombit dhe ajo e Heroit t� Popujve t� Jugosllavis�, q� ja kishte dh�n� pak muaj m� par� Titoja. Sipas rregullores, shenjat e dekoratave mbaheshin kur nuk vendoseshin dekoratat, por n� k�t� rast ai �ka shkelur rregulloren�, pasi mban nj�koh�sisht edhe dekorat�n e Heroit edhe shenj�n e k�saj dekorate. Kjo shkelje nuk �sht� e rastit. Shenj�n nuk e kuptonte kush, nd�rsa dekorata me portretin e Sk�nderbeut ishte e kuptueshme p�r t� gjith� dhe, n� k�t� turne n�p�r Shqip�ri, ai m� shum� se �do gj� donte t�u shfaqej shqiptar�ve t� thjesht� si vazhdues i vepr�s s� Heroit t� dikursh�m. I ka shftyr�zuar t� gjith�. Dekorata jugosllave, spaleta sovjetike dhe rrip mesi t� koh�s s� Zogut. Gjithshka pa asnj� paragjykim, n� funksion t� figur�s q� duhej t�u fiksonte n� kok� shqiptar�ve. Dhe p�r hir t� s� v�rtet�s, do pranuar q� ja doli me sukses.

[fegi]

Ura e Dajlanit mbi te cilen qendrojne tre xhandare shqiptar� dhe nje oficer austriak, von Gumpenberg. Ky ishte nje nder ushtaraket vullnetar� qe kishin ardhur ne Shqiperi per te vendosur n�n urdhrat e Princ Vidit. Ura ishte i vetmi shteg q� e lidhte me tok�n Durr�sin e rrethuar nga k�netat. P�r k�t� ar�sye, ajo pik� kishte r�nd�si t� madhe n� sistemin mbrojt�s t� qytetit, gjat� rebelimit t� Shqip�ris� s� Mesme

[fegi]

Selia e Legates Amerikane ne Tirane me 7 prill 1939. Egziston rreziku qe trupat italiane qe po avancojne drejt Tiranes, te bombardojne qytetin nga ajri. Por t�ju ruajtur nje rreziku te till�, amerikanet p�rve� flamurit t� ngritur n� shtiz�n n� hyrje t� Selis�, kan� shpalosur mbi tjegullat e qatis� nje flamur tjeter tjeter stermadh, me qellim qe te jete i dukshem nga avjonet bombardues. Italia ende ishte n� paqe me Shtetet e Bashkuara dhe ky flamur duhej t� pengonte italian�t t� bombardonin objektiva q� ishin jasht� konfliktit. Vlen t� kujtohet se n� ato dit�, nj� nga idet� e Zogut, ishte edhe ai i strehimit brenda Selis� diplomatike amerikane, projekt q� u braktis brenda disa or�sh.

[fegi]

Diku rreth vitit 1910, nje oficer turk pozon duke diskutuar me nje malesor shqiptar, ne te njejtin pozicion si n� fotot paraardh�se. Ndryshimi i vet�m �sht� se k�tu t� dy pal�t jan� t� armatosur dhe turku trupmadh dhe bark�k�rcyer nuk duket t�i b�j� shum� p�rshtypje trimit ton� trupvog�l, q� t� b�n gj�m�n e merr malin pastaj.