Fotografi të rralla II

[fat-miri]

3. Dibër - Banishti,Banjat termale

[fat-miri]

nuk ka foto

[fat-miri]

Streha Vorfnore e Kryqit te Kuq Shqiptar

[fat-miri]

Profesoret e Strehes Vorfnore Tirane - 26 mars 1934
Tirane - 26 Mars 1934

[fegi]

Transporte shqiptare – 4. I pamë gjërë e gjatë deri tani transportet shqiptare të bëra në shpatulla të njerëzve e të kafshëve të barrës, gjë që vazhdoi e patrazuar derisa u shpik rrota. Megjithëse këtu ndër ne, të gjitha këto vazhduan të bashkëjetojnë deri shumë vonë, për shkak të mugesës së rrugëve, pa të cilat rrota nuk vlen asnjë lek. Trojet shqiptare hynë në shekullin e XX me një rrjet rrugor gati të kohës së romakëve. Pas Romës që ndërtoi akset rrugore kryesore, askush nuk qe kujdesur për të ndërtuar rrugë të tjera. Sundimi osman, në shekujt e fundit, për shumë arësye që nuk është vendi të trajtohen këtu, nuk e kishte parë të nevojshme të ndërtonte rrugë. Fotografia e parë është bërë në tregun e Shkodrës, në vitet e para të shekullit XX. Në të shihen një grumbull qerresh të ngarkuara me shalqinj e pjepra, që presin të shpërndahen nëpër tregjet e qytetit. Qerret janë nga ato të tipit standart të kohës, me dy rrota shumë të mëdha druri, të cilat për shkak të madhësisë ja dilnin të kapërcenin edhe gropat, gungat, e baltrat e rrugëve. Rrota vërtitej rreth boshtit përmes një bucele druri, natyrisht pa kushineta që, për të mos u konsumuar me shpejtësi, lyhej vazhdimisht me dhjamë të trashë bagëtish. Që këtej rrjedh shprehja “ja leu qerren”. Anët e qerreve janë prej thuprash të thurura ashtu siç thureshin koshat dhe tërhiqen prej dy qesh të ngadalshme, të cilat zakonisht mbanin një ritëm ecjeje prej 2 deri 3 km/orë. Me një shpejtësi të tillë, kuptohet rendimenti që kishin këto mjete transporti, të cilat mbijetonin me të vetmin argument se ishin të vetmet egzistuese. Fotografia e dytë është bërë në Durrës dhe i përket muajve prill-maj të vitit 1914. Princ Vidi është instaluar në Durrës dhe bën shpesh udhëtime përreth qytetit dhe në qendrat e banuara të afërta, i hipur në kalë ose me karrocë. Në rastin konkret, fotografia duhet të jetë bërë gjatë vizitës së Tij në Kavajë. Kronikat thonë se, me rastin e kësaj vizite, u rregullua edhe rruga Durrës-Kavajë, e cila ishte lënë fare pas dore. Megjithëse nëpër kujtime të bashkëkohësve flitet se princi kur erdhi kishte sjellë edhe një makinë, unë vetë, ndër qindra fotografi të kohës, nuk e kam parë kurrë të hipur në makinë. Fotografia e fundit është e vitit 1940 dhe është bërë në Tiranë. Eshtë e vetmja që na paraqet pak a shumë si njerëz normalë me mjete normale të një vendi çfarëdo Evropian. Arësyeja është e thjeshtë: nuk komandojmë më veten, por na komandojnë. Në foto shihet një karrocë me kuaj, nga ato që kryenin shërbim taksi nëpër qytet, në gjendje të mirë pune, me fenerë me vajguri për të ecur natën, me buri, me rrota të veshura me shtresë gome, e me plot hollësi të tjera, sipas rregulloreve të adoptuara nga italianët. Edhe karrocieri mban veshur uniformë pune për t’u dalluar dhe jo siç i paraqesim ne nëpër filma të veshur me zhele e lecka. Në kokë mban një kapele standart pjesë të uniformës, e cila është me formë më të saktë sesa kapelet e policisë sonë të sotme dhe në ballë të së cilës ka të vendosur një kokardë të rrumbullakët kuq e zi. Revista MAPO

[fegi]

VAZHDIM.R.MAPO
Pak halle kishim ne, po edhe konsulli grek i Korçës na duhej tani, që të hapte prapë davanë e vjetër të grekëve që qenkan në Korçë po s’e ditkan që janë. Megjithatë, kësaj rradhe ai u përpoq edhe ta zgjeronte rrethin e atyre që duke dëgjuar fjalët e tij duhet të nxitojnë të shpallen grekër, duke përfshirë këtu edhe vllehët. Dhe meqë konsulli ju kujtoi njerëzve varret e gjyshërve, ja një rast i këtyre varreve. Korçë, 1914. Fqinjë të vjetër, i kemi thënë gjithmonë njëri-tjetrit, po rrallë herë në histori ja kemi kaluar mirë bashkë, sidomos duke filluar që prej kur njëri prej nesh e bëri shtetin e vet. Grekërit u treguan më të shkathët, e bënë shtetin, megjithëse më së shumti me shpenzimet tona dhe pastaj edhe e zmadhuan në kurrizin tonë. S’ke ç’u thua, nuk qe faji i tyre që ne nuk e patëm atë koherencë dhe objektiv të qartë, që atyre nuk u mungoi. Si të mos mjaftonin këto, atyre u erdhi në ndihmë edhe orthodhoksia dhe, këtu e keqja nuk ishte që një klasë drejtuese kërkon të përdorë fenë në funksion të qëllimeve të veta, e keqja fillon kur feja me dëshirë vihet në shërbim të të tilla qëllimeve. Nejse, fillimi i fundit të ekspansionit helen drejt veriut, qe momenti i krijimit në anën tjetër të kufirit të tyre edhe i shtetit shqiptar, gjë që asnjëherë nuk u pranua me dëshirë prej tyre. Fërkimet e qarqeve fanatike greke me patriotizmin shqiptar në rritje, çuan në shumë raste në masakra, ku të përgjithshme ndaj popullsisë civile, e ku me vrasje të përcaktuara qartë të atyre eksponentëve që më me ndërgjegjje i bënin rezistencë këtij ekspansioni. Edhe më acarues bëhej për panhelenizmin rezistenca shqiptare, kur ajo vinte jo nga eksponentë myslymanë apo bektashinj, por nga patriotë të besimit ortodoks apo më keq akoma nga klerikë ortodoksë. Aq i madh ishte presioni asimilues grek, saqë edhe popullsitë joshqiptare, si për shembull vllahët që ishin të besimit ortodoks, ndjeheshin më mirë dhe më të sigurtë në mes të shqiptarëve sesa të grekëve. Kjo bëri që përgjithësisht vllahët të mbanin anën e shqiptarëve në ato momente. Në prill të vitit 1914, ndërsa trupat shqiptare ishin në përballje me trupat e rregullta greke, bandat e andartëve goditën në shpinë duke hyrë në Korçë dhe duke bërë raprezalje në qytet. Ndër ata që e pësuan, qenë edhe klerikët ortodoksë Papa Harallamb Ballamaçi dhe i vëllai i tij. Lumo Skëndo shkruan asokohe: “5 prill 1914. Brenda në Korçë andartë të fshehur bënë disa vrasje. Në mes të tjerëve therrë me një mënyrë çnjerëzore At Harallamp Ballamaçin priftin Vllah, të vëllanë dhe të kushëririn”. Në foto paraqitet ceremonia e varrimit të dy klerikëve të moshuar. Ata qëndrojnë shtrirë me veshjen fetare, mbi trup ju kanë vendosur ikona, ndërsa tek koka digjet nga një qiri. Me pak kujdes shihen edhe plagët në fytyrat e të vrarëve. Pranë trupave qëndrojnë gra e burra të komuniteteve vllah dhe shqiptar të qytetit që marrin pjesë në ceremoni. Burrat janë të armatosur për t’ju ruajtur ndonjë konflikti me grekët, por duke i mbajtur pushkët me grykën poshtë, siç ishte zakoni në raste vdekjeje apo humbjeje në betejë. Fotografia ka diçiturën në rumanisht që thotë: “Vëllezërit Prifti Harallamb dhe Sotir Ballamaçi të masakruar nga grekët në Korçë (Shqipëri) në kohën e trazirave, 6 Prill 1914”. Të nesërmen qeveria shqiptare reagoi, duke arrestuar Dhespotin Germanos të Korçës, por që u lirua më pas. Në foton tjetër shihet një pamje e kishës së Vllehëve në Korçë, një godinë me një arkitekturë elegante dhe perëndimore, por që për fat të keq u prish nga tërmeti në vitet ’30 të shekullit XX.

[fegi]

Bjellogardistët që kthyen Zogun në pushtet
Grup i ushtarakëve rusë përpara Xhamisë së Sulejman Pashës në Tiranë,1925. Ushtarakët mbajnë veshur ende uniformat ruse dhe dekoratat e kohës kur shërbenin në ushtrinë cariste. (Koleksioni Artan Lame)
Grup i ushtarakëve rusë përpara Xhamisë së Sulejman Pashës në Tiranë,1925. Ushtarakët mbajnë veshur ende uniformat ruse dhe dekoratat e kohës kur shërbenin në ushtrinë cariste. (Koleksioni Artan Lame)

Nga: Revista Mapo

MAPO po fillon botimin e njërës prej historive më interesante që lidhen me kohën e Ahmet Zogut. Ajo flet për përfshirjen e bjellogardistëve në riardhjen e tij në Tiranë. Të gjitha materialet e këtij shkrimi janë të bazuara vetëm në burime ruse, thotë autori, një studiues i nderuar dhe shumë serioz...

Nga Shaqir Vukaj

Dikur, ne rininë time të hershme, në Shkodër tregohej një ngjarje për një bjellogardist (rus të bardhë) ish-kolonel i Ushtrisë Cariste e më vonë oficer i ushtrisë shqiptare deri në vitin 1939, me emrin Kuçuk Agai ( kështu thirrej ai atëherë, Agai e jo Ullagai, siç e kishte në të vërtetë mbiemrin).
Tregimi për të ishte i thjeshtë, por tepër kuptimplotë për një oficer që kishte dhënë fjalën për t’i qëndruar deri në fund betimit ushtarak…. dhe ishte kështu: Kur Italia Fashiste përgatitej të pushtonte Shqipërinë dhe Ahmet Zogu “përdridhej sa andej këndej”, herë duke premtuar “se do të vishte opingat e do të dilte në mal” e herë “duke iu lëpirë Duçes” (siç e përcaktonte një politikan bashkëkohës italian), edhe në Shkodër, si kudo në Shqipëri, kishte shumë njerëz që donin ta prisnin pushtuesin me pushkë. Në këto përgatitje dallohej në mënyrë të veçantë komandanti i grupimit të përzier ushtarak (trupat këmbësore, të artilerisë dhe ato xheniere) Kuçuk Agai, i cili, jo vetëm kishte përgatitur artilerinë për luftë, por kishte hapur llogore, kishte bërë planet e mbrojtjes, madje thuhej se për të penguar trupat italiane për pushtimin e Shkodrës, përgatitej të minonte urën e Bohçallëkut e masa të tjera. Megjithëse shihej qartë se populli ishte tradhtuar dhe Zogu po braktiste popullin e vendin e tij, Kuçuk Agai vazhdonte përgatitjet për qëndresë.
Në këtë situatë, pak ditë para pushtimit, kur ai ishte në kulmin e përgatitjeve, i shkuan në zyrë përfaqësuesit e parisë dhe të komuniteteve fetare të Shkodrës, pikërisht ata që pak ditë më vonë do të prisnin me lule pushtuesit italianë (në fotografitë e botuara dallohen shumë qartë cilët kanë qenë dhe Shkodra i ka njohur mirë) dhe i kërkojnë që ai të ndërpriste përgatitjet për luftë dhe të mos bënte asnjë lloj rezistence, sepse “Italia është e fuqi madhe, se me të nuk mund të luftohet, se kemi gra e fëmijë, se do na marrësh në qafë etj, etj”. Mbasi i kishte dëgjuar, ai u kishte thënë: “Paçi faqen e zezë, pjellë e keqe e këtij vendi, unë që kam ardhur prej stepave të Rusisë, jam gati me derdhë gjakun për këtë vend që më ka mbajtur me bukë tash pesëmbëdhjetë vjet, e ju që keni lindur e jeni rritur në Shkodër silleni kështu. Turpi ju mbuloftë për jetë të jetëve”. Siç thuhej, këto kishin qenë fjalët e fundit të tij dhe në atë moment ai kishte lënë zyrën dhe bashkë me familjen ishte larguar për në drejtim të panjohur. Disa thoshin se kishte shkuar në Jugosllavi, por për fatin e tij nuk dihej asgjë më shumë… . Megjithatë, siç thuhej, topat në Shkodër, në ndryshim me shumë vende tjera në Shqipëri, i kishin gjilpërat në vend, ashtu siç i kishte lënë gati për luftë Kuçuk Agai.
Me kohë ai u harrua, ndoshta edhe më shumë se kishte ardhur në Shqipëri nga Jugosllavia me bjellogardistët e tjerë rusë, si mercenar për të sjellë Ahmet Zogun në pushtet, se kishte luftuar kundër komunistëve në Rusi, se ishte deklaruar hapur si antikomunist… . Megjithatë, kjo ngjarje më kishte mbetur në mend.

Kur njihesha me historinë
Vite më vonë, kur përpiqesha të mësoja më shumë për marrëdhëniet shqiptaro-ruse, ngulimet shqiptare në Rusi apo për komunitetin rus në Shqipëri, në botimet e materialeve arkivore të shoqatave ruse, jashtë e brenda Rusisë, në kujtimet e rusëve të bardhë apo bjellogardistëve që kishin luftuar jashtë Rusisë, ku bëhej fjalë për Shqipërinë apo dhe në botimet e viteve të fundit në Rusi, padashur hasa në emrin e Kuçuk Agait (tashmë me mbiemrin e vërtetë Ullagai). Por gjeta dhe disa materiale interesante për pjesëmarrjen e bjellogardistëve rusë në intervencionin e dhjetorit të vitit 1924 kundër Shqipërisë e sjelljen në pushtet të Ahmet Zogut, me paratë e Beogradit e bajonetat e topat e këtyre rusëve… .
Pikërisht, këto më kanë shtyrë të shkruaj edhe këto rreshta (ku do të flitet edhe për fatin e Kuçuk Ullagait, por më shumë për të shuar kureshtjen). Të gjitha materialet e këtij shkrimi janë të bazuara vetëm në burime ruse, ndërmjet të cilëve: Aleksandër Naumov, “Tragjedia e komunitetit rus në Shqipëri”; Juri Nersosov, “Në shërbim të masonëve dhe narkobaronëve” dhe me nëntitull “Në luftë për pushtetin e një dordoleci”; Sergej Ballmasov, “Si e përmbysën mercenarët rusë pushtetin në Shqipëri”, “Oficerët rusë në emigracion”, “Nga Shqipëria në Paraguaj”, “Kazakët në Shqipëri”; ”S.V.Vollkov”, “Tragjedia e oficerëve rusë”; L.P. Sukaçev, “Në Shqipëri”, kujtime; N.A Starodimov “Froni për mbretin e Shqipërisë”, etj.
Mbas Luftës Civile në Rusi fituan bolshevikët dhe Ushtritë Vullnetare (ose Ushtria e Bardhë, siç quhej ushtria që u krijua për të luftuar kundër Ushtrisë së Kuqe, e që u krijua kryesisht nga ish-oficerë e ushtarë të Ushtrisë Cariste) u larguan jashtë Rusisë. Pjesa e Ushtrisë së Bardhë e gjeneralit Vrangel u largua nga Rusia në nëntor të vitit 1920 (rreth 135 mijë vetë) dhe një pjesë e madhe e saj, mbi bazën e marrëveshjeve të tij me qeveritë e Beogradit dhe Sofjes u vendosën në Mbretërinë serbo-kroato-sllovene (Jugosllavi siç u quajt mbas vitit 1928) dhe Bullgari. Por krahas atyre që kishin qenë pjesë e ushtrisë së Vrangelit, në Jugosllavi( kryesisht në Serbi) ishin grumbulluar edhe shumë rusë të tjerë, të ikur mbas Revolucionit Bolshevik të Tetorit.
Të braktisur, pa mjete jetese, pa punë të përhershme, oficerët rusë, ushtarë, kazakë (kështu quhet një grup sub-etnik i popullit rus, i cili që nga Mesjeta ka pasur një organizim të veçantë ushtarak, me detyrim e privilegje të posaçme, që në përbërjen e forcave ushtarake ruse, ka qenë shtylla e kavalerisë ruse) e çerkezve (kombësi e fesë myslimane e shpërndarë në shumë vende, kryesisht në Turqi mbi 5 milionë, etj. Në Rusi kanë luajtur një rol të veçantë në përbërje të trupave cariste. Sot në Rusi numërohen rreth 750 mijë vetë të kësaj kombësie), të udhëhequr prej këtyre oficerëve, u bënë mish për top, në lojërat ballkanike, jo vetëm nga udhëheqjet e këtyre vendeve, por në shumë raste edhe nga Fuqitë e Mëdha. I tillë ishte dhe fati i 108 bjellogardistëve (bjellogardistë quheshin të gjithë ata që kishin shërbyer në Ushtrinë e Bardhë në luftën kundër Ushtrisë së Kuqe në Luftën Civile në Rusi në vitet 1918-1920) që morën pjesë në “aventurën shqiptare”, që kryesisht për para (pra, mish për top) u përdorën si mercenarë për të plotësuar detyrën e vënë nga Beogradi për të sjellë në pushtet Ahmet Zogun.
Historia është trajtuar pak në letrat shqipe, por edhe në ato ruse. Sidoqoftë është një histori, jo vetëm për të shuar kureshtjen, por për të plotësuar sado pak me të dhëna nga burime ruse, këtë periudhë të historisë sonë.

Bjellogardistët në Jugosllavi
Me t’u vendosur në Jugosllavi, Beogradi rekrutoi mijëra bjellogardistë në Shërbimin Kufitar, krahas të tjerave, jo vetëm se ata ishin “mish i lirë” për Beogradin, por edhe se ata kishin përvojë të gjatë në luftë, mbasi shumë prej tyre kishin qenë pjesëmarrës në Luftën e Parë Botërore dhe në Luftën Civile në Rusi. Siç dihet, në këtë periudhë, Mbretëria e porsakrijuar kishte probleme kufitare me fqinjët dhe shumë gjëra zgjidheshin me grykën e pushkës. Sipas vlerësimit të zyrtarëve të kësaj mbretërie të re, kufiri me Shqipërinë ishte “shumë i rrezikshëm”, madje “më i rrezikshmi” dhe, jo pa qëllim, një pjesë të tyre, Beogradi, i vendosi aty, për t’u përballur me shqiptarët. Duhet pasur parasysh se, në këtë periudhë marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave ishin tepër të tensionuara. Beogradi donte me çdo kusht të mbante të pushtuara tokat shqiptare të caktuara në Konferencën e Londrës, madje edhe mbas Luftës së Vlorës. Gjatë gjithë kësaj periudhe, situata në kufijtë veriorë dhe lindorë nuk ka qenë e qetë për asnjë moment, madje e mbushur me përplasje shqiptaro-jugosllave, ku mund të përmenden Lufta e Koplikut, kryengritja e Dibrës me në krye Elez Isufin e çlirimi i tokave shqiptare, turbullirat e shkaktuara në Mirditë e shpallja e “Republikës së Mirditës” (Pa e saktësuar me hollësi, disa bjellogardistë pranojnë se kanë marrë pjesë në lëvizjen e Gjon Marka Gjonit, i cili me rekomandimin e ndihmën e Beogradit në korrik të vitit 1921 shpalli “Republikën e Mirditës”. Meqë kjo nuk pati sukses, Gjon Marka Gjoni me forcat e tij sulmoi forcat qeveritare, ku kanë marrë pjesë edhe bjellogardistë rusë, të rekrutuar në Shërbimin Kufitar).
Sipas dokumenteve ruse, “bjellogardistët, që në fillim u përplasën me armë me shqiptarët; me kriminelë, kontrabandistë, kaçakë”, etj siç i quajnë ata, dhe shtojnë se “shqiptarët nuk kishin ndonjë simpati për rusët, për të mos thënë armiqësi, që trashëgohej që nga koha e luftërave ruso-turke, ku shqiptarët kishin luftuar në krah të turqve”. Sidoqoftë, pavarësisht se emigracioni rus dinte shumë pak për Shqipërinë, Beogradi ja arriti që nëpërmjet këtyre përplasjeve me pushkë në kufirin shqiptaro-jugosllav apo edhe brenda kufijve të Shqipërisë, të krijonte edhe ky emigracion opinion të keq për shqiptarët.
Pavarësisht se kalimthi, bjellogardistët, pjesëtarë të Shërbimit Kufitar jugosllav kanë shkruar se janë ndeshur dhe kanë luftuar kundër “kaçakëve shqiptarë”, siç quheshin në atë kohë kryengritësit shqiptarë të Kosovës ose mbrojtësit e tokave shqiptare brenda kufirit të udhëhequr nga Elez Isufi, etj., apo që luftonin për çlirimin e tokave shqiptare të pushtuara nga jugosllavët. Madje, siç duan të thonë disa prej tyre, bjellogardistët janë ndeshur edhe me “komunistët shqiptarë” që në vitin 1921, pikërisht në periudhën e krijimit të “Republikës së Mirditës”......
Mbas fitores së Revolucionit të Qershorit dhe arratisjes së Ahmet Zogut me njerëzit e tij në Jugosllavi, Beogradi u angazhua në rrugë të ndryshme për krijimin e një force ushtarake për të kthyer Zogun në Tiranë nëpërmjet ndërhyrjes ushtarake. Krahas punës që bënte vet Zogu dhe sidomos dhëndri i tij Ceno bej Kryeziu (i zbuluar më vonë nga vet Zogu se ai ishte agjent i vjetër i Beogradit dhe i vrarë në Pragë në vitin 1927, në rrethana të pasqaruara asnjëherë) për grumbullimin e mercenarëve e organizmin e tyre, Shërbimi Sekret Jugosllav u angazhua për mobilizimin e bjellogardistëve që endeshin nëpër Beograd e qytete tjera të Jugosllavisë
Ky Shërbim (Shërbim i vjetër serb, që siç shkruajnë autorë rusë, nga viti 1900 e deri në vitin 1940 qëndronte mbi çdo qeveri dhe i kontrollonte ato) i përgatiti Zogut rekrutimin e bjellogardistëve për këtë ndërmarrje ushtarake kundrejt pagesave të majme për secilin pjesëmarrës (siç thotë një pjesëmarrës, me napolona flori dhe jo me pare letre). Por kushti i Beogradit ishte që, në krye të këtyre trupave të ishte një oficer serb. Dhe oficeri “serb” u gjet, ish-koloneli i Ushtrisë Cariste e më vonë i asaj të Bardhë, bjellogardisti rus Mikllashevski, i cili tani shërbente me të njëjtën gradë në ushtrinë jugosllave, madje në Shtabin e Përgjithshëm. Rekrutimi i tij në ushtrinë jugosllave shpjegohej nga rusët e serbët kështu; gjatë Luftës së Parë Botërore, për trimërinë e treguar në një betejë, ai ishte dekoruar nga serbët me Yllin Karagjorgjeviç, që ishte dekorata më e lartë e Serbisë. Kur ai u vendos në Jugosllavi me ushtarakë të tjerë të ushtrisë së Vrangelit, në saj të kësaj dekorate, atij ju njoh e drejta e gradës që kishte pasur në Ushtrinë Cariste, dhe u pranua në Ushtrinë Jugosllave me këtë gradë, kolonel.
Mikllashevski u zgjodh nga Shërbimi Sekret Jugosllav, jo vetëm se ai kishte dhënë prova dhe po i shërbente me besnikëri Beogradit, por edhe sepse ai gëzonte autoritet në rradhët e bjellogardistëve që jetonin aty. Nisur nga këto, ky Shërbim i propozoi Mikllashevskit që të krijonte një njësi të posaçme ushtarake me mercenarë rusë, propozim që ai e pranoi menjëherë, sigurisht kundrejt një pagese të madhe.
Për këtë qellim, ky Shërbim organizoi një takim të posaçëm midis Mikllashevskit dhe Ahmet Zogut. Që në takimin e parë, Zogu i dha një shumë të madhe në napolona flori (kështu kanë pohuar disa bjellogardistë, por asnjë nuk e thotë shumën e saktë). Mbasi ranë dakord, Mikllashevski ju fut punës për rekrutimin e mercenarëve për të “luftuar të kuqtë e Tiranës”.

Kujtimet e Sukaçevit
Në kujtimet e tij (“Në Shqipëri”, botuar ne revistën “Vestnik Pervohodnika”, Nr.33 1964) L. Sukaçevi, një ndër pjesëmarrësit më aktivë në “aventurën shqiptare”, shkruan: “Unë takohesha herë pas here me Mikllashevskin, por asnjëherë nuk e kisha parë aq të gëzuar si atë ditë. Ai më shpjegoi se Ahmet bej Zogu, i cili në këtë periudhë ishte emigrant në Mbretërinë serbo-kroato-sllovene, kishte vendosur të marshonte drejt Tiranës për të përmbysur qeverinë pro sovjetike të peshkopit ortodoks Fan Noli. Ai kishte vendosur të thërriste në ndihmë rusët e “bardhë”, duke i llogaritur, me të drejtë, ish-pjesëmarrësit e Ushtrisë Vullnetare si elementët më të përshtatshëm për të luftuar kundër “të kuqve të Tiranës”, të cilët, gjithnjë e më shumë po bëheshin arrogantë nën komandën e Krakoveckit, shefit të misionit sovjetik në Tiranë” . Një pjesë e mirë e bjellogardistëve që ishin aktivizuar në Shërbimin Kufitar, në këtë periudhë ishin çmobilizuar (në kuadrin e shkurtimeve që ishin bërë nga institucionet jugosllave) mbasi edhe në kufirin shqiptaro-jugosllav ishte vendosur një farë qetësie, dhe kufijtë e Shqipërisë ishin kthyer në ato të përcaktuara në vitin 1913. Shumë prej tyre endeshin pa punë, ose bënin punë të rëndomta. Siç shkruan L.Sukaçevi në kujtimet e tij, ai vetë kishte provuar lloj-lloj punësh derisa kishte përfunduar lulishtar në një spital të Beogradit... . Si ai kishte shumë ish-ushtarakë të tjerë, të cilët nuk kishin arritur të sistemoheshin as në Jugosllavi e as jashtë saj, prandaj e pritën me kënaqësi propozimin, sigurisht kundrejt një pagese të caktuar. Por krahas pagës, në radhët e tyre u bë një propagandë e shfrenuar për t’i bindur ata se do të shkojnë në Shqipëri për të “luftuar komunizmin”.
Sipas dokumenteve ruse, vëmendje e posaçme iu kushtua punës për t’i bindur ata, se lufta në Shqipëri do të jetë luftë “kundër komunistëve”, që ishin armiqtë më rrezikshëm të tyre, që i kishin “lenë pa atdhe, pa Rusinë e dashur”. Kështu ndërmjet tjerave, atyre u thuhej se “nëpërmjet intrigave të ndryshme, me ndihmën dhe paratë e komunisteve, në vitin 1924, Fan Noli zuri vendin e Ahmet Zogut që emigroi... . Me të marrë pushtetin, u fut në rrjedhën e politikës pro-sovjetike. Duke mos arritur të përqendronte pushtetin në duart e tij, ai u mor me agjitacion komunist në vendet fqinje....” dhe, ata që punonin për t’i bindur, përpiqeshin të preknin në pikën e dobët të tyre, tek lufta që duhej bërë kundër “të kuqve të Rusisë”. Ndërmjet tjerave atyre u thuhej se “Në Tiranë ndodhet misioni sovjetik, i kryesuar nga anëtari i Seksionit të jashtëm i GPU-së, Krakovecki. Ai ka shpallur zyrtarisht si qëllim të misionit të tij që të vendosë regjimin komunist në Tiranë dhe ta kthejë Tiranën në qendër të bolshevizmit në Ballkan. Ai planifikon që prej këndej të propagandojë dhe të punojë për “eksportin e revolucionit” në vendet fqinje”.
Në këto kushte u vendos të krijohej njësia ushtarake ruse. Është interesant fakti se, tentativa e parë e Mikllashevskit dështoi. Fillimisht, ai mendonte se më e mira do të ishte që të krijohej një njësi e përbërë nga njerëz që njiheshin me njëri-tjetrin, që kishin luftuar bashkë, etj. Nisur nga ky qëllim, ai zgjodhi një kolonel, ish-komandant i një reparti kazakësh. Që në takimin e parë, koloneli i premtoi se do të sillte 80 kazakë, ish-pjesëtarë të repartit të tij, dhe për këtë i kërkoi një paradhënie. Siç shkruan Sukaçevi, ai i dha 300 napolona flori. Por ai nuk u pa më dhe kur Mikllashevski priste kazakët, papritur i vjen një telegram nga një vend fqinj me Jugosllavinë, nënshkruar prej kolonelit, ku ai e falënderonte për “ndihmën financiare”.....
Mbas kësaj, Mikllashevski filloi të mblidhte kë të mundte, ku një ndihmë të madhe i dha Sukaçevi. “Të nesërmen, unë dhe Mikllashevski filluam të rekrutonim rusë nëpër rrugët e Beogradit dhe në darkë arritëm të grumbullojmë 108 vetë dhe pa probleme shkuam në Shkup”- shkruan në kujtimet tij Sukaçevi. Ndërmjet mercenarëve të rekrutuar, me të cilët u hartuan kontrata kundrejt një pagese të caktuar, ishin edhe ish-oficerë të tjerë të Ushtrisë Cariste, të cilët gëzonin autoritet në radhët e bjellogardistëve. Ndërmjet tyre ishte dhe kolonel, Kuçuk Ullagai, përfaqësues i çerkezëve, me prejardhje nga një fis i njohur çerkez që i kishte dhënë Rusisë ushtarake të niveleve të ndryshme e deri gjeneralë të njohur, e që solli me vete dhe disa çerkezë të tjerë.
Nga Shkupi, ata grupe-grupe, shkuan në Dibër, që ishte lënë si vend takimi. Në Dibër u bë dhe “transformimi” nga oficerë të Ushtrisë Cariste (madje Mikllashevski tani ishte edhe kolonel i Ushtrisë Jugosllave) në oficerë të ushtrisë shqiptare. Kështu komandanti, kolonel Milkllashevski, u bë major i ushtrisë shqiptare, zëvendësi i tij kolonel Berestovski u bë kapiten, shefi i shtabit kolonel Rusinov, u bë kapiten, kolonel Kuçuk Ullagai u bë kapiten, etj., që siç shkruan Sukaçevi për atë periudhë ishin grada mjaft të larta në Ushtrinë Shqiptare.
Zogu i dha një rëndësi të veçantë kësaj njësie, duke i besuar teknikën luftarake dhe pikërisht artilerinë (në këtë periudhë ai nuk kishte armatime të tilla në repartet e tjera). Lidhur me numrin e pjesëmarrësve të kësaj njësie, në dokumentet ruse, përmenden dy shifra, diku thuhet kanë qenë 108 vetë, diku 102, por në gjithë këto dokumente përmendet shifra 15 oficerë.
S.V.Vollkov në librin e tij “Tragjedia e oficerëve rusë” shkruan: “Oficerët rusë luajtën një rol vendimtar për fatet e Shqipërisë. Me 10 dhjetor 1924 në qytetin e Dibrës (Jugosllavi) nga husarët e Kievit u formua njësia ushtarake ruse e përbërë nga 108 (ose 102 vetë nga të cilët 15 oficerë) me komandant kolonel Mikllashevski, zv/komandant kolonel Berestovski, shef shtabi kolonel Rusinov, komandant baterie kolonel Borboviç, komandant i baterisë artiljere kolonel Ullagai, që më 17 dhjetor kaloi kufirin e Shqipërisë dhe më 24 dhjetor hyri në Tiranë me luftë dhe vendosi në pushtet Ahmet Zogun”.
Ballmasov shkruan se: “Zogu vendosi të sulmonte drejt kufirit të Shqipërisë, mbasi, natën e 16 dhjetorit u formua përfundimisht njësia ushtarake ruse”...R.MAPO

[fegi]

Transporte shqiptare – 5. Të flasësh për rrugët e Shqipërisë së fillim shekullit XX, do goxha kurajo, pasi duhet të flasësh për diçka që praktikisht nuk egzistonte. Kishte vetëm pak rrugë të shtruara vetëm rrallë me kalldrëm, të cilat i bllokonte edhe shiu më i lehtë. Urat ishin të gjitha mesjetare dhe, edhe nëse teorikisht mund të mbanin me dyshim peshën e ndonjë veture, rrallë kishin gjerësinë e mjaftueshme për të kaluar ajo. Lidhja midis qyteteve veri-jug bëhej përgjithësisht nëpërmjet detit, pra, për shembull, për të shkuar nga Tirana në Shkodër, shkohej fillimisht nga Tirana në Durrës, aty merrej anija që të çonte në Shëngjin, aty zbritej dhe vazhdohej për Shkodër. Megjithatë ende për ne mbërriti epoka e automjeteve. Prej kohësh jam përpjekur të saktësoj se kur duhet të ketë hyrë makina e parë në Shqipëri, por kjo nuk është e lehtë, pasi bën vaki që automjete të veçanta të kenë lëvizur brenda kufijve të sotëm të vendit, që përpara se të bëhej Shqipëria. Megjithatë, le të kufizohemi në Shqipërinë shtetërore të pas vitit 1912. E parë kështu, më del se makina e parë duhet të ketë hyrë përmes Portit të Durrësit dhe të ketë ardhur deri në Tiranë, në gjysmën e parë të vitit 1913. Ishte vetura e dy sipërmarësve italianë, të cilët kishin kaluar detin me idenë të ndërtonin në Shqipëri një fabrikë bulmetrash. Fotografia e parë paraqet pikërisht veturën me dy italianët pionierë duke hyrë në Tiranë. Makina është e rrethuar me një mizëri njerëzish që të çuditur qëndrojnë rreth kësaj shpikjeje të frëngut. Prapa tyre shihet xhamia e Sulejman pashës, që e saktëson vendin e fotografisë aty ku sot gjendet monumenti i Partizanit të Panjohur. Rasti i dytë i dokumentuar, është i vetëm pak muajve më pas. Një fotografi origjinale që e kam në koleksionin tim, në shpinë mban të shkruar “Liaskoviki, November 1913”. Në të shihen dy vetura të parkuara diku në një oborr të Leskovikut dhe, pranë tyre, një grup shoferësh dhe shërbyesish, të veshur me uniformën tipike të shoferëve të asaj kohe. Njëra nga veturat është e mbuluar ndërsa tjetra është e hapur dhe ka të instaluar prapa një rimorkio, e cila siç duket mban pajimet e fushimit për grupin. Duhet të rrëmoj ende nëpër dokumenta për të qenë më i sigurtë, por them se duhet të jenë automjetet e ndonjë ekipi ndërkombëtar të kontrollit të kufijve. Fotografia e tretë është e vitit 1927 dhe është bërë në sheshin kryesor të Ersekës. Eshtë një veturë e vënë në dispozicion nga shteti shqiptar, me qëllimin për të kryer një shërbim fotografik përreth vendit dhe që u përdor më pas, në hartimin e botimit të famshëm të Teki Selenicës “Shqipëria më 1927”.

[fegi]

Kur Egjipti drejtohej nga shqiptarët

Nga: Revista Mapo

Dokumenti i radhës i përzgjedhur për t’u botuar në serinë e shkrimeve të periudhës së Shqipërisë së Luftës dhe aktiviteti i Shërbimeve Sekrete Britanike SOE, i vitit 1942-1943

Përgatiti Auron Tare

SHQIPTARËT NË LONDËR
Ref. e juaja DH 109/A1/4661/1

1. Bajram Neli është nipi i Hajredin Gjetanit, i cili është shefi i truprojës personale të Mbretit Faruk. Një fakt - ky i cili duhej të ishte bërë i ditur për ju, nuk është bërë deri më tani. Nëse Bajrami do të pranohej për t’u infiltruar – dhe kjo është një NËSE e madhe jo për fajin tim - ai sigurisht që do t’i thoshte apo do të shkonte në Kajro për të folur me Gjetanin. Gjithashtu, gruaja e Gjetanit është e motra e Sadik Lleshit, personi të cilin unë e rekrutova në Stamboll pa e dërguar për një ekzaminim mjekësor, të cilin ne tashmë e kemi përjashtuar dhe e kemi internuar... . Nuk e di në se gruaja e Gjetanit është gjyshja e Nelit. Nëse Bajram Neli do të kontaktoj Gjetanin, ai me siguri do t’i tregojë më shumë se çdo të donim ne mbi 5 oficerët e përjashtuar
2. Unë personalisht jam kundër infiltrimit të SELMANIT (Kolonel Hysen Selmani – shënimi ynë) pasi mendoj se ai nuk mund të jetë më i dobishëm sesa është i vëllai dhe, në fakt, mund të jetë shumë i dëmshëm për çështjen tonë... i vëllai i tij është në Shqipëri dhe iu është bashkuar gueriljeve me kohë. Ai të paktën mund ta mbajë gojën mbyllur, ndërsa Selmani mesa duket nuk e mban dot. Gjithsesi, mendoj se bëmë mirë që letrën e Tij, drejtuar Mbretit Zog, e lejuam që të dërgohej, pasi refuzimi ynë do ta dërgonte direkt dhe në krahët e D/H 31 dhe siç e dini në Shqipëri nuk refuzohet një ofertë. Unë vë bast se nëse do ta lejonim të ishte i lirë nga obligimi ynë ai do të reagonte menjëherë, duke mos ruajtur asnjë sekret dhe kjo duket qartë nga telegrami që ai dërgoi, thelbin e të cilit Shërbimi Gjerman e ka interceptuar dhe e ka kuptuar. Mos të harrojmë se vjet Selmani nuk la njeri në Stamboll pa i thënë mbi bisedat që kishte bërë me mua.
3. Gjithsesi ky është opinioni im personal. Situata është shumë më e rëndësishme sesa këto opinione. Gjithsesi, nëse ne e infiltrojmë atë në Shqipëri me “vulën” njeri i Zogut, siç ai është në të vërtetë, ne do të shkatërronim çdo lloj bashkëpunimi që mund të marrim nga organizata e Ballit Kombëtar, pasi kjo organizatë është qartësisht kundër Mbretit. Kjo pikë ka dalë kohët e fundit, por është shumë e qartë në mesazhin e saj.
4. Sigurisht që MARTINI ( sekretari i Zogut) është në ankth për ta infiltruar këtë person sa më parë, por sigurisht që nuk është për të mirën tonë, por për interesin e tyre. Në fakt, ndjekësit e Tij brenda në Shqipëri kanë qenë aktivë kundër italianëve dhe nuk e kanë nevojën për Selmanin apo për ndonjë tjetër prej tyre. Ti duhet të jesh në dijeni se vitin që shkoi Selmani ishte kundër idesë për të infiltruar oficerë shqiptarë në Shqipëri dhe më ndaloi që unë të rekrutoja pjesëtarë nga grupi i Oficerëve në Stamboll. Kur ata (oficerët) insistuan për të punuar me ne, ai shkoi tek autoritetet turke në Stamboll dhe u përpoq që të më përzinte nga Stambolli me qëllim që të mbante oficerët e tij atje. Nëse këtë veprim e bëri me urdhër të Zogut, unë nuk e di, por për momentin unë mendoj se duhet të jemi kundër dëshirave të tij për t’u infiltruar në Shqipëri. Unë nuk do të doja që të t’i thosha më parë këto gjëra për të, pasi nuk e doja që të dukej në mënyrë negative përpara teje, por në situatën e tanishme mendova se do të ishte më mirë që t’i dije këto gjëra. Gjithsesi, mos harro, ata janë një grup dredharakësh.
Sa do të doja që të mendoja një debat mbi ZP-në dhe ZM-në, ashtu siç e bëre ti. Ishte e shkëlqyer.
5. Qëndrimi i Mbretit Zog mbi pushtimin gjerman është mjaft interesant. “X” këtu me thotë se Zogu është zbuluar verën e kaluar të ketë qenë në marrëdhënie me gjermanët nëpërmjet Zvicrës. A dini gjë Ju për këtë gjë? M/DH me shumë mençuri shpjegoi se me Kajron dhe Stalingradin në rrezik nuk do të ishte jashtë logjike që Zogu të mendonte se BOSHTI do të fitonte luftën dhe mesa duket ka dashur të ruante vetveten nga italianët. Nuk mendoj se mund të jete as budalla sa të mendoje se Gjermanet do të fitojnë tani? Apo jo?
6. Me vjen shumë keq që humbën shërbimet e çmuara të Murat Kaloshit. Ai është një bandit i shkëlqyer dhe duke jetuar gjithmonë në shtëpinë e tij në Dibër nuk njihet si njeri i Mbretit si Selmani. Megjithatë, ai nuk mund të parashutohej, pasi vuan nga epilepsia. Në mundet që ai të infiltrohej nëpërmjet Otrantos, jam i gatshëm që të shikoj mundësinë e zbarkimit të tij diku në një vend të sigurt në brigjet e Adriatikut. Me të zbarkuar ai, mund të shkojë pa problem në vendlindjen e tij në Dibër. Kushëriri i tij Myftari, siç je në dijeni tashmë i është bashkuar gueriljeve, por nuk ka të njëjtin autoritet si Murati.
7. Në të njëjtën ide, unë nuk kam kundërshtime serioze për infiltrimin e Kolonel Selmanit, por duke qenë se ai është askush pa Zogun dhe, nëse shkon me ndihmën tonë, në sytë e opinionit do të duket sikur ne jemi në krahun e Mbretit Zog. Një opinion që duhet evituar me sa të kemi mundësi.
Firmosur
D/H 274

***

Kur Egjipti drejtohej nga shqiptarët
Në shkrimin e sotëm mbi dokumentet e përzgjedhura nga Arkivi i Shërbimit Sekret Britanik të Luftës, SOE, kemi përzgjedhur një dokument interesant, i cili vjen nga Dosja e korrespondencës së Zyrës së Londrës në fundin e 42-shit dhe fillimin e 1943-shit.
Dokumenti flet mbi disa çështje të rëndësishme që preokuponin Shërbimin Britanik, i cili kishte filluar tashmë të infiltronte në Shqipëri oficerë nga mërgata Shqiptare në Stamboll për operacione sabotimi. Në fakt, dokumenti i botuar sot flet për përpjekjet e Shërbimit Britanik për të rekrutuar shqiptarët që qëndronin në Londër. Një listë e këtyre shqiptarëve është, gjithashtu, pjesë e dosjes së SOE-s. Megjithatë, nga ky dokument ne mund të mësojmë një informacion shumë interesant, i cili ka të bëjë me copëza të jetës së Familjes Mbretërore egjiptiane, si dhe lidhjet e tyre me vendin e largët të origjinës. Ky fakt, mesa duket, u ka bërë shumë përshtypje edhe oficerëve të zbulimit britanik, të cilët e kanë sjellë këtë informacion në një dokument zyrtar të Shërbimit. Shqiptari, të cilin ata mendojnë se do të ishte një kandidat i mirë për të zbarkuar në Shqipëri si agjent i Shërbimit Sekrete Britanik, ishte nipi i Shefit të Sigurisë Personale së Mbretit Faruk. Ky informacion konfirmon disa zëra, të cilat kanë shkruar se, në fakt, Mbreti Faruk i Egjiptit ruhej ekskluzivisht vetëm nga roje personale shqiptare dhe saktësisht nga shqiptarët që vinin nga krahina e Matit. Megjithëse nuk ka shumë informacion mbi këta oficerë të Gardës Mbretërore Egjiptiane dihet mirë fakti se këta oficerë kanë qëndruar me të edhe kur ai u largua nga Egjip*ti pas grushtit të shtetit të 1953-shit.
Një fakt tjetër mjaft interesant, i cili ndeshet në faqet e këtij dokumenti është një e dhënë shumë e rëndësishme, e cila rikonfirmon mendimin se mjaft elemente të Shërbimit Britanik, ashtu si edhe në diplomacinë angleze, nuk dëshironin t’i jepnin Mbretit Zog një rol në operacionet që britanikët organizonin ndaj Shqipërisë. Me sa duket, mbajtja larg e Zogut ka qenë një qëndrim zyrtar i diplomacisë angleze të influencuar, nuk ka dyshim, nga roli shumë i madh që luanin qarqet greke në Londër. Megjithëse Zogu kishte dashamirës dhe mbështetës në disa qarqe të shoqërisë britanike, niveli i lartë politik anglez nuk ka dashur ta angazhojë atë në të ardhmen politike të Shqipërisë. A ka qenë ky një vendim i bazuar në faktet që britanikët kishin për të kaluarën e Zogut? A ka qenë ky qëndrim bazuar në realitetin e Shqipërisë? A ka qenë ky qëndrim në pragmatizmin britanik mbi një figurë, e cila ishte shumë kontraverse? Duke parë dokumentacionin e Shërbimit Britanik mund të thuhet se ka qenë një kombinim i të gjithë faktorëve të lartpërmendur.
Megjithatë, dokumenti që po botojmë sot sjell në dritë një fakt të panjohur më parë, i cili mund të këtë sjellë më shumë probleme mbi figurën e Zogut, duke shtuar dozën e kundërshtimit mbi rolin e Mbretit në Shqipëri. Me sa duket, Shërbimi Sekret Britanik Zyra “X” ka informuar oficerët e SOE-s se Shërbimi Sekret Britanik kishte dyshime mbi një marrëdhënie të mundshme të Mbretit Zog me autoritetet gjermane, të cilat operonin nga një vend neutral si Zvicra. Periudha e përshkruar në këtë dokument i korrespondon kohës kur gjenerali i famshëm gjerman, Rommel (“Dhelpra e Shkretëtirës”), ishte në afërsi të Kajros dhe trupat gjermane kishin rrethuar tashmë Stalingradin. Një fitore gjermane dukej në horizonte dhe sigurisht që politikanët ballkanikë si Zogu, të prirë ndaj pragmatizmit të pushtetit, nuk mund të mos kenë menduar një lloj afrimi me fituesit e mundshëm. Po të kemi parasysh faktin që Hitleri nuk e mbështeti asnjëherë aventurën shqiptare të Musolinit dhe ndoshta gjermanët nuk e kanë parë negativisht një lloj përfshirjeje të Zogut në politiken shqiptare, kjo hipotezë nuk ka përse të mos llogaritet si një lëvizje e mundshme e një shahisti ballkanik si Zogu. Deri më tani, nuk ka asnjë dokument nga pala gjermane, e cila mund ta kishte konfirmuar këtë dyshim të Shërbimit Sekret Britanik, por fakti, që niveli i lartë i Zyrës së SOE-s në Londër ishte paralajmëruar për një zbulim të tillë, e bën këtë histori shumë interesante dhe mund të shpjegojë edhe dyshimin e mëvonshëm të britanikëve mbi Zogun.

[tisatar]

Pershendetje! A Egziston Mundesia Per Nje Pamje Me Te Qarte Te Kesaj Fotoje. TE qytetit te Korces?