Rexhep Luci

[Guri i Kuq]

Vrasja e arkitektit


Arch. Ylber Vokshi -Ylli

Cila është ajo shoqëri që e injoron e nënçmon e degradon e në fund edhe e vret arkitekti? Ai pos argumenteve profesionale të profesionit nuk ka armë tjetër për të iu kundërvënë kërkesave të ndryshme me vend e pa vend, të gjithë faktorëve relevant duke mbrojtur interesat e të gjithë atyre që shprehin dëshirë të jetojnë në një shoqëri apo vendbanim të urbanizuar, të cilës me kreativitetin e vet i jep edhe anën e bukur, artistike të vendbanimit. Vrasja e tij herë do kurdo do të i hakmerret shoqërisë si po e tregon realiteti ynë pas dhjetë viteve në Kosovë.

Në shtator të vitit 2000 në mënyrë qyqare u vra arkitekti Rexhep Luci kryearkitekti i Prishtinës. Vrasja e tij as që i bëri përshtypje të madhe opinionit publik prishtinas dhe kosovarë të atëhershëm, ndoshta edhe nga frika dhe mos kultura e jetës urbane. Pos pasojave të pa riparueshme në fushën e urbanistikës në tërë Kosovën as që mundej të imagjinoheshin pasojat komplekse të kësaj vrasje.

Kryearkitekti i Prishtinës, u mundua te parandaloj shkatërrimin e rifilluar të kryeqytetit, u ekzekutua mizorisht, e si rezultat kemi shkatërrimin e Prishtinës dhe Kosovës në fushën e planifikimit hapësinor dhe urban në të gjitha vendbanimet tona. Prishtina ishte modeli urban të cilin e kopjuan të gjitha vendbanimet tjera kosovare pasi organet shtetërore, si duket me qellim, nuk kanë vepruar nga viti 2002 kur u krijuan organet e përkohshme qeverisëse në Kosovë të cilën e sundonte UNMIK-u nga viti 1999.

Institucionet përgjegjëse të Kosovës,jo vetëm që nuk e gjetën vrasësin, lejuan njerëzit te cilët i luftonte z. Luci me argumente profesionale, të vazhdojnë me punën e tyre, pa qarë kokën për interesat e përbashkëta si në zonat urbane dhe ato rurale, pothuajse fëmijët e tyre nuk do të jetonin apo do të jenë mysafir në këto hapësira.

Efekti i “frikës” te profesionistët u arrit plotësisht, ashtu si e kishin planifikuar ekzekutuesit e vrasjes. Tërë këtë kohë u ndërtua pa planifikim duke menduar se po fitojnë, nga aspekti profesional në fund të gjithë do të jene humbës të mëdhenjtë material e së bashku me ata edhe e tërë shoqëria kosovare. Atë që kemi fituar ne si shoqëri është degradimi i pafalshëm i hapësirave urbane dhe rurale kurse ne jemi detyruar të jetojmë në këto rrethana jo normale urbane për një shoqëri.

Të gjitha tentimet e viteve të fundit për të fajësuar ndërkombëtarët për këto dukuri që më parë ishin të pa qëndrueshme pasi autorizimet për fushën e planifikimit hapësinor dhe urbanizmit ishin qartë të definuar si përgjegjësi të pushtetit qendror dhe ati lokal, kurse UNMIK-u aq shumë i përfolur, vetëm kishte rrol mbikëqyrës në veprimet që vetë ne i kemi bërë në ndërtimet me leje e pa leje,në ngritjen e shoqërisë tonë që e kemi ëndërruar pas dëbimit të regjimit profashist gati një shekullor serb pas vitit 1999.

Në një shkrim të shtypit kosovar të këtyre ditëve arkitekti Rexhep Luci përmendet vetëm si numër së bashku me disa aktivist politik të vrarë në Kosovë. As për së afërmi nuk kuptohet ndërlikueshmëria urbane dhe tragjedia e një shoqërie me vrasjen e kryearkitektit të kryeqytetit,cilat janë pasojat e ndërtimeve të pa planifikuara. Kush urdhëroi të veprohet kështu, a thua dikush mendoi se do të ketë përfitime të mëdha materiale me këtë vrasje, si mundet të krahasohen veprimtarët e ndryshëm politik me zhvillimet jetike urban të një vendbanimi e posaçërisht të kryeqytetit, a thua ishin të rëndësishme vetëm interesat individuale të disa grupeve të interesit, a thua do të ishte ma mirë për të gjithë ata të cilët kryen krimin ndaj arkitektit të iu përmbahen disa standardeve dhe rregullave urbane, me siguri do të kishin përfitime shumë ma të mëdha nëse do të planifikonin hapësirë urbane që na rrethon.

Kush përfitoi nga kjo vrasje, me siguri askush, të gjithë ne jemi humbës të mëdhenj. Pasi e vranë atë në mënyrë mizore ia futen “frikën” profesionistëve të tjerë për mos veprim apo veprime të dirigjuara urbane. Një pjesë e arkitektëve mezi pritën të dalin në skenë si “shpëtimtarët” Kosovës duke bashkëpunuar me “kriminelët e paqes” në planifikimin hapësinor dhe urban në dhjetëvjetëshin e fundit. Pasojat sot janë tragjike për të gjithë vendbanimet në Kosovë, këto pasoja të gjithë ne jemi duke i përjetuar sot dhe në të ardhmen.

Të gjitha këto dukuri shihen, preken e aq ma keq përjetohen shumë keq nga banorët tanë dhe do të jenë dëshmi e një kohe pa kohë, do të mbesin me shekuj si relikte të një kulture primitive, të një kohe të vështirë që e ka përjetuar kjo shoqëri.

Me vrasjen mizore të kryearkitektit të kryeqytetit u vra e tërë urbanistika e Kosovës, filloi shkatërrimi i të gjitha qyteteve kryesore të Kosovës, filloi jo ligjshmëria urbane në përmasa të pa para që është duke vepruar që dhjetë vite. Ata të paktët që në mënyrë dinjitoze dhe profesionale reaguan u anatemuan dhe u injoruan tërë kohën qëllimisht duke vazhduar avazin e vjetër me ndërtime të cilëve po ia shohim sherrin të gjithë ne.

Askush nuk e ka imagjinuar një situatë të tillë pas vitit 1999 kur në mënyrë perfide me një imagjinatë shkatërruese dhe destruktive në vazhdimësi me vetëdije po e shkatërrojnë tërë shoqërinë tonë për disa përfitime të mjera personale me pasoja tragjike për gjeneratat e tanishme dhe ato të ardhshme të cilat shumica nga mosdija po i injorojnë. Të gjitha këto krime urbane janë bërë në emër të atdhetarizmit apo “patriotizmit” të rrejshëm pasi pas dhjetë viteve këto pasoja të këtyre veprimeve janë evidente.

Të gjitha tentimet që të punohet ashtu si vepron e tërë shoqëria e civilizuar, deri më tani ishin të kota pasi në pushtetin qendror si dhe në atë lokal ishin instaluar struktura të cilët nuk ngurruan edhe të vrasin,pasojat vetëm kanë filluar të vërehen nga të gjithë banorët e Kosovës.

Është momenti i fundit që aktorët dhe përgjegjësit kryesor të japin llogari para kësaj shoqërie që e anatemuan në dhjetë vjeteshin e fundit duke trumbetuar për një patriotizëm primitiv e të tejkaluar e që në thelb i kishin vetëm përfitimet personale,klanore dhe regjionale duke e flakur rrolin e shtetit dhe interesave të përbashkëta shtetërore në fushën e planifikimit hapësinor dhe urbanizmit.
Këto ditë kanë filluar polemikat politike për vrasjet e pa sqaruara në vitet e pas luftës së vitit 1999,pas dekonspirimit të një individi. Ka reagime me prapavija politike të ulëta të cilat dikush po tenton t’i keqpërdor. Vrasjet e pa zbuluara të pasluftës në Kosovë pos prapavijës politike kishin edhe atë abuzuese.

Ajo çka ma së shumti duhej të brengoste këtë shoqëri është se si u veprua pas vrasjes së arkitektit Rexhep Luci, si vepruan të gjitha organet shtetërore,si u zhvillua fusha e urbanistikës,si vepruan profesionistët e frikësuar, arkitektët dhe urbanistët në këto vite, etj.

A ka fuqi shoqëria jonë të fillojë me rehabilitimet urbane të domosdoshme gati në të gjitha qendrat kryesore të Kosovës si rezultat i abuzimeve të mëdha me hapësirën urbane dhe rurale e cila na rrethon pas vrasjes së qëllimshme, në shtator të vitit 2000 të arkitektit Rexhep Luci në Prishtinë vetëm që deshi të respektohen principet elementare si dhe normat dhe standardet në fushën e planifikimit hapësinor dhe urban. Kjo jam i bindur se nuk ka ngjarë në asnjë shoqëri të civilizuar që njeh njerëzimi.

(Autori është arkitekt i pavarur)

[Llapi]

qysh more burr na ke siell ketu te Elita Kombetare edhe njerz qe kan qen mieshter te kulmave te shtepiave e hiq ma teper
po kesi tipash si ky ka ne trojet tona me mijra e mijra

[ILMGAP]

qysh more burr na ke siell ketu te Elita Kombetare edhe njerz qe kan qen mieshter te kulmave te shtepiave e hiq ma teper
po kesi tipash si ky ka ne trojet tona me mijra e mijra

Është arkitekt Llap arkitekt! Mendoj se ky arkitakti ka kryer shkollë të paktën dhe e ka shfrytëzuar atë, ndërsa Hashimin që sjell ti ka kryer shkollë por me atë shkollë në Amerikë do të punësohej si ... "Mieshter te kulmave te shtepiave" e hiq ma teper!

[MARGUS]

qysh more burr na ke siell ketu te Elita Kombetare edhe njerz qe kan qen mieshter te kulmave te shtepiave e hiq ma teper
po kesi tipash si ky ka ne trojet tona me mijra e mijra

Llapcin,
Si "mjeshter i shpijave" ne kosove sot veshtir gjendet, kosova do te ket keso njerz te profesionit por jo nga soji i "elites" se "patriotve" tu sepse jan analfabet dhe gjenetikisht injorant ,duhet te kalojn edhe 50 vjet deri sa te rafinohen!

[Brari]

e pse o llap nje arkitekt nuk te duket ty Elit kombetare..

aiii tash po e tregon fshatarllikun..

arkitekti o llap eshte shum kombetar kur eshte vertet arkitekt e jo mafioz..
sepse arkitekti mendon me makin llogaritsene dore se si duhet te jete nje mahalle ku do banojne mijra njerez..pra ti me nan e bab e femij e grue..
ku do ta parkosh kerrin ku do ta blesh zetinin e shamponin e pampersat.. ku do lujn fmija yt e ku do ken shkoll e cerdhe ekopesht eku do punoj jot grye si frizere apo ti si mekanik kerrash apo msyes shkolle..
Pra ai ndreq menyren e jeteses se popullit e kjo quhet kombetar-izem.. se kombetarizma nuk eshte fjal ne hava.. ka vepra..

mafia nuk i do arkitektet e tille.. ajo do gjahtar trojesh..
kopila qe din me gjet ku ka boshllik.. me ngrit pallate qe me i shit sa frangu pulen meter katrorin..ani se ja zen diellin kojshive.. apo rrugen banorve apo ja prish oborrin fmive te mahalles..
keshtu i doni ju "qlirimtaret" arkitektat me doket.. se me ato thas me euro te fondit qasi punsh jeni tuj ba..
E jo vec me te fondit enverist por dhe te atij rugovist.. qe me kallash ja morret bukoshit e i ngrati dul prej listes azem syliste me qato miliona qe nuk i kish te vetat e ju a fali ( me pshtu guzicen e vet) juve kinse i doni me ble ju snajpera me gjujt sllobon.. e sic po del kini gjujt me to.. xhema e ekrema e uka e sabahete e tjer shqiptar..

deri ne katunde te drenices (i pash fotot ktu) mes shpijave me bahce kishit ndertu 20 katcet..
kulmi i hajnise..

apo me qit mallin e 15 katcit te rogner klos sheratonit..

Llap.. a kini ba llogari sa fmija e gruja e katundet ishin ushqye me buk e ilace e libra e tesha.. me qato pare miliona qe kini shpernda me vra "tradhtara"..

Marre bre..

[Bardhi]

Nje mos ta harroj njeriu, se sa here qe e ngre apo e drejton gishtin ndaj dikujt, tre gishtrinje i ka te trejtuar nga vetje.
Shikoje se si duket kjo;
Kur e drejtoni gishtin tregues nga dikush, gishti i madh ju mbetet perpjete, kurse gishti i mesem , unazes dhe i vogli drejtohen nga vete ju. Provojeni se si duket ne praktik sa e quditshme eshte. Gishti tregues qe ju e drejtoni don te thote e keqeja qe ju ja beni dikujt, gishti i madh qe ju mbetet perpjet do te thote se Zoti eshte ka ju shehe, kurse tre te kthyerit nga ju do te thote se tri here do te ju kthehet e keqeja apo e mira, qe ju ja beni kujt do.
=========================
JU NJE HAP - PUNA DY...

[Llapi]

o me mijra e mijra mjeshter e kulmagji kemi more po qfar teme eshte kjo
a qfar ini kah thoni a
po qka shkruen nieri per ket kulmagji bre
po perpos familjes qe e shkruan ndonji perkujtim te tieret veq nese bani shaka se nuk dini e nuk kini se qfar te thoni more
po mos bani hajgare edhe ju

[Guri i Kuq]

Disa reagime te lexuesve te Telegrafi.com rreth artikullit të botuar për arkitektin Rexhep Luci;
-----------------------
Komente (14)
jarini:

Para 3 orëve:
Zotri Ylber,te lumt per shkrimin e "vonuar"pasi kjo eshte dasht te shkruhet menjehere pas vrasjes se Rexhepit.Por nuk me qudit sepse edhe po te vazhdonte dikush rrugen e Lucit edhe ai do te binte viktime, sigurisht,sepse keta vrasesit e ndertimit kane qene te gatshem per kete, per milionat qe duhet fitu pa ndjers.Me kete shkrim sado kudo dikush nga koleget i ka dal "hakut" Rexhepit ,njeriut te urte,por patriot i vertet,profesionist i madhe dhe mbi te gjitha njeri qe deshti rrendin dhe respektimin e ligjit.Une ndava disa pjese te shkrimit tand:
Atë që kemi fituar ne si shoqëri është degradimi i pafalshëm i hapësirave urbane dhe rurale kurse ne jemi detyruar të jetojmë në këto rrethana jo normale urbane për një shoqëri...Kush urdhëroi të veprohet kështu, a thua dikush mendoi se do të ketë përfitime të mëdha materiale me këtë vrasje,Pasi e vranë atë në mënyrë mizore ia futen “frikën” profesionistëve të tjerë për mos veprim apo veprime të dirigjuara urbane... Vrasjet e pa zbuluara të pasluftës në Kosovë pos prapavijës politike kishin edhe atë abuzuese.në shtator të vitit 2000 të arkitektit Rexhep Luci në Prishtinë vetëm që deshi të respektohen principet elementare si dhe normat dhe standardet në fushën e planifikimit hapësinor dhe urban..."
Dhe ne fund une shpresoj shume se me hapjen e kesaj meseles se Bllaces do te vjen edhe deri te vrasesi i Rexhepit,vrasesi i rrendit dhe ligjit.Athere shume kosovar do te fillojn me mendu se ligji ka fillu me vepru ne Kosoven e anarkis.Ne fund nje propozim: Ju dhe koleget tjere te Rexhepit mendoni per nje defilim -proteste neper rruget e Prishtines ne pervjetorin e vrasjes se tij,dhe kjo do te ishte thirje e qytetarve tjere per te kujtu njeriun - HERO,qe e deshti Prishtinen,por ra viktime ne mbrojtje te Prishtines dhe rrendit.

Drita:

Para 4 orëve:
mafija e ndertimit i ka vra, kush ka perfitu me se shumti nga nderimet ilegale ne Prishtine ai eshte vrasesi.
Krejt esht e qarte se kush e bani kete pune ....jane keta qe po i qerojn hesapet mes vedi...vases te paguar ..si ata te pushtimit serbe pondoshta e kan vra keta shoket e Keiti Bllaces, es me siguri une as ju jo, se na nuk kemi para me Ndertue Banesa shum kateshe, dihet se kushka ndertue dhe po nderton.....
analisi:

Para 4 orëve:
Eshte shume lehte me e zbulu vrasesin dhe ate qe e ka pagu vrasjen, sepse une mendoj qe kjo ka qene 100% vrasje e paguar.
Vrasesit , pra dorasi ,porositesi dhe ndihmesit jane te klaneve te Sekiraqes dhe Bllaces.
Per te zbuluar kete ndaloniju punen te gjitha firmave ndertuese qe kan vepru deri ne momentin e vrasjes, ata vete do te tregoin se kush e ka vra.
Familja e din nga kush ka qene i kercnuar.
Dhe ne funde fare policija hetuse te beje punen e vete kerkohet vullnet dhe pune.

Ardiana:

Para 13 orëve:
nganjiher besoj qe ' betonizimi' i kosoves, eshte rezultat i ndonji traume ,,, nuk mundet njeriu i shendosh te veproj aq keq, e te mos mendoj , nese jo per shoqerine, per femiun e vet. ska mbet trotuar per kalores, ska mbet kopsht per lule ( lulet i kishim gjet dyqysh ) ... cka po ndodh me kosoven ne aspektin e ndertimeve , mbindertimeve, eshte tmerr qe per fat te keq, edhe me dasht me injoru per me shpetu shendetin psiqik personal, nuk mundesh se po shihet, e njikohesisht po ti verbon syte, e ti bertit pastaj sa te duash nga dhembja, cdo mjek te thot 'sje i verbum masi po sheh, por ndoshta je i cmendur e dhembja yte eshte fantom.' sta besojne as dhembjen si te vertet, e krejt te njejten dhembje e ndjenje. ironi e poshter.
gega:

Para 13 orëve:
Është një satisfaksion që dikush e njeh autorin e shkrimit sipërfaqsisht si është anonimusi “Prishtinaliu”,por duhej të ishte i obliguar ligjërish t’i përmbahet të vërtetës. Zoteriu i artikullit nuk kishte shans teorike të ishte “Drejtor i Departmentit te Planifikikimit Hapesinor ne Ministrine e Mjedisit dhe Planifikimit Hapesinor” siç thekson ai dhe nuk kishte fare kompetenca me i ndalu këto urbicide jo vetëm ne Prishtine, por edhe ne tere Republikën e Kosovës edhe pse gjithnjë i potenconte këto në takime me vendoret dhe ndërkombëtarët nga viti 2002. Ishte i anatemuar sa që pas një sëmundje dhe operimi të rëndë e detyruan të largohet nga Ministria në vitin 2006 si punëtor të cilit nuk iu vazhdua kontrata e punës pasi kishte qëndrime profesionale të cilat përgjegjëseve të atëhershë të ministrisë as që iu interesonin pasi i tillë ishte niveli i diturive të tyre.
Prishtinaliu:

Para 14 orëve:
Ndjese past vepra e madhe e Architectit Rexhep Luci. Ai do te mbetet hero dhe arkitekt i madh. Por po me cudit zoteriu i artikullit qe ne ate kohe dhe shume vite pas ishe Drejtor i Departmentit te Planifikikimit Hapesinor ne Ministrine e Mjedisit dhe Planifikimit Hapesinor, cka bete ju i Nderuar Vokshi, qe ke pas kompetenca me i ndalu keto urbicite jo vetem ne Prishtine, por edhe ne tere Republiken e Kosoves.
llapjani:

Para 15 orëve:
ishalla populli drejtohet ka o mas mieri e jo mas krimi se e shkatrron diko t pa fajshum sikur edhe deri tash

Endriti:

Para 17 orëve:
mafija e ndertimit i ka vra, kush ka perfitu me se shumti nga nderimet ilegale ne Prishtine ai eshte vrasesi.
Sebi:

Para 17 orëve:
Me humbjen e Rexhep Lucit humbi shansi qe te kemi kryeqytet!

katundari:

Para 17 orëve:
Eshte e vertet qe z.LUCI eshte vrare per nje ideal.Me siguri eshte vrare sepse e ka mendu nje Prishtine ndryshe siq eshte sot.Tash pas 9 viteve e shohim se ku ka arrit kryeqyteti yne.Kaos ne te gjitha anet.Xhungel urbane.
Alija nga Zvicera:

Para 19 orëve:
pondoshta e kan vra keta shoket e Keiti Bllaces, es me siguri une as ju jo, se na nuk kemi para me Ndertue Banesa shum kateshe, dihet se kushka ndertue dhe po nderton.....
M.Ujko:

Para 19 orëve:
Ju lumt , o architect per mua i panjohur! Ma ne fund dikush po e ngrit zerin per nje gja qe po me mundon qe gadi 10 vite.
Qe jemi popull ende i pa civilizuar u tregua edhe me rastin e vrasjes se arqitektit trim e kompetent ne vitin 2000. Nuk kishin ne Kosove shume arqitekte e sidomos kompetent si ai. Konsekuencat e vrasjes se tij i hasim kahdo qe hecim neper Prishtine . Prishtina nuk merr fryme . Ajo ngulfatet.Si prishtinase e vjeter me mundon pamase shemtimi i qytetit te Prishtines. Mendoja se ne prishtinasit qe jemi me stergjysher te ketij qyteti , jemi emocionalisht te lidhur e ishte dashte reagojme per kete shemti , per fat te keq , kemi mbetur pakice . Shperngulja ne Turqi e zvogloi potencialin e qytetareve te shkolluar tePrishtines, sepse mu ata ishin ne shenjester e u shterguan ta braktisin vatanin. Rexhep Lucit nuk i pengoi aspak prejardhja e tij pejane, sepse e dinte se nese e mbron Prishtinen e mbron Kosoven , dhe u vra nga kriminelet anti shqipetare, qe per perfitim material edhe e shemtojne atdheun, edhe vrasin . Me mbetet te pyetem: po a vritet nje arqitekt bre? E sidomos nje arqitekt si Rexhep Luci, qe deshti ta pengoi shemtimin e atdheut te posa shliruar nga nje armik shekullor .
fati zi:

Para 19 orëve:
Krejt esht e qarte se kush e bani kete pune ....jane keta qe po i qerojn hesapet mes vedi...vases te paguar ..si ata te pushtimit serbe
;val:

Para 20 orëve:
me kon na ne rregull taman , ish marr vesh shum shpejt se kush o vrasesi , edhe pse shpejt besoj edhe ky ka mu gjet ., dihet qe e kan vra shkaku i ndertimeve pa leje , kush ka ndertu pa leje gjate vitit 2000, edhe nese jon 358 ndertues , te gjith ne haps .dej sa te gjindet fajtori , se kshtu nuk shkon pasha zoti.

[shah_isti]

po normal qe eshte leht te zbulohet vrasesi
ai duhet kerkue ne mesin e
atyre qe ju ka marr parat per te ndertue pa leje
e jau kan rrzue shpin me von

[Guri i Kuq]

In memoriam: Rexhep Luci

Publikuar: Sot, më 13 shtator 2010

"Koha Ditore",Prishtinë


Nine – Eleven më gdhiu në pikëllimin e shënimit të datës në 10-vjetshin e vrasjes së Arkitektit, mikut e bashkëpunëtorit, Rexhep Luci.
Nine – Eleven, për çudi, te unë nuk përkon me tragjedinë e 2.996 viktimave të sulmeve terroriste në SHBA.
Nine – Eleven nuk përkon as me festivalin e filmit, të cilin për çdo vit e organizojmë për nder të Amerikës dhe Amerikanëve. As me tubimet e bashkëqytetarëve të mi në shenjë përkrahjeje.
Nine – Eleven te ne ndodhi një vit më parë se në Amerikë. Vranë Arkitektin! Mbytën Qytetin! Dhunuan qytetarët! Rindërtuan gërmadhat! Të reja dhe luksoze. Mbi themelet e Qytetit të vdekur.
Nine- Eleven i para 10 vjetëve gdhiu edhe me frymëzimin e vrasësit të ndajë nga jeta një njeri, Arkitekt, vizionar, shpresë e Qytetit dhe e qytetarëve të tij. E vranë! E vranë Njeriun! Qytetarin! Arkitektin! E mbytën shpresën!
Çdo ditë kur hapi derën e studios sime, më duket se e ndiej aromën e kafesë së lënë për gjysmë, kur Rexha, gjithnjë dinamik e në lëvizje, këtë herë me vizionin e thyer, kanosjen e përsëritur dhe frikën e shprehur, e la kafenë e tij të mëngjesit dhe iu rrek “Vizionit për Prishtinën 2000-2005” - ditën e vrasjes!
Rexhën e pashë vetëm të nesërmen – në morg. Ishim me vëllanë e të ndjerit, Kemën, dhe kërkonim arkivol për Rexhën, për mikun, për vëllanë. Për Arkitektin e vrarë. Qytetarin e Qytetit të vrarë. Vizionarin e vizionit të thyer.
S’e gjenim dot! Jo vetëm pse Rexha ishte i madh, trup korpulent, por as Qyteti e as qytetarët nuk ishin të përgatitur për të: varrosjen e Arkitektit të madh. Ne të dy aq më pak. S’kishte arkivol për Rexhën!
Më kujtohet shkuarja në varreza. Te gropa e hapur. Masa sipas varrmihësve. Për një Njeri. Për arkitektin e Qytetit. Mendoja: A thua, kufomat e gjalla të Qytetit të vrarë, a do të varrosen, të gjitha, nëpër gërmadhat luksoze, e të reja, që ngriheshin gjithandej apo ndonjë edhe do të arrijë t’i mbijetojë rropatjes, e të varroset diku në afërsi të arkitektit të tij. Të vrarë!
Rexha, me punën e tij të madhe, i palodhur si ishte, kishte përgatitur infuzionin elementar për Qytetin që rënkonte. Me “Vizionin 2005” e në konferencat e takimet e shumta, shumë herët dha sinjalin e paralajmërimit të hershëm. Ai ishte “kodi i kuq” - sinjal ideatorëve të vrasjes së Qytetit. Filluan me Arkitektin. E vranë. Qyteti rënkues, pa medicinë – rropatej! Vdiq! Vizioni u thye! Kufomat e gjalla vendoseshin në gërmadhat e reja dhe luksoze! Nuk e ndienin erën e vdekjes. Nuk e shihnin fantazmën e mallkimit. Jetonin në Qytetin pa Arkitekt. Jetonin në qytetin që vrau Arkitektin e vet. Jetonin në Qytetin e vdekur. Në gërmadhat luksoze, me kapak të mbyllur, brenda mureve të përgjakura. Me gjakun e Arkitektit të tyre. Në luksin e gërmadhave të reja.
2.000 gërmadha të reja të asaj kohe dhe 2.000 të dyshuar, deklaronin në gazeta, autoritetet e atëhershme. Autoritet e vitit 2000. Vetë, Ma-i-Madhi-i-Asaj-Kohe z. Bernard Couchner, pati kurajë të vinte dhe të merrte pjesë në përcjelljen e fundit dhe të pëshpëriste: Po, do të bëjmë çmos për kapjen e vrasësit, kudo që të fshihet.
Ia ktheva: Vrasësit e tillë nuk fshihen – i keni para syve, pas shpinës, në tavolina a borde, në kafene a në darka. Nuk i gjeni dot në biblioteka e teatro, nuk do t’i shihni as në parqe a muze, nuk frekuentojnë në balet a opera... dhe, mos elimino pak nga këta, do të mbesim: NE, të gjithë të tjerët, 500.000 qytetarë të Qytetit të vrarë. 500.000 kufoma të gjalla të Qytetit gërmadhë. Të vdekur. Që të gjithë. Couchner ishte qytetar i Qytetit tonë, atëherë! Ma-i-Madhi-i-Asaj-Kohe. Shpejt iku!
Me gjithë situatën e rëndë, më kujtoheshin bisedat e kaluara me të, me vetë, Ma-i-Madhin-e-Asaj-Kohe, rreth “qytetit”... e kisha të freskët Parisin, ndërsa bisedonim për Qytetin tim, ende të pavrarë në atë kohë, për 20.000 banorët e tij të Pasluftës së Dytë Botërore, në 1948, për 110.000 sosh të vitit 1981, për demonstratat e studentëve të po atij viti, me 20 e më tepër mijë të rinj... për izolimin e intelektualëve aso kohe, e për izolimin e intelektit, për perspektivën e Qytetit, ende të pavrarë, pas Luftës së fundit, asaj të 99-shit, me gjysmëmilionëshin e qytetarëve, sa të moçëm, e sa të rinj. Bisedonim për vrasjen e ndodhur më parë – për urbicidin e komunizmit, e të gjitha vlerave kulturore e historike, kombëtare e shpirtërore, për Makinerinë e dhimbshme nën sloganin “Rrëno të vjetrën – ndërto të renë”, për tendencën e Rexhës, në vitet 1983-84 për të ndalë vrasjen (e atëhershme) të Qytetit në mënyrë institucionale, me “Vizionin (e atëhershëm) të Prishtinës deri në vitin 2000” – Planin e Qytetit që e donte.
Kur e punonim Planin e Qytetit, në fillimvitet e 80-ta, viti 2000 na dukej shumë i largët, por e dinim se shpejt do të vinte. Urgjenca e madhe na shtynte të vepronim shpejt, e për të ndalë vrasjen e ngadaltë (të atëhershme) të Qytetit.
Viti 2000 koincidonte me Shekullin e Ri, Vizionin e Ri; Rexha kishte lënë pas vete punë të madhe të kryer, lagjet më të mira të Qytetit, Dardaninë, Bregun e Diellit...besonim në më të mirën për Qytetin tonë!
Erdhi 2000-shi. Vrasja e ngadaltë e Qytetit qe amortizuar, disi, Makineria që punoi deri në luftën e fundit me të gjithë forcën, me kanalizimin dhe konservimin e situatës e me planin e atëhershëm, të 1985-shit, dha rezultate.
2000-shin, Rexha e priti i brengosur! Mbi gërmadhat e lëna nga Makineria e sofistikuar e para 99-shit, Makineria e shfrenuar e Serbisë të 1999-shit, kishte djegë e kallë, prishë e rrënuar, krejt çka kishte pasur përpara. Erdhi Paqja. Mbi gërmadhat e luftës ngriheshin Gërmadhat e Lirisë. Nën flamurin e patriotizmit, filloi ndërtimi i Gërmadhave të reja, luksoze. Për banorët e rinj. Kufomat e ardhshme, të gjalla, të Qytetit të vdekur.
Rexha u step! Me pak njerëz, aspak fonde, shumë pak përkrahje, në shpejtësi, me urgjencë, përgatiti “infuzionin” për Qytetin që rënkonte . E quajti “Vizioni... deri 2005”. E dinte se nuk mjafton, por mund të bënte i vetëm për qytetin. Kjo ishte ndihma. Nga Arkitekti i saj! Kryearkitekti! Ndihma e parë për Qytetin që rropatej!
Hotel Grand. Nine-Eleven. Hoteli i madh i Qytetit në rropatje. Sot, kanaqeja më e madhe, por “shumë e bukur” që u konkurron Objekteve te “rinovuara” qeveritare ish-bankës dhe ish-Pallatit të Shtypit, – Gërmadhave të reja, Kullave falusoidale, e me fustanella; Hoteli ishte vendi ku u dëgjua jehona e fundit e duartrokitjes Maestros. Arkitektit. Vizionarit! I njëjti ai, që mundohej ta mbronte. Nga ‘kanaqizimi’. Dhe nga gërmadhizimi. Luksoz.
Nine – Eleven. Në mbrëmje. Pak kohë pas aplauzit. E vranë Arkitektin. E vranë Njeriun. Shkoi Rexha. Qyteti nuk rropatej më! Vdiq! Vdiq bashkë me vizionin e thyer, arkitektin e shkuar, frikën e mbjellë, heshtjen e detyruar.
Nine – Eleven. Dhjetë vjet pas. Si në çdo Nine - Eleven tjetër, vizitova shtëpinë e fundit të Arkitektit. Një gur nga masivi, graniti i kuq, i formësuar deri në thyerje me fuqinë e veglës në dorën e artistit, më simbolizonte fuqishëm shpirtin e pathyeshëm të Rexhës. Pllaka e bardhë, mbi shtëpinë e fundit, e shtrirë jo edhe mbi cepat e gurit të kuq, disi lundruese, e thjeshtë mu si thjeshtësia e të Zotit, ku fuga e lënë lejon ditën të depërtojë në errësirën, në të cilën e zhytëm Arkitektin. Apo, ndoshta, ndoshta, është lënë që pëshpërima e tij, nga thellësia, ta thyejë Heshtjen. Trimëria e tij të dalë e të na e trembë Frikën, Shpirti i tij të na e kthejë Kuptimin. Ndoshta atëherë nga Qyteti i vdekur, prej gërmadhave të tij, do të lindë... Shpresa!
Le ta quajmë atëherë Shpresën: “Çmimi i Rexhep Lucit për Arkitekturë”. E di se kryetari Isa Mustafa do ta themelojë këtë, në këtë 10-vjetor. E ta shpërblejë më të patremburin e të paheshturin e radhës. Për Arkitektin e Qytetit. Vizionarin! Kurdo që të lajmërohet. Për ne, qytetarët e Qytetit të vdekur!
Nine – Eleven. Dhjetë vjet pas. Ende janë 2.000 të dyshuar, 500.000 fajtorë. Një lule e vetme në mëngjesin e hershëm në 10-vjetorin e vrasjes së arkitektit. Nga Familja. Jam pranë varrit të tij. Ftohtë!
Nxora lapsin nga xhepi i xhaketës time.
E vendosa buzë varrit të tij. Nuk arrita ta bëja këtë për së gjalli. E grabitën para kohe.
Paç dritë, miku im!

(Autori ka qenë bashkëpunëtor shumëvjeçar i Arkitektit)