Arkiva Britanike: Historia e Shqiperise ne Luften e Dyte Boterore

[PLAKU]

ARKIVA BRITANIKE, Dushani dhe Miladini, padronët e padiskutueshëm të Enver Hoxhës


Vijon nga numri i kaluar

Pushtimi italian

Megjithëse goditja e befasishme e 7 prillit ishte shumë e fuqishme, kjo nuk i ligështoi patriotët shqiptarë. Ata gjithmonë mbanin të pashuar shpresën për të ardhmen e vendit të tyre, veçanërisht në ditët e errëta të viteve '40. Që prej fillimit të pushtimit italian, patriotët filluan të krijonin grupet e bashkimit kombëtar përballë terrorit të pushtimit fashist. Një organizate e fshehtë kombëtare ishte formuar pothuajse plotësisht deri në vjeshtë të vitit 1939.

Qindra prej shokëve tanë ishin arrestuar, burgosur apo syrgjynosur në mërgim, sidomos në vitin 1940, gjatë luftës italo- greke. Grupet tona kombëtare ishin tashmë të gatshme për të goditur më së shumti forcat italiane në prapavijë ndërsa tërhiqeshin përballë ushtrisë greke. Fatkeqësisht, qeveritë e Athinës e hodhën poshtë propozimin tonë për njohjen e pavarësisë dhe kufijve shqiptarë të vitit 1913. I njëjti propozim i është bërë nga ana jonë ministrit të Britanisë së Madhe në Beograd, por pa rezultat. Deklarimi i pavend i gjeneralit Metaksa se Korça dhe Gjirokastra do të konsideroheshin tërësisht si qytete të Greqisë shkaktoi zhgënjim të hidhur dhe zemërim të papërmbajtur në gjirin e patriotëve shqiptarë; ne ishim të përgatitur t'i konsideronim grekët si viktima të një padrejtësie të përbashkët dhe ishim gati te hidheshim ne lufte kundër armikut tonë të përbashkët.

Pavarësisht ambicieve imperialiste të fqinjëve tanë dhe pavarësisht masave të egra të milicisë italiane, organizata kombëtare bëri gjithçka ishte në dorë të saj për të sabotuar fashizmin që, me anë të forcës apo intrigave, synonte t'i kthente shqiptarët në trupa mercenare brenda ushtrisë italiane dhe t'i përdorte në luftën kundër Greqisë. Kjo është arsyeja përse më shumë se 5000 shqiptarë u internuan gjatë kësaj kohe në Itali, pa përmendur këtu çarmatimin e forcave shqiptare dhe dërgimin e tyre në kampet e përqendrimit në Shijak. Një qëndrim i ngjashëm u mbajt nga patriotët shqiptarë kur forcat e boshtit (aksit) pushtuan Jugosllavinë, pavarësisht aspiratave tona të drejta kombëtare për Kosovën, ku jetojnë afro një milionë shqiptarë. Me këtë ne u dëshmuam fqinjëve tanë, pavarësisht përplasjeve me ta dhe padrejtësive të panumërta qe kishin kryer në kurrizin tonë, një dinjitet kombëtar po aq sa "vetëdija ballkanase" që në vetvete nuk na lejonte të bëheshim vegël e fashizmit, qe synonte të sundonte gadishullin e Ballkanit.

Që prej fillimit të pushtimit nga Italia fashiste, qëllimi kryesor i organizatës sonë ishte përfshirja e të gjithë lëvizjes kombëtare antifashiste në një front të vetëm luftarak. Fatkeqësisht, programi ynë, që i përgjigjej interesit dhe aspiratave të vërteta të popullit shqiptar, u përball me kundërshtimin e grupeve me prirje marksiste. Këta të fundit, jo vetëm që i lejuan vetes të ruanin një identitet politik individual, por u vetëdeklaruan hapur kundër të gjitha veprimeve kundër imperializmit fashist. Ata këmbëngulën që të konsideronin si tërësisht të pavlefshme të gjithë sakrificën kombëtare për këtë qëllim. Ata deklaruan qartë se asnjëherë nuk do të ishin dakord të shkatërronin popullin për atë që ata e quajtën "vetëm për interesin e Britanisë imperialiste".

Po këto grupime marksiste, që nga viti 1939 deri në vitin 1940 mbajtën një qëndrim të heshtur dhe paqësor në një kohë kur nacionalistët dergjeshin nga njëri burg në tjetrin dhe kur vendi prej dy vjetësh rënkonte nën zgjedhën fashiste, krejtësisht papritur në fund të verës së vitit 1941 u bënë pjesëmarrës të flaktë në luftë. Tani ata na propozuan që menjëherë t'i bashkoheshim një rezistence kundër forcave të boshtit dhe jepnim ndihmesën tonë në atë që tashmë ata e quanin "kauza e drejtë e Aleatëve dhe jo më "interes i vetëm i perandorisë britanike". Kjo kthesë e menjëhershme ishte aq e papritur dhe radikale që na krijoi bindjen e palëkundur se shtysa e vetme për këtë metamorfozë ishte hyrja e Rusisë Sovjetike në luftë.

Para hyrjes së Rusisë në luftë, grupet me prirje ekstremiste përbëheshin dhe drejtoheshin tërësisht nga shqiptarë. Nga fundi i vitit 1941, komunistë jugosllavë, të dërguar nga Komiterni, erdhën në Shqipëri për të organizuar të gjithë elementët e ndryshëm shkatërrimtarë në një parti të vetme radikale. Udhëheqësit e këtyre elementëve radikalë ishin serbët Dushan dhe Miladin. Ata ia dolën të bëheshin padronët e padiskutueshëm të organizatës së sapokrijuar radikale shqiptare. Të gjitha përpjekjet tona për krijimin e fronit të vetëm kombëtar antifashist dështuan për shkak të intrigave dhe papajtueshmërisë së këtyre agjentëve sllavë. Këta të huaj u provuan se ishin zotërues të plotë të organizatës revolucionare. Për të përhapur doktrinën marksiste, së pari ata shfrytëzuan ndjenjën kombëtare kundër pushtuesit. Me shumë mjeshtëri, ata mbollën ndjenjën e urrejtjes dhe mosmarrëveshjeve mes bashkëkombësve tonë për të pasur dorë të lirë në çrrënjosjen e idesë së kombit, vendit dhe familjes.

Kështu ata ia arritën të përçanin popullin shqiptar në dy kampe armike: që u nxitën t'i hidheshin në fyt njëri-tjetrit me gjithë egërsinë e pasionit jo njerëzor. Sot jemi tërësisht të bindur se lufta kundër pushtuesit ishte vetëm një justifikim i shfrytëzuar me zgjuarsi nga këta dy të huaj me qëllimin për të luftuar çështjen tonë kombëtare dhe përgatitur së pari rrugën për bolshevizimin dhe më pas skllavërimin e Shqipërisë.

Në shtator të vitit 1942, Partia Komuniste ftoi në një mbledhje sekrete individë të caktuar të zgjedhur nga vetë partia. Në këtë takim mori pjesë Abaz Kupi, lideri i partisë zogiste, dhe dy delegatë nga organizatë jonë. Delegatët tanë u përballën me një "fakt të kryer". Ata vendosën të krijonin një organizatë, të ashtë-quajtur patriotike, me emrin "Fronti Nacional Çlirimtar", një organizatë që ishte kombëtare vetëm në emrin e saj. Ky emër tërheqës i ishte vendosur kësaj organizate vetëm për të shkaktuar pështjellim në popull dhe maskuar organizatën bolshevike, radikaliste që qëndronte pas saj. Natyrisht, ne nuk mund të mashtroheshim nga këto pazare, makinacione të agjentëve sllavë, të cilët nën shtirjen nacionaliste, u përpoqën të mbillnin përçarje dhe përgatisnin shpërthimin e një lufte civile në vend.

Në këtë kohë ne ishim në gjendje ta shkatërronim që në djep këtë Parti Komuniste. Megjithatë, nuk e bëmë një gjë të tillë, pasi konsideruam të pamoralshme dhe antipatriotike krijimin e përçarjeve dhe konflikteve midis bashkëkombasve tanë në një kohë kur gjendeshim nën sundimin fashist. Përkundrazi, bëmë më të mirën për t'i mbrojtur ndaj kërcënimeve politike dhe ushtarake të autoriteteve italiane. Me shpresën se një ditë do të krijonim një front të përbashkët kundër pushtuesit, ne shkuam aq larg me qëndrimin tonë paqësor dhe vëllazëror deri sa u përballëm me shfryrjen më të egër të miqve tanë ekstremistë. Ne, madje, mbajtëm qëndrim gjakftohtë edhe kur disa nga njerëzit tanë, u vranë në mënyrën më burracake vetëm se ata u qëndruan idealeve të tyre nacionaliste. Qëndrimi ynë, tej mase i urtë, dhe pajtues ndaj radikalistëve, në shumicën e rasteve u konsiderua si shenjë dobësie jo vetëm prej tyre, por edhe nga publiku i gjerë.

Nga fundi i vitit 1942, grupet nacionaliste dhe komuniste kishin filluar tashmë, pothuajse në të njëjtën kohë, të lindnin në çdo pjesë të vendit, kryesisht në Shqipërinë e Mesme. Pavarësisht mosmarrëveshjeve ideologjike që i frymëzonin, dhe përçarjes, me shumë zgjuarsi të krijuar midis tyre, këto grupime, jo në pak raste. luftuan krah njëri-tjetrit kundër trupave italiane, sikurse ndodhi për shembull në Gjorm, Rushdie, Selenicë dhe Berat. Sidoqoftë, në të gjitha këto operacione, komunistët shfaqën mungesë të vajtueshme ndershmërie dhe sinqeriteti.

Në qershor të vitit 1943, rrëmbimi nga grupet komuniste të një anëtari të Komitetit Qendror të organizatës nacionaliste shkaktoi tërbimin e patriotëve dhe ngjarje të papritura që çuan drejt shpërthimit të luftës civile. Në atë kohë, forcat komuniste dhe nacionaliste ishin pak a shumë të njëjta në numër. Të gjendur nën kërcënimin e mijëra nacionalistëve të grumbulluar menjëherë, komunistët u detyruan të tërhiqeshin dhe kërkonin falje.

Ekuilibri i forcave u prish në dëmin tonë, si pasojë e dy faktorëve të rinj: a) mbërritja e Misionit Ushtarak të Aleatëve në Shqipëri, b) kapitullimi i Italisë. Pothuajse e gjithë elita e patriotëve shqiptarë, thellësisht e frymëzuar nga ndjenjat liberal-demokrate dhe pas vuajtjeve të rënda nën fashizëm, jo vetëm gjatë pushtimit italian, por edhe gjatë regjimit despotik të Zogut që u mbajt në pushtet nga qeveria e Romës, i kishte të gjitha arsyet t'i konsideronte oficerët e Aleatëve si çlirimtarë. Megjithatë, duhet të pranojmë, me gjithë hidhërimin dhe sinqeritetin tonë, se mbërritja e Misionit të Aleatëve në Shqipëri ishte një mashtrim i madh për ne. Misioni i Aleatëve ka qenë, ndoshta jo me qëllim, një shkak i fatkeqësisë për vendin tonë. Pa furnizimet me armë, që ky mision në mënyrë të njëanshme ua siguroi komunistëve, lufta civile do kishte shumë mundësi të mos kishte ndodhur. Këto armatime që iu dhanë komunistëve për të luftuar kundër pushtuesit, përkundrazi u përdorën prej tyre sipas udhëzimeve të dhëna nga menaxherët sllavë për të vendosur me zjarr dhe hekur bolshevizmin në Shqipëri. Kështu, gjithmonë ishim ne nacionalistët demokratë të Shqipërisë që u kthyem në viktima të politikës britanike. Në vitin 1924, në sajë të kompanisë Anglo-Persiane të naftës, Zogu, përveç shumës prej 20 000 paundësh të kompanisë me të cilën ai drejtoi ekspeditën, fitoi edhe miratimin e heshtur të qeverisë britanike që me ndihmën e forcave jugosllave të bëhej sundimtari absolut i vendit.

Mijëra patriotë, intelektualë shqiptarë u detyruan ose të largoheshin në mërgim ose të përfundonin të lidhur në birucat e burgjeve me pretendimin se ata ishin elementë subversivë. Në vitin 1944 ishin po të njëjtët patriotë liberal-demokratë të cilët u masakruan nga terroristët falë furnizimit të tyre me arin dhe armët britanike por këtë radhë me pretendimin se ata kishin prirje fashiste. Në vitin 1924 ishte vetë kryeministri Pashiç (Pasitsch), i cili drejtoi aktet kundër patriotëve nacionalistë shqiptarë, dhe këtë herë ishin serbët Dushani dhe Miladini që po përpiqeshin të vendosnin bolshevizmin duke vringëlluar kundër nesh po ato thika (armë) që ua kishte dhënë Misioni Ushtarak i Aleatëve.

Një fatkeqësi tjetër ishte edhe fakti që ushtritë italiane, të shpërndara pas armëpushimit, iu bashkuan partizanëve, në bazë të urdhrave të oficerëve britanikë të Misionit të Aleatëve. Këto grupe italiane, të përbërë kryesisht nga teknicienë, u siguruan komunistëve shqiptarë aq shumë armatim dhe pajisje ushtarake duke shkaktuar po aq andralla që i kishin shkaktuar më parë nën flamurin e fashizmit.


Vijon në numrin pasardhës

Materiali është marrë nga Arkivat britanike. Oficerët anglezë që morën pjesë në operacionet e forcave aleate në Shqipëri, tregojnë për skenën politike në vend dhe rolin e të gjitha partive dhe formacioneve ushtarake gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Albania
11 Nentor 2009

[Albo]

Arkiva britanike, Balli: Në Shqipëri ka pasur luftë civile


Vijon

Populli shqiptar në përgjithësi dhe intelektualët patriotë në veçanti nuk mund të ushqenin kundër pushtimit gjerman të njëjtat ndjenja dhe urrejtje që për shumë arsye kishin shfaqur kundër imperializmit fashist. Pas intrigave dhe makinacioneve të kahershme, ushtria italiane doli hapur me synimet për të pushtuar vendin tonë. Fashizmi e konsideronte Shqipërinë si pjesë përbërëse të mbretërisë italiane, ndërsa komandanti i trupave gjermane, me të hyrë në Shqipëri, deklaroi se nuk kishte asnjë aspiratë në Shqipëri dhe se pushtimi ishte tërësisht i përkohshëm dhe i diktuar nga rrethanat e luftës. Përkundrazi, nacionalizmi shqiptar, deri në një farë mase, kishte arsye të ishte disi miqësor kundrejt gjermanëve pasi kishte ndihmuar gjysmën tjetër të shqiptarëve të çliroheshin nga zgjedha e urryer serbe.

Pavarësisht këtyre arsyeve shumë të mira, organizata jonë vazhdoi luftën kundër pushtuesit gjerman për tre muaj me radhë, me të njëjtën shtysë si edhe kundër pushtuesve të mëparshëm fashistë. Sikurse shumë lehtë mund të provohet përmes fakteve tërësisht të pamohueshme, të njohura madje edhe nga Misioni i Aleatëve, autokolonat gjermane u sulmuan në mënyrë të përsëritur dhe të suksesshme nga grupet nacionaliste në të gjithë Shqipërinë e Jugut, veçanërisht në rrethinat e Vlorës. Të gjitha propozimet e autoriteteve gjermane drejtuar udhëheqësve të organizatës sonë për arritjen e një mirëkuptimi me to u hodhën poshtë në mënyrë kategorike nga ana jonë. Përkundrazi, ishin komunistët ata që ishin më të prirur për të bashkëpunuar me gjermanët sikurse edhe ndodhi në Berat dhe në Lushnjë.

Qëndrimi armiqësor ndaj gjermanëve pas kapitullimit të Italisë fashiste nuk na u diktua as nga arsye ideologjike, as nga ndjenja hakmarrjeje dhe urrejtjeje apo interesa të vendit. Forca shtytëse që qëndronte pas kësaj lufte ishte vetëm detyrimi moral ndaj fuqive të mëdha demokratike të botës pa të cilat vendi ynë nuk do të kishte shpëtuar nga katastrofa dhe poshtërimi i kthimit në një koloni italiane. Pra, ishte pikërisht nxitja e kësaj ndjenje që ne për tre muaj rresht vazhduam luftën e armatosur kundër gjermanëve, pavarësisht faktit se ne ishim të armatosur keq dhe gjendeshim nën sulmet e bandave komuniste të armatosur shumë më mirë. Nëse nuk do të ishte kjo luftë e brendshme, i gjithë populli shqiptar do t'i ishte bashkuar luftës kundër okupatorit gjerman.

Lufta civile

Në përputhje me rekomandimet e Misionit Ushtarak të Aleatëve u mbajt një takim mes përfaqësuesve të organizatës sonë dhe asaj komuniste në Mukje, pranë Tiranës. Të dy palët arritën një marrëveshje që u prit me entuziazëm nga publiku i gjerë shqiptar. Në bazë të kësaj marrëveshjeje, të dy organizatat do t'i jepnin fund propagandës kundër njëra-tjetrës, do të kishin një staf të përbashkët për vazhdimin e luftës kundër pushtuesit dhe në mënyrë të sinqertë do të punonin së bashku për një Shqipëri demokratike brenda kufijve të saj etnikë. Për një moment u duk sikur lufta civile tashmë ishte shmangur. Për fat të keq, kjo shpresë ishte shumë jetëshkurtër. Vetëm pak ditë pas nënshkrimit të marrëveshjes së Mukjes, një mbledhje e përgjithshme e Partisë Komuniste vendosi denoncimin e marrëveshjes dhe nisjen e një sulmi të menjëhershëm kundër partisë nacionaliste, duke përfituar në këtë mënyrë nga fakti që ne ishim të papërgatitur për një luftë civile dhe bolshevizmi do të vendosej kështu më lehtë. Sulmet kundër nacionalistëve nisën menjëherë dhe kudo, veçanërisht në Shqipërinë e Jugut, me një egërsi të pashembullt dhe në përputhje me metodat e njohura tradicionale sllave, që tashmë kishin hyrë dhe imponuar në vendin tonë nëpërmjet agjentëve të organizatës terroriste pansllave. Hordhitë e kuqe kriminale, të quajtura brigada, të udhëhequra nga tipat më të këqinj të këtij vendi, filluan të hyjnë në vend me të gjitha mënyrat, jo vetëm përmes sulmeve kundër trupave nacionaliste, por edhe duke ushtruar terror në çdo pjesë të vendit. Të gjithë ata që nuk pranuan të mbanin yllin e kuq dhe t'u bashkoheshin bandave komuniste jo vetëm që u plaçkitën dhe u zhvatën nga gjithçka kishin, por gjithashtu u torturuan dhe u masakruan. Mijëra bashkëkombës të të dyja gjinive dhe të të gjitha moshave u rropën për së gjalli dhe u masakruan pa provokuar askënd. Për tre muaj me radhë, patriotëve shqiptarë iu desh të luftonin jo vetëm kundër pushtuesit, por edhe kundër këtyre kriminelëve të kuq. Aty nga fundi i vitit të kaluar, municionet që u kishim marrë italianëve kishin mbaruar, ndërkohë që bandat e kuqe furnizoheshin rregullisht nga forcat ajrore të Aleatëve. Kështu, ne u detyruam të ndalonim luftën tonë kundër pushtuesit dhe të përforcoheshim përreth qyteteve.

Në fillim të këtij viti, një mbledhje e përgjithshme e organizatës sonë u zhvillua në Berat. Terrorizmi ndërkombëtar u shpall armiku numër një i vendit tonë. Mbledhja vendosi t'u bëhej thirrje të gjithë energjive kombëtare për të luftuar kundër terrorizmit. Natyrisht, rrethanat nuk na lejuan të bënim dallimin se kush kishte luftuar kundër pushtuesit dhe kush kishte bashkëpunua me të. Ky vendim u mor pasi konstatuam se nuk kishte rrugë tjetër për mbrojtjen e popullit nga kjo organizatë terroriste.


Vijon

Materiali është marrë nga Arkivat britanike. Krerët e lartë të Ballit Kombëtar tregojnë gjendjen në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore, situatën politike dhe rolin e formacioneve ushtarake në luftën kundër nazi-fashizmit




Në numrin pasardhës do të lexoni

Gabimet e misionit britanik në politikën ndaj Shqipërisë

Mbështetja që dhanë grupet e forcave aleate për Enver Hoxhën dhe Frontin Nacional Çlirimtar

Ndikimi i Bashkimit Sovjetik tek grupet komuniste dhe dalja e situatës jashtë kontrollit në mbyllje të luftës

A ndikuan përplasjet e brendshme dhe lufta civile mes palëve në Shqipëri për të mbështetur pushtuesit

Për më shumë, na ndiqni në numrin pasardhës

Albania
12 Nentor 2009

[Albo]

Arkiva britanike, Balli akuzon britanikët për mbështetjen e Hoxhës


Vijon nga numri i kaluar

Kjo tragjedi e tmerrshme që sapo përshkruam, vazhdon prej nëntë muajsh në Shqipëri. Misioni Ushtarak i Aleatëve, jo vetëm që s'kishte bërë asgjë për të ndaluar këtë katastrofë kombëtare, por disa prej anëtarëve të Misionit mund të konsiderohen përgjegjës për këtë katastrofë për shkaqet e mëposhtme:

a) Oficerët e parë të Aleatëve mbërritën në Shqipëri në prag të pranverës vitin e kaluar. Ata iu rekomanduan grupeve komuniste shqiptare nga partizanët grekë dhe u mbajtën nën një mbikëqyrje të rreptë dhe për këtë arsye ata ndoshta nuk kanë mundur të hyjnë në kontakt me popullin e aq më shumë me grupet nacionaliste shqiptare që luftonin kundër fashizmit. Të gjitha kërkimet tona për ta ishin të kota, pasi nuk mund të gjendeshin. Duke parë se ata gjithmonë ishin të shoqëruar nga grupet komuniste, ne filluam të hedhim dyshime lidhur me kombësinë e tyre. Publiku shqiptar besonte se ata ishin agjentë të maskuar të Internacionales së Tretë. Ishte në interesin e partizanëve shqiptarë për t'i mbajtur këta oficerë të Aleatëve larg lëvizjes kombëtare në mënyrë që të bindnin opinionin publik, që në përgjithësi, nuk ishte dashamirës ndaj komunizmit, që lëvizja komuniste ishte e vetmja që gëzonte simpatinë dhe mbështetjen e fuqive të mëdha demokratike anglo-saksone. Mbërritja e Misionit të Aleatëve me qëndrimin e tyre të njëanshëm në favor të bolshevikëve ndikoi në shtrirjen e pushtetit të tyre në vend.

b) Madje, edhe kur, pas kërkimeve të gjata, grupet e nacionalistëve shqiptarë hynë në kontakt me përfaqësuesin e Misionit të Aleatëve, ky i fundit, i ndikuar edhe nga intrigat dhe propaganda degraduese që iu servir nga komunistët, shfaqi në përgjithësi një qëndrim shumë të rezervuar ndaj nacionalistëve. Një pjesë e këtyre oficerëve nuk hezituan që në mënyrë të hapur të shfaqnin qëndrimin e tyre ndaj nacionalizmit shqiptar. Ne nuk e dimë nëse këta oficerë vepruan në përputhje me urdhrat e eprorëve të tyre apo në përputhje me simpatitë personale ideologjike. Sidoqoftë, ne druhemi se këta oficerë këtë herë, për fatin tonë shumë të keq, nuk zotëronin mendjemprehtësinë e duhur për të vlerësuar pak a shumë drejtë situatën politiko-sociale të një populli pas një qëndrimi të shkurtër në një vend. Përndryshe, është e pamundur të shpjegohet se përse ata duhej që në fillim të armatosnin dhe pajisnin komunistët në një kohë kur forcat nacionaliste, edhe pse jo superiore, ishin të paktën të barabarta me forcat marksiste dhe në të njëjtën kohë të gatshme për të bashkëpunuar me Misionin e Aleatëve në luftën kundër sundimit fashist. Kjo mbështetje materiale dhe morale e Misionit Aleat për bolshevikët prishi ekuilibrin e forcave në dëm të nacionalistëve shqiptarë. Të inkurajuar nga këto favore, këta vartës të Internacionales së Tretë nuk hezituan të hidheshin me armatimin e Aleatëve kundër patriotëve shqiptarë me qëllim vendosjen e bolshevizmit në vendin tonë duke e mbytur në një luftë të përgjakshme.

c) Disa nga këta oficerë aleatë, jo vetëm furnizuan në mënyrë ekskluzive të kuqtë me armatimet e Aleatëve, por njëkohësisht bënë gjithçka ishte e mundur për të penguar çarmatimin e trupave italiane nga nacionalistët shqiptarë pas kapitullimit të Italisë duke bërë të mundur kështu që armatimet e italianëve të binin në duart e të kuqve. Kështu ndodhi në Këlcyrë kur një regjiment italian, i rrethuar nga nacionalistët, ishte në prag të dorëzimit dhe çarmatosjes, por ndërkohë një oficer i Misionit të Aleatëve mbërriti me një grup partizanësh dhe i kërkoi komandantit të trupave nacionaliste që pajisjet e italianëve t'u jepeshin komunistëve. Në Gjirokastër, gjenerali që komandonte divizionin italian, por një oficer i Aleatëve ndërhyri dhe e ndaloi një gjë të tillë. Gjatë betejës që pasoi këtë ngjarje, komandanti i trupave nacionaliste ra së bashku me disa anëtarë të tjerë të grupit.

Fundi

Duke qenë një nga viktimat e para të agresionit të imperializmit fashist, populli shqiptar është i gatshëm të bëjë sakrificën sublime për vendosjen e një rendi të ri të drejtësisë ndërkombëtare dhe mbrojtjen e kauzës së Aleatëve. Megjithatë, kjo sakrificë e kërkuar nga interesi i përgjithshëm duhet të jetë në përpjesëtim me forcën e këtij populli dhe dobinë që kjo sakrificë do të kishte. Është e padrejtë të pretendosh që kombi më i vogël i Europës, siç ka kërkuar deri tani Misioni i Aleatëve, të hapë dhe mbajë një front kundër ushtrisë gjermane kur madje edhe miliona bajoneta të anglo-saksonëve nuk e kanë bërë një gjë të tillë deri tani.

Lufta kundër fashistëve dhe pushtuesve gjermanë dhe lufta civile i kanë kushtuar popullit shqiptar më shumë se 15 mijë të vrarë, pa numëruar të plagosurit apo viktimat e urisë dhe vuajtjeve, dhe gjysmën e vendit të rrënuar plotësisht. Humbjet e pësuara nga armiku kanë qenë të pallogaritshme në krahasim me sakrificat tona. Oficerët aleatë shpesh kanë këmbëngulur që rajone të tëra të ekspozohen ndaj rrezikut të djegies dhe shkretimit të plotë vetëm për të shtënë disa herë me armë kundër një autokolone gjermane.
Misioni Ushtarak i Aleatëve zotëron provat dhe faktet se si armët, me të cilat furnizuan komunistët, shkaktuan gjakderdhje të panevojshme mes shqiptarëve. Lufta Civile ka qenë në favor të pushtuesit. Këtë pushtuesi e di plotësisht dhe kjo është arsyeja përse ai nuk orvatet të shkatërrojë lëvizjen terroriste kur një gjë të tillë mund ta bëjë shumë lehtë.

Fund

Materiali është marrë nga Arkiva Britanike. Eksponentë të lartë të Ballit Kombëtar kanë paraqitur versionin e tyre për shkaqet e humbjes së nacionalistëve, ardhjes së komunistëve në pushtet dhe rolit të misioneve të huaja gjatë Luftës së Dytë Botërore.


Albania
13 Nentor 2009

[Albo]

PROJEKTE TË ALEATËVE TË MËDHENJ PËR STATUSIN NDËRKOMËTAR DHE KUFIJTË E SHQIPËRISË GJATË LUFTËS SË DYTË BOTËRORE

- Marrëdhëniet e Aleatëve të Mëdhenj me Shqipërinë kanë në thelb dy përbërës: së pari, ndihmëne e tyre ushtarake, materiale e morale, dhe së dyti, vizionin për të ardhmen e shtetit shqiptar të pasluftës

- Pushtimi i Shqipërisë nga Italia fashiste shënoi fundin e ekzistencës së shtetit të pavarur shqiptar

- Gjatë Luftës së Dytë Botërore (LDB) në BM dhe SHBA u hartuan disa studime për Shqipërinë

- Ja cilat ishin interesat britanike në Ballkan dhe për të “garantuar” të ardhmen e shtetit shqiptar

- Britanikët hodhën të parët idenë e vënies së Shqipërisë nën mandatin e tyre

- Politika britanike ndaj Shqipërisë dukej se ishte ende e turbullt, edhe në periudhën mars-korrik 1943

- Ballkani nuk përbënte ndonjë zonë atraktive për interesat amerikane

- Për kufijtë e Shqipërisë së pasluftës janë hartuar jo pak studime si nga Anglia ashtu edhe nga SHBA

Gjatë LDB Shqipëria për shkak të rezistencës së saj kundër pushtuesve italianë e gjermanë u radhit në krah të fuqive aleate dhe dha një kontribut të çmueshëm e modest në konfrontimin më të madh botëror të historisë. Për këtë arsye ndërmjet Shqipërisë dhe Aleatëve të Mëdhenj u vendosën marrëdhënie bashkëpunimi, të cilat erdhën gjithnjë në ngritje dhe që me kalimin e kohës u institucionalizuan e materializuan në forma të ndryshme. Lufta e popullit shqiptar fitoi kështu përmasa ndërkombëtare dhe u shndrrua në një hallkë modeste në zinxhirin e koalicionit botëror antifashist. Për herë të parë që nga krijimi i shtetit të pavarur shqiptar, shqiptarët u bënë pjesë e një aleance fituese duke ndjekur rrjedhën e duhur të zhvillimeve ndërkombëtare. Marrëdhëniet e Aleatëve të Mëdhenj me Shqipërinë kanë në thelb dy përbërës: së pari, ndihmëne e tyre ushtarake, materiale e morale, dhe së dyti, vizionin për të ardhmen e shtetit shqiptar të pasluftës, për pavarësinë, statusin ndërkombëtar dhe kufijtë e tij. Pa nënvleftësuar e anashkaluar raportin e parë me aleatët, i cili është i njohur e trajtuar jo pak në literaturën historike shqiptare e të huaj, më lejoni që në ligjërimin tim të përqëndrohem tek aspekti i dytë, pra tek vizioni i Aleatëve të Mëdhenj për të ardhmen e Shqipërisë dhe kufijtë e saj pas LDB.

1. Statusi ndërkombëtar i Shqipërisë

Pushtimi i Shqipërisë nga Italia fashiste shënoi fundin e ekzistencës së shtetit të pavarur shqiptar. Reagimet e qeverive të vendeve evropiane e ballkanike për arsyje tashmë të njohura ishin pothuajse inekzistente. Qeveria britanike e njohu zyrtarisht pushtimin dhe aneksimin e Shqipërisë.[i] Një deklaratë e butë për mosnjohjen e pushtimit italian të Shqipërisë u bë nga Sekretari Amerikan i Shtetit më 8 prill 1939. Gjatë Luftës së Dytë Botërore (LDB) në BM dhe SHBA u hartuan disa studime për Shqipërinë, me objekt statusin ndërkombëtar dhe kufijtë e saj. Ato u përgatitën kryesisht nga institucione të specializuara në shërbim të Forin Ofiss-it (Foreign Office), apo të Departamentit të Shtetit (Department of State). Shumica e studimeve britanike që njohim u hartuan nga “Instituti Mbretëror i Çështjeve Ndërkombëtare, Kërkimi me Jashtë dhe Shërbimi i Shtypit” Ballioll Kollixh, Oksford (Royal Institute of International Affairs, Foreign Research and Press Service, Balliol College, Oxford) në Londër, ndërsa ato amerikane nga Sektori i Çështjeve të Evropës Jugore dhe Sektori i Studimeve Territoriale. Fragmente të studimeve sovjetike për Shqipërinë kemi hasur në ndonjë botim dokumentar rus të viteve të fundit[ii], si dhe në disa dokumente të veçanta të arkivave britanike e amerikane.Studimet e lartpërmendura nuk duhen konsideruar si politika zyrtare të qeverive aleate, por si lëndë e parë që ushqente politikën e tyre.

Interesat britanike në Ballkan

Për të ruajtur interesat britanike në Ballkan dhe për të “garantuar” të ardhmen e shtetit shqiptar dhe kufijtë e tij, janë hartuar projekte të ndryshme nga institucione të specializuara në Britaninë e Madhe e SHBA, brenda të cilave do të gjente zgjidhje edhe problemi shqiptar: përkatësisht në formën e një Federate apo Konfederate; Bashkimi apo Pakti Ballkanik; Federatë të Vendeve të Evropës Lindore. Janë projektuar gjithashtu skema të tilla, si vënia e shtetit shqiptar nën një mandat britanik apo amerikan, protektorat, madje edhe vendosjen e shtetit shqiptar nën mbikëqyrjen e një organizmi kolektiv,të ngjashëm me Lidhjen e Kombeve, e cila mund të krijohej pas mbarimit të LDB apo për një Shqipëri neutrale nën kontrollin ndërkombëtare dhe me sovranitet të kufizuar etj. Duhet të pranojmë, se pavarësisht nga vlerat e tyre, dhe dëshira e mirë për ndërtuar një shtet normal shqiptar, në një pjesë të studimeve amerikane për qeverisjen e ardhshme të Shqipërisë vihet re një lloj mosnjohje e mirë e realitetit shqiptar, veçanërisht për zhvillimet e brendshme të Shqipërisë. Ndonëse vet hartuesit e tyre pranojnë se “qëllimi është ndihma ndaj Shqipërisë dhe jo kontrolli i huaj mbi të”, disa skema e propozime të tyre për statusin ndërkombëtar dhe qeverisjen e Shqipërisë gjatë periudhës së tranzicionit duken larg realitetit. Sidoqoftë, duke bërë një vështrim krahasues ndërmjet studimeve britanike e amerikane, do të gjykoja se alternativat e paraqitura nga SHBA për problemet e kufijve të Shqipërisë, ishin më realiste e të pranueshme se ato britanike,por asnjëherë të mjaftueshme për të përmbushur aspiratat e shqiptarëve.

Britanikët hodhën të parët idenë e vënies së Shqipërisë nën mandatin e tyre

Britanikët hodhën të parët idenë e vënies së Shqipërisë nën mandatin e tyre, apo të SHBA. Kjo ide e përsëritur edhe më mbrapa do të dështonte, se as Britania e Madhe dhe as SHBA nuk kishin interesa të tilla në Shqipëri, që të përligjnin ekzistencën e një mandati mbi të, por as shqiptarët nuk e dëshironin këtë formë të tejkaluar qeverisjeje. Shqiptarët kishin dhënë prova mëvetësie dhe qeverisjeje të sukseshme, veçanërisht në vitet 1921-1939. Ideja e një mandati amerikan mbi Shqipërinë, që u servir nga Komiteti Ballkanik në Londër, në korrik 1942 u kundërshtua si nga Zogu ashtu edhe nga Faik Konica. Konica gjykonte, se shqiptarët kishin aftësi qeverisëse, të cilat ishin dëshmuar me nxjerrjen e 35 kryeministrave prej tyre, gjatë sundimi osman e më tej. Për Konicën nuk ishte Shqipëria, por Greqia që kishte nevojë për mandat. Duhet thënë se LNÇL nuk fare ide për këto projekte gjatë luftës, të cilat ndryshonin kryekëput nga konceptet e saj për shtetin e ardhshëm. Politika britanike ndaj Shqipërisë dukej se ishte ende e turbullt, edhe në periudhën mars-korrik 1943, kur në rrethet e larta ushtarake britanike shtrohej rebusi, se si do ta konsideronin Shqipërinë, një vend mik apo territor të pushtuar, në rast se trupat e tyre do të zbarkonin në Shqipëri. Këtë udhëkryq do ta zgjidhte ministri i jashtëm britanik me përgjigjen e tij, se Shqipëria duhet të trajtohet juridikisht si territor mik nën administratën britanike. Dilema britanike për të ardhmen e Shqipërisë dhe kufijtë e saj vazhdoi edhe në mbarim të luftës. Në arkivat britanike ka një numër dokumentesh që i dëshmojnë qartazi këto dilema.

Ballkani nuk përbënte ndonjë zonë atraktive për interesat amerikane

Ballkani nuk përbënte ndonjë zonë atraktive për interesat amerikane dhe Shqipëria nuk përbënte ndonjë përjashtim nga kjo politikë. SHBA ndonëse nuk kishin ndonjë interes të veçantë në Shqipëri, dërguan në vend misionet e tyre, për të ndihmuar e bërë më efektive rezistencë e shqiptarëve, ndonëse Shqipëria nuk bënte pjesë në listën e vendeve që përfitonin nga programi amerikan i huadhënies (Lend-Lease). Presidenti Rusvelt nuk e kishte përfshirë Shqipërinë ndërmjet vendeve me rëndësi vitale për SHBA. Megjithë këtë, SHBA dërguan misionin e tyre të parë në Shqipëri në nëntor 1943. Dërgimit të tij i parapriu një studim i gjatë i OSS, duke u mbështetur në argumentimin e veçantë se SHBA nuk e kishin njohur asnjëherë pushtimin italian të Shqipërisë. Misioni amerikan në Shqipëri nuk e arriti ndonjëherë numrin e britanikëve në këtë vend, megjithëse ndihma nuk ishte e pakët. Për sytë e shqiptarëve të kahjeve të ndryshme politike e ushtarake gjatë periudhës së luftës, por edhe pas saj, imazhi i amerikanëve ishte më i mirë dhe më i besueshëm se i britanikëve.

2. Kufijtë e Shqipërisë

Për kufijtë e Shqipërisë së pasluftës janë hartuar jo pak studime si nga Anglia ashtu edhe nga SHBA. Duke mos pasur mundësi t’i përmend ato, mund të shprehem pa hezitim se përgjithësisht ato priren nga ideja e lënies në fuqi të kufijve të caktuar nga Konfernca e Londrës e vitit 1913, pavarësisht se shtrohen edhe alternativa të tjera për ndryshimin e tyre në favor të Shqipërisë, apo vendeve fqinje. Studimet amerikane duken më realiste për këtë problem se sa ato britanike, por në asnjë rast ato nuk përmbushin pritshmërinë e Shqiptarëve.

Nëse do të bëja një krahasim mbi pozitën ndërkombëtare të Shqipërisë dhe kufijtë e saj gjatë Luftës së Parë Botërore (LPB), Konferencës së Paqes të Parisit të vitit 1919, Konferencën së Ambasadorëve në Paris (nëntor 1921), me pozitën e saj gjatë dhe në mbarim të Luftës së Dytë Botërore (LDB), do të nënvizoja veçoritë e mëposhtme:Së pari, gjatë dhe pas LDB nuk ndodhi sikurse në LPB, kur problemi i pavarësisë së Shqipërisë mbeti pezull e u rihap në Konferencën e Paqes së Parisit. Përkundrazi, tre aleatët e mëdhenj anglo-sovjeto-amerikanë, në dhjetor 1942, riafirmuan të drejtën e ringritjes së shtetit të pavarur shqiptar pas mbarimit të luftës, dhe i njohën popullit shqiptar të drejtën për të vendosur për formën e qeverisjes dhe për të zgjedhur qeverinë që ata dëshironin mbi bazën e Kartës së Atlantikut. Këto vendime mbetën pikë reference dhe të pandryshueshme në periudhën e mëpasme, me gjithë dilemat e krijuara në mbarim të luftës, si rezultat i fitores së Lëvizjes Nacionalçlirimtare në Shqipëri dhe epërsisë sovjetike në Ballkan. Ajo ç’ka mbeti e diskutueshme, sipas mendimit tim, të mbështetur në dokumentacionin më të fundit britanik e amerikan, ishte natyra e pavarësisë së shtetit shqiptar, nëse ai do të ishte plotësisht i pavarur, apo do të kalonte një periudhë prove të një sovraniteti apo vetëvendosjeje të kufizuar.

Së dyti, problem delikat dhe i diskutueshëm ishte ai i kufijve të Shqipërisë. Në dhjetor 1942 tre Aleatët e Mëdhenj ndërmorën aktin më të rëndësishëm të periudhës së luftës, duke deklaruar zyrtarisht ringritjen e shtetit të pavarur shqiptar të pasluftës. Deklarata britanike u shpall më 17 dhjetor 1942 në Dhomën e Komuneve një javë pas deklaratës amerikane. Deklarata e Iden-it për Shqipërinë mbyllej me dy rezerva të përgjithëshme. E para nënkuptonte planet e ardhshme britanike për krijimin e një federate apo konfederate te vendeve të Ballkanit, brenda së cilës do të ishte edhe Shqipëria, ndërsa e dyta e linte të hapur problemin e kufijve të saj, e cila do të merrej në shqyrtim në Konferencën e Paqes. Sekretari Iden (Eden) do të deklaronte në Dhomën e Komuneve më17 dhjetor 1942: “Qeveria e Madhërisë së Tij e shikon çështjen e kufijve të shtetit shqiptar pas lufte, si një çështje që do të duhet të merret në shqyrtim në Konferencën e Paqes”. Me këtë deklaratë qeveria britanike shpallte mosangazhimin e saj për ruajtjen e kufijve të shtetit shqiptar të paraluftës dhe ekspozimin e tyre ndaj pretendimeve greke. Ndërhyrjen e qeverisë greke në emigracion për këtë problem e pranon qartazi P. Dikson më 18 dhjetor 1942, në takimin e tij me sekretarin e ambasadës amerikane në Londër, zotin Kou (Coe). “Në lidhje me problemin e kufijve, deklaronte Dikson, ne morëm në konsideratë pretendimet e forta greke në lidhje me kufijtë jugorë të Shqipërisë”.

Deklarata e SHBA, e paraqitur nga Cordell Hull më 10 dhjetor 1942, ndryshonte nga deklarata britanike në dy elementë jo të parëndësishëm, sepse ajo vlerësonte rezistencën aktuale të popullit shqiptar kundër italianëve dhe i referohej Kartës së Atlantikut, për formën e qeverisjes dhe qeverinë që do të zgjidhnin shqiptarët pas luftës. Ky ndryshim solli një farë shqetësimi në FO, e cila ngarkoi ambasadori britanik në Washington, lordin Halifax që të kërkonte sqarime në DSH. Edhe deklarata e qeverisë sovjetike shpallte simpatinë e saj për luftën e guximshme çlirimtare të patriotëve shqiptarë, dhe dëshirën për t’a parë Shqipërinë të çliruar nga zgjedha e pushtuesve fashistë dhe pavarësinë e saj të rivendosur. SHBA, në deklaratën e tyre të 10 dhjetorit 1942të paraqitur nga Sekretarit i Shtetit Hull, nuk e përmendën fare problemin e kufijve të ardhshëm të Shqipërisë, gjë që nuk u prit mirë as nga qeveria greke në emigracion, dhe as nga qeveria britanike e cila do të kishte dashur që qeveritë e dy vendeve të flisnin me një zë të vetëm. Qeveria greke dhe ajo britanike i kërkuan qeverisë amerikane që ta modifikonte deklaratën e saj për Shqipërinë dhe ta përshtaste atë me deklaratën britanike, duke e lënë të hapur çështjen e kufijve. Një kërkesë e tillë iu e bë e njohur zëvendës Sekretarit Amerikan të Shtetit Wells, nga ambasadori grek në Washington, Cimon Diamantopulos, më 21 dhjetor 1942. Por, Wells do të përgjigjej se “deklarata amerikane kishte qenë standarde, si edhe për vendet e tjera të okupuara”, ndërsa shtonte më tej se,“kjo qeveri nuk ka bërë dhe nuk merr ndonjë angazhim sekret në lidhje me ndryshimet territoriale të ndonjë vendi tjetër, dhe se askush në Kombet e Bashkuara nuk do të marrë ndonjë vendim përfundimtar lidhur me këto rregullime deri në përfundim të luftës”. Qeveria amerikane nuk pranoi as “sugjerimin e veçantë” të ambasadorit grek, që të pranonte në heshtje dhe me rezervë ndryshimet që mund të bëheshin në të ardhmen për kufijtë. Më 23 dhjetor 1942 qeveria amerikane do hidhte poshtë zyrtarisht kërkesën greke të lartpërmendur. Ky qëndrim iu bë i ditur edhe ambasadorit britanik në Washington, Halifaks (Halifax), qeveria e të cilit kishte kërkuar nga qeveria amerikane që “të shprehte diçka më shumë në lidhje me Shqipërinë”. Kërkesa britanike u cilësua si e pakuptimtë”. Qeveria greke në emigracion vazhdoi tu kushtonte vëmendje dhe ndjeshmëri të veçantë çdo shprehjeje apo fraze që dilte nga institucionet apo zyrtarë të lartë të SHBA, të cilat përmendnin direkt apo indirekt kufijtë e Shqipërisë.

Prof. Dr. Hamit KABA
Instituti i Historisë/QSA
Tiranë, 12 nëntor 2014