Simbole e përmendore

[Brari]

shekulli

-----------

Simbole e përmendore

Nga Pandeli Pasko Kuteli

Nëpër fqinjësi. Kush i ka parë disa herë qytetet e Europës Lindore mbas viteve ‘90, ka vlerësuar vrullin e madh ndërtimor në tokë shqiptare. Megjithatë, këto qytete kanë tjetër logjikë urbanistike, përmendore dhe emrave rrugësh të kuptimta, të cilat si lajtmotiv historik, ia bëjnë qytetarit më të dashur e më të identifikuar vendin e vet. Kjo logjikë ka në themel edukimin tradicional kombëtar, i cili ka pasur edhe shfaqje të habitshme. Në Francë, mbas Luftës së Dytë Botërore në mesditë në sheshe të qyteteve buçiste himni kombëtar “Allons enfants de la patrie” dhe njerëzit nderonin. Po në Francë të lenë mbresa shtyllat në sheshe e udhëkryqe me emrat e gdhendur të ushtarëve të rënë në Luftën e Parë Botërore, në frontin gjerman (mbytur nga gazi helmues). Sot Franca ka marrëdhënie tejet miqësore me Gjermaninë, si duhet të kenë fqinjët, po përmendoret mbeten aty si kujtesë e dobishme që dy kombet të kujdesen e vlerësojnë miqësinë.
Në vendet ish-socialiste janë përdorur shpesh “rregullimet urbanistike” për të asgjësuar kujtesën historike. Në Prishtinë, në mjedis universitar filloi ndërtimi i një kishe serbe, të cilën e la përgjysmë lufta e NATO-s; në Bratislavë ura e re mbi Danub prishi lagjen e vjetër rrëzë të kështjellës; në Shkup u shfrytëzua tërmeti i vitit 1964 dhe kisha e vjetër katolike shqiptare, nuk u restaurua si dëshmues kulture, por u rrafshua. Në Tiranë u prish kisha ortodokse, një nga objektet më të vjetra të qendrës, që përkrah xhamisë tregonte respektin mes dy feve. Ajo u degdis në një skutë megjithëse përfaqësonte permanencë dhe dëshmorët e fjalës shqipe Papa Kristo Negovani e Petro Nini Luarasi. Po në Tiranë u prishën varrezat e vjetra (Varri i Bamit) - me humbje vlerash shpirtërore dhe artistike për të krishterë e myslimanë
Ndër shqiptarë. Shqiptarët ishin ata që dolën më me humbje në kodin e tyre qytetar mbas pushtimit otoman: u izoluan nga fqinjët, u ndanë në 4-5 vilajete, u diskriminuan me kulturë e fe. Prof. S. Skendi vëren se shqiptarët ishin të vetmit ballkanas që nuk patën të drejtë zyrtare deri vonë të hapin shkolla në gjuhë të tyre. Shqipëria nuk ka kaluar periudhë qeverisje nga nacionalizmi sindozot vende të tjera. Gjatë periudhës së Zogut u nxit disi nacionalizmi, por pa sukses: falja e tokave shqiptare vendit fqinj që e ndihmoi për të marrë pushtetin, përndjekja e vrasja e patriotëve dhe qeverisja ekonomike jokombëtare, ia ulën dukshëm ngarkesën e “nacionalizmit”. Megjithatë, kjo periudhë 15-vjeçare kujtohet si nacionaliste, jo nga që ishte e tillë, por se më pas vendi ra në dorë të huaj dhe të një ideologjie e praktike antikombëtare.
Diktatura varfëroi sistematikisht identitetin tonë kombëtar, i cili u katandis në një bust të pranishëm kudo e në parulla. Shumë monumente historike u prishën duke na dëmtuar jo pak kodin qytetar. Mbivlerësimi i simboleve të LNÇ lartoi mure të brendshme mes njerëzve, la në hije historinë shekullore. Furia kundër diktaturës (e quajtur demokratike si alternativë e komunizmit) nuk u mjaftua me rrëzimin e busteve. Iu sul edhe përmendoreve të dëshmorëve, një pjesë e të cilave u shkatërruan barbarisht si simbole të diktaturës që i pati keqpërdorur për të justifikuar sundim të përjetshëm.
Aq i madh pati qenë boshti i krijuar në vlera shpirtërore sa edhe sot, mbi 10 vjet pas shembjes së diktaturës, mendësia shqiptare nuk e ka marrë veten, siç u pa edhe në turbullirat në viset shqiptare në Ballkan, një herë në dy vjet mbas 1997-ës. Ka të drejtë Arbër Xhaferri kur thotë se shqiptarët ndodhen në fazën e formësimit të kodit të te qytetar (“Shekulli”, 12.04.2002), një aspekt i të cilit është përtëritja e kujtesës historike nëpërmjet përmendoreve e simboleve, gjë që nuk kërkon shumë shpenzime, por vullnet të mirë.
Nga e si t’ia fillojmë: figura botërore, rilindas, albanologë, shqiptarëdashës, mbretër.. Si t’i nxjerrim në pah vlerat e historisë sonë na e treguan fort mirë austriakët me pagëzimet e mjediseve të hotelit “Rogner”. I falenderojmë nunët dhe gëzohemi që në këtë mes nuk u futën mendje fanatike, se ndryshe sallat “Epiri” dhe “Apollonia” do të quheshin “Brigada XXXVII Sulmuese”, “Çlirimi i Kakaçit”, “Princeshat Sanije e Rukije”., etj.
Rishikimi duhet të fillojë me qendrën e Tiranës, ku objektet e shtuara zbehin rëndësinë e përmendores së Gjergj Kastriot Skënderbeut dhe bukurinë akitektonike të Xhamisë së Et’hem Beut. Në një shesh të lirë do të ishte normale që Heroi Kombëtar të përkujtohej çdo vit me ceremoni dhe, në rast festash, a përherë, pranë monumentit të bëhet roje nderi.
Kur vdiq Nënë Tereza, kryetari i shtetit kërkoi me fisnikëri që të varrosej në Tiranë. Vite kanë kaluar dhe nuk kemi ende një përmendore të Nënë Terezës në Shqipëri, ndërkohë që sheshi në mes të Tiranës duket sikur është në pritje të posaçme të shtatores së gruas më të njohur e më të dashur nga të rinjtë e gjithë botës (sipas një ankete të fundit). Shumë shqiptarë nuk e dinë, por shtatorja e parë e Nënë Terezës u vendos në Shkup më 1999, me mbishkrim veç me kirilike:
***** ******, dëshmi se i përket kohës para marrëveshjes së Ohrit. Kjo përmendore u ngrit me nismën e një organizate shkrimtarësh maqedonë dhe u derdh në.. Beograd. Për të ardhur keq moskujdesi i etnisë shqiptare ndaj Nënës. Shtatorja e dytë e Nënës është vendosur në Gjakovë (vepër e hershme e skulptorit Rexhep Ismani).
Pa përkrahjen e vendeve shqiptarëdashës vështirë që gjaku i kryengritjeve të veriut të merrte shpërblimin e merituar - pavarësinë. Pa qëndrimin parimor të presidentit amerikan Uilson në mbrojtje të të drejtës së popujve për vetëvendosje Shqipëria do të ishte copëtuar mes fqinjëve. Ende nuk u kemi shprehur mirënjohje me simbole e përmendore Kosovës, Malësisë dhe as Kalorësit të Paqes Uilson. Kujtojmë se Beogradi i kushtoi një kolonë të lartë në mes të kryeqytetit Francës për shtetin jugosllav; Bullgaria nuk harroi rusët që i dhanë pavarësinë: i kushtoi një katedrale Aleksandër Nevskit dhe një përmendore Carit çlirimtar. Për arsye më të drejtpërdrejtë, Kosovës, krahas nderimit të UÇK -së e Skënderbeut, i takon të përjetësojë në përmendore eksodin dhe presidentin Klinton, pa të cilin nuk do ta kishte fituar lirinë.
Po ashtu përkujtimi me përmendore i rilindasve, që na e ringjallën Shqipërinë, nuk i përgjigjet punës titanike të tyre, mbasi kaluan në sitën e diktaturës, së cilës nuk i shpëtuan as albanologët, që me studimet e tyre mbi gjuhën, vlerat shpirtërore e historinë e shqiptarëve, justifikuan të drejtën për të krijuar shtet. Në harrim mbeten edhe shqiptarë që u bënë të famshëm në dhe të huaj, në Perëndim e Lindje, përshkruar fort mirë nga Prof. R. Sokoli e të tjerë: perandorët ilirë të Romës, shenjtorët iliro-shqiptarë, shqiptarët që “qeverisën” Turqinë, arvanitasit e revolucionit grek, arbëreshët, etj.
Urrejtja ndaj mbretërve dënoi kujtesën historike, mbasi Shqipëria ka nxjerrë shumë sovranë - tregues aftësie qeverisëse: në lashtësi Shkodra dha Agronin e Teutën, Durrësi - Monunin, treva e Poradecit - Bardhylin, treva e jugut - Pirron etj.; në Mesjetë Myzeqeja dha Muzakët, Gjirokastra - Zenebishtët, Vlora - Arianitët, Dibra – Kastriotët, Veriu - Dukagjinët etj. Logjikë të mbrapshtë ka edhe mozaiku i Muzeut Historik të Tiranës, ku për të krijuar përshtypjen e rolit të masave paraqitet veç një turmë e armatosur, tërësisht e çakërdisur. Çdo gjë mund të jetë ky mozaik, por jo histori e Shqipërisë.
Shumë qytete të Shqipërisë, e në veçanti Shkodra, vuajnë paraqitje të varfër të historisë. Asnjë përmendore Balshës, i cili e pati Shkodrën kryeqytet të një shteti dy herë më të madh se Shqipëria. Asnjë përkujtim mbrojtësve të kështjellës e kronikanëve Marin Barleti e Marin Beçikemi, asnjë përkujdesje katedrales të Shën Stefanit në kala. Mungojnë përkujtimi i Ded Gjo Lulit e i ngritjes së flamurit në Deçiç, i Ali Pash Gucisë dhe i mbrojtësit të përkushtuar shqiptaro-irakian të Shkodrës, Hasan Riza Pasha. Pa folur për Ernest Koliqin, Migjenin e të tjerë. Vijmë në kohë t’afërme e shënojmë se Shkodra nuk ka ende përmendore kushtuar martirëve të diktaturës - intelektualë e qëndrestarë të dy feve, shumë syresh të pushkatuar pa gjyq në Zall të Kirit. Ndër 40 të propozuar për t’u shpallur martirë të fesë, më të shumë janë nga ky qytet. Dhuna e fortë e ushtruar, numri i madh i të persekutuarve dhe martirëve janë më se të mjaftë për t’i dhënë Shkodrës titullin “Qytet i Martirëve”.
Ky është veç një përshkrim i gjendjes së kodit tonë qytetar nëpërmjet simboleve e përmendoreve dhe disa pak propozime. Kur ta kemi të formësuar këtë kod atëhere tek ne nuk do të ndodhin akte barbare si më 1967 apo si ditët e fundit ndaj kishave të Voskopojës. Përndryshe, sado i vrullshëm të jetë zhvillimi ndërtimor e tregtar dhe ekonomik shqiptar, ai mbetet pa formë, pa identitet dhe bart rreziqe jo të vogla.




----------