http://www.sciencedaily.com/Arkeologėt gjetėn objekte shumė tė pėrfshirė mė shumė se 30 anije ilire, plotėsisht tė ngarkuar me amforat romake. Njė nga pyetjet e madhe ėshtė arsyeja pse asnjė nga amforat janė gjithė verės. Ata janė tė gjitha nė fragmente. (Credit: Universiteti i Mostimages/2008/12/081208092151-large.jpg
ScienceDaily (10 dhjetor 2008) - Nuk ėshtė ngazėllim nė Muzeun e Historik kulturore nė Universitetin e Oslos i Norvegjisė. Marina Prusac, Profesor nė departamentin e arkeologjisė, e ka kthyer nė shtėpi pas kryerjen e gėrmimeve nė zonėn kufitare midis Kroacisė dhe Bosnje-Hercegovinė. Nė rrjedhėn e disa javė gėrmime arkeologjike intensive kėtė vjeshtė, ekipi i saj arkeologjike janė gjetur gjurmėt e parė tė njė post tregtare ilire qė ėshtė mė i han dy mijė vjet tė vjetra.
Iron Age
Ilirėt ishin njė popull tė lashtė tė cilėt jetonin nga gjuetia, peshkimi dhe bujqėsia. Ata ishin tė njohur si luftėtarė dhe piratėt. Jo vetėm qė ata tė luftuar banorėt e kolonive greke dhe romake, fiset e ndryshme edhe feuded mes vete. Megjithatė, gjen arkeologjike tregojnė se ilirėt gjithashtu kishte lidhje tė qetė tregtare me romakėt.
"Gjeni ėshtė unik nė njė perspektivė evropiane. Ne Desilo kanė arritur nė pėrfundimin se, ishte vendi i quajtur, ishte njė post i rėndėsishėm tregtar tė njė rėndėsie tė madhe pėr kontakt ndėrmjet ilirėve dhe romakėve, "Marina Prusac tregon revistės kėrkimit Apollon nė Universitetin e Oslos.
Ēuditėrisht e gjen tė mėdha janė bėrė nė njė periudhė tė shkurtėr kohe. Arkeologėt kanė zbuluar rrėnojat e njė zgjidhjeje, mbetjet e njė liman qė ndoshta ka funksionuar si njė pikė tregtare, si edhe shumė anije tė fundosur, plotėsisht tė ngarkuar me pitchers verės - ashtu-quajtur amforat - nga shekulli i parė pes
Arkeolog Lindhagen Adami, i cili ka njė doktoraturė nga Universiteti i Lundit dhe ka specializuar nė amforat romake verė, thotė se kjo ėshtė mė e rėndėsishme tė gjeni tė gjitha kohėrave nga zonat ilire.
"Ka shumė pėr tė sugjeruar se tani mė ėshtė e fshehur nė baltė. Ne kemi vetėm scraped sipėrfaqe deri tani, "tregon ai.
Teoria Pirate
E gjitha ka filluar nė pranverė tė vitit 2007, kur Profesor Snjezana Vasilj tė Universitetit tė Mostarit janė gjetur 16 anije ilire nė Desilo, plotėsisht tė ngarkuar me amforat romake verė. Gjeni u interpretua shpejt si dėshmi se ilirėt ishin piratėt dhe se anijet ishin mbytur nga romakėt. Edhe pse teoria pirat pranuar vėmendje tė konsiderueshme nga shtypi nė shumė pjesė tė Evropės, Marina Prusac dhe Adami Lindhagen nuk besoj se kjo interpretim.
"Ka me siguri ishin aktivitetet pirat pėrgjatė bregdetit, por kemi menduar se mė tepėr i rastėsishėm qė piratėt nė brendėsi ishin aq larg dhe aq afėr koloni e rėndėsishme romake tė Narona. Nė Desilo mendimin tonė mund tė ketė qenė njė qendėr tregtare. "
Desilo ndodhet 20 kilometra larg bregut nė njė fushė ėshtė hedhur nga Neretva River. Lumi ėshtė vetėm arterie e trafikut pėrgjatė gjithė bregdetit kroat qė shkon nė malet e Ballkanit. Ėshtė i gjerė dhe i lirė qė rrjedhin pėr 30 kilometra tė parė apo mė shumė, pas tė cilės bėhet kursin e saj tė ngushta.
Pranė Desilo ka arteriet edhe tė lashta tė trafikut tė tokės nė drejtim tė tė dyja Narona, i cili ishte i pari njė post tregtare greke dhe pastaj njė koloni romake, dhe zgjidhje ilire e "Daorson" - Osanic e sotme.
"Desilo ėshtė vendosur nė pikėn mė i thellė i njė gji tė qetė ku ajo ishte e natyrshme pėr transferimin e mallrave nė anije tė vogla, kėshtu qė vendi ėshtė i pėrkryer pėr njė port tregtar i brendshėm. Ne e dinim se nėse kemi gjetur njė liman kjo do tė pėrbėnte njė shembull i rrallė i njė pike takimi nė kėtė peizazh i pakalueshėm. Dhe e gjetėm atė! "Njė kėnaqur Znj Prusac na tregon.
Port
Mbi dy mijė viteve tė fundit ka ndryshuar nė mėnyrė tė pėrsėritur lumi shtratin e tij nė delta. Arkeologėt gjetėn eshtrat e pas tregtare ilire nėn disa metra baltė dhe llum, kur pronari i tokės-ekskavator e tij vėnė nė dispozicion tė tyre. Duket se disa pjesė tė murit qė kryelartė nga balta nga buzė e ujit mund tė ketė funksionuar si njė nga shumė kalatave nė postin e tregti. Muri ėshtė 20 metra e gjatė dhe 60 centimetra tė gjerė, dhe ėshtė ndėrtuar si njė strukturė poligonale.
"Muri ishte solid dhe i qėndrueshėm. Pala tjetėr nuk ishte e ndėrtuar aq mirė dhe ka shumė tė ngjarė ka funksionuar si njė pendė. Ka qenė njė numėr i ankorim vrima vendosur nė tė njėjtėn lartėsi mbi mur, pothuajse si njė grup horizontale. "
Dhe sikur kjo nuk ishte e mjaftueshme, arkeologėt nga Universiteti i Oslos gjithashtu zbuloi se nuk kishte tė paktėn dy herė si varka si ato qė ishin regjistruar tashmė. Anije, qė romakėt e quajtur Lembi, ishin tė njohur edhe pėr manoeuvrability e tyre tė shpejtė.
Copė qeramike gjetur shumė tė tregojnė se ky ishte njė post tė mėdha tregtare. Dhe e fundit por jo mė pak: rreth njėqind metra nga site port ata gjetėn njė vendbanim ilir. Pėr mė tepėr, nė bashkėpunim me tokė-pronar dhe sė bashku me nxėnėsit master shkallė Jo-Simon Frųshaug Stokke, i diplomuar kohėt e fundit arkeologėt Lene Os Johannessen dhe Ole Kristian Aslaksen zbuluar formacioneve tarracė nė shpat mali.
"Kjo mund tė gjeni vetėm tė interpretohet si tregon praninė e njė marrėveshje qė ka ekzistuar me sa duket pėr disa qindra vjet ose edhe mė gjatė para se tė tregtisė midis ilirėve dhe Romakėve filluar."
Disa varre - vjetėr se gjen tjera - u zbulua mė parė afėr zgjidhjes. Njė numėr i gjen tė veēanta janė bėrė edhe nė zonėn: pjesė spirancė, kėshilla heshtė dhe kėrci, dhe kopset metali pėr veshje fiksim.
"Duke iu falėnderuar balta dhe uji i freskėt objektet janė ēuditėrisht tė ruajtura mirė. Salt ujit do tė kishte shkatėrruar druri. "
Wine
Nė shtratin e detit, sė bashku me anijet, arkeologėt nga mostėr gjetur qindra copa tė verės dhe amforat deri 700 kapak nga kėto pitchers.
"Importet nga koloni romake Narona prandaj duhet tė ketė qenė shumė mė tė gjera se sa kemi menduar mė parė," Adam Lindhagen vė nė dukje.
Ai ka analizuar qeramikė pėr tė gjetur se ku erdhi nga amforat. Ai tani mund tė themi se ata ishin prodhuar vetėm pėrgjatė bregdetit dalmat - nga ku vera ėshtė eksportuar nė gjithė Perandorinė Romake.
"Nė kėmbim tė verės romakėt mund tė kenė blerė kripė, metal, lėkurė dhe skllevėr. Ēmimeve mund tė ishte njėjtė si nė veri. Sipas Julius Cezari (100-44 pes), Gauls ishin tė kėnaqur qė tė bie nė ujdi njė rob pėr njė 25-amphora litėr verė. "
Ndėrsa Profesor Vasilj ishte i mendimit se tė gjitha anijet ishin tė zhytur nė tė njėjtėn kohė nė njė fushatė romak kundėr Pirates ilire, arkeologėt kanė gjetur norvegjez indikacione se anijet ishin mbytur gjatė njė periudhe prej gati njėqind vjet. Dėshmia e tyre ėshtė e bazuar nė takim e amforat verės.
Ritual
Njė nga pyetjet e madhe ėshtė arsyeja pse asnjė nga amforat janė tė gjithė. Ata janė tė gjitha nė fragmente.
"Ne nuk e dimė pse anijet ishin zhytur dhe pitchers shkatėrruar. Ėshtė absurde tė mendosh se romakėt u mbyt pothuajse njė mijė amforat qė pėrmban verė e tyre. Amforat mund tė ketė qenė hedhur kur ata do tė janė zbrazur. Por eshtrat e kafshėve, dhėmbėt kalė, qeramikė ilire dhe armė si akset dhe kėshilla shtiza janė gjetur edhe nė det. So it's possible that they made ritual offerings to the sea a well-known phenomenon in Scandinavia during the Iron Age. Nė qoftė se ne mund tė konfirmoj se ky ėshtė rasti, atėherė ky ėshtė shembull i parė kemi dėgjuar nga zona ilire. "
Identitet kulturor
Kėrkime arkeologjike nė ilirėt ishte pėrdorur politikisht si kulturė-zam historike tė grupeve tė ndryshme nė ish-Jugosllavi. Sot fokusi ėshtė mė shumė nė dallimet midis popujve ilire.
"Termi neutral 'ilir' ishte aplikuar pėr tė gjitha grupet etnike nė ish-Jugosllavi. Ilirėt kanė qenė pėrshkruar si trima, dhe tė pėrqėndrohet pak ka qenė vendosur mbi lidhjet paqėsore midis ilirėve dhe Romakėve. Pra, ėshtė e rėndėsishme qė tė jenė nė gjendje tė zbulojė marrėdhėniet paqėsore dhe pėr tė treguar se ilirėt kishin bėrė njė rrugė tė gjatė nė kontakt e tyre kulturore me kombet e tjera, nė tė njėjtėn kohė si kishte dallime tė mėdha midis fiseve ilire. Ynė ėshtė pra zbulim i rėndėsishėm pėr tė kuptuar identitetin kulturor nė Ballkan nė kohrat e lashta, "Marina Prusac na tregon.
Postuar mė parė nga fegi
Regullat e Postimit
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt