Artisti i kundërt i artit totalitar

[Xhuxhumaku]

Artisti i kundërt i artit totalitar

» Dërguar më: 16/11/2009 - 13:08

Suzana Varvarica Kuka

Alush Shima prej disa kohe, dhe natyrisht pas viteve `90

mendoi t`i rikthehej me kujdesin e artistit për të dokumentuar në një botim serioz arsyen e krijimtarisë së tij të kryer gjatë periudhës së komunizmit. Kjo krijimtari u realizua në fshehtësi ndaj familjes dhe të tjerëve. Ai i besoi vetëm gruas së tij Zanës, e cila e kuptoi edhe pse nën trysninë e ankthit. Krijimtaria e ballafaquar në librin "SHIMA" është e përbërë nga tema, subjekte dhe trajta artistike të pamundura të ekspozoheshin për publikun e asaj kohe. Nga fillimi i nëntorit të vitit 2009, pas një pune dyvjeçare, të filluar në fillim të vitit 2008 dhe të përbërë nga një grup specialistësh të fushave përkatëse, puna e të cilëve bënë të mundur daljen në dritë të një botimi të tillë, u arrit të realizohej libri "SHIMA", i cili tashmë është prezent në mjedisin artistik shqiptar. Tërësia e librit është paraqitja e mendimeve teorike mbi vizatimet dhe pikturat në letër që u krijuan si pamflete figurative të kundërshtisë së piktorit Shima ndaj sistemit, diktatorit komunist, metodës së realizmit socialist dhe frymës figurative kritike, ndaj asaj që piktori e cilëson shkakun e apokalipsit të një populli. Pesha më e madhe e librit i takon paraqitjes së vizatimeve dhe pikturave, të cilat janë përafërsisht rreth 500. Teksti studimor është i shtrirë në të 376 faqet e librit voluminoz, të kushtueshëm dhe të realizuar me parametra artistik, tekniko-profesional. Një nga specialistet që i ka dhënë librit frymëmarrjen e një libri arti është Elzana Agolli, e cila punoi për dizajnin e tij. Gjerësia figurative i përket ndjesisë foviste dhe ekspresive. Ajo është shprehje, në njërën anë e elementit figurativ pasqyrues, kritik dhe të qartë, dhe në anën tjetër e atij pasqyrues stilistik mbi objektin. Shtresa e gjerësisë figurative zhvillohet dhe merr pamje të ndryshme në kohë të ndryshme, por thellësisht ajo mbetet një përvojë eksperimentale individuale e Alush Shimës, e mbështetur fuqimisht në pasqyrimin e madh të artit pas-impresionist dhe modern të nisur në mesin e shekullit XIX e të vijuar deri në dhjetëvjeçarët e parë të shekullit XX. Puna për realizimin e botimit, i cili është i tipit të librit të artit kushtuar një pjese të krijimtarisë së artistit, ka filluar në çastin kur u vura në kontakt me të gjitha punimet që përshijnë temat e paraqitura në faqet e tij. I pashë me interesin e studiuesit, i preka me interesin e emocionit dhe të vlerës artistike dhe u njoha me historikun e krijimit të tyre nëpërmjet bashkëbisedimeve me piktorin Shima, i cili kishte një bagazh faktesh të ndryshme rreth situatave artistike të krijuara. Nëpërmjet kontaktit bisedues dhe me veprat e shumta në numër, në subjekte artistike dhe të pasura me situata të shumëllojshme emocionale të piktorit, u nxita të konkludoj idetë e mia rreth kësaj krijimtarie. Gjatë punës studimore zgjerova gamën e njohjeve me perceptimin e drejtpërdrejtë, u thellova në kërkimin e arsyeve që kanë nxitur piktorin të krijojë këtë atmosferë artistike dhe së fundmi arrita në përfundimin se, elementët simbolikë të eksperiencave të tij dhe atyre botërore kanë ndihmuar Shimën të shprehë veten si një artist i kundërt i artit totalitar. Dhe, këtë e ka arritur me imazhe që zhvillohen në diagramën e post-impresionizmit dhe kryesisht fovizmit vetjak. Libri i artit "SHIMA" përbëhet nga një strukturë leximi, në të cilën përfshihen disa elemente të rëndësishëm në krijimtarinë e një piktori. Këta elemente janë të renditur një e nga një dhe i japin mundësi lexuesit dhe admiruesit të pikturës të njihet me arsyet e krijimit dhe me preferencat artistike të piktorit. Arsyet dhe preferencat janë dy themele, të cilat qëndrojnë në një nivel dhe shërbejnë si bazament informimi, vlerësimi dhe kritike. Duke u njohur me situatën e imazheve artistike, duke i dhënë rëndësi të njëjtë arsyeve dhe preferencave të piktorit, duke i krahasuar ato me situatën e përgjithshme politike dhe sociale të kohës kur ato u krijuan, dhe duke gjykuar se paekspozimi i tyre ka ardhur si rezultat i diferencës së piktorit ndaj situatës së përgjithshme ekspozuese të viteve në komunizëm, arrita në përfundimin se Alush Shima është një piktor i kundërt i artit totalitar apo realizmit socialist. Në këtë meditim teorik vijova të grupoj idetë në sistemin e lëndës që shtrihet në të gjithë librin. Në këtë synim, libri përbëhet nga kapituj që udhëhiqen nga tituj, të cilët nisin me një hyrje përgjithësuese, por me nivel njohës dhe domethënës rreth Shimës dhe pikturës së tij. Hyrja është shkruar me profesionalizëm nga studiuesi Ylli Drishti. Më pas tekstet studimore të realizuara dhe të argumentuara si elementi arsye, i titulluar "Alush Shima, artist i kundërt i artit totalitar", zë një vend burimor dhe përbëhet nga ide që justifikojnë kontekstin politik dhe social të preferencave artistike të piktorit. Më tej i gjithë libri jep informacion dyanësor që mbështetet mbi temën nxitëse dhe elementet shprehëse figurative. Ata bëjnë të mundur të perceptohet imazhi artistik figurativ i referuar. Në këtë mënyrë, kapitujt "Arti i Shimës" dhe "Stili" ndihmojnë në njohjen dhe përshkrimin e gjithë krijimtarisë së ekspozuar në botim. Ajo ndahet, për lehtësi shijimi dhe njohje graduale, në tituj tërheqës. Titujt janë orientimi mbi grupet e vizatimeve dhe pikturave mbi letër, që u kuruan si përfaqësuese të arketipave të gjetura në krijimtarinë e shumtë, e cila ruhet në studion e Alush Shimës. Botimi "SHIMA" është sot një fakt i cili përmban ilustrimin e veprës së artit, fakte të rrjedhojës së tyre, ide vlerësuese, të cilat të gjitha së bashku do t'i japin shkas studimit, kritikës artistike dhe kritikës sociale të shprehet rreth Alush Shimës, rreth argumentit dhe veprimtarisë ART. Çdo argument që do të ketë mbi këtë botim sugjeroj që të nisë duke mos harruar shprehjen e artistit gjermano-francez Hans Hastung (1904-1989) e shkruar në vitin 1962 se: "…Për mua realiteti i një vepre është një manifestim paralel me jetën e artistit, një shprehje e forcës që është brenda tij, është gjithçka që vë në lëvizje impulset, frymëzimet dhe eksperiencat e tij…si dhe ajo manifeston tërthorazi forcën, shpejtësinë, ashpërsinë dhe zhdërvjelltësinë e gjestit…" Kur nisa punën për këtë botim, e rilexova shprehjen e lartpërmendur.
13 nëntor 2009

GSH

[Xhuxhumaku]

Alush Shima: Pikturat kundër diktaturës që i fsheha në tavanin e shtëpisë

» Dërguar më: 16/11/2009 - 13:25


Admirina Peçi

Për të kuptuar se sa shumë krijim tari realizoi Alush Shima në vitet e diktaturës, në fshehtësi të plotë, pa e marrë vesh askush veç gruas së tij, mjafton të themi se në vitet '90, kur ai i nxori punimet nga aty ku i kishte fshehur, vetëm grafikat kapnin shifrën 5-6 mijë copë. Ishte një thesar që ai e kishte maskuar për bukuri, për vite me radhë, në tavanin e shtëpisë së tij, brenda një arke të drunjtë mbuluar me batanije. Ato vepra janë ende sot, krejt të panjohura për publikun. Nuk janë ekspozuar kurrë, dhe as botuar... Kontakti i parë i publikut me këtë krijimtari të pazakontë të piktorit Alush Shima është ky album voluminoz prej 380 faqesh, me vepra nga viti 1960-1990, përgatitur nga studiuesja Suzana Varvarica Kuka dhe botuar nga "Toena". Me rastin e këtij botimi bëjmë një bisedë me piktorin Shima, i cili na zbulon fakte interesante nga ajo kohë kur i duhej të jetonte i dyzuar, mes përjetimeve të pazakonta artistike, që duhet t'i maskonte e t'i mbante larg çdo syri dyshues, dhe një jete të varfër shpirtërore, me kufij e liri të dhunuar në çdo aspekt...

Z.Shima, ç'do të thotë për ju ky botim?

Realizimi i këtij albumi ka qenë një qëllim i kahershëm. U bënë vite që e mendoj. Por, mund të them se vetëm këto 3 vitet e fundit jemi marrë konkretisht me realizimin e tij. Ka qenë një ndërmarrje e vështirë, jo thjesht te puna që kam grumbulluar, se ato kanë qenë, por në detajet e tjera të përgatitjes për botim. Ishte një përvojë e re për mua.

Dimë janë vepra të panjohura për publikun. Çfarë idesh përcjellin?

Janë të gjitha vepra të papublikuara, dhe janë punime që kryesisht flasin për lirinë e individit, për shtypjen në kohën e diktaturës, për regjimin e egër komunist që nuk jepte hapësira lirie. Në këtë sens është i ndërtuar i gjithë libri.

Si nisi rruga juaj drejt këtij arti që ishte krejt i kundërt me ideologjinë e kohës, e rrjedhimisht një art i rrezikshëm...?

Me mbarimin e Institutit të Lartë të Arteve mu krijua bindja se ai lloj arti që shteti e përkrahte nuk ishte një lloj i veçantë arti, nuk pasqyronte atë realitet që jetonim. Ekzistonte një paragjykim tek ai art, ekzistonin privime që kishin artistët, të cilët duhet t'i përmbaheshin disa kërkesave që e ngushtonin vizionin artistik tek piktori. Në këto kushte, ishte më e udhës që artisti të tërhiqej e të punonte për vete në studion e tij se sa të punonte atë lloj pikture që sot konsiderohet shpesh si një referencë e keqe për ata artistë. Unë zgjodha të punoja në fshehtësi, të mos ekspozoja thuajse asnjëherë, dhe të mos i tregoja askujt për idetë dhe artin tim.

Thjesht nuk pikturonit dot ndryshe, apo ai lloj arti që bëhej ishte kundër ideve tuaja?

Sigurisht, ishin edhe bindjet e mia. Unë nuk e kam dashur atë sistem dhe nuk kam dashur të kontribuoj aspak për të. Sigurisht, kjo situatë nuk u krijua përnjëherësh. Vetë jeta që bënim, gjithçka shihnim e dëgjonim, ishin në kundërshtim me atë që pushteti donte të paraqisnin artistët në art. Dhe, ai ishte një art krejt i gënjeshtërt, gati një art kriminal. Për mua, më e udhës ishte të tërhiqesha dhe të punoja në studion time, me idenë se një ditë ato punime do t'i nxirrja në dritë e do t'i bëja të njohura për publikun. Megjithëse, kjo ishte një ide fare e mjegullt. Thuajse nuk kishte fare shenja se ai sistem do të shembej…

Në ç'kushte punonit? A kishte zënë frika e kudogjendur një strehëz edhe tek ju? Si e justifikonit prezencën tuja si piktor?

Punoja vetë në studio, në fshehtësi të plotë. Ndërkohë, për të bërë të njohur për publikun, punoja vetëm ndonjë peizazh apo natyrë të qetë. Pjesa tjetër ishte një pjesë e errët, krejtësisht e fshehtë dhe e panjohur. A ishte e rrezikshme? Ishte tepër e rrezikshme, nëse dikush mund t'i shihte ato punë. Ato kritikonin ashpër sistemin, e në veçanti diktatorin Enver Hoxha. Figura e tij për të tjerët ishte idhull, ndërsa në veprat e mia paraqitej në atë formë, sa... po ta dinte dikush rrezik më digjnin të gjallë para Pallatit të Kulturës.

Pse e thoni këtë?

Sepse, unë e shikoja fshatarin krejt kundër me atë që e pranonte diktatura dhe piktorët oborrtarë. Shihja njeriun në veçanti, krejt në mënyrë të kundërt me ç'paraqitej. Për mua njeriu në diktaturë ishte i shtypur, i uritur, krejt pa liri e të drejta, veçse një fasadë false. Në Shqipëri kanë hyrë shumë njerëz në burg, shumë artistë, por asnjëherë nuk janë dënuar për këto ide. Janë dënuar për formën e tyre në art, për ngjyrën a ndonjë vizatim ekspresiv, por jo për anën ideologjike.

Liria është një lajtmotiv në të gjithë punimet tuaja...

Unë mbajta qëndrim ndaj atij sistemi, dhe jo më kot. Ishin gjithë ato privime që më shtynë të pozicionohesha kështu. Mund të thonë shumë njerëz sot se pse jam kaq i egër dhe i prerë, por të gjithë e harrojnë atë më kryesoren, lirinë e individit, atë liri, për të cilën shumë kombe derdhën lumenj gjaku... Ndërsa tek ne njerëzit nuk e mendojnë këtë, sepse e kanë humbur atë pjesë skllavërie me të cilën ishin mësuar të jetonin… Sepse, skllavi mësohet aq shumë me atë dhunë sa më pas kur nuk është më nën shtypjen e saj, i mungon. Shtypja e deformon njeriun...

Si do ta përshkruanit botën tuaj rrethuar me gjithë detajet e momenteve të krijimit, atje në studion tuaj, në fshehtësi?

Isha si një ishull. I ndërpreva lidhjet me të gjithë ata njerëz që njihja. Punoja në kushtet e një sigurie të plotë dhe i ruaja punët me rigorozitet. Askush nuk dinte çfarë punoja, as fëmijët e mi. Vetëm ime shoqe ka ditur diçka rreth tyre, askush tjetër. Nuk kisha frikë për veten, por për familjen… Ime shoqe ka vuajtur po aq sa unë. Te ajo frika ishte edhe më e madhe. Babai i saj ishte dënuar me 101 vjet burg nga komunizmi. Sidoqoftë, ajo më ka pranuar dhe kuptuar...

Në këtë kohë nisën të marrin formë përbindëshat në pikturat tuaja, figurat gjysmë kafshë e gjysmë njeri?

Po, unë pasqyroja në to gjithë vuajtjet e ditëve, radhët e gjata të qumështit e të mishit, që në mesnatë… njerëzit si skelete…

Thatë se krijonit çdo natë, fill pasi familja juaj binte të flinte. Ishin mbledhur shumë punë? Kishit kureshtjen t'i rihapnit, t'i nxirrnit nga atje ku i kishit fshehur?

Në të vërtetë, po bëheshin aq shumë punë sa nuk dija më ku t'i vendosja. Kësisoj, gjeta zgjidhjen te formati. Në fillim më ka pëlqyer shumë të punoj në format të madh. Por, në këto kushte nisa të zvogëlohesha në format dhe sapo i mbaroja, ngjitesha lart në tavanin e shtëpisë. Për fat kam jetuar në një shtëpi private. Atje lart kisha vendosur një arkë druri. Ende e kam atë arkë me përmasa 1,5m X 1 m dhe 45 cm e lartë. E kisha veshur me batanije që t'i mbroja. I çoja punët natën, pasi i kisha mbaruar dhe pastaj bëja gati vendin për të nesërmen. Ato mijëra punime i kam zbritur nga vendi i fshehtë ku i kisha vënë vetëm në vitin 1990, pasi ra regjimi i Hoxhës. Atëherë i kam parë edhe vetë për herë të parë. Sepse, unë kurrë nuk iu rikthehesha, nuk i hapja për t'i parë. Pasi i mbaroja dhe i vendosja në atë arkë, as më shkonte ndërmend t'i zbrisja poshtë e t'i hapja… Por, kur i pashë në '90 u befasova edhe vetë me kurajën që kisha pasur.

GSH

[Xhuxhumaku]

Shima: Si krijova 30 vjet në fshehtësi nën diktaturë

» Vendosur: 16/11/2009 - 08:48
•

Alma Mile

Diku na paraqitet si përbindësh, diku si një gjysmë kafshë e gjysmë njeri. Me kokë gomari e sy të dalë… Ai ishte diktatori i përthyer në imagjinatat krijuese të piktorit Alush Shima dhe ishin vitet ’70-’80, kur u krijuan. Për të tilla gjëra atëherë të ikte koka. “Shima-artist i kundërt”. Kështu titullohet albumi me vepra të piktorit Alush Shima, të krijuara gjatë viteve të diktaturës, i cili u prezantua dje në Panairin e Librit “Tirana 2009”, në stendën e shtëpisë botuese “Toena”. Pas gati 20 vitesh nga rënia e diktaturës, autori vendos t’i botojë, nën kurimin e studiueses së artit, Suzana Varvarica Kuka. Janë vizatime, grafika dhe piktura mbi letër, pjesë e një “ditari” sa politik aq dhe social, që Shima e mbajti në fshehtësi gjatë viteve të diktaturës. Ai pranon se ajo çka ai bënte ishte e rrezikshme, por në të njëjtën kohë, ndërgjegjja e tij prej krijuesi e qytetari e shtynte që në mos të ekspozonte, të fiksonte përshtypjet nga ajo periudhë e errët. Autori tregon se si krijonte në atë kohë, si hoqi dorë nga ekspozimi, cilat ishin punët që i vunë vulën e “dekadentit”, si i fshihte veprat e “rrezikshme”… Ekspozimi i vëllimit të parë do të shoqërohet edhe me dy vëllime të tjera, ku do të paraqiten edhe punët bashkëkohëse, të krijuara pas viteve ’90.

Z. Shima, pas 20 vjetësh nga rënia e komunizmit, ju i sillni publikut vepra të panjohura, të realizuara gjatë diktaturës, ç’mund të na thoni mbi historinë e tyre?

Janë disa vepra që në atë kohë ishin tmerrësisht të rrezikshme, por me një kujdes dhe vëmendje të veçantë arritëm t’i ruanim dhe sot janë para publikut. Pjesa dërrmuese e veprave ka një histori pas. Janë ankthet frika, tmerri, situata e pasigurisë që ekzistonte tek të gjithë ne. Mendoj se epiqendra e të gjithave është diktatori dhe është pjesa që mua më pëlqen më shumë, pasi ai ka qenë njeriu që na solli gjithë ato fatkeqësi dhe ai meriton më shumë se kushdo tjetër të jetë pjesë e këtij libri.

A nuk ishte kjo e rrezikshme për kohën kur u krijuan?

Njeriu ka dhe kurajo, guxim, dëshirën për të thënë gjëra që dëshiron t’i thotë, të thotë të vërtetën ashtu si është. Janë të shumta ato arsye që e detyrojnë njeriun që ta lërë frikën pas dhe të paraqesë atë që njerëzit dëshironin të shihnin në atë kohë. Një mundësi që unë nuk e kisha atëherë dhe ua jap tani. E mira do qe që kjo të ishte në atë kohë, por mendoni vetë se çfarë mund të ndodhte në atë kohë me një vepër të tillë.

Në ç’periudhë janë krijuar këto punë dhe në ç’rrethana?

Është një periudhë shumë e gjatë. Nga viti ‘73 unë e mbylla ciklin e ekspozimit të punëve të mia në ekspozita. Pasi provova 4-5 vjet, gjithçka ishte e pamundur, unë quhesha një piktor dekadent për kohën, isha një piktor që paraqisja siklete për realizmin socialist dhe detyrimisht e pashë të arsyeshme të tërhiqesha pa ndodhur e keqja e madhe. Dhe nisa të punoja fshehurazi. Që nga ai vit deri në ‘90-ën veprat e mia kanë qenë të mbyllura, edhe për familjarët e mi, me përjashtim të gruas që dinte gjithçka. Pas ‘90-ës fillova edhe unë vetë nisa t’i shihja si çdo piktor veprat e veta, sepse punoheshin në darkë dhe ngjiteshin e fshiheshin diku. Kjo ishte situata e atyre viteve.

Megjithatë pritët gati 2 dekada për t’i publikuar ato..

Sigurisht. Pasi duhet të themi që vijmë nga një diktaturë tmerrësisht e egër dhe ithtarët e saj dhe tani madje, një pjesë janë gjallë dhe ata nuk pranojnë të trajtohet idhulli i tyre siç e kam bërë unë. Detyrimisht duhet të prisja një periudhë kohe, sa të qetësoheshin gjërat. Por njëkohësisht duhet të pranojmë se veprat e artit nuk kanë ngut, nuk kanë kohë reale, kanë një kohë tjetër. Ky është një libër që nuk ka persona konkretë. Flet për diktaturën, por në sensin universal. Ky libër mund të shërbejë edhe në Kili, apo Kongo, sepse flet për diktaturën në përgjithësi, nuk ka figura të ngacmuara në pamjen e tyre fizike, me ngjasime konkrete, por aludohet dhe kuptohet se për kë bëhet fjalë. Për mua dhe për gjithë shqiptarët, është e sigurtë që aty bëhet fjalë për Enver Hoxhën, pa dyshim.

Si i ruanit veprat në atë kohë?

Një pjesë i kam ruajtur në tavanin e shtëpisë, por gjithnjë në varësi të ngjarjeve që ndodhnin rrotull meje isha i detyruar t’i lëvizja. Sot duket si shaka, por atëherë për ato gjëra të ikte koka dhe jo vetëm personit, por edhe familjes, fisit dhe detyrimisht duhet të ishe tepër i kujdesshëm.

Në të gjitha punët e këtij albumi mbizotërojnë ngjyrat e errëta, lidhet kjo me vetë periudhën?

Është e vërtetë që si individ, mbi të gjitha kam preferuar lirinë dhe kur kjo liri më mungonte, unë gjithë mllefin tim do ta derdhja kundër atyre që ma mohonin këtë liri. Detyrimisht pikturat nuk mund të ishin të shkëlqyeshme, me dritë, me ngjyra të pastra. Flitet për një periudhë shumë të errët dhe ne e pamë vetë se si përfundoi ai sistem në vitin 1990, kur njerëzit vriteshin në radhë për të marrë një bukë, pra të gjitha ato ëndrra që ata krijuan tek njerëzit, shkuan në një hiç. Një njeri që vëzhgonte me vëmendje atë mënyrë jetese, do të mbante një qëndrim dhe nuk mund ta paraqiste me ngjyra diellore, të pastra. Nuk do të ishte normale.
Nëse kthehemi pas në kohë, cilat ishin ato punë që ju vunë “vulën” e dekadentit?
Janë disa punime. Unë mora pjesë 6-7 herë nëpër ekspozita dhe shumicën e herëve puna ime nuk u ekspozua, duke përjashtuar një minator që unë e pata bërë për një ekspozitë të vitit 1972. Edhe ajo mu dha për ripunim dhe u ekspozua dhe u ble nga Galeria Kombëtare. Kjo është e vetmja punë e imja në galeri nga ajo periudhë. Por edhe atë po ta shohësh në raport me punët e tjera ka ndryshime shumë të mëdha, nuk përkon me metodën e realizmit socialist me njeriun e qeshur, optimist që sheh të ardhmen... Ai ishte një punëtor që meditonte pas pune… Por ka edhe vepra të tjera. Kam pikturuar Naim Frashërin, që pati pasojat e veta, Margarita Tutulanin, e cila nuk u ekspozua fare... Madje kisha bërë edhe një Skënderbe të madh. Isha 26 vjeç në atë kohë dhe si janë të rinjtë që duan të tregojnë se çfarë dinë të bëjnë, realizova një punë gosha të madhe, një portret 3 x 2 m, që mbetet një vepër e mirë edhe sot. U refuzua sepse Skënderbeu ishte vetëm dhe nuk kishte luftëtarët rrotull, ishte i vetmuar, i mungonte optimizmi…, pra përralla të kësaj natyre. Madje, filluan edhe gazetat të shkruanin dhe mendoni, nëse shkruante shtypi, pas saj do të vinte ose burgu, ose internimi. Të gjitha këto më bënë të mendoja se ishte mirë ta mbyllja atë cikël, të mos merrja pjesë më në ekspozita dhe të vazhdoja të bëja punën time që mori këtë drejtim.

Ky vëllim do të pasohet edhe me të tjerë, çdo të përmbajnë ata?

Në vëllimet e tjera. Në vëllimin e parë janë punë që janë krijuar nga viti 1965-1990, pra përfshin gjithë periudhën e diktaturës. Në vëllimin e dytë dua të përfshij punët nga viti 1990 deri në ditët tona, ku janë përgjithësisht punët ime në vaj, ekspozitat e ndryshme që kam bërë nëpër botë. Do të zgjedh punët më të mira. Mund të jenë 200-300 punë dhe pas tij mendoj t’i rikthehem një kombinimi të së dyja periudhave, për të gjithë ata që duan ta kenë në shtëpinë e tyre të plotë dhe për të parë më në kompleks veprën time. Sepse këtu është vetëm gjysma.

PANORAMA.

[STAFER]

_____________-