DESHIFRIMI I ALFABETIT LATIN
Alfabetėt Grekė e Latinė janė nė tė vėrtetė alfabete pellazgė. Ata janė quajtur tė tillė pėr shkak se grekėt dhe latinėt (tė cilėt gjithashtu ishin pellazgė) dolėn fitimtarė nė luftėrat ndėrtribale e mė gjerė, pėrqėndruan nė duart e tyre pasuri kolosale (kryesisht ar), bazėn financiare e cila stimuloi lindjen e qytetėrimit Helen dhe te perandorise Romake; ishin tė talentuar nė organizimin uhtarak e shtetėror duke ju dhėnė epokave kur ata shkėlqyen emrin e tyre. Emrin e tyre morėn gjithashtu edhe alfabetet tė cilat nė tė vėrtetė ishin produkte tė qytetėrimit pellazgjik. Kjo duket qartė nėse deshifrojmė kėto alfabete. Deshifrimi i alfabeteve ėshtė i lidhur ngushtė me deshifrimin e mbishkrimeve Etrusko-Pellazge. Tė deshifrosh njė alphabet do tė thotė tė interpretosh kuptimin qė kanė emėrtimet e fonemave tė tij.
Hartuesit e alfabeteve e kanė vendosur emėrtimin e fonemave jo pa qėllim. Emri i ēdo foneme i tregon studiuesit tė alfabetit, se shqiptimi i fonemės ėshtė identik me mėnyrėn si ajo shqiptohet nė fjalėn qė pėrdoret si emėr i saj. Afėrmendsh se fjalėt qė pėrdoren si emra fonemash janė zgjedhur tė tilla qė tė njiheshin (tė fliteshin) nga njė komunitet i madh njerezish. Pra emrat e fonemave janė fjalė te gjuhės sė folur nė kohėn e hartimit tė alfabetit. Kėshtu, emrat e fonemave tė alfabetit grek, janė fjalė tė mirėnjohura nga komuniteti greko-pellasg. Ky alfabet jo vetėm ishte mė cilėsor se ai fenikas, pasi pėrfshinte edhe zanoret, por edhe emrat e fonemave u ndryshuan qė tė ishin tė kuptueshme pėr komunitetin pellazg qė popullonte Ballkanin. Hartuesit e alfabetit, nuk kanė lėnė tė shkruar se ēfarė pėrfaqėsonte alfa, ēfarė bźta etj., sepse kėto ishin fjalė shumė tė njohura nė atė kohė dhe hartuesve nuk ju shkonte mendja se kėto fjalė mund tė harroheshin nga i gjithė komuniteti. Po kėshtu edhe etrusko-latinėt, ja dolėn tė hartojnė njė alfabet mė cilėsor dhe mė gjithėpėrfshirės se ai grek, vendosėn si emra fonemash fjalėt mė tė folura e mė tė njohura tė gjuhės pellasge qė flitej nė tė tre gadishujt (Italik, Ballkan, Azi Minore). Edhe ata nuk kishin pse tė sqaronin mė tej se ēkuptim kishin fjalėt: a, bi, ēi, di, etj., sepse kėto fjalė njiheshin dhe fliteshin nga i gjithė komuniteti pellazg qė popullonte kėtė territor tė gjerė. Pasi kemi provuar se gjuha pellazge ėshtė rezervuari nga burojnė gjuhėt greke e latine, ne mund ti drejtohemi kėsaj gjuhe, nėse aty mund tė gjejmė kuptimin e fjalėve qė pėrdoren si emra fonemash nė alfabetėt Grek dhe Latin. Tė mos harrojmė se, qoftė alfabeti Grek qoftė ai Latin, janė hartuar nė kohėt kur qoftė greqishtja, qoftė latinishtja, kanė qenė dialekte tė gjuhės pellasge, tė dyja kėto gjuhė, kanė qenė nė hapat e para tė formėsimit si gjuhė mėvehte.
Le tė fillojmė me alfabetin latin:
Pėr fjalėn ha nė gjuhėn pellasge pėrdoreshin fjalėt, al, a dhe ha, nga tė cilat nė shqipen e sotme pėrdoren fjalėt ha, aj dhe rrallė edhe fjala a. Fjala e sotme aj ka qenė shqiptuar al. Kjo sepse nga deshifrimet e mbishkrimeve tė lashta kemi parė qė elementi 'l' pėrdoret shpesh ne vend tė j-sė sė shqipes sė sotme (edhe nė mbishkrimin e akropolit Amatho nė Qipro edhe pothuaj nė tė gjitha mbishkrimet e tjera Etruske, Trake etj.). Nga kjo gjykoj se fjala e shqipes sė sotme aj ka qenė shqiptuar al. Nė gjuhėn Fenikase kjo fjalė shqiptohej ah-al (ose ak-al).
Etrusko-latinėt kanė zgjedhur fjalėn a si emėrtim tė fonemės a.
Dialekti latin i gjuhės etruske, nė kohėn kur ėshtė hartuar alfabeti i parė latin, shihet qartė qė ka qenė i ngjashėm me dialektin gegė tė shqipes sė sotme (nė tė vėrtetė alfabeti Latin nuk ėshtė veēse alfabeti Etrusk i pėrmirėsuar vazhdimisht). Gjuha e pėrdorur nė tė gjitha mbishkrimet e deshifruara Etruske ėshtė shumė e ngjashme me dialektin gegė tė gjuhės sė sotme shqipe. Pėr fonemėn b kemi emėrtimin bi. Nė shqipen e sotme ėshtė ruajtur forma e vjetėr pellasge pi (kujto qė nė disa dialekte, pellasgjishtes i mungonin tingujt b, d, o). Gjithsesi, ėshtė lehtėsisht e kuptueshme, po tė kemi parasysh qė fjalėt e gjuhės latine pėr pi pėrgjithėsisht e pėrmbajnė rrėnjėn bi (ose be). Vlen tė pėrmendet kėtu qė edhe grekfolėsit e kanė bėrė ndryshimin fonetik tė kėsaj fjale nga beto nė pito. Kėto rotacione fonetike (pra nga b nė p ose v; nga e ne i etj.) kanė qenė karakteristikė per gjuhėn Pellazge. Fjalėn shqip tė dialektit gegė ēi nuk e kam ndeshur nė mbishkrimet pellasge. Nė fjalorėt e gjuhės latine, nuk e kam gjetur kuptimin e kėsaj fjale nė asnjė formė. Por duke patur parasysh qė leksiku pellazg ka mbėrritur nė njė masė tė konsiderueshme nė shqipen e sotme, duke marrė gjithashtu nė konsiderate edhe faktin qė nė alfabetin grek fonema e tretė e tij ėshtė emėrtuar gama (nga fjala gamo e cila ka tė njėjtin kuptim qė ka edhe fjala ēi), kam gjykuar qė emri i fonemės sė tretė tė alfabetit latin ėshtė pikėrisht fjala e shqipes sė dialektit gegė ēi. Madje hartuesit e alfabetit latin, kanė bėrė njė ndryshim tė madh nė renditjen e fonemave (krahasuar me alfabetin fenikas dhe atė grek), duke e future tė tretėn nė radhė njė fonemė tė re, emėrtimi i sė cilės duket qartė qė ėshtė identik (nė aspektin semantik) me atė tė fonemės sė tretė tė alfabetit grek. Kėshtu pra, emėrtimet e tre fonemave tė para tė tė dy alfabeteve (shih mė poshtė deshifrimin e alfabetit Grek) pėrputhen plotėsisht nė aspektin kuptimor tė tyre. Pėrmbajtja e tyre shpreh interesimin e njeriut tė antikitetit pėr realizimin e kėrkesave mė elementare fiziologjike pėr prodhimin dhe riprodhimin e jetės.
Fonema e katėrt ėshtė emėrtuar di.
Fjalė e gjuhės pellazge, e shqiptuar de ose di, rrėnjė e fjalėve tė pėrdorura nga tė gjitha gjuhėt europiane: ide ose idi, dea ose dia. Nė shqipen e sotme pėrdoren 'di' (verb) dhe 'dia' (emėr), (shqiptohet edhe dija). Ėshtė rrėnjė e fjalės 'dio', (ital. zot) tė cilėn italianėt e kanė trshėguar nga etruskėt. Perėndesha e latinėve Dia apo Dea nuk ishte perėndeshė e pjellorisė por e menēurisė (e perfeksionit intelektual). Fonema e eshte emėrtuar e. Ky emėrtim simbolizon jetėn, ekzistencėn. Fjalėt Pellazge et, it, iet janė forma dialektore tė fjalės jetė. Nė alfabetin Grek ky emėrtim gjendet ne formen eta te fonemes H (trajtė e shquar e fjalės et, pra jeta). Po kėshtu, verbi e (shih mbishkrimin e Unazės sė Ezerovos nė faqen e parė tė kėsaj teme) i cili ruhet edhe sot i tillė nė gjuhėn Italiane dhe shpreh verbin jam nė afirmativ, veta e tretė njėjės nė tė tashmen. Fonema f ėshtė emėrtuar effe. Ef-fe pėrbėhet nga dy fjalė pellazge: ef dhe fe. Nė shqipen e sotme ka mbėrritur fjala fe (besim nė zot) por jo fjala ef. Megjithatė, nėpėrmjet njohjes sė gjuhėve Greke, Turke e Shqipe ne mund tė gjejmė kuptimin e kėsaj fjale. Kėshtu, fjala efendi (zot, zotėrues) nė tė vėrtetė ėshtė njė fjalė e pėrbėrė ef+vendi = zot i vendit. Nė analizėn qė Eqrem Cabej i bėn fjalės shqip efė e gjason kėtė si shkurtim tė fjalės efendi. Nė tė vėrtetė ef = zot. Pra ef-fe do tė thotė zot-besim nė zot. Fonema g ėshtė emėrtuar xhi. Nė dialektin Gegė xhi = gji, fis, farė, skotė. Fjalė e pėrhapur nė tė gjitha gjuhėt europiane. Fonema h ėshtė emėrtuar ak-ka. Nė shqipen e sotme ka ėshtė verbi kam nė afirmativ, veta e tretė njėjės nė tė tashmen. Ak nė gjuhėn Turke do tė thotė gjeneroz, me shpirt tė pasur. Pra ak-ka = I kamur nė shpirt e nė pasuri. Fonema I ėshtė emėrtuar I.
I, hi, ose hy janė forma dialektore tė fjalės pellazge hi= hy (zot). Fonema l ėshtė emėrtuar el-le. Fjala le (lė, heq dorė, dorėzoj) ka mbėrritur nė Shqipen, ndėrsa el (dorė, shtie nė dorė) ka mbėrritur nė gjuhėn e sotme Turke. Pra el-le = dorė-dorėzoj. Fonema m eshte emėrtuar em-me. Fjala em ėshtė pėremėr pronor (Geg: em = im, imi). Me, fjalė pellazge e cila ka mbėrritur nė disa prej gjuhėve europiane (italiane, angleze etj) nė kuptimin mua. Pra em-me = imi-mua. Fonema n ėshtė emėrtuar en-ne. Emėrtimet e fonemave tė alfabetit Latin, nė rastet kur fjala qė pėrdoret si emėrtim pėrfaqėsohet me njė emėr, ai shprehet nė trajtė jo tė shquar me pėrjashtim tė fonemės z-zeta (nė alfabetin Grek jepen nė trajtė tė shquar, psh. alfa, beta, eta etj.). Ena dhe ni, ne ose nie (njė) janė forma dialektore tė numėrorit njė. Pra en-ne janė forma dialektore (greke dhe etruske) tė numėrorit njė. Fonema o ėshtė emėrtuar o. Nė shqipen e sotme kjo fjalė bėn io = jo pėr shkak tė i-sė sė vendosur pėrkundėr rregullave tė Hijatit (po kėshtu edhe nė gjuhėn Turke: io = ioh = iok = jok). Fonema p ėshtė emėrtuar pi. Kjo fonemė, ashtu si analogja e saj nė alfabetin Grek, ka ruajtur emėrtimin Fenikas pe ose pi (gojė). Fonema q ėshtė emėrtuar ku. Fjalė pellazge e cila nė Shqipen e sotme shqiptohet po kėshtu, ku. Fonema r ėshtė emėrtuar er-re. Kėto janė dy fjalė Pellazge tė cilat shqiptohen nė mėnyrė identike edhe nė Shqipen e sotme: erė dhe re. Fonema s ėshte emėrtuar es-se. Tė dyja kėto fjalė pellazge (ruhen nė shqip e italisht) kanė kuptimin: nėse, se, sepse. Fonema t ėshtė emėrtuar ti, fjalė pellazge e cila shqiptohet sot po kėshtu, ti (pėremėr). Fonema u ėshtė emėrtuar u, fjalė pellazge (Geg: u = unė) e cila shqiptohet po kėshtu nė shqipen e sotme, nė dialektin Gegė. Fonema v ėshtė emėrtuar: vi; vu, fjalė pellazge tė cilat edhe sot shqiptohen nė mėnyrė identike: Geg: vi; vu = vij; vė.
Vlen tė pėrmendim qė emėrtimi zeta i fonemės Z gjendet vetėm nė gjuhėn shqipe nė fjalėn njėzet, fjalė kjo e trashėguar nga pellasgjishtja (zathrum = njėzet). Edhe emėrtimet iks apo eks i fonemės X nė disa alfabete tė tjera tė gjuhėve europiane, janė fjalė pellasge tė trashėguara nė shqipen e sotme, emra adjektivė, tė cilat shqiptohen ikės dhe heks ( ose heqės).
Le te fillojmė me emėrtimin e fonemės sė parė tė alfabetit grek: alfa.
Mendoj se ky emėrtim ėshtė pėrftuar nga bashkimi i fjalės pellasge al me fjalėn greke fao, tė cilat tė dyja pėrkthehen ha.
Pra fillimisht fonema ėshtė emėrtuar: al, fao, duke i vendosur tė dyja fjalėt, edhe fjalėn pellasge al, edhe fjalėn e dialektit grek tė pellasgjishtes, fao. Kjo ėshtė bėrė pėr arėsye se greqishtja vazhdonte ende tė ish njė dialekt i gjuhės pellasge, pra nuk ish formėsuar si njė gjuhė mėvete. Nga ana tjetėr ky emėrtim pėrngjasonte me emėrtimin alep te alfabetit fenikas, nė bazė tė tė cilit u pėrpilua alfabeti grek.
Emėrtimi i fonemės sė dytė tė alfabetit grek ėshtė beta. Nėse shfletojmė njė fjalor tė gjuhės latine dhe kėrkojme aty fjalė me rrėnjėn bi ose be, do gjejmė disa, si: bito, beto, biter, ber, etj. tė cilat qėndrojnė pėr fjalėn shqip pi. Duke e ditur se nė greqishten e sotme kjo fjalė bėn pito, dimė gjithashtu qė themeli i tė tria gjuhėve (greke, latine dhe shqipe) ėshtė pellasgjishtja, gjithashtu afėrsia territoriale, tė gjitha kėto kanė bėrė qė ndryshimet fonetike tė njėrit dialekt tė pellasgjishtes tė transmetohen edhe nė tjetrin. Kėshtu pra fjalėt pi, pito, bi, bito, beto apo beta, bitter beer etj. shprehin tė njėjtin kuptim: marjen e lėngjeve nga goja. Ndryshimet e zanoreve nga e nė i, janė fenomene fonetikė tė njohura, rotacione tė anasjellta tė tė cilave ndeshen edhe sot.
Fonema e tretė e alfabetit grek ėshtė emėrtuar gama. Fjala greke gamo, ashtu sikurse emėrtimi i fonemės sė tretė tė alfabetit latin ēi, ka kuptimin bashkohem seksualisht.
Bazuar nė njohjen e deritashme tė gjuhės pellasge, mund tė interpretojmė edhe kuptimet e emrave tė mėposhtėm tė fonemave tė alfabetit grek:
Epsilon, delta, zeta, eta, theta, kapa, nu, rho, upsilon, psi.
Eps = Plak, i lashtė, i moshuar, i epėrm, epėror. Geg: Eps i lon, plak i lėnė, plak i harruar. Rrėnjė e fjalėve epos, epokė epikė, etj.
Delta. Pėrveē kėtij shqiptimi, kjo fjalė ka patur edhe shqiptimet dielta, dilta, dijta dhe dita (kujto perėndinė pellazge Afrodita, fjalė e pėrbėrė nga afro dhe dita, tė cilat janė fjalė tė shqipes sė sotme. Jo mė kot, etrusko-latinėt kanė vendosur rrėnjėn di (ose 'de') si emėrtim tė fonemės sė katėrt tė alfabetit latin. Ajo i referohet pikėrisht delt-as greke, apo mė saktė, fjalės pellasge di, rrėnjė e fjalės ditėdhe diell. Fjala shqip diell (e cila i pėrmban tė dyja zanoret e dhe i), e vėrteton qartė qė delta = dita.
Zeta = kjo fjalė egziston vetėm nė fondin e gjuhės shqipe nė numėrorėt njėzet, dyzet. Nė gjuhėn etruske e ndeshim nė numėrorin zathrum = njezetė.
Eta = trajtė e shquar e et = jetė.
Theta = teta
Kapa = kapja
Nu = jo. Nė gjuhėt Italike no. Nė mbishkrimet Trake nė Pllakėn e Kyolmen-it gjendet shprehja: Nu, asn let e dnue = Jo, asnjė jetė e dėnue (e dhunuar).
Rho = rro
Ups = hups (humbės); Upsilon: Geg: ups- i- lon = humbės i lėnė, humbės i harruar.
Psi = pse
Mė lart kemi thėnė se nė pjesėn dėrrmuese tė dialekteve tė gjuhės pellasge nuk pėrdoreshin tingujt b d dhe o. Kjo ka bėrė qė fonetika e gjuhėve tė trungut pellazg tė ketė ndryshime nė rrjedhė tė kohės, nė varėsi tė ndikimeve qė kanė patur mbi njėri tjetrin dialektet e kėsaj gjuhe, dialekte tė cilat mė vonė u formėsuan si gjuhė mėvehte. Kėshtu tingulli buzor b ndeshet i shqiptuar si: p, v, madje edhe m ( nė mbishkrimin e Amathus, fjalėn e shqipes sė sotme: i bukur, e gjejmė tė shqiptuar: i mukul). Mjafton tė kujtojmė se pas periudhės sė betacizmit, nė gjuhėn greke (dhe jo vetėm), ka pasur ndryshime fonetike qė lidhen kryesisht me shqiptimin e kėtyre tingujve. Po kėshtu edhe me zanoret e dhe i tė cilat nė gjuhėt e trungut pellasg shpesh zėvendėsojnė njera tjetrėn ose pėrdoren tė dyja nė vend tė njerės prej, psh: it (ita), et (eta), iet (ieta = jeta); beta, bito, pito, pi etj.etj. ndryshime tė cilat shpesh u krijojnė probleme jo tė vogla studiuesve tė gjuhėsisė.
Trashėgimia pellasge e gjuhės shqipe ėshtė njė shans i madh pėr glotologėt, tė cilėt mund ta pėrdorin atė si njė pikė tė fortė dhe tė besueshme referimi pėr studimin e gjuhėve europiane dhe mė gjerė.
Krijoni Kontakt