“Pikënisja e filmit, historia e Edi Ramës”

[Xhuxhumaku]

“Pikënisja e filmit, historia e Edi Ramës”

» Dërguar më: 04/11/2009 - 13:55



Menjëherë pas premierës së veçantë për gazetarët në kinemanë "Millenium", regjisori Gjergj Xhuvani u përgjigj për një varg pyetjesh që ngacmuan interesin e mediave.

Ç'përfaqëson në krijimtarinë tuaj ky film?

Me këtë film mbylla ciklin e komunizmit. Nuk ka rëndësi radha e renditjes së filmave. "I dashur armik" kishte të bënte me instalimin e komunizmit në Shqipëri. "Parullat" ishte kulmi i diktaturës, dhe "Lindje, Perëndim, Lindje" ishte fundi i këtij regjimi. Tashmë që e kam mbyllur këtë cikël, do t'i rikthehem temave aktuale. Ndihem i qetë që e mbylla këtë cikël. Në e kam mbyllur mirë apo keq, ky është një problem tjetër.

Në filmat tuaj gjuha e ironisë është e pandashme. Sa godet e vërteta që thuhet me të qeshur?

Çdo regjisor i cili mund të quhet profesionist, krijon në stilin e tij, dhe stili është gjithmonë derivat i zhanrit. Unë jam i afeksionuar mbas komedisë dramatike, dhe nga kjo frymëzohet edhe marrëdhënia e së vërtetës me jetën. Dhe, jeta kështu është. Ne të gjithë e dimë që në momentet më dramatike lind edhe humori, dhe në momentet me humor lind drama. Ky gërshetim më vjen në mënyrë shumë organike dhe nuk mund të them që kam ndonjë strategji të caktuar. Kështu janë edhe bashkëpunëtorët e mi, janë të këtij stili. Jemi të gjithë brenda një marrëdhënieje të tillë, është një logjikë e përbashkët, dhe kjo na bën që ne të funksionojmë në këtë metodë.

Si lindi subjekti i këtij filmi?

Ka lindur në një bisedë në shtëpinë e një mikut tim. Kemi qenë aty bashkë me producentit tim, Arben Tasellari, me producentin francez me të cilin kam bërë filmin "Parullat" dhe "I dashur armik" dhe me zotin Edi Rama, i cili na tregoi disa histori të periudhës së vet kur ka qenë sportist. Pikërisht aty lindi. Producenti im francez më tha: Gjergj, ti duhet ta bësh film. Kështu lindi ideja, pastaj realizimi i filmit është një përjetim eksperiencash të gjithsecilit prej nesh. Të gjithë e kemi përjetuar atë kohë. Vetë Ndriçim Xhepa ka përjetuar të njëjtën gjë me një ekip filmi. Unë, gjithashtu. Kam qenë në Francë në atë kohë dhe më ftuan të qëndroja, por nuk mundesha. Pra, kjo është një ëndërr e përbashkët e të gjithë neve. Nuk ka qenë e vështirë për të rikthyer një epokë në film, pasi të gjithë kemi pasur eksperiencat tona që i bashkuam dhe krijuam filmin "Lindje Perëndim Lindje".

Janë mjaft specifike e të nxehta në këtë film detajet që lidhen me problemet që shqiptarët hasin në kufi. A ka ndryshuar gjë qysh atëherë?

Unë them se nuk ka ndryshuar asgjë. Ka ndryshuar forma, jo përmbajtja. Kështu mendoj unë. Gjithkush është i lirë të flasë për eksperiencat e tyre.

Cilën mund të quanit si pikën më të arrirë në këtë film?

Këta aktorë, të cilët unë i quaj të mrekullueshëm. Filmi mund të mos jetë i mirë, por aktorët janë brilantë. Ata krijuan një ekip që është gjëja më e mirë. Duken sikur kanë një jetë të tërë bashkë dhe aktori i madh Ndriçim Xhepa ishte dy herë trajner, trajner në rol dhe trajner edhe në aktrimin e djemve, që unë i jam shumë mirënjohës për dashurinë dhe eksperiencën që u dhuroi djemve. Vërtetë ishin një ekip. U lindi një dashuri e cila buron, reflektohet.

Si do ta përjetoni këtë premierë pa babanë tuaj?

Bukur. Kjo është edhe puna e fundit që patëm bashkë, një punë që ai e la të përfunduar.

Përveç epokës, çfarë i lidh tjetër tre filmat "Parullat", "I dashur armik" dhe "Lindje-Perëndim- Lindje"?

Ajo çka është themelore në këtë triptik filmash të mi në lidhje me komunizmin, është njeriu dhe ai nuk vdes kurrë. Është njeriu, personazhi që i lidh këto histori. Unë nuk kam bërë filma për politikën. Nuk jam as pro, dhe as kundra komunizmit, por unë kam fiksuar kohën nëpërmjet njerëzve. Dhe nëse e vëren, në të tre filmat njerëzit janë të dhimbshëm, të ngrohtë, nuk ka të këqij. Tjetërkush është i keq. Njerëzit nuk mund të jenë të këqij kurrë. I detyrojnë të bëhen ose jo të tillë. Edhe në këtë film nuk ka të këqij. Edhe spiuni, madje nuk është i keq. Ideja ime themelore ka qenë që epokat krijojnë dramat të cilët i përjetojnë njerëzit.

A mendoni se filmat tuaj do t'i mbijetojnë kohës?

Mbijetesën nuk e përcaktoj unë. Por, ajo që unë kam thënë që ditën e parë që kam hyrë në kinematografi dhe që do të them edhe kur të dal prej saj, është se bëhet fjalë për një art që zhvillohet në grup, bëhet me kolegë, e ndonjëherë duhet që kolegët të jenë edhe shokë dhe kjo është shumë e rëndësishme, shokë me të cilët të ndash raportet e shpirtit që është gjë e rrallë, por që unë e kam pasur parim.

Cilat do jenë tendenca tuaja artistike pas mbylljes së këtij cikli?

Kemi aq shumë probleme të tjera të pafundme... Së shpejti, ndoshta në fund të muajit, do të filloj xhirimet për një film të ri që është temë shumë aktuale e ditës. Mund të them që thelbi do të jetë edhe një herë njeriu.

gsh.

[Xhuxhumaku]

Sfida e Xhuvanit...

» Dërguar më: 04/11/2009 - 13:58

Admirina Peçi

Janë kaq të pazakonta, ëndrrat e një grupi djemsh në cakun e fundit të komunizmit shqiptar. Janë dehëse, përfytyrimet e tyre për Perëndimin, një ndjesi trallitëse që trazon një qytet, një fshat, familjet e gjithsecilit prej tyre. Janë pesë djem, çiklistë dhe trajneri i tyre, që sapo kanë marrë lajmin se do të shkojnë për një garë ndërkombëtare në Francë. Ata duhet të kthehen patjetër me një trofe. Por, kush mendon në këtë rast për trofeun? Kanë nisur të projektojnë në mendjet e tyre ndodhitë e pazakonta që do të përjetojnë në Francë. Femra, muzikë, veshje moderne, qytete të pazakonta që s'kanë mundur t'i shohin as në televizion! Për t'i shtënë në dorë? Ju duhej vetëm ky udhëtim dhe… ca para. Por, në ç'shtet të botës mund të blesh diçka me monedhën shqiptare? Duhen dollarë, ose… florinj. Po si mund t'i kalosh florinjtë në kufi, si mund t'i shpëtosh syrit të vëmendshëm? Djelmoshat e etur për qytetërimin përtej rrethimit të hekurt e gjejnë një zgjidhje. Dikush prej tyre mund t'i gëlltisë monedhat e florinjta… sa për të kaluar kufirin. Mandej gjërat do të jenë më të lehta, edhe pse me urdhër nga lart njëri prej çiklistëve do të ndërrohet në minutën e fundit me dikë tjetër (i kollarisur e me vështrimin e kujdesshëm ndaj çdo lëvizje, i kudondodhuri, punonjës i Sigurimit). Deri në Trieste, pasi lënë anijen, madje deri në hotelin ku ata do të pushojnë, gjithçka shkon sikurse e kishin ëndërruar… por befas ndodh përmbysja. Teksa ndjekin në edicionin e lajmeve, mësojnë për ngjarjet e pazakonta në Shqipëri. Njerëzit kanë mësyrë ambasadat. Regjimi komunist po bie. Nga ambasada shqiptare në Romë s'vjen asnjë lajm. Pa koordinata, pa lidhje, pa asnjë ide se çfarë i pret në të ardhmen, mendimi i vetëm që i pushton është kthimi në Shqipëri. Për ta Perëndimi mbeti aty, në atë moment, kur në ekranin e TV-ve u shfaqën kronikat e trazirave në Shqipëri. Por, si mund të kthehen pas? Peripecitë e kthimit janë përtej çdo caku të imagjinatës së tyre… Por, itinerari tashmë është qartësisht i përcaktuar. Lindje-Perëndim-Lindje. Për gjithkënd që e njeh gjuhën kinematografike të Gjergj Xhuvanit, kjo histori s'mund të perceptohet ndryshe në një film veçse me nota grotesku, që zbulojnë dramën e një epoke të rëndësishme si ajo e përmbysjes së një prej regjimeve më të egër komunistë. Me këtë frymë e ka trajtuar edhe krijesën e tij më të re kinematografike, Gjergj Xhuvani, filmin që sonte ka përballjen e parë me publikun në Tiranë, "Lindje- Perëndim-Lindje". Personazhet janë të spikatur. Loja e aktorëve, e arrirë. Ilo, trajneri i grupit të çiklistëve, nën interpretimin e aktorit Ndriçim Xhepa, është gdhendur mjeshtërisht. Një ish-kampion, të cilit befas i trazohet monotonia e ditëve me këtë angazhim që i kanë dhënë me urdhër nga lart. Veç portës që e çon drejt Perëndimit (një portë që mund t'i sigurojë atë çka ka ëndërruar, pra kurën për të pasur një fëmijë), ai e di se ç'kujdes duhet të tregojë në këtë rrugëtim, për të mos shkelur caqet e për t'i shpëtuar derës së burgut. Djemtë që ai do të udhëheqë në këtë garë janë karaktere mjaft të veçantë. Pikas roli i Helidon Finos, postierit të fshatit që sfidon në biçikletë edhe çiklistin më profesionist, sikurse edhe rolet e interpretuara nga Lulzim Zeqja, Genti Hazizi, Romir Zalla etj. Por, një zbulim mund të quhet Fation Pustina, me lojën e tij mjaft organike. Ajo çka përcjell Xhuvani me këtë film të ri është një ide jo pak e njohur, që lëvrin në të gjithë filmat e tij të fundit, është bota e brendshme e njerëzve ku janë shënjuar gjurmët e epokave. Në të njëjtën linjë si edhe dy filmat pararendës të regjisorit Xhuvani ("Parullat" dhe "I dashur armik"), filmi më i ri i tij zbulon përmes botës së brendshme të këtij grupi të pazakontë personazhesh, dramën e thellë të një populli që gjendej pikërisht aty, në atë rrip imagjinar të ekzistencës, me frikën, dhimbjen, ndrydhjet e pafund dhe ëndrrat e pararealizuara pas shpinës, përballë me ankthin e një bote krejt të panjohur ku prisnin të shkelnin…
Vetë regjisori e ka parë këtë film si cakun përmbyllës të një epoke, të krejt regjimit komunist. Tashmë është realizuar i gjithë triptiku. Aty ku u shfaqën shenjat e para të instalimit të këtij regjimi, në atë fillesë, ai vendosi ngjarjet e filmit të tij "I dashur armik". Ndërsa kulmimin e tij e zbërtheu në filmin "Parullat". Me filmin e fundit, duket se tashmë cikli i komunizmit është mbyllur për Xhuvanin, i cili siç është shprehur, do të rikthehet për të trajtuar temat aktuale. Ajo çka ndodh me filmin pas këtij momenti, nuk ka të bëjë shumë me të. Sikurse për çdo regjisor, kur filmi ka dalë prej duarve e është përballur me publikun, ajo çka mbetet është shpresa që të depërtojë, të ndikojë, pse jo të lërë shenjë tek shikuesit. Dhe, kjo do të shihet menjëherë pas premierës, sonte në 'Millenium', edhe pse në vija të trasha pritshmëria dihet. Tradita e ka treguar se filmat e Xhuvanit janë të dashur për publikun, komunikues, mbushur plot lëndë jetësore, me dialogë të shkrifët që arrijnë tempin e duhur, me batuta të këndshme dhe pikante, me një gjuhë plot humor, por edhe shpotitës, kritikë, e ngacmues për plagë të ndryshme shoqërore.

gsh.