Vizita sekrete Albert Einstein në Shqipëri? Dalin në dritë argumente të reja

[Davius]

A ka qënë Albert Ajnshtajni në Shqipëri? A kemi fakte të dokumentuara për këtë gjë? Kushdo që do të lexojë këto rreshta mund të bëjë pyetjen: kush është ky zotëri që shkruan për një temë të tillë, të përfolur vitet e fundit, por pa mundur të objektivizohet në mënyrë të dokumentuar?

E ndërmora këtë iniciativë për dy arsye:

1. Për të dëshmuar me rastin e përkujtimit të Holokaustit dhe 60 vjetorit të shtetit të Izraelit, se Shqipëria është bërë faktor i rëndësishëm në shpëtimin nga kthetrat e nazizmit të hebreut dhe njeriut më të njohur të shekullit XX, Albert Ajnshtajnit, dhe,

2. Si mirënjohje për të parët e mij, të cilët kanë luajtur një rol kyç në këtë histori. Për t’u dhënë përgjigje pyetjeve të mësipërme duhet të kthehemi shumë vite prapa, e pikërisht në fillim të viteve 30të të shekullit që sapo kaloi. Në lidhje me këtë temë, unë dij tri dëshmi:

1. Dëshmia I : Dr. Jani BASHO (1892-1957)

Dr. Jani Basho (vëllai më i vogël i gjyshit të autorit të këtyre rreshtave) u diplomua në Vjenë në vitin 1921. Pas disa specializimesh atje (mjekësi interne, kirurgji, obstetrikë-gjinekologji) ai u kthye në Shqipëri në tetor 1927 (edhe për disa muaj gjatë kohës që qeverimit të Imzot Fan Nolit). Gjatë qërdrimit 14 vjeçar në Vjenë Dr. Basho ishte kryetar i Shoqatës së studentëve shqiptarë “Albania” dhe kryeredaktor i revistës së tyre “Dialëria”. Fill pas kthimit në atdhe, u emërua në detyrën e shefit të Seksionit të Shëndetësisë në Komandën e Mbrojtjes Kombëtare, Drejtorit të Spitalit Ushtarak dhe mjekut personal të Mbretit Zog (1928 – 1935). Dr. Basho ka luajtur një rol shumë të madh në mjekësinë shqiptare. Me emrin e tij lidhet ndërtimi i spitaleve moderne në Shqipëri (Civil e Ushtarak më 1932, projektet e të cilave ai i solli nga Vjena më 1927 e që janë projektuar nga arkitekti vjenez Köhler), organizimi i Mjekësisë Shqiptare (1928 – 1932), themelimi i Mjekësisë Spitalore Ushtarake (1932) dhe shërbimit të Obstetrikë-Gjinekologjisë (1935).

Ato që unë dij në lidhje me temën e sipërtreguar ai ia kishte treguar babait tim Kozma Bashos (1927 – 1994) që e kishte nip dhe e trajtonte si djalin e tij, në fillim të viteve 50të, kohë kur babai punonte në sektorin e Ihtiologjisë të Institutit të Shkencave të Natyrës dhe Dr. Basho ishte drejtor i Maternitetit të Tiranës.

Babai më kishte treguar se Dr. Basho i kish thënë atij që Ajnshtajni kishte ardhur në Shqipëri në fillim të viteve 30të, kishte qëndruar 3 ditë dhe kishte marrë pashaportë shqiptare. Dr. Basho kishte ndërhyrë te Mbreti, e kishte shoqëruar gjatë qëndrimit në Shqipëri, kohë kur e kishte pritur edhe vetë Mbreti Zog. Madje Dr. Basho kishte shkëmbyer edhe disa letra me të, ku Ajnshtajni e falenderonte për mirësinë e treguar dhe i tregonte për vështirësitë e jetës së tij. Mjerisht ne na mungojnë këto letra të cilat u dogjën në shkurt të vitit 1945 (bashkë me shumë libra e dokumenta të tjera) gjatë shtetëzimit të shtëpisë dhe klinikës së Dr. Bashos, dy shtëpive pranë njëra-tjetrës në qendër të Tiranës, midis Postës Qendrore dhe ish-Gjykatës së Lartë.

Si është njohur Dr. Basho me Ajnshtajnin? Në ç’kohë? Këtyre pyetjeve unë nuk di t’u përgjigjem se nuk mbaj mend të mi kenë thënë, por, do ti kthehem përsëri më poshtë këtij diskutimi.

2. Dëshmia II: Gelardina APPONYI-ZOGU (Nëna Mbretëreshë) (1915-2002)

Para se të rivinte në Shqipëri në qershor 2002, Nëna Mbretëreshë i dha një intervistë një gazetari anglez, intervistë e cila u botua në atë kohë në revistën angleze “Style” nën titullin “Kthimi i Mbretëreshës”. Ajo i deklaroi gazetarit se Mbreti Zog i kishte thënë që: “Ajnshtajni ka ardhur në Shqipëri, është takuar me të dhe ka marrë pashaportë shqiptare”. Ajo nuk përcaktoi datë, por shtypi shqiptar i asaj kohe (2002) shkroi se kjo kish ndodhur më 1938, duke e lidhur gabimisht me vitin e martesës së saj në Shqipëri. Historikisht dihet që Ajnshtajni udhëtoi për të fundit herë nga Southemptoni (Angli) në Amerikë në tetor të vitit 1933.

3. Dëshmia III: Ajati BEGA, ish bankieri i mirënjohur i Bankës Kombëtare Shqiptare, histori e treguar nga Prof. Dr. Skënder KOJA, ish Drejtor i Institutit të Fizikës Bërthamore (1971 – 1987).

Prof. Koja më ka treguar se në kohën kur ai ishte drejtor i Institutit të Fizikës Bërthamore, një punonjës i Institutit i përsëriste vazhdimisht se një fqinji i tij e pikërisht Zoti A. Bega e kishte takuar Ajnshtajnin në Tiranë. Prof. Koja bisedoi vetë me të dhe dëshmia e A. Begës ishte sa më poshtë: “E kam takuar Ajnshtajnin në Tiranë në fillim të viteve 30të kur ky erdhi në Bankë e më kërkoi veprime të Bankës Shqiptare me një bankë të shtetit gjerman, veprime që banka jonë nuk i kishte kryer ndonjëherë, për shkak të mosekzistencës së lidhjeve me bankat gjermane në atë kohë. Më tha emrin, të cilin nuk e kisha dëgjuar deri atëhere. Atëhere m’u desh të pyes dhe dola në mjediset e pasme të bankës, ku pashë që dera e drejtorit (i cili ishte italian) ishte e hapur. Trokita dhe hyra duke i thënë që një i huaj me emrin Albert Ajnshtajn kërkonte një veprim bankar që nuk e kishim bërë ndonjëherë. Drejtori shtangu dhe më tha, që ky ishte një nga emrat më të mëdhenj të botës. I thashë se ai ishte tek sporteli. Atëhere drejtori la punët që kish, e priti me nderime dhe unë nuk di të them ç’bëri me të, se nuk më ngeli mua të merrem me problemin për të cilin ky njeri i ishte drejtuar Bankës Shqiptare”.
Atëhere përpara këtyre tri dëshmive ç’donjëri prej nesh ka të drejtë të bëjë pyetjen: A ka ardhur Ajnshtajni në Shqipëri për të marrë një pashaportë?
Përgjigja ime është:
- Po, se të tri dëshmitë janë serioze dhe të pavarura nga njëra-tjetra.
- Po, pse në Shqipëri?
Së pari përgjigjen e kësaj pyetjeje e gjejmë në vendimet e Lidhjes së Kombeve të viteve 1921 dhe 1926 të cilat e ngarkonin Shqipërinë për të dhënë dokumentacion identifikimi për hebrejtë. Nuk duhet të harrojmë se një nga problemet kryesore që diskutohej në Lidhjen e Kombeve në atë kohë ishte problemi i hebrejve, problem i cili u zgjidh pastaj vite më vonë e pikërisht me 1948 kur u themelua “de facto” shteti i Izraelit. Pyetjes pse u zgjodh pikërisht Shqipëria unë nuk di ti përgjigjem, por këto vendime ruhen në Arkivën e Shtetit Shqiptar dhe Prof. Dr. Shaban Sinani ka mbajtur një kumtesë të suksesëshme në Izrael lidhur me këtë temë.
Së dyti ishte lidhja me Dr. Bashon, i cili mund ta bënte këtë punë pa probleme duke ruajtur fshehtësinë, për shkak të pozicionit të tij në atë kohë, pozicion që u përmend më sipër.
- A e ka përmendur Ajnshtajni apo biografët e tij “historinë e tij shqiptare” ?
Nga sa kam lexuar dhe mundur të hulumtoj unë: - Jo, veç duhet ditur që jeta e tij ka kaluar nëpër vështirësira të shumta, ndaj jo më kot, vetë ai ka shkruar: “Më duhen shekuj që të përshkruaj peripecitë e pafund të jetës sime”.
Po pse ne sot nuk kemi një dokumentacion të plotë për këtë gjë?

Mendoj se arsyet janë dy:

1. Vizita u bë në fshehtësi të plotë.

2. Nuk kemi kërkuar sa duhet, në kohën dhe në vendin e duhur. Atëhere ku duhet kërkuar? Mendoj se ka disa drejtime për këtë e pikërisht.

1. Arkiva e Shtetit Shqiptar

2. Dokumentacioni i Bankës Kombëtare
- Ajnshtajni shkoi në bankë për t’u interesuar për pasurinë e tij në Gjermani (dihet historikisht që ajo u bllokua) apo për të “thyer një çek” që ia dha Mbreti?

3. Dokumentacioni për lëshimin e pashaportave. Veç dihet mirë që nga administrata e shtetit shqiptar që merrej me lëshimin e pashaportave në atë kohë emrat e hebrejve ndryshoheshin (mbase për arësye sigurie) e ishte e zakonshme që Mosheja të shkruhej Musa, Zaharia, Zafir etj. Dëshmi të tilla, për ndryshimin e emrave të hebrenjve ka plot në Arkivin e Shtetit Shqiptar.

4. Arkiva e Ajnshtajnit në Jeruzalem, ku mund të kërkohen:
- letrat e Dr. Bashos drejtuar Ajnshtajnit
- Dokumentacioni i bërë për të në Shqipëri

Para rreth 2 javësh duke kërkuar në Internet të dhëna arkivore për A. Ajnshtajnin nga arkiva e Jeruzalemit (Einstein Archives Online), pasi më ishte kërkuar të flas për sa më sipër në simpoziumin në përkujtim të Holokaustit në Berat më 25.01.2008, gjeta i befasuar dokumentin e mëposhtëm:

Ç’përmban ky dokument nën autoritet ministri drejtuar Konsullatës Shqiptare në Leipzig, për Ajnshtajnin, i bërë në Tiranë? Arkiva e Jeruzalemit ka përdorur sistemin amerikan të të shkruarit të datave pra bëhet fjalë për datën 09 prill 1931. Dokumenti nuk hapet në Internet, por ka numur identifikimi dhe mund të gjendet lehtë në këtë arkivë.

Gjetja e datës 09.04.1931, mua më befasoi, pasi dihet historikisht se nga 26 janari deri në 20 mars 1931, Dr. Basho ishte në Vjenë me Mbretin e sëmurë (kohë në të cilën u bë edhe atentati ndaj tij). Dihet po ashtu se në këtë periudhë kishin filluar edhe problemet për hebrejtë dhe Ajnshtajnin. Hitleri vërtet fitoi pushtetin në pranverën e vitit 1933, por që më 1929 afër gjysma e deputetëvë të parlamentit gjerman i përkiste anëtarëve të partisë së tij dhe organizatat naziste në këtë periudhë vepronin lirisht kundër hebrenjve.
Ky dokument për Ajnshtajnin është bërë në Tiranë, fill pas kthimit të Dr. Bashos në Shqipëri pas qëndrimit 2 mujor në Vjenë. E kjo nuk mund të jetë një rastësi! Llogjika më e thjeshtë të bën të mendosh se është bërë pas një bisede atje, probabilisht me profesorët e Universitetit të Vjenës që vizituan Mbretin, e që ishin hebrej dhe miq të ngushtë të Dr. Bashos, me të cilët ai kishte punuar për shumë vite.

Për hir të diskutimit të mësipërm le të hyjmë pak më thellë e të kërkojmë në të dhënat e Arkivës së Ajnshtajnit në Jeruzalem dhe të mundohemi të gjejmë pashaportat e tij të kësaj kohe.

Nga të dhënat e arkivës së mësipërme rezulton se pashaportat e Ajnshtajnit të kësaj kohe kanë qënë dy:

1. Database record for Call Nr. [29-165.00]
Einstein, Albert
Ministerialpass (Diplomatic Passport) issued for AE as member of the International Commission for Intellectual Cooperation of the league of Nations by the German Foreign Office (HD)
11/18/1930
2. Database record for Call Nr. [29-166.00]
Einstein, Albert
Swiss Consul General in New York
Schweizer Pass (Swiss Passport) AE; issued by Swiss Consul General in New Y. (HD)
11/08/1932
Pra, Ajnshtajni ka pasur një pashaportë diplomatike gjermane, marrë më 18.11.1930 si anëtar i Komisionit Ndërkombëtar për Bashkëpunimin Intelektual të Lidhjes së Kombeve dhe një tjetër zvicerane, lëshuar nga konsulli zviceran në New York më 08.11.1932.

Biografët e tij shkruajnë se Ajnshtajni nuk e ka përdorur pashaportën e tij gjermane e cila ka qënë anulluar, ndërkohë që pashaportën zvicerane e ka marrë në 08.11.1932. Atëhere, a ka lëvizur përgjatë këtyre dy viteve dhe ku? Ose, me ç’pashaportë ka shkuar në New York për të marrë pashaportën zvicerane? Të dhënat e së njëjtës arkivë na tregojnë se Ajnshtajni gjatë kësaj periudhe ka shkuar dy herë në Amerikë (në fund të vitit 1931 dhe në fund të vitit 1932 kur edhe ka marrë pashaportën zvicerane) dhe nga Berlini në Londër, nga prilli në qershor 1931. Mendoj se me siguri në këto udhëtime ai ka përdorus pashaportën e tij shqiptare (se nuk kish tjetër), që mund të ketë qënë mbase me emër të ndryshuar.

Duke u bazuar sa më sipër kam të drejtë të supozoj: Profesorët hebrej të Universitetit të Vjenës i kanë kërkuar Dr. Bashos në fillim të vitit 1931, kur ky ishte në Vjenë me Mbretin e sëmurë ta ndihmojë Ajnshtajnin për t’u pajisur me pashaportë shqiptare në bazë të vendimit të Lidhjes së Kombeve të vitit 1926 e ky sa është kthyer në Shqipëri ka ndërmjetësuar në dërgimin e një shkrese për konsullatën shqiptare në Gjermani e cila do ti ketë akorduar atij një lloj anagrame për të bërë të mundur udhëtimin drejt vendit tonë (prill 1931). Pastaj Ajnshtajni ka udhëtuar fshehtazi drejt Shqipërisë, është pritur nga Dr. Basho, ka takuar Mbretin dhe ka marrë pashaportën shqiptare të cilën pastaj e ka përdorur në udhëtimet e tij në Londër dhe Amerikë ku më 08.11.1932 mori pasaportën zvicerane me të cilën u largua përfundimisht nga Europa në tetor 1933.

Hulumtimet e mëtejshme do të bëjnë të mundur që të kemi një ide më të dokumentuar të kësaj historie të vërtetë, për të cilën vendi ynë me të drejtë duhet të krenohet para botës se ka shpërtuar, ashtu si jetët e qindra hebrejve të thjeshtë, edhe jetën e njeriut më të madh të shekullit XX, Albert Ajnshtajnit.
Si përfundim: a kemi të drejtë të besojmë në vërtetësinë e të gjitha këtyre fakteve që u thanë më sipër? Me plot gojën PO! Historia ka provuar se edhe Shlimanit i thanë të mos besonte në “përrallat” e Homerit, por ai bazuar në to, zbuloi Trojën dhe thesarin e Priamit.

* Prof. As. Dr. Jovan BASHO, Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Mjekësisë, Shërbimi Gastroenterologji/Hepatologji, QSU “Nënë Tereza”, Tiranë.

[Vito Corleone]

Ky eshte nje koment qe gjeta ne nje forum te huaj:

Alterran Alterran is offline
Member

Join Date: Sep 2006
Location: PL
Posts: 69
Default
actually albania is the only country in which jews were not harmed. and before the war the government of albania helped a lot of jews to escape mainly from germany and austria. i read somewhere that Albert Einstein escaped through Durres with albanian papers (as albanian citizen)

[Dajti]

...shume interesante per mua ky artikull qe e lexova ne gazeten "Gazeta Sot" ne internet
dhe doja ta sillja ketu ne forum edhe per te tjeret.
Te lumte "Davius" qe e ke sjelle ketu kete artikull per ata qe jane te interesuar per informacione rreth shkences... por sic thote edhe "Brari" (nje anetar aktiv i forumit qe seriozisht e kam inat por e respektoj per bindjet dhe aftesite e tij) kur sillet nje artikull ne forum te tregohet burimi i informasionit nga eshte marre...kaq per kete.

...per sa i perket idese kryesore qe Ajshtajni ka qene ne Shqiperi...eshte shume emocionuese per mua dhe mendoj se edhe per shume te tjere...

...edhe nje aresye me shume per t'u ndjere krenare qe jemi shqiptare .

[Dajti]

Ky eshte nje koment qe gjeta ne nje forum te huaj:

Alterran Alterran is offline
Member

Join Date: Sep 2006
Location: PL
Posts: 69
Default
actually albania is the only country in which jews were not harmed. and before the war the government of albania helped a lot of jews to escape mainly from germany and austria. i read somewhere that Albert Einstein escaped through Durres with albanian papers (as albanian citizen)

... shume interesante ky informacioni i Vitos , edhe nje here flm qe e sollet kete informacion

[Xhuxhumaku]

Vizita sekrete në Shqipëri? Dalin në dritë argumente të reja

» Dërguar më: 02/11/2009 - 13:01

Admirina Peçi

Vitin 1931. Albert Einstein mund të ketë kryer një vizitë të fshehtë në Shqipëri. Është pajisur me një pasaportë shqiptare, mbase edhe me emër të ndryshuar. Burimet e deritanishme dëshmojnë se këtë pasaportë e ka marrë në Pogradec. Mandej, pas një qëndrimi treditor, ka vijuar axhenën e tij përgjatë atyre viteve të mundimshme e të rrezikshme njëkohësisht, si për të, ashtu edhe për të gjithë hebrenjtë. Teza e guximshme e diskutuar edhe më parë në radhët e studiuesve e historianëve shqiptar, rikthehet me një analizë të re në librin e studiuesit Shaban Sinani, "Hebrenjtë në Shqipëri: prania dhe shpëtimi". Mes shumë dëshmive e fakteve mjaft intriguese të këtij libri (i sapobotuar nga shtëpia botuese "Naimi"), historinë befasuese që lidhet me gjeniun e madh, studiuesi Sinani e trajton që në kapitullin e parë e të monografisë së tij. "Ka të dhëna se në vitin 1931, në Shqipëri mund të ketë zhvilluar një udhëtim incognito ,edhe shkencëtari i famshëm A. Einstein. Dokumentet provojnë se në fillimin e atij viti ai ka pasur një kontakt shkresor me konsullatën shqiptare në Leipzig", - shkruan Sinani, ndërsa argumenton se, "kohët e fundit është shërbyer një burim shkresor nga Bashkia e Pogradecit, i pacertifikuar ende (sepse nuk është lëshuar nga shërbimi arkivor), sipas të cilit, në vitin 1931 kjo bashki ka lëshuar një certifikatë qytetarie (pasaportë) në emër të A.Einstein-it". Sidoqoftë, pyetja: "A e ka vizituar Shqipërinë në fillimin e viteve 1930 shkencëtari nobelist me prejardhje hebreje, Albert Einstein?", kërkon të tjera argumente për ta vërtetuar. Sipas studiuesit Sinani, studimi më i plotë për këtë argument mbetet ai i dr.Jovan Bashos, në të cilin janë sistemuar të dhëna të karakterit dokumentar dhe të tjera të karakterit memoaristik. Por, kërkimi i burimeve provuese autentike ka ndeshur në vështirësi. "Përgjithësisht, kërkimi i është përmbajtur tezës së një udhëtimi të fshehtë të Einstein-it në Shqipëri. Po të ndiqej një tezë tjetër, e një udhëtimi zyrtar, gjurma e kësaj vizite do të gjendej si në shtypin e kohës, ashtu dhe në burimet arkivore. Edhe për sa i përket mundësisë së pajisjes me pasaportë shqiptare nga qeveria mbretërore, është ndjekur i njëjti arsyetim: kjo pasaportë mund t'i jetë lëshuar në një emër tjetër. Në fakt, në kronografinë zyrtare të jetës së Einstein-it nuk gjendet asnjë e dhënë për një udhëtim të mundshëm të tij në Shqipëri dhe për zotërimin e një pasaporte shqiptare. Të gjitha këto të panjohura e vështirësojnë kërkimin, por nuk e pamundësojnë", - argumenton Shaban Sinani.

Letërkëmbimi me Bernstein

Shaban Sinani argumenton më tej në monografinë e tij se, burimet e tërthorta, të ndërlidhura me ato memoaristike dhe të arsyetuara në një disiplinë të fortë mendimi, mund të çojnë në përfundime bindëse rreth kësaj enigme të madhe. "Marrin rëndësi në mënyrë të veçantë disa burime që përshkruhen në 'Guide to the Papers of Herman Bernstein (1876-1935) 1899-1935', RG 713 (Regest nr. 713). Sipas këtyre të dhënave, në arkivat e ministrit të atëhershëm fuqiplotë të SHBA në Tiranë, pikërisht në vitet 1930-1933, gjenden dokumente që përmbajnë nota diplomatike për veprime rutinore konsullore, ose për dhënie vizash apo lehtësim procedurash vistimi", - shkruan Sinani. Por, sipas tij, mbi të gjitha e përforcon argumentin e mundësisë së një vizite të fshehtë të Einstein-it në Shqipëri letërkëmbimi i ambasadorit Bernstein personalisht me të dhe interesimi i shprehur zyrtarisht prej këtij të fundit për ardhjen e tij në Shqipëri, interesim i shprehur edhe për një tjetër personalitet amerikan me një rol historik në fushën e edukimit, Charles Telford Erickson.

Në foto së bashku

Fakti që Herman Bernstein dhe Albert Einstein dëshmohen në foto të përbashkëta prej vitit 1928 deri në vitin 1933, sipas të gjitha gjasave në Tiranë, merr një rëndësi parësore logjike dhe burimologjike, thotë studiuesi Shaban Sinani. Por, sidoqoftë kjo çështje mbetet e hapur për kërkime jo vetëm në arkivat e ambasadorit Bernstein, por sidomos në burimet shqiptare, në ato të Ministrisë së Punëve të Jashtme (shërbimi konsullor në Leipzig dhe në Vjenë), në arkivat administrative dhe financiare të Bankës së Shqipërisë, në arkivat e portit detar të Durrësit dhe në arkiva të tjera. Sipas Sinanit, marrin një rëndësi parësore edhe disa fakte të tjera, që zbulohen pikërisht përmes arkivave të H.Bernstein. "Në koleksionin e fotove të periudhës së shërbimit të tij diplomatik në Shqipëri gjendet, krahas A. Enistein-it, ndër të tjera edhe një prej dy miqve të tij të tjerë shumë të rëndësishëm, jo vetëm për mbrojtjen e hebrenjve para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, por edhe në themelimin e shtetit të Izraelit: Judah Leon (Leib) Magnes dhe Chaim Weizmann", - argumenton Sinani, ndërsa fokusohet pikërisht në arkivat e ambasadorit Bernstein, si një prej burimeve kyçe ku duhen vijuar hulumtimet. Nga ky arkiv, Sinani veçon regjistrin 713, ku shënjohen seria, nënseria, kutia, dosja dhe viti, të dhëna këto të mjaftueshme për të thelluar kërkimin. Në përshkrimet e të dhënave që ofron regjistri 713, emri i Albert Einstein-it figuron shpesh. Në nënserinë 16, që përmban foto, me vit më të hershëm 1928 dhe me vijueshmëri të papërcaktuar, por jo më vonë se viti 1934, kur Herman Bernstein ndahet nga jeta, pra pikërisht në periudhën kur ai shërbeu në Shqipëri si ambasador i SHBA, emri i Albert Einstein-it është i pari, argumenton studiuesi Sinani, duke lënë të hapur këtë tezë intriguese për të vijuar kërkime të mëvonshme, çka do të sillte fakte e dokumente shkencore që do të vërtetonin vizitën e fshehtë të fizikantit të madh në Shqipëri në vitin 1931.

Tri dëshmi për vizitën e Ajnshtajnit në Shqipëri

A ka qenë Albert Ajnshtajni në Shqipëri? A kemi fakte të dokumentuara për këtë gjë? Në lidhje me këtë temë, unë di tri dëshmi

Dëshmia I
Dr. Jani Basho (1892-1957), vëllai më i vogël i gjyshit tim, u diplomua në Vjenë në vitin 1921. Pas disa specializimesh atje ai u kthye në Shqipëri, në tetor 1927. Gjatë qëdrimit 14-vjeçar në Vjenë, Dr. Basho ishte kryetar i Shoqatës së studentëve shqiptarë "Albania" dhe kryeredaktor i revistës së tyre "Djalëria". Fill pas kthimit në atdhe, u emërua në detyrën e shefit të Seksionit të Shëndetësisë në Komandën e Mbrojtjes Kombëtare, drejtorit të Spitalit Ushtarak dhe mjekut personal të Mbretit Zog (1928 - 1935)… Ato që unë di në lidhje me temën e sipërtreguar, ai ia kishte treguar babait tim, Kozma Bashos (1927-1994) që e kishte nip dhe e trajtonte si djalin e tij, në fillim të viteve '50, kohë kur babai punonte në sektorin e Ihtiologjisë të Institutit të Shkencave të Natyrës dhe Dr. Basho ishte drejtor i Maternitetit të Tiranës. Babai më ka treguar se Dr. Basho i kish thënë atij, që Ajnshtajni kishte ardhur në Shqipëri në fillim të viteve '30, kishte qëndruar 3 ditë dhe kishte marrë pasaportë shqiptare. Dr. Basho kishte ndërhyrë te Mbreti, e kishte shoqëruar gjatë qëndrimit në Shqipëri, kohë kur e kishte pritur edhe vetë Mbreti Zog. Madje, Dr. Basho kishte shkëmbyer edhe disa letra me të, ku Ajnshtajni e falenderonte për mirësinë e treguar dhe i tregonte për vështirësitë e jetës së tij. Mjerisht, ne na mungojnë këto letra të cilat u dogjën në shkurt të vitit 1945 (bashkë me shumë libra e dokumente të tjera), gjatë shtetëzimit të shtëpisë dhe klinikës së Dr. Bashos, dy shtëpive pranë njëra-tjetrës në qendër të Tiranës, midis Postës Qendrore dhe ish-Gjykatës së Lartë. Si është njohur Dr. Basho me Ajnshtajnin? Në ç'kohë? Këtyre pyetjeve unë nuk di t'u përgjigjem se nuk mbaj mend të m'i kenë thënë, por do t'i kthehem përsëri më poshtë këtij diskutimi.
Dëshmia II
Geraldina Apponyi-Zogu (Nëna Mbretëreshë) (1915-2002). Para se të rivinte në Shqipëri në qershor 2002, Nëna Mbretëreshë i dha një intervistë një gazetari anglez, intervistë e cila u botua në atë kohë në revistën angleze "Style", nën titullin "Kthimi i Mbretëreshës". Ajo i deklaroi gazetarit se, Mbreti Zog i kishte thënë që: "Ajnshtajni ka ardhur në Shqipëri, është takuar me të dhe ka marrë pasaportë shqiptare". Ajo nuk përcaktoi datë, por shtypi shqiptar i asaj kohe (2002) shkroi se kjo kishte ndodhur më 1938, duke e lidhur gabimisht me vitin e martesës së saj në Shqipëri. Historikisht dihet që Ajnshtajni udhëtoi për të fundit herë nga Southemptoni (Angli) në Amerikë, në tetor të vitit 1933.
Dëshmia III
Ajati Bega, ish-bankieri i mirënjohur i Bankës Kombëtare Shqiptare, histori e treguar nga Prof. Dr. Skënder Koja, ish-drejtor i Institutit të Fizikës Bërthamore (1971 - 1987). Prof. Koja më ka treguar se në kohën kur ai ishte drejtor i Institutit të Fizikës Bërthamore, një punonjës i Institutit i përsëriste vazhdimisht se një fqinji i tij, e pikërisht Zoti A. Bega e kishte takuar Ajnshtajnin në Tiranë. Prof. Koja bisedoi vetë me të, dhe dëshmia e A. Begës ishte sa më poshtë: "E kam takuar Ajnshtajnin në Tiranë në fillim të viteve '30, kur ky erdhi në Bankë e më kërkoi veprime të Bankës Shqiptare me një bankë të shtetit gjerman, veprime që banka jonë nuk i kishte kryer ndonjëherë, për shkak të mosekzistencës së lidhjeve me bankat gjermane në atë kohë. Më tha emrin, të cilin nuk e kisha dëgjuar deri atëherë. Atëherë mu desh të pyes dhe dola në mjediset e pasme të bankës, ku pashë që dera e drejtorit (i cili ishte italian) ishte e hapur. Trokita dhe hyra duke i thënë që një i huaj me emrin Albert Ajnshtajn kërkonte një veprim bankar që nuk e kishim bërë ndonjëherë. Drejtori shtangu dhe më tha që ky ishte një nga emrat më të mëdhenj të botës. I thashë se ai ishte tek sporteli. Atëherë drejtori la punët që kishte, e priti me nderime dhe unë nuk di të them ç'bëri me të, se nuk më ngeli mua të merrem me problemin për të cilin ky njeri i ishte drejtuar Bankës Shqiptare".
* * *
Atëherë, përpara këtyre tri dëshmive çdonjëri prej nesh ka të drejtë të bëjë pyetjen: A ka ardhur Ajnshtajni në Shqipëri për të marrë një pasaportë? Përgjigja ime është: - Po, se të tria dëshmitë janë serioze dhe të pavarura nga njëra-tjetra. - Po, pse në Shqipëri?
Së pari, përgjigjen e kësaj pyetjeje e gjejmë në vendimet e Lidhjes së Kombeve të viteve 1921 dhe 1926, të cilat e ngarkonin Shqipërinë për të dhënë dokumentacion identifikimi për hebrenjtë. Nuk duhet të harrojmë se një nga problemet kryesore që diskutohej në Lidhjen e Kombeve në atë kohë ishte problemi i hebrenjve, problem i cili u zgjidh pastaj vite më vonë e pikërisht me 1948 kur u themelua "de facto" shteti i Izraelit. Pyetjes pse u zgjodh pikërisht Shqipëria unë nuk di t'i përgjigjem, por këto vendime ruhen në Arkivën e Shtetit Shqiptar, dhe Prof. Dr. Shaban Sinani ka mbajtur një kumtesë të suksesshme në Izrael lidhur me këtë temë. Së dyti ishte lidhja me Dr. Bashon, i cili mund ta bënte këtë punë pa probleme duke ruajtur fshehtësinë, për shkak të pozicionit të tij në atë kohë, pozicion që u përmend më sipër.
- A e ka përmendur Ajnshtajni apo biografët e tij "historinë e tij shqiptare"? Nga sa kam lexuar dhe mundur të hulumtoj unë: - Jo, veç duhet ditur që jeta e tij ka kaluar nëpër vështirësi të shumta, ndaj jo më kot vetë ai ka shkruar: "Më duhen shekuj që të përshkruaj peripecitë e pafund të jetës sime".

Shënim:
Prof. As. Dr. Jovan Basho, Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Mjekësisë, Shërbimi Gastroenterologji/Hepatologji, QSU "Nënë Tereza", Tiranë. Shkrimi i mësipërm është marrë me shkurtime nga një studim mjaft i gjerë, i njohur si studimi më i plotë deri më sot mbi këtë argument, botuar në vitin 2008 në monografinë: "Prania historike dhe shpëtimi i hebrenjve në Shqipëri gjatë Luftës".

gsh.

[Xhuxhumaku]

“Mundësitë që Einstein të ketë qenë në Shqipëri”

» Vendosur: 02/11/2009 - 08:44
•

Ka qenë apo jo në Shqipëri shkencëtari i madh. Ka shumë gjasa që të ketë kaluar, por kërkohen ende shumë kërkime nëpër arkiva për ta vërtetuar këtë. Përveçse një vend që strehoi, Shqipëria u bë edhe një vend tranziti për të gjithë ata hebrenj, që kërkonin t’i shpëtonin përndjekjes naziste. Shumë syresh përfituan nga politikat lehtësuese të shtetit shqiptar, për t’u pajisur me dokumente dhe për të vijuar për në një shtet tjetër, deri në Amerikë. Një ndër ta thuhet të ketë qenë edhe shkencëtari i madh Albert Einstein. Kalimin e shkencëtarit nëpër Shqipëri e trajton edhe studiuesi Shaban Sinani në monografinë e tij “Hebrenjtë në Shqipëri - prania dhe shpëtimi”. Sipas Sinanit, ka të dhëna se në vitin 1931 në Shqipëri mund të ketë zhvilluar një udhëtim “incognito” edhe shkencëtari i famshëm A. Enstein. Dokumentet provojnë se në fillimin e atij viti ai ka pasur një kontakt shkresor me konsullatën shqiptare në Leipzig. Po ashtu, kohët e fundit është shërbyer një burim shkresor nga bashkia e Pogradecit, i pacertifikuar ende (sepse nuk është lëshuar nga shërbimi arkivor), sipas të cilit në vitin 1931 kjo bashki ka lëshuar një certifikatë qytetarie (pasaportë) në emër të A. Einstein-it. Por e ka vizituar Shqipërinë në fillimin e viteve 1930 shkencëtari nobelist me prejardhje hebreje Albert Einstein. Kjo çështje është trajtuar disa herë në shtypin shqiptar, popullor e shkencor. “Studimi më i plotë për këtë argument mbetet ai i dr. Jovan Bashos, në të cilin janë sistemuar të dhëna të karakterit dokumentar dhe të tjera të karakterit memoaristik. Kërkimi i burimeve provuese autentike ka ndeshur në vështirësi. Përgjithësisht kërkimi i është përmbajtur tezës së një udhëtimi të fshehtë të Einstein-it në Shqipëri. Po të ndiqej një tezë tjetër, një udhëtim zyrtar, gjurma e kësaj vizite do të gjendej si në shtypin e kohës, ashtu edhe në burime arkivore. Edhe për sa i përket mundësisë së pajisjes me pasaportë shqiptare nga qeveria mbretërore është ndjekur i njëjti arsyetim: kjo pasaportë mund t’i jetë lëshuar në një emër tjetër. Në fakt, në kronografinë zyrtare të jetës së Einsten-it nuk gjendet asnjë e dhënë për një udhëtim të mundshëm të tij në Shqipëri dhe për zotërimin e një pasaporte shqiptare”, shkruan studiuesi, sipas të cilit të gjitha këto të panjohura e vështirësojnë kërkimin, por nuk e bëjnë të pamundur. Sipas Sinanit, në zgjidhjen e kësaj enigme ndihmojnë burime të tërthorta, mes të cilave vlen të përmendet materiali arkivor i ministrit fuqiplotë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Tiranë në vitit ’30-’33, gjithashtu me origjinë hebreje (“Guide to the papers of Herman Bernstein (1876-1936) 1899-1935”), ku jepen të dhëna mbi veprimet konsullore, si dhënie vizash, lehtësime procedurash etj. Ajo çka e forcon mundësinë një vizite në Enstein-it në Shqipëri është letërkëmbimi i shkencëtarit me ambasadorin amerikan, ku Bernstein shpreh interesimin e tij për ardhjen në Shqipëri të Einstein-it. Por përveç këtij letërkëmbimi ekzistojnë edhe fotografi të ambasadorit me shkencëtarin, nga 1928-1933, të cilat ka shumë mundësi të jenë realizuar në Tiranë. Por sipas Sinanit, kjo çështje mbetet ende e hapur dhe ka ende shumë punë për t’u bërë në arkivat amerikane, ato të Leipzigut, në Vjenë, apo në Ministrinë e Punëve të Jashtme shqiptare.

panorama.

[Xhuxhumaku]

Poradeci e Fishta thirrje autoriteteve: Shpëtoni Joklin!

» Vendosur: 01/11/2009 - 14:03
•

Alma Mile

Përse shqiptarët i shpëtuan hebrenjtë? I shpëtoi vërtetë kodi i nderit, apo besa? Sa hebrenj hynë në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore, ç’rol luajti shteti shqiptar, cili ishte fati i hebrenjve të Kosovës...

Janë këto pyetje që marrin përgjigje në monografinë shkencore “Hebrenjtë në Shqipëri - prania dhe shpëtimi”, me autor Prof. Dr. Shaban Sinanin, botim i shtëpisë botuese “Naimi”. Ndryshe nga sa është shkruar dhe folur për qëndrimin unik të shqiptarëve si mikpritës dhe mbrojtës të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore, sjellje që ka habitur botën, duke u shpjeguar kryesisht nga pozicione romantike, folklorike, diletante, deri tek shtrembërimet dhe frika për të thënë të vërtetën, Shaban Sinani, pas një pune dhe kërkimi shkencor të mirëfilltë që nis këtu e 20 vjet më parë, ka arritur të realizojë një monografi pothuaj shteruese për këtë argument. Monografia “Hebrenjtë në Shqipëri - prania dhe shpëtimi” është e ndarë në 11 kapituj, që shtjellohen në rreth 500 faqe tekst, ku përfshihen edhe disa dhjetëra ilustrime të argumenteve me dokumente origjinale, foto e dëshmi, si dhe qindra referenca të autorëve vendës dhe të huaj që janë marrë me këtë temë. Shumica e dokumenteve dhe dëshmive zbulohen për publikun për herë të parë, ashtu siç shqiptohen për herë të parë fakte, qëndrime dhe këndvështrime krejt të reja për praninë dhe shpëtimin e hebrenjve në trojet shqiptare. Për të realizuar këtë studim, Sinani, ka shfrytëzuar një material të bollshëm, i cili nuk lë vend për njëanësi, pasi aty përballen burime italiane, gjermane, amerikane, britanike e shqiptare. Çështjet që trajtohen në këtë libër janë “Qëndrimi ndaj hebrenjve para Luftës së Dytë Botërore dhe gjatë periudhës fashiste”, “Politika italiane dhe pranimi i hebrenjve në Shqipëri”, “Intelektualët shqiptarë kundër judeofobisë dhe fundi i hidhur i Norbert Joklit”, “Hebrenjtë në Shqipëri dhe shpëtimi i tyre në periudhën naziste”, “Etnotipi shqiptar dhe shpëtimi i hebrenjve gjatë Luftës”, “Divizioni SS “Skanderbeg” dhe fati i hebrenjve në Kosovë në periudhën naziste”, “Shqiptarët dhe Shoah në kontekst ndërkombëtar”.

Intelektualët në mbrojtje të Joklit

Fati nuk e deshi që ai të shpëtonte, ndonëse nuk munguan përpjekjet. Albanologu i shquar hebre Norbert Jokli numërohet një ndër viktimat e holokaustit. Nazizmi nuk falte askënd, pavarësisht meritave. Intelektualët shqiptarë bënë të pamundurën për shpëtimin e tij. Nuk munguan përpjekjet për të organizuar një udhëtim të fshehtë për profesorin e Universitetit të Vjenës. Për këtë u dërguan edhe letra e lutje drejtuar autoriteteve shqiptare e italiane. Në librin e tij “Hebrenjtë në Shqipëri - prania dhe shpëtimi”, studiuesi Shaban Sinani na ofron dy dokumente të rëndësishme që dëshmojnë pikërisht këtë përpjekje të intelektualëve shqiptarë. Njëra prej tyre është shkruar vetëm dy ditë pas bashkimit të Austrisë me Gjermaninë, nga poeti i shquar Lasgush Poradeci. Është një thirrje publike që daton 22 maj 1938, në formën e dorëshkrimit, të cilin poeti e ka nënshkruar me emrin e tij letrar. Në këtë letër prej disa faqesh, Poradeci rendit vlerat e çmuara të albanologut, i cili ka ndihmuar jo vetëm në prezantimin e kulturës shqiptare, por ka merita edhe në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha. Ai i bën thirrje autoriteteve që të bëjnë përpjekje për ta shpëtuar albanologun nga urrejtja naziste dhe të mundësojnë ardhjen e tij në “atdheun e dytë shpirtëror”, në Shqipëri. Një tjetër emër i shquar i letërsisë shqipe bën përpjekje për shpëtimin e Joklit. Bëhet fjalë për At Gjergj Fishtën, i cili tenton ca më tej. Ai i dërgon një lutje mëkëmbësit të mbretit italian në Shqipëri, gjeneralit Francesco Jacomonit, për ta ndihmuar atë të gjejë një strehë, në mos në Shqipëri, në Amerikë. “Kombi shqiptar, i tani, do t’ju dijë për nder shumë, nëse Shkëlqesia e juej të mund të gjejë mundësinë ta bajë me ardhë në Shqipni, tue i caktue aty një vend, edhe pse jo aq fitimprurës, megjithatë të përshtatshëm për famën e tij si shkencëtar e gjuhëtar i shquem”, shkruan Fishta. Por me gjithë përpjekjet e intelektualëve shqiptarë, fati i Joklit, duket se ishte paracaktuar. Nuk dihet saktësisht se si ndodhi zhdukja e tij. Është shkruar se u dërgua menjëherë në kampin Maly Trostinec, afër Minskut, ku u ekzekutua në 6 maj të vitit 1942, por ekziston dhe një tjetër variant, sipas të cilit ai vdiq nga torturat në Vjenë. Pavarësisht formës, se si, ai u zhduk nga “industria” hitleriane. Pasuria e tij e vetme, biblioteka, të cilën ai dëshironte t’ia linte trashëgimi shtetit shqiptar, u konfiskua nga nazistët si prona e një hebreu.

panorama.

[Xhuxhumaku]

Sinani: Projekti për Shqipërinë si Palestinë e dytë

» Vendosur: 02/11/2009 - 08:43
•

alma mile

Kur vjen fjala për hebrenjtë, shqiptarët kanë të drejtë të mburren se janë një ndër popujt e pakët që nuk ia shitën Hitlerit. Mbi 2 mijë hebrenj, të cilët hynë në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore, u strehuan në shtëpitë e shqiptarëve, morën emra të rremë, u pajisën me pasaporta dhe shpëtuan. Kur bëhet pyetja përse kjo ndodhi pikërisht në Shqipëri, kur diskutohet veprimi i njerëzve të thjeshtë, atëherë merita është e kodit të nderit dhe ndjesisë së brendshme të shqiptarëve për t’ju gjendur tjetrit në vështirësi. Por kjo nuk duhet parë në mënyrë kaq naive, pasi ky shpëtim nuk do të mund të arrihej pa qëndrimin e prerë të shtetit shqiptar, i cili e trajtoi problemin e hebrenjve si një “çështje të brendshme”. Këtë na thotë pikërisht studiuesi Shaban Sinani në monografinë e tij “Hebrenjtë në Shqipëri - prania dhe shpëtimi”, i sapo hedhur në treg nga shtëpia botuese “Naimi”. Autori zbulon fakte dhe qëndrime, ofron këndvështrime të reja të patrajtuara më parë, si për shembull, për rolin e ambasadorit të parë amerikan Herman Bernshtajn, me kombësi hebreje në Shqipëri në vitet 1930; për një përpjekje ndërkombëtare nën emrin e Lidhjes së Kombeve për ta parë vendin tonë si “një atdhe të mundshëm të hebrenjve” të rrezikuar në Europë; për të vërtetën historike që edhe qeveritë kuislinge kanë pasur një rol vendimtar pozitiv në shpëtimin e hebrenjve. Edhe më parë është folur për një projekt për ta kthyer Shqipërinë në një “Palestinë të dytë” për hebrenjtë, por kjo ka qenë vetëm në formën e një hipoteze. Në monografinë e tij, Sinani ofron një lëndë të pasur që vërteton se ka ekzistuar me të vërtetë një projekt i tillë.
“Në vitet 1930-1933 ambasadori amerikan në Tiranë, H. Bernstein përgatiti një marrëveshje, sikurse është pohuar, në bashkëpunim me ambasadorin shqiptar në Uashington, F. Konica. Në burimet amerikane thuhet se bashkëbisedues i Bernstein-it ishte Mehmet Konica. Ka shumë të ngjarë që merita e këtij të fundit t’i jetë bartur Faikut. Në vitin 1933, Mehmet Konica ishte “aide de camp” i mbretit Zog. Dëshmohet se ai ka qenë bashkëbisedues i ambasadorit Bernstein. Sipas marrëveshjes së arritur, do të mundësohej vendosja e 500 familjeve hebreje të ardhura nga Europa Qendrore”, shkruan Sinani. Sipas burimeve që ai ka shfrytëzuar, aso kohe, u përcaktua dhe vendi i instalimit të tyre, në rajonin midis Drinit dhe Bunës, që do të bonifikohej me investimet e hebrenjve. Por nuk ishte edhe aq e thjeshtë. “Marrëveshja nuk u arrit të nënshkruhej edhe për shkak të ndërhyrjeve të Romës fashiste, por megjithatë gjeti zbatim edhe pa u nënshkruar, sepse deri në prag të shpërthimit të luftës kishin ardhur në Shqipëri afro 800 hebrenj. Kjo është koha kur zhvillohen bisedime edhe midis Komisariatit të Lartë të Refugjatëve të Lidhjes së Kombeve, si dhe Kongresit Botëror të Hebrenjve, nga njëra anë, dhe qeverisë së Shqipërisë nga ana tjetër. Qeveria mbretërore u shpreh pro pranimit të hebrenjve në Shqipëri. Kjo periudhë, në shtypin europian të kohës, por dhe në relacione të brendshme, sikurse provohet prej burimesh hebreje, është cilësuar si “koha e palestinizimit” a e “izraelitizimit” të Shqipërisë”, thotë Sinani.
Lidhja e Kombeve e konsideronte Shqipërinë një “atdhe rezervë” për hebrenjtë. Studiuesi Sinani na ofron një dokument, ku një prej emisarëve të krijimit të kushteve për ngulitjen masive të hebrenjve në Shqipëri, Leo Elton, në një raport për organizatat sioniste përfunduar në vitin 1935 dhe të publikuar vetëm në vitin 2009, shkruan: “Unë besoj se në qoftë se ato burra e gra do jenë pararendësit e duhur, ato do të arrinin shpejt jo vetëm të ardhura të mbara materiale, por edhe respektin dhe mirësinë e shqiptarëve. Në rrjedhën e pak viteve, jo qindra, por mijëra hebrenj nga të gjitha fushat e jetës mund të pasonin të parët. Si hap i parë këshillohet themelimi i një njësie kombëtarë hebraike në Shqipëri të ngjashme me atë në Palestinën e Mandatuar (nën kontrollin britanik - 1922-1948), në bashkëpunim me dy lëvizjet sioniste. Mandej më vonë Shqipëria mund të kthehet në një shtëpi kombëtare hebraike”.
Sipas burimeve italiane që ndodhen në Tiranë, gjatë periudhës mbretërore janë ndërmarrë nisma politike, madje të rrezikshme, një prej të cilave është edhe pranimi i hebrenjve. Gjë që binte ndesh me qëndrimin që mbante Italia, nën protektoratin e të cilës ndodhej Shqipëria. Tanimë është i njohur fakti se nuk ishte vetëm populli ai që u tregua dashamirës me hebrenjtë, por edhe institucionet shtetërore, u treguan të gatshme për t’u ardhur në ndihmë. Faktet dëshmojnë se gjatë viteve 1932-1937 qindra hebrenj hynë në territorin shqiptar me viza të rregullta të lëshuara nga zyrat konsullore shqiptare. Por kjo politikë vazhdoi edhe pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste në vitin 1939. Ndonëse institucione “kukulla”, administrata shqiptare vazhdoi të mbështesë hebrenjtë. “Nuk ishte vetëm nevoja për investime e kapitale që nxiti mbretërinë të përshtaste politikën e shndërrimit të Shqipërisë në një ‘Palestinë të dytë’, siç shkruhej në shtypin e Perëndimit në atë kohë. Nuk ishte as thjesht fakti që hebrenjtë në Shqipëri nuk përbënin ndonjë bashkësi të madhe, që të mund të shihej me sy të keq nga popullsia vendase. A. Zogu e vazhdoi politikën e vet pro-hebraike edhe në prag të largimit politik dhe fizik nga atdheu, kur gjendej në Britani dhe pati premtuar se, po të rikthehej në pushtet, në këmbim të mbështetjes dhe simpatisë britanike, do të mundësonte strehimin e mbi 25 mijë familjeve hebraike në vendin e tij”, shkruan Sinani.

Disa përfundime

1. Në vitet 1930 kanë ekzistuar projekte ndërkombëtare për krijimin e një etniteti hebraik në Shqipëri dhe qeveria mbretërore i është përgjigjur pozitivisht këtij vullneti. Hebrenjtë hynë në Shqipëri me dokumente të ligjshme dhe me identitet të fshehur.
2. Në Shqipëri nuk u miratuan kurrë ligje antihebraike dhe nuk ka pasur kampe përqendrimi për hebrenjtë.
3. Shqipëria dhe shqiptarët shpëtuan jo 200 hebrenjtë vendës, por afro 15-fishin e tyre, të ardhur nga Europa Qendrore dhe Ballkani. Një listë prej 2265 emrash të hebrenjve të ardhur në Shqipëri para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore gjendet qysh prej muajit gusht të vitit 2005 në Memorial Museum of Holocaust.
4. Në periudhën naziste qeveria dhe Regjenca e quajtën “çështje të brendshme” dhe pjesë të “pavarësisë relative” mbrojtjen e hebrenjve dhe nuk i dorëzuan listat e tyre (shtator 1943, prill 1944, qershor 1944). Reich-u u tërhoq përballë refuzimit të Tiranës.
5. Pati një konvergjencë tërësore të të gjithë krahëve dhe orientimeve: antifashistë dhe profashistë; laikë e klerikë; myslimanë e të krishterë; komunistë e nacionalistë; në veri e në jug; për të mos lejuar prekjen e hebrenjve të strehuar në Shqipëri.
6. Divizioni SS “Skanderbeg” i krijuar në Kosovë nuk ka marrë pjesë në ushtrimin e holokaustit. Në listën prej 801 personash të shoqëruar prej këtij divizioni në gusht 1944 drejt kampit të Saimište-s, i vetmi kamp shfarosjeje në Ballkan, vetëm 35 janë hebrenj dhe nuk është vërtetuar se këta i janë nënshtruar zhdukjes përfundimtare. Qëndrimi i shqiptarëve ndaj hebrenjve, në Shqipërinë shtetërore dhe në Kosovë, ka qenë i njëjtë.


Libri

Monografia “Hebrenjtë në Shqipëri - prania dhe shpëtimi”, i prof. dr. Shaban Sinanit është e ndarë në 11 kapituj, që shtjellohen në rreth 500 faqe tekst, përfshi qindra referenca të autorëve vendës dhe të huaj që janë marrë me këtë temë. Shumica e dokumenteve dhe dëshmive zbulohen për publikun për herë të parë. Temat që trajtohen janë: “Qëndrimi ndaj hebrenjve para Luftës së Dytë Botërore dhe gjatë periudhës fashiste”, “Politika italiane dhe pranimi i hebrenjve në Shqipëri”, “Intelektualët shqiptarë kundër judeofobisë dhe fundi i hidhur i Norbert Joklit”, “Hebrenjtë në Shqipëri dhe shpëtimi i tyre në periudhën naziste”, “Etnotipi shqiptar dhe shpëtimi i hebrenjve gjatë Luftës”, “Divizioni SS “Skanderbeg” dhe fati i hebrenjve në Kosovë në periudhën naziste”, “Shqiptarët dhe Shoah në kontekst ndërkombëtar”. Libri hapet me një parathënie të botuesit Naim Zoto dhe përmbyllet nga recensionet e përgatitura nga studiuesja franceze Claire Lavoine.

panorama.

[Homza]

ishalla del kshu....pastaj ne Shqiptaret dalim si populli qe shpetoji nje nder shkenctaret me te medhenj te te gjitha kohrave.....

[Eve]

Do ishte nje privilegj