Halil Xani

[xani1]

2. Nastradini në Mirditë

Nastradini ishte mësuar t`i hipë gomarit, por jo edhe të udhëtojë me autobus. Rrugët leqe-leqe nëpër bjeshkë e kodra mezi i përballoi. Kur autobusi mbërrini në Mirditë e u ndal te një restorant, po i thotë shoferit:
-Pasi shpëtuam, a don të ta këndoj një këngë?
-Hajt se me ëndje do të dëgjoj.

"O Malet e Shqipërisë
Dhe ju që s`ju pashë askund o fusha
Këndej pari sërish do të vi
Edhe pse brekët gati i mbusha".

-Të lumtë Nastradin,- i tha shoferi dhe ia porositi një kafe turke.

[xani1]

3. Ku han majmuni banane

Nastradinin e kishte kapur për krahu një grua dhe donte ta çonte për të banuar në shtëpinë e saj. Aty diku te Rrota e Kuqe, një grua tjetër i thotë Nastradinit:
-Hajde mixhok te unë se kam banesë më të lirë.
-M`i marrsh të ligat, ia kthei e para,-ti e ke banesën më të lirë, ama je larg, atje ku han majmuni banane.

[xani1]

Sot u bënë 42 vjet nga vdekja e babait tim të dashur. Mos ma zini për të madhe, do ta sjell këtu një shkrim të shkurtër që e kam shkruar para një viti.

E martë, 4 nëntor 2008

Në ditën e sotme, më 1967, ka ndërruar jetë babai im, ndjesë pastë, të cilin shumë e kam dashtë, por edhe më ka dashtë. Jo vetëm unë e kam dashur atë. Se vërtet ka qenë njeri i mirë dëshmon fakti se gjysma e fëmijëve të mëhallës i kanë thënë “babë” sikur edhe unë. Ai pa fije përtese u bënte fëmijëve ski, saja e lodra të tjera, ama tek ai: fëmijët e jepnin betimin se nuk do ta harronin mësimin”. Baba Ferat e donte shumë shkollën. Vet nuk kishte arritur të shkollohej, por këtë e donte për neve. Suksesi im në shkollë e gëzonte pa masë. Nuk kalonte ditë ( kur ishte në shtëpi) e të mos më pyeste a kam marrë ndonjë notë të mirë. Në ditën e sotme, para 41 vitesh, më kujtohet , ishte një mot i bukur sikur sot. I gjithë xhemati ( ishin shumë) hëngrën drekë, morën abdes dhe qëndruan në kopshtin tonë me pemë. Edhe një pjesë e madhe e të pames qe kryer në ambient të hapur. Deri para luftës të tre djemtë ( ne vëllezërit) e kemi pasur nga një foto të babës, të cilën e patëm rritur e futur në kornizë, por lufta na i mori edhe ato fotografi. Kështu, tash pamjen e babës e ruaj vetëm në kujtesën time.
Librin e dytë me poezi për fëmijë e kam titulluar:“Unë e babi mjeshtër”, në shenjë kujtimi për të. Jam krenar që e kisha një baba të tillë, dhe gëzohem shumë kur dëgjoj të flasin mirë për të, njerëz që e kanë njohur.
Ai për aq sa kishte mundësi nuk kthente kë prapa pa e ndihmuar kur kërkonte para a ndonjë gjë prej tij.

[xani1]

Fjala e kritikut Prend Buzhala në promovimin e 5 librave dhe n[ë shënimin e 40 vjetorit të krijimtarisë së Halil Xanit, më 1 qershor 2010, në Skenderaj

Nga lirika e haresë fëmijërore deri te komikja ezopiane



Këndvështrim


Nga lirika e haresë fëmijërore deri te komikja ezopiane


Në 40-vjetorin e punës e të krijimatrisë letrare të halil xanit


Nga Prend BUZHALA


Para dyzet vjetësh, një vit pas rënies së Rankoviqit, në Kosovë po fillonte një emancipim¸ sado që i kufizuar, nacional, arsimor, politik e kulturor, një Renesancë a Rilindje Kombëtare. Dhe brezat e rinj atëherë po shfaqnin një etje të madhe për kulturë e për ta njohur vetveten, historinë e qenien kombëtare, aq të anatemuara e të ndaluara, mbasi rrathët rankoviçistë po pëlcisnin para zhvillimeve të reja e lëvizjeve të reja atdhetare në këto hapësira, ani se regjimi shtypës politik po vazhdonte në forma të tjera.

1. Portreti krijues: përtëritja e shkrimit


Pikërisht në një atmosferë të tillë, halil xani shfaqet me krijimet e para, një etjeje e dashuri të madhe për artin e shkrimit, të cilit nuk iu nda asnjëherë. Edhe tani, pas dyzet vjetësh, Halili dhe brezi i tij i kulturës po e përjetojnë një renesancë tjetër, të re, me energji të çliruara krijuese, të cilat ishin ndrydhur për kaq e kaq dekada për shkaqet që dihen. Krijuesit e provincës nuk e kishin të lehtë t’i thyenin rrathët e ekzorcizmit shtetëror edhe në fushën e krijimtarisë, për të botuar veprat e tyre. Këta rrathë plasën bashkë me të ligat dhe të këqijat që i lamë pas, ani se edhe koha jonë nuk kursehet nga shumë e shumë të liga, për të cilat di të shkruajë me aq përkushtim edhe pena e Halilit. Portreti i tij krijues shtrihet në disa fusha: në atë të krijimtarisë letrare për fëmijë, në fushën e lirikës fabulative, humoristike e satirike, në atë të anekdotës popullore e bashkëkohore, si dhe në atë të publicistikës e gazetarisë. Portreti krijues i Halilit shfaqet e ravijëzohet i larmishëm, gjithnjë në përtëritje të shkrimit letrar, humoristik, satirik e publicistik, gjithnjë me qëllimin human në shërbim të të vërtetës, sikundër do të thoshte Belou: “E vërteta na shfaqet ndonjëherë në trajtat, në të cilat ne nuk jemi të ,përgatitur”, apo sikundër kishte thënë Gete: “Të vërtetës së re asgjë nuk i bën më shumë dëm, se ç’i bëjnë iluzionet e gabimet e vjetra.” Prandaj, këtë prirje të ringjallur ai po e përjeton në botimin e krijimtarisë letrare për fëmijë e në atë të zhanrit të humorit e të satirës, si dhe në trajtat tjera të shkrimit publicistik e letrar, në dy përmbledhje vjershash për fëmijë: “Ndal Drenushe” (1996) dhe “Unë e babi mjeshtër”(2005), si dhe në tri vëllime të tjera humoristike e satirike: “101 qyfyret e Nastradinit” (2009), “Pak për mahi më shumë përnjëmend” (2009 dhe “Ec e mos u bëj nervoz” (2010). Prandaj, shkrimit të tij i shkojnë së bashku, dorë për dore, buzëqeshja e hareshme e botës së fëmijëve, e qeshura e shëndetshme dhe nënqeshja tallëse e humorit dhe satirës.


2. Ringjallja e poetikës së fëmijërisë


Të ringjallësh poetikën e fëmijërisë, atë poetikë kaq emotive e kaq jetësore, do të thotë të thurësh edhe poetikën e bashkëkohësisë, sepse poeti nuk është thjesht një kalimtar rasti, por është një vëzhgues e gërmues i të fshehtave shpirtërore,... i përjetimit të brendshëm. Këtë vëzhgim e gërmim në të fshehtat e artit e të botës së fëmijëve, Halili e qëmton qe dyzet vite. Fryt i këtij shoqërimi me muzën e virgjër të lirikave për fëmijë, janë librat e larttheksuar. Te përmbledhja e parë “Ndal drenushë”, ai na e rrëfen shtegtimin e tij të parë në takim me artin e shkrimit, në një natë pagjumësie, kur nuk kishte guxim ta ndizte as dritën, në kushtet e atëhershme, të rënda, të jetesës në katund:


U ktheva kah drita e stufës
Fillova të shënoj në letër
Kur pa dashur preka mashën
Ajo rrapëlloi në stufën e vjetër.


E pra, këtë flakë të ndezur të pasionit për artin, të pashuar që nga fëmijëria, Halili e mban të ndezur edhe sot. Drita e tij sa vjen e përhapet, sepse kurrë nuk ka dritë të tepërt, as dashuri të tepërt për qenien e fëmijës, as dashuri të tepruar për artin e për gjërat tjera sublime në botë. Mund t’i kenë dalë pengesa Halilit që në fëmijëri, për të mos u marrë me artin, më vonë ato veç sa mund të jenë shtuar, krahas kushteve të rënda sociale, nacionale e politike, por ja që ai, si arsimtar e publicist, si poet dhe gazetar, diti ta mbajë të zgjuar fjalën e tij të artit. Madje, te poezia për fëmijë, bota nuk është e tillë, e rëndë, por e bukur, me ngjyra ylberore, me peizazhe mahnitëse, me botën e pasur të florës dhe faunës, me harenë dhe larminë e lojërave për fëmijë, me vlerat humane të shpirtit njerëzor, siç i komunikon poezia “Ndal drenushë”, me rritjen emocionale e mendore të fëmijës, me artin e edukimit aspak moralizues:


Beni në klasë të parë
Mësimit kur ia nisi
A-në e bëri si shkallë
I-në si maje lisi.


halil xani i kërkon në poezitë lirike për fëmijë pikërisht ato inspirime fine, tejet të ndjeshme, inspirime të gjetura edhe nëpërmes metrit dhe rimës, edhë nëpërmes një rrëfimi pasionant në vargje, duke manifestuar, kështu, vetëdije të fortë krijuese për specifikat e artit për fëmijë e të botës së fëmijëve, me një fjalë, duke dhuruar energjinë e tij krijuese dhe shpirtin e tij aq të pasur me imagjinatën edukuese, artistike e argëtuese për qenien aq të dashur e të virgjër, siç është fëmija. Këtë prirje ai do ta vazhdojë e do ta thellojë edhe në dy librat tjerë poetikë për fëmijë, “Unë e babi mjeshtër”, në të cilën tërësia e motiveve e temave, gama e ideve dhe e ligjërimit figurativ-poetik,sa vjen e pasurohet. Tashmë në lirikën për fëmijë hyjnë edhe gjurmët e kohëve: dhuna e ushtruar nga pushtuesit serb dhe rezistenca e lufta për liri, me emrat e shenjtë të dëshmorëve dhe të të rënëve. Diçka e ka vrarë buzëqeshjen e librit të parë:


Përse ma vranë lapsin
Ai ish pushka ime?


Gjatë leximit ti do ta ndjesh pasurinë e brendshme të thesarit estetik që ta dhuron kjo krijimtari, do të përjetosh këndshëm kërkesën e krijuesit, se sa me respekt ai merret me pamjet e fëmijërisë e të shëmbëlltyrës së fëmijës, do të reflektosh se me çfarë përkushtimi ai do të meditojë për fëmijërinë, si një faktor jashtëzakonisht të rëndësishëm të kulturës sonë e të letërsisë sonë veçanërisht:


Ua hapa derën
Luleve, bletëve
E fëmijëve përnjëherë,
Hyri edhe dielli
E mora dhe shiun
Vjersha u bë ylber.
Më tha trimi
Me pushkën time
Edhe unë do të vi,
Ju asnjë pa mua
Fare s`keni vlerë
Po s`patët liri.

Teksti i tillë, i poetikës së lirikës për fëmijë, flet për identifikimin e plotë të krijuesit me botën imagjinatave e emocionale të fëmijëve, por flet edhe për atë poetikë të ngulitur në ndërgjegjen e hershme të krijuesit, kur i kishte formuar idetë e inspirimet për thesaret e bukuritë e rruzullimit, atdheut dhe botës së fëmijëve e të cilat vijnë te kjo lirikë si pamje me thellësi trajtimi.


3. Fryma ezopiane: humori e thumbimi


Të tre librat tjerë, “101 qyfyret e Nastradinit”, “Pak për mahi më shumë përnjëmend” dhe “Ec e mos u bëj nervoz” (vargje me gjemba) për nga strukturimi i tyre, shfaqin një prirje tjetër, të kryehershme, të halil xanit: pikësynimin për ta krijuar kategorinë e përgjithshme të humorit, pra të komikes e të të qeshurës. Dikur Platoni i moçëm nënvizonte se komikja përbën kontradiktën midis të shëmtuarës dhe seriozes, duke e përveçuar kundërshtinë në dukurinë komike që bëhet objekt i të qeshurës. Atëherë edhe këto tri vëllime, i pari me lirika humoristike e satirke fabulative të tipit anekdotik e kund e kund ezopian, i dyti me anekdota e kallëzime humoristike-satirike, të frymës popullore, po edhe të frymës bashkëkohore; dhe i treti me vargje të satirës politike, sociale e të larmishme - arrin që tek situatat, personazhet, idetë, temat, motivet e sidomos tek shfaqja e dukurive të vjetra që paraqiten nën petkun e së resë, ta shquajë disfatën morale të këtyre personazheve komikë e të këtyre dukurive komike, nga njëra anë, po edhe vënien në pah të mprehtësisë satirike kundruall situatave të sotme të deformimeve morale e social-politike, nga ana tjetër. Në vëllimin e parë, figura interesante, e këndshme dhe qesharake e Nastradinit, kësaj shëmbëlltyre me përmasa ndërkombëtare, bëhet subjekt e objekt i krijimeve fabulative në poezi. Te secila poezi, shfaqet një humor i butë, në frymë popullore. Mirëpo, nën petkun e tyre shpërthen mjeshtërisht e përqeshura nga pak e hidhur, acaruese, madje, edhe revoltuese, kund e kund moralizuese, përplasjesh të zhveshura komike-satirike, për ta shqiptuar një porosi nga mësimi i vështirë i përvojës së rëndë të jetës.
Duke i trajtuar kotësitë primitive të kësaj shoqërie, besëtytnitë si mjete të zgjidhjes së fatit të njeriut apo të problemeve familjare, nga njëra anë, si dhe të trajtimit të problemeve të rëndësishme shoqërore, nga ana tjetër; procedimori i tillë letrar e shfrytëzon mjeshtërisht gërshetimin e këtyre dy anëve. Ndërsa në planin tematike-humoristike shquhen veprimet qesharake, gjestet e replikat që zgjojnë gaz, karshi demaskimit të degjenerimit të përgjithshëm moral e politik të shoqërisë sonë, qoftë edhe të kësaj të mbas luftës. Po kjo frymë humori, hareje, qeshjeje e demaskimi e përshkon edhe vëllimin e dytë “Pak për mahi më shumë përnjëmend” që ndahet në katër njësi tematike-anekdotike: “Mahi nga lufta” (1998-99), “Të bëmat e Dautit”, “Me Nastradiniin e ri nëpër Kosovë e Shqipëri” dhe “Në veten e parë”, trajton anë të ndryshme të jetës sonë të luftës e të mbas luftës. Kjo shtrirje tematike-humoristike-demaskuese e që nxit, mbi të gjitha, gaz të lezetshëm e të këndshëm, flet për natyrën komplekse, të ndërlikuar dhe gjithëpërfshirëse të humorit e të komikes.
Duke i paraqitur frymën humoristike e kritike në trajtat ezopike, të shkurta e spirituoze (anekdotën, thënien aforistike, fabulën lirike, skicën narrative-humoristike, vjershën satirike etj) nëpër disa periudha e nëpër disa kohë, të periudhave të ndryshme e të kohëve të ndryshme; duke i riaktualizuar e duke iu veshur, si heronjve e protagonistëve, ashtu edhe përmbajtjeve të dikurshme humoristike përmbajtjet e kohëve që i jetuam e përjetuam, halil xani sikur dëshiron të na e tërheqë vëmendjen se zhvillimin e njeriut e të shoqërisë sonë e kanë përcjellë edhe zhvillimi e evoluimi i spirituozitetit, pra i qeshjes e nënqeshjes sonë ironike. Sado që kohët ishin të vështira për popullin tonë, me përjetime të rënda, ishin mu këto vlera thëniesh, fabulash, ngjarjesh anekdotike e humoristike që e shënuan dhe e dëshmuan frymën tonë spirituoze, qëndrimin kritik të polemit tonë. Kundruall këtyre ngjarjeve e përvojave, represionit shtetëror, diktaturave e dogmave nga më të rëndat, populli ynë, në përgjithësi, po edhe krijues si halil xani, në veçanti, këtyre situatave të tilla u janë kundërvënë e përgjigjur shpesh me të qeshurën, me humorin e me satirën. Dhe të gjitha këto trajta na e japin edhe një model të posaçëm të qëndrimit kritik. halil xani këtë e manifeston dhe e dëshmon qe disa dekada.

[xani1]

Biografia Halil Xanit

Halil Xani u lind me 1952 ne fshatin Polac te Skenderajt.Shkollen fillore e mbaroi ne Polac e Skenderaj ku e kreu edhe gjimnazin. Studjoi ne degen e Gjuhes dhe Letersise shqipe ne fakultetin Filologjik ne Prishtine.

Nga viti 1974 e deri ne vitin 1976 punoi arsimtar I gjuhes shqipe ne shkollen fillore te Qirezit, kurse ne shkollen fillore te polacit nga viti 1976 e deri ne vitin 1983, Nga viti 1983 e deri ne vitin 1990, punoi gazetar ne Radio Mitrovice, deri atehere kur policia serbe i deboi punetoret shqiptare nga puna dhe mbylli programin shqip.

Pas luftes se fundit, nga nje vit punoi gazetar ne te perditshmet “Dita” dhe “24 ore” si dhe dy vite drejtoi programin e radio Drenices.

Pos vjershave per femije te cilat i botoi qe nga viti 1971 e kendej ne gazeta e revista te ndryshme qe dilnin ne Prishtine e Shkup shkruan edhe humor.

Ne vitin 1996 botoi permbledhjen e pare me titull “Ndal Drenushe”, librin e dyte me titull “Une e babi mjeshter” e botoi ne vitin 2005, nderkaq ka ne doreshkrim nje liber me mahi te ndryshme dhe nje tjeter po ashtu me vjersha per femije.

Libra të botuar

1.Ndal Drenushë, vjersha për fëmijë, 1996
2.Unë e babi mjeshtër, vjwersha për fëmijë, 2005
3.101 qyfyret e Nastradinit-vj, sipas anekdotave, 2009
4.Pak për mahi, më shumë përnjëmend-mahi origjinale, 2009
5.Ec e mos u bëj nervoz, vargje me gjemba, 2010
6.Borxhin e hëngri qeni, mahi origjinale, 2010
7.Gjuha e zemrës, vjersha për fëmijë, 2012

Ka edhe disa dorëshkrime me tematika të ndryshme.