Mbivendosjet e huaja mbi shqipen jane te medha nga: Zhan Perre Jennevin
A ka mundur qe gjuha shqipe te ruaj ne fjalorin e saj nji fond te vjeter dhe autokton fjalesh qe dote perbonte mbijetesen e nji ideomi te folur ne konkurencen me greqishten e vjeter ne juge te Ballkanit? Q thot trashigimia studimore e Gusav Majerit per kete?
Kjo pytje nuk o e re:ajo esht ngritur qe ne shekullin e XIX.Hahn ne Gjermani(1855) dhe Benlew ne FrancE (1877) Ne saje te shqipes kane provuar te gjejne ne nji mbulese helenike nji shtrese te nendheshme qe esht menduar si perfaqsuese e gjuhes se vjeter te pellazgve,e ketij populli gjysme mitik,icili sipase vet grekve, ka qen zotrues i pare i vendit te tyre.
Keta shkenctare jan marre me emrat hyjnore(Dometra,Kore,Kronos,Tetis)
dhe me oomastiken e heronjeve.Megjithate ,perpjekjet e ketyre pararendesve nuk dote munde te kishin nji gjallerim te mjaftushum,perpara se sa gjuha shqipe te ishte inventarizar,klasifikuar dhe shqyrtuar ne origjinat e te gjitha fjaleve te saj nga ana e gjuhtarit Gustav Meyer,nga Graci,fjalori etimologjik i te cilit u botua ne vitin 1891.
Mbivedosjet e huaja mbi shqipen jane shume te mdha:ne kete kendveshtrim(sipas Mayerit),vetum afersisht shtatqinde fjale i qendrojn "bisturise"(qe kerkon te veqoj fjale autentike shqipe.
Megjithate,eshte po aqe e vertete edhe se rreptesia e dijatarite austriak, i nerozuar here pase here,siq dihet,nga iliromane te pakujdeshume,esht zbehur tek
pasardhesite e tij, kryesishte tek Norbert Jokl-i nga Vjena
Pra,studimi qe dote lexoni esht perpunuar duke nisur nga Meyer-i,nga jale te cilave ai i u ka njohur natyren indigjene ose per te cilate ka pasur lekundje,gjithashtu,edhe nga fjale qe lingustet e ardhur pase tij i kane future ne fondin autokton te fjalorit te shqipese.
Une nuka jame krijuse i keti studimi;ai i detyrohet punimeve te gjyshit tim nga nena,Gabriel Anccey (1865.1945) i cili ika paraqitur parimet e tij ne dy broshura te shkurta, te shtypura me 1914:"l Albanais dans le mythe grec"(Shqipja ne mitin grek)dhe "Notes Albanaisses2(shenimet shqiptare).
Shqipja ne rrenjet e mitit helenik
Ne rinine time ai me ka iniciuar ne teorit e tija dhe me ka lene disa qindra,faqe, te cilate une i kam inventrarizuar dhe klasifikuar.Aty nga fundi i viteve pesedhjeta kam mundur te ngjall interesin e nji linguisti italian,Vittore Pisani, icili botoi nji artikulli te shkruar prej meje ne revisten "Paideia"(Vol.XIV 1959)
Ne kete artikull un kam paraqitur disa nga rezulltatet me te rendesishume te kerkimeve te gjyshit tim.
E gjith kjo fatkeqesi, nuk solli azgje te mire.Qe prej athere une kam menduar se vetum dijataret shqiptare dote munden ,nese dote bindeshin nga vertetsia e paraqitjeve te mija,te krijonijn te ardhmen per nji zbulim qe esht ne deren e gjuhes se tyre dhe te origjinave te saja me te thella.
Perse esht fjala ne saktesisht?Kjo gje dote gjykohete ne detaje pergjat trajtimeve
te me poshtme,perpar te cilave une po riprodhoje disa paragrafe te broshures se pare te vitit 1914.
"Gjithqka ndodhe sikur shqipja ne fondin e saj orjinal te fjalve,krahas me greqishten, te kishte sherbyer themeleimin e mitit helenik.
"Ky mit mbeshtet, ne nji mase te konsiderushme ,mbietimologji dhe loje fjalesh,qe nuka ni mendim filozofike udherrefyes qe te munde te perceptohet ne menyr te qart..."..(shqipja) me duket se ka qen folur te njejtat hapsira sikurse edhe greqishtja,perpara dhe njikosisht me te.
Format toske dhe gege dote gjendeshin se bashku,sikurse edhe format te tjera
,ne dialektet shqiptare te Italise se Ulte"
"Qe prej athere kosumimi fonetik duhet te kete perparuar shume,aq sa shqipja moderne dote mjaftonte per te shpjeguar me shume se nji etimolgji,fantaziste apo e vertet ,e cila qe gjendet e nenkuptuar tek hartusit e miteve te hershum..."
Pjesa qe vazhdon ka te beje me paraqitjen e shembujve te ndryshum .Nji fjalor i mire i mitologjise dote lejonte kujtdo qe dote deshironte te verifikonte afersite mitike te permendura ose edhe detajet e legjendave.
Persa me perket mua,une i referohem Pierre Grimal-it,tek Dictionnaire de la Mytholgie grecque et romaine,Presses Universitares de Franca,ed.de 1951,(Fjalori i mitologjis greke dhe romake)
Persa i perket shqipes ,une citoja kryesishte Meyer-in ne Etymologisches Worterbuch des albanesiche Sprache, Strasburg,1891,percaktimet e te cilit i jam i detyruar t i japi nepermjete nji perkthimi ne frangjisht,dhe Nobert Jokl-in ne Studien sur albaneisischen Etymologie un Wostbildung,Viene,1911.Ne vendin qe ju perkete ,dote citohen edhe linguistet te tjere.
Per greqishten,un citoj fjalorin greqisht-frangjisht te Bailly-t,etimologjite e te cilite jane riaktilzuar pa rreshtur.
Cilat jan shembujt?
Erechtee,heroi "i lindur nga toka" ka nji vajze ,Chtonia emri i se cilese esht shume i qarte ne greqishte.Mirpo,Chtonia mer per burre Botues ,qe ne greqishte dote thot pendar (mbrehes i qeve-Shenim iperkthyesit), i cili nuka ka lidhje me legjenden.Nderkaq.qe varianti shqip Bote=toka (Mayer,f.43) i bene jehone emrite se grues se tij.
Njeri nga djemte e Eole-sit,hyjnise se ererave,quhet Perieres-Eole.Ai ka nji emer qe ne greqisht i korrispondon funksionit te tij:emri ekuivalent,do te thote:"ai qe vepron dhe levize ne te gjitha drejtimet,me rrutullu"
Nji folje shqiptare,shqiptare perxjerr"me rrotullu"i pergjigjet mjafte mire kuptimit te Meyerit(f.354)jep variantin perzjer,ku munde te futet nji pjesore,perzjeres,qe shpjegon lidhjen midis Eole-sit dhe Perieres-it.
Heroi Trofonios kishte nji orakull te mirnjohur ne Beoti. Personat qe vinin per t`u
keshilluar me te, te ulur ne frontin e Mnemozines (Kujtesa)perpiqeshin te kujtonin endrrat qe kishin pare gjat nates.
Trofonos,emri i te cilite,ne greqisht,sugjeron nji hyjni te vjeter te pjellorise-a lidhje me lexhenden -ka per babe Erginose dhe per vella Agamedin,Erginos ne greqishte do te thotune e shpirtit,Agamedi vjen edhe nga folja(me mendu)qe do te thot
endimtar i madh.
Duke u nisur nga te tilla parafrime,emri Trofonios behete krejtesisht i qart nepermjete shqipesru (Meyer,f.438) Pune(Meyer,f.357),pra TRu-Pune.ose pune e trurit.
Princi trojan Assaracos esht paraqitur si burre i Hieromnemes,emri te cilite,ne greqisht,dote thot"Kujtese e shenjte"
Por Assaracos,cilado te jete etimologjia e vertet e tij,ne shqip te kuptohete si"as(mos)harrues"nga as,mohim(Pedersen,K2 XXXV,f.39.nuk i quajn te pranushme rrenjet latine te saj,sikurse bene Meyer-i)dhe haraq ,harrues,(Meyer,f443,ne artikullin haron).Hyjnia Kronos,qe shqyen femijet e vete,nepermjete gjuhes shqipe kuptohete si ngerenes,gllaberues(Meyer,f.306,artikullin:ngrene)
Nepermjete nji loje fjalesh,here pas here Kronosi eshte konsideruar si personifikim i Kohes.Mitologet antike i kane dhen nji vella Kronosit, te cilin e kane quajtur Coeos.Ky emer ne shqip i pergjigjet fjalese Kohe(MEyer,f.194)vijon
Krijoni Kontakt