"Punoj" apo "punojê"?

[chino]

Pershendetje miqe te Shqipes,

perseri nje teme ndoshta triviale ne rubriken e gjuhes nga une, por kete pyetje s'di te pergjegji dot. Si shkruhet sakte: "une punoj" apo "une punojê"?

Tregoni ju lutem mundesisht cili eshte rregulli gramatikor qe qendron pas pergjegjes tuaj. Pyetja ime me duket i perket kategorise se problemeve rreth "ê"-se te pa zê, apo jo? Haberin nuk ia kam ketij problemi. Keshtu qe kur shkruaj, zakonisht ia fus kot - here me "ê" ne fund te foljes se kohes se tashme ne veten e pare, e here pa te.

Flm


*

[mia@]

une punoj
Ne veten e trete njejes;
te kohes se ardhme merr ''e'' .
do te punoje te menyres deftore, apo ne menyren urdherore duhet te punoje,si dhe ne lidhore, te punoje.
Shpresoj te mos kem harruar ndonje rast tjeter perdorimi.

[saura]

Pershendetje miqe te Shqipes,

perseri nje teme ndoshta triviale ne rubriken e gjuhes nga une, por kete pyetje s'di te pergjegji dot. Si shkruhet sakte: "une punoj" apo "une punojê"?

Tregoni ju lutem mundesisht cili eshte rregulli gramatikor qe qendron pas pergjegjes tuaj. Pyetja ime me duket i perket kategorise se problemeve rreth "ê"-se te pa zê, apo jo? Haberin nuk ia kam ketij problemi. Keshtu qe kur shkruaj, zakonisht ia fus kot - here me "ê" ne fund te foljes se kohes se tashme ne veten e pare, e here pa te.

Flm


*

Ne kohen e tashme eshte une punoj pa e ne fund.

[E=mc²]

1. Bëj një punë të caktuar duke përdorur forcën e krahut e të mendjes dhe vegla e mjete pune për të prodhuar diçka, për të ndërtuar, për të krijuar etj. Punon në uzinë (në fabrikë, në kombinat, në kooperativë, në fermë, në arë, në fushë). Punon në arsim (në ndërtim, në bujqësi, në transport). Punon me zell (me këmbëngulje, me ngulm, me mish e me shpirt, me nder). Punon me lopatë (me kazmë, me çekiç). Punon me shtiza (me grep). Punon me traktor (me qe). Punon edhe jashtë orarit (me orar të zgjatur). Punonin me mëditje. Punonte si kalë. Punojnë për ndërtimin e hidrocentralit. Punon mirë (pastër). Punonte shkel e shko. Kemi punuar bashkë. Punon pa u lodhur (pa u kursyer). Kush punon, gëzon. fj. u. Kush s`punon, dheut i rëndon. fj.u. Kush nuk punon, nuk ha. fj. u. Punove - gëzove. fj. u.

2. Ushtroj një mjeshtëri a profesion të caktuar; jam në një punë a në një detyrë të caktuar. Punon si marangoz (si traktorist, si minator, si murator, si shofer, si mësues, si agronom, si llogaritar). Punon në torno (në tezgjah). Ka punuar argat (bari).

3. Zhvilloj një veprimtari a kryej një veprim me vetëdije, sillem a veproj në një mënyrë të caktuar; përpiqem për të mirën e dikujt a të diçkaje. Punon me mend në kokë. Punon haptazi (fshehurazi). Ka punuar nën rrogoz (pas shpine). Mos puno me kokën tënde!

4. vet. veta III. Zhvillon punën a veprimtarinë e vet, është i hapur dhe kryen shërbime (për një ndërmarrje, institucion, dyqan etj.); funksionon. Kursi ka punuar rregullisht. Biblioteka punon tërë ditën. Libraria punon vetëm paradite.

5. vet. veta III. Është në gjendje pune, nuk është i prishur (për një makinë a një mekanizëm); kryen punën e vet, është i aftë për punë (për një organ a gjymtyrë të trupit); funksionon, shkon. Makina (motori, ora) punon në rregull. S`i punoi pushka nuk i ndezi pushka, nuk i shkrepi. Telefoni nuk punonte. I punon zemra. Si punojnë sytë (mirë) nuk sheh mirë. S’i punon më dora nuk është më i zoti për punë. Nuk i punonin më këmbët nuk ecte dot më. Sa të më punojë këmba e dora. I punon mendja për shumë gjëra i vete mendja për shumë gjëra. I punon fantazia atij.

6. Bëj punë edukuese, sqaruese etj. me dikë për ta bindur e për ta ngritur nga ana politike, ideologjike, kulturore etj. Punon me pionierët (me fëmijët, me rininë).

7. vet. veta III (kryes. me një trajtë të shkurtër të përemrit vetor në r. dhanore). Më vete mbarë, më ecën; vepron. I punoi fati (zari). S`na punoi koha (moti) sivjet. Koha punon për ne.

8. vet. veta III. Mbledh qelb, nuk është mbyllur ende (për një plagë). I punonte plaga.

9. vet. veta III bised. Ka vlerë, ka rëndësi; është i dobishëm, i nevojshëm a i domosdoshëm; të mbaron punë, hyn në punë. Sot punon shkolla. Atëherë punonte hanxhari. Ajo shkresë nuk punonte andej.

10. vet. veta III. Shkon e vjen, kalon; përdoret, vihet në përdorim. Atje punojnë kafshët. Në atë rrugë punon treni. Këtej punojnë makinat çdo ditë. Ajo rrugë nuk punon më. Ky va nuk punon shumë.

11. bised. Kam lidhje ose marrëdhënie me dikë a me diçka, marr e jap me të; lidhem. Korça me Beratin punonin me mushka. Elbasani punonte me Durrësin. Ne punonim më shumë me Tiranën. Kjo odë punon me çardhakun.

12. kal. Lëroj, rrëmih (për tokën). E punuan arën (tokën) me traktor. Ia punonin tokat argatit. Toka i përket atij që e punon.

13. kal. Përpunoj një lëndë të parë dhe nxjerr prodhime të ndryshme; e përpunoj diçka për t'ia përmirësuar cilësinë ose për ta bërë të gatshme për t'u përdorur. Punon lëkurën (drurin, baltën, hekurin). Punon pemët (ullinjtë, qumështin). Punon leshin (lirin). Miellin dhe vezët i punojnë bashkë.

14. kal. Bëj a prodhoj diçka. Punon voza (arka). Punon çorape (triko). Punonin qymyr. Punonte djathë (gjalpë). Kishte punuar një kukull të bukur. Ia punuan shtëpinë shokët.

15. kal., bised. E vë në lëvizje a në veprim diçka, e përdor, e luaj. Punoi shulin e pushkës. E punonte lopatën (kazmën) me vrull. Ai punonte rremat (lopatat). E punonte shpatën me lehtësi. E punonte dyfekun. S`e punonte dot makinën.

16. kal. fig. Zbërthej e shpjegoj një fjalim, një temë, një artikull a diçka tjetër dhe nxjerr përfundime e detyra. Punuan artikullin (fjalimin, vendimin). Punoi me nxënësit një temë politike.

17. kal. E ngre diçka në një shkallë më të lartë, e përmirësoj, e përsos, e përpunoj. Punoi gjuhën (stilin). Punon shijen muzikore.

18. kal. bised. Merrem rregullisht me një punë a me një veprimtari të caktuar; ushtroj. Punon bujqësinë. Punonte kurbetin. vjet. Punonte zanatin e vet.

19. kal. bised. E përdor për të kaluar në të, e rrah (një rrugë); jap e marr kryesisht për punë tregtie me një vend. Nuk e punonim më atë udhë. Ai punonte rrugën e Vlorës. Ata punonin Elbasanin.

20. kal. fig. bised. I bëj dikujt një të keqe; e mashtroj dikë, ia hedh; bëj diçka të keqe. I punoi të zezën (qindin). I punoi një rreng (një hile). Ia punoi mirë. Harrove ç`na punoi? Ç`i punoi atij të gjorit! Ia punoi prapa krahëve. E di ç`të punoj? Të punon atë që s'ta pret mendja! * Punon si sahat shih te SAHAT,~I. Sa i punoi zëri me gjithë forcën e zërit, aq sa i hante zëri. Nuk ka punuar vera sivjet ka qenë verë me shira ose e ftohtë, nuk ka qenë verë e nxehtë si zakonisht, nuk ka shkuar mirë vera. Punon sot, ha sot shih te SOT.

Përfundimi:

Vetë e foljes quhet forma foljore që tregon se kush e kryen veprimin
(unë, ne, ti, ju, ai, ajo, ata, ato):

Veta I njëjës: unë punoj
Veta II njëjës ti punon
Veta III njëjës ai punon
Veta I shumës: ne punojmë
Veta II shumës: ju punoni
Veta III shumës: ato punojnë

Numër i foljes quhet forma foljore që tregon se veprimi kryhet nga një ose më shumë qënie apo sende. Folja ka dy numra, njëjësin dhe shumësin:
Unë punoj (Veta I njëjës)
Ne punojmë (Veta I shumës)

P.s Përdora dhe unë të gjitha format. Po ashtu me që jemi tek Gjuha-Shqipe përdora (ËëÇç). Kalofshi sa më mirë!

[chino]

une punoj
Ne veten e trete njejes;
te kohes se ardhme merr ''e'' .
do te punoje te menyres deftore, apo ne menyren urdherore duhet te punoje,si dhe ne lidhore, te punoje.
Shpresoj te mos kem harruar ndonje rast tjeter perdorimi.

Ok. Dtth nese them "ai/ajo do te punoje" (koha e ardhme, veta e trete), atehere me "e". Por nese them "une do te punoj" (e ardhme, veta e pare), atehere pa "e". E njejta folje, ne te njejten kohe gramatikore, po u shkruajka - ne varesi nga veta e saj - here me "e", here pa "e". Ndoshta per shkak te perdorimit te saj here me "e", here pa te, nuk e dija se cila eshte forma e sakte. Por pas shpjegimit tend, tani me duket fare e kuptueshme, me u zgjidh lemshi ne koke. Shume shume flm Dea_07.


*

[ARKIA]

Ok. Dtth nese them "ai/ajo do te punoje" (koha e ardhme, veta e trete), atehere me "e". Por nese them "une do te punoj" (e ardhme, veta e pare), atehere pa "e". E njejta folje, ne te njejten kohe gramatikore, po u shkruajka - ne varesi nga veta e saj - here me "e", here pa "e". Ndoshta per shkak te perdorimit te saj here me "e", here pa te, nuk e dija se cila eshte forma e sakte. Por pas shpjegimit tend, tani me duket fare e kuptueshme, me u zgjidh lemshi ne koke. Shume shume flm Dea_07.


*

Paske qene flame, bravo te qofte!*
__________________________________________________ ___________
*Nje gabim qe te mos marr me sysh shkruhet shkruajtkerka dhe jo- shkruajka(meqe jemi tek gjuha).
Gezuar!

[chino]

Paske qene flame, bravo te qofte!*
__________________________________________________ ___________
*Nje gabim qe te mos marr me sysh shkruhet shkruajtkerka dhe jo- shkruajka(meqe jemi tek gjuha).
Gezuar!

Hahah ma mori mendja qe "shkruajka" ndoshta nuk eshte sakte. Hmmm relikt i Gegerishtes!! :-)

Flm per korigjim

*

[chino]

Flm Saura, flm Paeon poashtu.

Duke lexuar postimin tend, Paeon, me linden disa pyetje tjera:

A vlen shpjegimi i Deas edhe ne rastin e foljeve "bej", "persos" dhe "luaj".
A shkruhen keto folje poashtu ne kohen e tashme, veten e pare "une bej", "une persos" dhe "une luaj", ndersa ne kohen e ardhme, ne veten e trete "ai do te bejê", "ai do te persosê" dhe "ai do te luajê"?

A duhet te dallohet ketu perseri ne mes te foljeve te rregullta dhe te parregullta?

Dhe ne pyetje tjeter: Ne Nr. 14 te shpjegimit tend shkruan "djathê". Kjo me befason. Sepse deri sot kam menduar se emrat e gjinise (gramatikore) mashkullore, shkruhen ne trajten e pashquar pa "ê" ne fund, ndersa ata te gjinise femerore me "ê". Paska perjashtime nga ky rregull?



*

[E=mc²]

chino shiko se si është problemi tek gjinia e emrave.

1- Gjinia e emrave në shumicën e rasteve mund të dallohet morfologjikisht nga mbaresat që marrin ata në trajtën e shquar të rasës emërore të njëjësit:
Emrat mashkullorë marrin mbaresën -i ose -u: plep-i, mendim-i, vëlla-i, burr-i (burrë), gjum-i (gjumë).

Emrat femërorë marrin mbaresën -a ose -ja (këtu është fjala për në radhë të parë për emrat e përgjithshëm).

Gjinia gramatikore e emrave të përveçëm të njerëzve përcaktohen nga seksi i personit përkatës, p.sh. Lekë-Leka, Dedë-Deda, Kolë-Kola, Koço-Koçoja janë emra mashkullorë, megjithëse shkojnë sipas lakimit të emrave femërorë, nga ana tjetër, emra si Nermin-i, Antigoni etj., janë emra femërorë, megjithëse shkojnë pas lakimit të emrave mashkullorë.
Po kështu disa emra si axhë-axha, dajë-daja, gegë-gega, toskë-toska, që shënojnë frymorë të seksit mashkullor, megjithëse shkojnë pas lakimit të emrave femërorë, i përkasin gjinisë mashkullore, janë emra mashkullorë të lakimit të tretë).

Gjinia gramatikore e emrave të mësipërm, të përveçëm e të përgjithshëm, shprehet sintaktikisht:
Fjalët përcaktuese edhe fjalët e tjera që përshtaten me këta emra, vihen në trajtën e gjinisë mashkullore p.sh.: Leka i Madh; Kola është punëtor i dalluar; Nermini është punëtore e dalluar; daja i vogël etj.

2- Ka një numër emrash, të cilët dikur përdoreshin në tërë gjuhën si asnjëanës dhe e formonin trajtën e shquar të emërores me mbaresën -t, p.sh,: drithë-t, gjalpë-t etj. Kjo formë dëgjohet ende sot nëpër dialektet e në të folurit të brezit të vjetër. Në gjuhën letrare të sotme këta emra përdoren si mashkullorë, d.m.th. e formojnë trajtën e shquar të emërores së njëjësit me mbaresën -j dhe formojnë trajtën e shquar të emërores me mbaresën -in.

Emrat në fjalë janë:
    ballë - balli - ballin
    brumë - brumi - brumin
    djathë - djathi - djathin
    drithë - drithi - drithin
    dyllë - dylli - dyllin
    dhallë - dhalli - dhallin
    dhjamë - dhjami - dhjamin
    grurë - gruri - grurin
    gjalpë - gjalpi - gjalpin
    lesh - leshi - leshin
    miell - mielli - miellin
    mish - mishi - mishin
    mjaltë - mjalti - mjaltin
    ujë - uji - ujin
    vaj - vaji - vajin

Trajtat asnjëanëse të këtyre emrave mund të përdoren në vepra letrare për të individualizuar ndonjë personazh me anë të gjuhës ose për të karakterizuar gjuhën e një epoke të kaluar. Ato mund të përdoren gjithashtu edhe në shprehje frazeologjike, p.sh.: m'u ngjeth mishtë, ose kur kanë marrë një kuptim të veçantë, p.sh.: ujët (në kuptimin "ujët e hollë" ), dhjamët (në mjeksi, p.sh.: operoi dhjamët).

Emri krye, kur përdoret me kuptimin "kokë", në rasën emërore ose kallzore, është kurdoherë asnjëanës dhe formon trajtën e shquar me mbaresën -t, p.sh.: më dhemb kryet, ndërsa, kur përdoret me kuptimin "kryetar, i parë" ose "kapitull" (libri) është kurdoherë mashkullor dhe e formon trajtën e shquar me mbaresën -u, p.sh.: kreu i vendit, kreu i tretë etj.

3- Një numër emrash, të cilët janë përdorur më parë edhe si mashkullorë, edhe si femërorë ose përdoren ende keshtu nëpër të folme të ndryshme, kanë kaluar sot përfundimisht në gjininë mashkullore, p.sh.:
borxh-i, djep-i, kryq-i, ligj-i, lot-i, nder-i (për këtë arsye duhet thënë faleminderit, falemnderit dhe jo faleminderës, falemnderës), pyll-i, qiell-i, shëndet-i, turp-i etj.;
Po kështu edhe: problem-i, program-i, komunizm-i, marksizm-i, organizm-i, reumatizm-i, sarkazm-i, etj.

Trajtat femërore të tyre, si borxha, djepja, ligja, lodja, ndera, problema, komunizma, reumatizma, sarkazma etj, kanë dalë jashtë normës së sotme letrare dhe nuk duhen përdorur. Emri "furrë" është i gjinisë femërore: furra (dhe jo furri).

P.s Shpresoj ti kem sqaruar siç duhet. Nëse ke diçka të paqartë më njofto.

[E=mc²]

Bëj

Veta I njëjës: unë bëj, 
Veta II njëjës ti bën
Veta III njëjës ai bën
Veta I shumës: ne bëjmë
Veta II shumës: ju bëni
Veta III shumës: ato bëjnë

Numër i foljes quhet forma foljore që tregon se veprimi kryhet nga një ose më shumë qënie apo sende. Folja ka dy numra, njëjësin dhe shumësin:
Unë bëj (Veta I njëjës)
Ne bëjmë (Veta I shumës)

Luaj

Veta I njëjës: unë luaj, 
Veta II njëjës ti luan
Veta III njëjës ai luan
Veta I shumës: ne luajmë
Veta II shumës: ju luani
Veta III shumës: ato luajnë

Numër i foljes quhet forma foljore që tregon se veprimi kryhet nga një ose më shumë qënie apo sende. Folja ka dy numra, njëjësin dhe shumësin:
Unë luaj (Veta I njëjës)
Ne luajmë (Veta I shumës)