Refimet e adjutantit te Mbretit Zog

[Enri]

Viti 1946. Eshte koha qe nacionalistet e larguar sapo jane mbyllur ne kampe refugjatesh, ndersa aleatet mundohen qe t'i strehojne. Shume prej tyre kane kaluar ne Greqi dhe nje pjese po kaq e madhe ne Itali. Nga letrat, qe shkemben Mit'hat Frasheri, nje nga 200 njeresit "most wanted" nga komunizmi me adjutantin, duket se ata jane shume te ligeshtuar. Dhe, pa asnje medyshje te percare. Ne nje kamp te vetem jane te gjithe shqiptaret e perzene nga ardhja ne fuqi e komunisteve dhe te percare ne tre drejtime politike. Eshte koha e letargjise dhe Lartmadherise i duhet qe te mendoje mire per kete kontigjent. Eshte i bindur, se ata nuk mund te shkojne mire me njeri-tjetrin, sepse kane nderruar shume flamure. Ne kete rast, ata bisedojne me Mit'hat Frasherin duke e pare si figure serioze per te gjetur nje pike bashkimi. Por, jane larg. Nderkohe emisaret e Departamentit te Shtetit fillojne qe te shikojne mundesine e disiplinimit te kesaj mergate. Fillojne kontaktet me Mbretin Zog, ndersa ky i fundit nderhyn edhe per te shpetuar Mit'hat Frasherin dhe Ali Kelcyren.

Dhe, nga presioni qe behet dhe nga forcimi i komunisteve, tashme nuk jane te frikesuar vetem njerezit e Mergates, por edhe vete Aleatet. Duket se keta jane ne medyshje per te ardhmen e mergates. Kane vetem nje mundesi, qe duket se mund t'i binden te gjithe, qe te luftojne tashme realisht komunizmin me armet e tyre. Dhe, ish-Aleatet e komunisteve do te tregojne se nuk do te rreshtin, qe energjine e ketyre njerezve ta drejtojne kunder Tiranes. Por, jemi akoma ne vitin 1946 dhe akoma njerezit e ikur nga frika komuniste u duhet qe te rregullojne frymemarrjen. Eshte kjo koha, kur edhe vete Mbreti Zog mendon qe te gjeje nje strehe me te paqte. Prehet, pas lufte, tek Mbreti Faruk. B.an

Terheqja e aleateve nga Shqiperia

Mbreti Zog tregon largimin ne Egjipt dhe lidhjen me Mit'hat Frasherin

Aleatet nuk mund te durojne me gjendjen stresuese ne Shqiperi dhe sanksionet e pamotivuara qe u behen. Ata largohen duke e zhytur edhe me shume Shqiperine ne kaosin e saj. I gjithe vendi eshte ne anarki dhe shume nga kundershtaret perfundojne ne ekzekutime, burgje dhe internime. Fituesit e nacional-clirimtares nuk terhiqen aspak, por nga ana tjeter merren me shume kujdes ndaj kundershtareve te tyre, kuqo qofshin. Ndermjet tyre jane emrat e Mit'hat Frasherit dhe Ali Kelcyres. Frasheri eshte i mbyllur ne nje kamp bashke me Zogistet dhe nuk komunikon. Eshte kjo arsyeja, qe ai ka nje leterkembim te pasur me adjutantin, qe "Korrieri" po e boton per here te pare dhe qe ka per qellim qe te tregoje situaten e rende te Mergates shqiptare. Nderkohe, qe situata eshte renduar duket se edhe Familja Mbreterore ka filluar te mendoje per vendbanimin e saj te ri. Ky vend eshte Egjipti dhe eshte nje nga dy vendet bashke me Turqine, qe e njeh edhe diplomatikisht Mbretin Zog

Istanbul 8 nandor 1945

Perfaqesuesit e Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe te Britanise se Madhe u terhoqen nga Shqiperia. Ky eshte nje gabim politik dhe patriotik, qe bene dirigjentet e Qeverise komuniste shqiptare kunder Anglo-Saksoneve. Ata, ne vend qe te kerkonin perkrahjen e ndihmat e tyre per rimekembjen e popullit te varfer nga evolucioni i tmerrshem rreth 4 vjeteve; i perzune ne shenje armiqesore. Nje veprim i tille,-shkruan ne kujtimet e tij Lartmadheria- vertetesisht nuk qartesohet. Arsyeja e ketij veprimi mbetet ne erresire dhe eshte e padalluar.

Shqiperia akoma ndodhet ne nje anarki te tmerrshme. Sepse perdite vertetohen ekzekutime, burgime, internime. Pothuaj eshte nje situate e dhimbshme, qe nuk pajtohet me njerezimin. Dhe, ne nuk kuptojme se pse behen keto masakra ne popull, pavaresisht se nuk ka asnje rezistence qe t'i trondise fituesit nacional-clirimtare. Perkundrazi, kjo e ndihmon fort megalomanine greke ne kerkesat e "Vorio-Epirit". Nga ana tjeter, te gjithe nacionalistet i bashkon fakti me ata qe mbrojne interesat e indipendences dhe te integritetit shqiptar. Sot dua te them se asnje hap nuk behet kunder regjimit te Tiranes. Tanime, edhe qendrimi i nje pjese nacionaliste qe kane mbetur akoma neper malet e Shqiperise nuk ka asnje dobi pervec se shtohen vuajtjet e tyre. Demtimet, qe mund te shkaktojne ne popull, jane te medha, sepse duket se nuk eshte koha e nje aksioni kunder komunizmit. Ne pershkrimet e mevonshme futet edhe mendimi i adjutantit.

Kuptohet se pa patur sigurimet, sic na urdheron Madhnija e Tij Mbreti Zog,- se greket nuk kane hequr dore nga kerkesat e Shqiperise se Jugut, kuptohet se asnjehere nuk do ja mberrijne atij enderrimi te pavend. Vetem se po shkaktojne nje armiqesi ne mes te dy popujve miq.

Emigrata shqiptare, si ne Itali po ashtu ne Greqi, thote adjutanti-ka mbetur ne frikesime te medhaja. Frika eshte se mos t'i dorezojne pasi kerkesat e Titos, behen pa mase si per Jugosllavet ashtu per Shqiptaret qe t'i dorezojne se jane kriminele lufte. Ka shume mundesi, qe t'i dorezojne. Kur na lajmerojne se Mithat Frasherin dhe Ali Kelcyren i kane arrestuar ne Itali, eshte frika se mos t'i dorezojne tek komunistet. Eshte kjo arsyeja, thote adjutanti,- qe Mbreti Zog ka urdheruar Ministrin fuqiplote ne Turqi Asaf Xhaxhulin qe te beje demarshet prane autoriteteve anglo-amerikane, per t'i lene te lire. Edhe te jape cdo garanci per ta. Mbreti Zog menjehere nderhyri vete prane Qeverise Britanike, qe mos te pesojne ndonje rrezik keto nga kerkesat komuniste. Te lihen ne kampe te lire, ose t'i terheqe ne Angli ose te marshoje ne Egjipt prane Madhnise se Tij Mbretit Farruk, qe te shkojne ne Egjypt. Po, ashtu u bene hapa edhe prane Qeverise Italiane.

Tani, prej atyre qe paten mbetur ne male, pjesa me e madhe u terhoqen dhe kaluan ne Greqi si Fiqri Dinja, Hysni Dema, Muharrem Bajraktari, Abas Ermenji e te tjere. Pothuaj se afer 300 vete dolen bashke me keta ne Greqi, sepse ishte i pamundur sigurimi i ushqimeve ne Shqiperi, pa u diktuar prej agjenteve komuniste. Ne ndeshje jane bere edhe shume vrasje dhe deme ne popull prej komunisteve.

Tani eshte nje pjese teper e vogel, por pa asnje veprimtari. Ata hyjne e dalin, por jo ndonje dobi vetem se kane qellim me marr ndonje informate mbi pozitat e sovjeteve ne vendet strategjike.

Istanbul 20 mars 1946

Ketu, kolonel Husein Selmani i dergon nje leter si pergjigje Mit'hat Frasherit, qe ja dergonte me anen e Prf.Peter Andonit:

"I ndershmi Mit'hat Bej. Me teper se simpatia qe kam patur ndaj jush dhe akoma vazhdoj ta kem, sot interesi i larte i Atdheut me shtyu qe t'ju drejtoj kete leter per te marre vesh mendimet e vlefshme te Zotnis suaj.

Pasi, gjendja e krijuar tani ne Shqiperi ka pas qene e parapame qysh prej kohesh. Ju kam pas derguar shpeshhere letra. Dhe, sidomos ne Shtatorin 1944 me anen e Misionereve Britanike, si dhe me anen e Gafur Dibres per te cilat nuk kam pasur rastin te marr vesh nese u kane qene dorezuar. Kurse te tjeret i paten marre. Ne rast se ato letra i keni marre, atehere e keni kuptuar fare mire situaten ne te cilen ndodheshim, si edhe mendimet tona.

E dime fare mire se: situata e pergjithshme fatkeqe per ne e solli Atdheun tone ne gjendjen e sotme. Por, le te shpresojme e te mendojme, se lufta politike akoma nuk ka marre fund, por ndodhemi perpara shume ngjarjesh e ndryshimesh. Ku na jepen shpresa te medhaja po te duam, e te dime te veprojme vellazerisht dhe te jemi te bashkuar te forte per te vetmin interes te Atdheut.

Por, sic e dini, se nje gje e tille sigurisht kerkon nje pergatitje dhe organizim te mire e te sinqerte ne vullnetin e perbashket. Duke i lene menjane te kaluarat dhe po t'i thuremi interesave qe na imponojne tradicionet tona per shpetimin e Atdheut nga anarkia shkaterruese, mend po zhduket raca jone. Duke marre parasysh ngjarjet e zhvilluara ne Shqiperi, prej partive te ndryshme gjate 4 vjeteve te kaluar, duhet te na mbetet mesim perfundimi tyre.

Duke u bazuar ne patriotizem e ndershmerine, si edhe ne vullnetin e mire te Zotnis suaj dhe te cdo shqiptari qe ka nje besim ndaj jush, se ju qendroni larg percarjeve dhe afer bashkimit per interesin e Shqiperise, pra sot eshte koha qe te hapni kraharorin pepara te gjithe shqiptareve. Duke mos marre parasysh tendenca politike, duke mos marre parasysh te kaluarat, por vetem bashkim vellazeror per shpetimin e vendit tone nga tmerri i sotem.

Edhe ne po keshtu mendojme, qe tani eshte koha qe te heqim dore nga cdo diference e mendim politik te kaluar. Te bashkohemi e te jemi nje shtylle e forte plot vullnet e harmoni, qe te mundemi te shpetojme nje ore e mbare vendin me indipendencen e integritetin e plote, si edhe per te fituar respektin e botes demokrate oksidentale, e cila eshte mbrojtesi i shteteve mbare.

Persa ju kam patur parashtruar dhe qe po parashtroj jam i autorizuar, prandaj do te isha i kenaqur qe te marre nje pergjigje pozitive nga ana e Zoterise suaj. Po ashtu, sic ju ka hije per kete here, ju lutem merrni pershendetjet me te perzemerta.

Zotnis Tij Mit'hat Frasheri Miku Juaj

Husein Selmani

**********

Istanbul, 2 prill 1946

Per kete dite eshte pergjigjja e njohur e Mit'hat Beut drejtuar adjutantit. Qe ky i fundit e ka sjelle ashtu si eshte:

I dashuri Zotni kolonel, dje mora letren e zoteris suaj te dates 20 Mars 1946 dhe e lexova me interes te madh. Nje jave me pare, Zoti Hamza Drini erdhi e me rrefeu letren tuaj dhe kemi biseduar afro dy ore me te. Hollesirat e ketij bisedimi, ia kam thene Zotit Peter ne nje leter, te cilen e kam porositur t'ja u lexonte.

Eshte e vertete se ne Shqiperi kemi qene tri parti: 1-Partia Nacionaliste d.m.th. Balli Kombetar; 2-Partia Komuniste, d.m.th. drejtpersedrejti nen urdherin e Rusise dhe 3-Partia Zogiste, ne udheheqjen e Z.Abas Kupit. Sot ka edhe nje parti te katerte, qe i thote vehtes se saj indipendente, por qe ne realitet te gjithe jane prej atyre, qe kane pergatitur dhe brohoritur ardhjen e Italise ne Shqiperi.

Qe me 1942 e gjer me sot kam qene gjithnje ne kontakt dhe ne bisedime me zotni Bazi dhe i kam propozuar ne cdo takim, qe kishim me te, qe te kishte edhe ai nje komitet te partise se tij. Me cilin komitet, te mund te bisedonte edhe partia jone.

Keto proponime jane bere ndoshta 20 here si ne Shqiperi, si edhe heren e fundit ne kampin "Santa Fara" afer Bari. Por, qe ne fillim te motit 1943 dhe mjerisht gjer me sot nuk kemi arritur ne asnje rezultat praktik. Megjithese, zoti Bazi, me te cilin mund te them se kam nje miqesi te vertete, ne cdo here, me ka bere premtime.

Sot, Zogistat, dhe ne jemi me nje kamp, por ata kane zene nje kat dhe kujdesen qe me asnje menyre te mos kene marredhenie miqesore me ne. As ne Hymnin e Flamurit as dhe kenget patriotike nuk kane dashur te marrin pjese. Une, personalisht, e kam prape fort mire me Myftine Sali e Fendine, edhe sa here qe kam pare kam bere fjale qe t'u keshilloj miqve te tij te mos na rrijne te ftohte. Por, mjerisht e shoh se edhe Sali Efendine nuk e dominon dot rrymen, qe kane marre disa nga partizanet e tij.

Dua edhe t'ju kthjelloj kete se partia zogiste ne realitet nuk eshte nje parti ne te rame. Ka njerez si Jak Koci, Zef Seregji, Xhemil Dino e te tjere, qe sot thone se jane edhe ata zogista. Sikunder, qe sa ishin ne Shqiperi komunistet, qe e shihnin punen keq ose qe kur kishin interes thonin se jemi zogista.

Me keto fjale, dua t'ju rrefej se vullneti per afrim as edhe durimi nuk me kane munguar dhe nuk do te me mungojne. Vetem, me vjen shume keq, qe ne kete kohe rreziku te mos gjeje dot nje vullnet vllazerimi ne nje grumbull njerezish qe edhe ata bashke me ne, duhet te ndjejne pergjegjesine e tyre perkundrejt Atdheut dhe detyren qe u takon per t'u bashkuar kunder rrezikut te madh ne te cilin gjendemi.

Pritni ju lutem te falurat e mija te perzemerta

Regjio Emilio 30 Mars 1946 Me nderime

Mithat Frasheri, d.v.

Te ndershmit kolonel

Husein Selmanit, Kunt Palace, Ayas Pasa.

Istanbul Turquie:

*********

Istanbul 15 prill 1946

Kolonel Husein Selmani i pergjigjet letres, qe i dergon Mit'hat Frasheri. Letra e shkruar eshte kjo:

"I ndershmi Mit'hat Bej. Kam letren e Zotnis suaj. Njekohesisht kam lexuar edhe ate qe i keni derguar Peter Andonit. Edhe shume letra jane duke marre nga te tjeret ne kampe, ku nuk mungojne te shfaqin edhe ato deshiren dhe vullnetin e mire per bashkim e vellazerim.

Kur e verteta eshte keshtu dhe interesi lart kombetar ia imponon po ashtu dhe te cilit qe t'i bindet medoemos ketij parimi te shenjte, atehere c'eshte shkaku i vertete i mosafrimit edhe ftohtesise? A mos vazhdon te ekzistoje mentaliteti ekstremist i dominimeve ne parti.

Duke patur besimin e plote ne virtutet, qe karakterizojne Zotnin tuej, s'dua te dyshoj se ne gjendjen e sotme te tmerruar te Shqiperise, nuk do te lejoni te ekzistojne kesisoj mentalitete demprures, kur cdo patriot prêt me padurim bashkim e vellazerim te perbashket. Le t'i ruajne cdo grup tendencat politike ne vete, kur te vije koha.

Sot, na duket se ndodhemi perpara kohes, qe t'i leme menjane te kaluarat dhe propagandat e partive. Por, ju vete, si Mit'hat Frasheri t'i keshilloni te gjithe?! Ashtu sic ju ka hije, e sic ju ushqen vullneti patriotik ne karakterin tuaj. Pra, thirrni bashkim per hirin e Shqiperise! Te bashkohemi te gjithe rreth institutit legal, sic e do interesi kombetar e cirkostancat politike boterore dhe ne konformitet me deshiren e vertete te popullit brenda dhe jashte Shqiperise.

Midis shpjegimeve qe jeni duke me dhene, mbi partite e krijuara ne Shqiperi, nje gje me habiti fort: Shenimi rreth partise Zogiste. E cila ne realitet nuk qenka nje parti dhe se Seregjet, Dinot e Jak Kocet qenkan Zogista. Lejomeni t'ju them se keto mendime nuk jane te denjeshme, e sidomos ne keto momente kritike e te rrezikshme, qe ndodhemi. Keto, pervec percarjeve e demit s'kane asnje dobi tjeter.

Ju lutemi te me besoni, se mendimet e parashtruara me larte na i imponon gjendja tragjike e sotme dhe askurgje tjeter.

Pritni i ndershmi Mit'hat Bej, pershendetjet e mija te perzemerta.

Zotnis se tij Mit'hat Frasherit Mik i juej

Kryetar i Ballit Kombetar Husein Selmani

Kamp Refugiees Regio Emilio, Italia:

Istanbul 16 - Prill - 1946

********

Istanbul 6 maj 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog i dergon nje leter kolonel Husein Selmanit, ku i urdheronte Kolonel Husein Selmanit ne Legaten Mbreterore Shqiptare Istanbul:

I dashtuni kolonel. Raportet qe me keni derguar te gjitha i kam marre dhe u gezova qe jeni mire. Ne mberritem shendoshe qe te gjithe, por edhe nuk jemi instaluar si duhet, prandaj nuk po ju jap te tjera udhezime se ma tutje kam per t'ju shkruar qe te vini deri ketu. Kemi shume sende per te biseduar, si per njerezit qe ndodhen brenda, ashtu per keto qe jane neper kampe. Kur te vini ketu bisedojme.

Ju uroj shendet dhe ju dergoj te falat e mija te perzemerta.

Kairo - 2 Maj - 1946 ZOG I

********

Gjendja e sotme ne Shqiperi, vazhdon adjutanti- eshte nje tmerr, me tortura e masakra mbare ne popull. Dhe, nuk i mbetet me vend, nje qendrimi ne male te askujt. Jane bere ndeshje mjaft te medhaja, por gjithandej atyo jane ne favor te nacional-clirimtares. Ne popull, nacionalistat nuk mund te gjejne strehim me, e po terhiqen gjithnje ne Greqi e Jugosllavi.

Ketu mbetet vetem nje shprese, ne eshte se Anglo-amerikanet do te zemerohen nga komunizmi, qe po zhvillon masakra te medhaja ne Greqi dhe e shkaterroje fare vendin. Arsyeja eshte se ushtria britanike nuk ka mundur me i shkep prej Gramosit dhe komunistet i kane cerdhet e tyre gjithandej nder fshatrat e Greqise.

Dhe, shihet haptazi se ajo furnizohet nga Bashkimi Sovjetik me anen e Bullgarise e te Jugosllavise dhe te Shqiperise. Kjo behet me cdo lloj materiali lufte dhe ushqime te tjera. Atyre nuk ju mungon asgje dhe gjeneral Markos, kuartierin e tij e ka ne Gramoz.

Sot per sot cdo veprim ne Shqiperi eshte pothuaj nje krim, qe nuk sjell asnje dobi, vetem se shkaterrimin e popullit mbare. Kjo energji te ruhet kur koha do ta lejoje. Vetem se, lipset nje organizim mbi emigracionin, qe gjendet ne veshtiresi te medhaja ne cdo pikpamje, ushqim, banim, veshmbathje, mjekime dhe te tjera.

Dhe nje pjese e madhe, qe kane edhe familjet me vete, ata jane edhe me ne mizerie. Madhnia e Tij Mbreti Zog po perpiqet me anen e Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe me Britanine e Madhe, qe te vihen deridiku ne rregull. Po ashtu edhe Mbreti Faruk, po ben cmos per rregullimin e tyre dhe pergatit nje prememorie qe t'i terheqe gjithe emigracionin ne Shtetet Arabe, po qe se ka mundesi per te siguruar jetesen dhe organizimin e tyre. Por, lipset nje buxhet i madh.

Egypt Kairo 12 maj 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog I u drejtoi kete mesazh gjithe bashkatdhetareve shqiptare brenda e jashte, kujton adjutanti:

MESAZHI MBRETNOR

Vllazen e motra shqiptare:

Tash 34 vjet u bane, qe Atdheu i yne i dashtun ka fitue Pamvaresine e vet. Por u mbushen 7 vjet, qe kjo Pamvaresi ka mbetun nje fjale e thate qe pikllon zemrat e gjith shqiptarevet te vertete.

Prove e gjalle jane patriotet, qe po vuajne ne mergim e neper kombe, perjashta e perbrenda Atdheut. Por, edhe neper burgjet jane me mijera te pafajshem, jo per tjeter, pos dashtunis per lirine e vendit e te popullit tyne.

Vetem se, nuk duhet te deshperohemi kurre. Se zjarr i kesaj dashtunie dhe besim i ngulet s'ka me u shue kurre nder zemrat tona. Kjo behet per nji ringjallje sa ma shpejt te Shqipnis sone te pamvarun te cungullueme e te lumtun, qe ta gezojne shqiptaret te gjithe e vetem shqiptaret ne liri e te bashkuem ne flaken e shenjte te nje vllaznije kombetare te bukur, qe te jete e kulluete dhe e panjolle. Ashtu sic po e ndieni e po e tregoni sot, ju vete, aty ne mes te gjithe atyne mjerimesh.

Rroft Shqipnija

Kairo 12 Maj 1946 ZOG I.

**********

Mbreti Zog ben te gjitha perpjekjet prane Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe per sigurimin e emigracionit shqiptar, qe ndodhet ne kampe, si ne Itali, Austri dhe Greqi. Ata jane ne nje situate teper te veshtire dhe pothuaj si rob lufte qendrojne ne kampe, vijon adjutanti.

Mesazhi i Mbretit Zog, qe ju drejtoi bashkatdhetareve, ju rriti moralin dhe aty shohin gjithe hapat e parreshtura te Mbretit Zog, qe po marshon pa mase perbri Aleateve anglo-amerikane per te siguruar me se miri emigraten nacionaliste ne kampet, duke i furnizuar me te gjitha nevojat. Kjo edhe nje here, ju shtoi me teper dashurine ndaj Prijsit shpetimtar te tyre Mbretit Zog.

Ata me sa ka njohuri adjutanti deklarojne keshtu: Le te inspirohemi te gjithe ne fjalet e Mbretit tone! Jemi plotesisht te bindur urdherave e do te jemi gjithnje te gatshem me cdo sakrifice, per te plotesuar burrerisht udhezimet e Prijsit tone te madh Zogut I Mbret i Shqiptareve.

Te gjithe shqiptaret do te bashkohemi ne nje ideal ne nje deshire kolaborimi patriotik, per te qene gjithmone te gatshem nen urdherat e Mbretit tone te dashur, pretendon adjutanti i tij.

Nderkohe ne Greqi eshte nje situate aq e nderlikuar saqe nuk mund te spjegohet. Populli grek ka mjaft kombe te ndryshme, si maqedone e te tjere dhe me teper jane shqiptaret qe ju rrijne besnik qeverise greke e me teper ata jane ne Marine.

Komunizmi ne Greqi me E.A.M.I. eshte mjaft i forte. Megjitheqe, ushtria britanike eshte duke luftuar mjaft me mjetet me moderne tanksa dhe aviacion. Ne fund, nuk kane mundur t'i shkepin nga Gramosi. Ata jane te instaluar edhe ne vende te tjera, sa nuk diktohen se popullata e ndryshme greke jane me teper komuniste e nuk munden me i diktu. Shpeshhere, ata diktohen edhe brenda ne Athine dhe bejne sabotazhe te cdo lloji. Dhe, sikur mos te kishte qene ushtria britanike, Greqia krejtesisht kishte rene ne dore te komunizmit dhe si ne Shqiperi ishte formuar dhe aty Qeveria e Kominformit.

Ne keto dite, Kryeministri britanik Winston Churchill, shkoi ne Athine Greqi, dhe aty pati nje bisedim te gjere me Qeverine Helene; mbi zgjedhjet qe do te zhvillonin e njekohesisht ju tha qe lipset brenda nje kohe te shkurter te zhduket kjo anarki komuniste dhe te stabilizoni qetesine ne gjithe viset greke. E, po qe nevoja, ju dergojme edhe me teper forca ajrore e ushtare.

Kryeministri i Britanise se Madhe, Winston Churchill, ne mbarimin e bisedimeve, doli ne ballkonin e Ambasades Britanike ne Athine dhe ju drejtoi popullit grek me plot levdata nje diskurse. Por, fatkeqesisht pa mbaruar diskursin e qelluan me mitraloza, por nuk mori asnje plage e menjehere hyri brenda. Fjalimi mbeti i pambaruar, natyrisht keta ishin komunistet, qe qelluan kunder Churchillit, ku donin ta vrasin por Zoti e shpetoi e kjo qe nje protestacion i rende kunder Kryeministrit mik e aleat te Greqise, shkruan adjutanti.

Kryeministri Britanik Mr.Winston Churchill qendroi tre dite ne Greqi. Ku vizitoi shume vende te shkaterruara e te gjegjuna prej komunisteve. Saqe nje pjese e madhe e popullates ishte terhequr ne Athine ngaqe nuk u kishte shpetuar asgje me banue. Kuptohet se Churchilli shkoi e vizitoi vetem ato vende, ku nuk kishte rreziqe komuniste, dhe kuptohet se nuk mund te shkonte ne Gramoz, rrethet e Kosturit dhe pyjet e Selenikut. Ato akoma ishin ne dominacionin komunist, saqe nuk kalohej.

Qendrimi i Kryeministrit Churchill, rreth tri diteve ne Greqi, nuk pati asnje rezultat. Ai vetem se e egersoi me teper hovin e komunisteve. Por, natyrisht aty e pa Churchilli se duhet nje fuqi e madhe me i dhene fund, nje here e mire komunizmit grek. Por, eshte nje gje se kufiri grek "Prej Edreneje deri ne Butrint Adriatik", ishte ne dore te komunisteve, qe ata atje u strehonin, atje u furnizonin. Kurdo hynin brenda e benin masakra dhe u terhiqshin si ne Shqiperi, Jugosllavi, Bullgari. Dhe, Malin Gramos nuk e leshonin ne asnje menyre. Aty ishte Shtabi i pergjithshem i E.A.M.I. i fortifikuar me arme krejt moderne.

Nga kjo dukej se kishte nje mundesi, shkruan adjutanti- qe nje dite si britaniket, ashtu amerikanet te zemeroheshin. Se po nuk u hoq komunizmi nga Shqiperia, asnjehere Greqia nuk do te jete e qete prej komunizmit. Kuptohet se furnizohen prej Shqiperise.



Istanbul 12 shtator 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog i dergon nje leter kolonel Husein Selmanit me te cilen e therret urgjent te paraqitet ne Kairo te Egjyptit. Duke i dhene me kete rast edhe disa udhezime te tjera:

Urdheri eshte kym vijon adjutanti:

Kolonel Husein Selmanit ne Legaten Mbretnore Shqiptare Istanbul:

I dashtuni kolonel i jem: Kam te gjitha raportet tuaja, po gjithashtu edhe prej te tjere shqiptaresh qe ndodhen neper kombe gjithkund.

Per disa bisedime me rendesi, si edhe mbi keto e mbi bashkimin duhet sa me pare te paraqiteni ketu. Vizen e keni gati e mos humbi aspak kohen, po nisuni per ketu, sa me pare.

Kur te niseni, do te ishte shume e nevojshme ne mundesi te ndaloni pak ore ne Athine. Ku do te merrni takim me Ambasadorin Turk Excellencen e tij Rrechan Esrefin. Aty do te keni mundesi me pa edhe deridiku situaten greke. Ambasadorit turk i kam shkruar dhe ai pret vetem qe t'i lajmeroni arritjen tuaj. Pastaj do te bisedoni mbi te gjitha.

Nisjen ma lajmeroni telegrafisht. Ju dergoj te falat e mija te perzemerta.

Kairo 12 Shtator 1946 ZOG I

*******

Me poshte vijon perseri adjutanti: Sa mora urdherin, bashke me ministrin Asaf Xhaxhulin, pergatitem nje relacion mbi te gjitha sa ekzistonte ne Turqi, si edhe mbi raportet e marrura nga Shqiperia. Po ashtu dhe nga emigracioni i terhequr ne Greqi, Itali dhe Austri me te gjitha detajet.

Vec kesaj, u instruktua edhe kapiten Avni Derralla, meqe ai zinte persa i perkiste me turqit si edhe me britaniket vendin tim deri ne kthim nga Egjipti. Nuk dihej qendrimi im i gjate apo i shkurter, e natyrisht ne lidhje te ngushte me Ministrin Asaf Xhaxhulin. Mbi te gjitha, nuk dihej gjithashtu edhe kontakti me mua ne Egjypt, ne marreveshje njeri me tjetrin.

"Natyrisht se, thirra shefin e misionit te informacionit britanik ne Istanbul Kameronin dhe i komunikova se per pak kohe po shkoj ne Egjypt, i thirrur prej Madhnis se Tij Mbreti Zog, shkruan adjutanti. Ketu jane Ministri Xhaxhuli dhe kapiten Avni Deralla, por shpresoj se nuk do te vonoj gjate e do te kthehem.

Gjithashtu, thirra edhe kolonel Emin Akynin, qe ishte Shef i Zyres se informacionit Turk ne Istanbul. Dhe, pata po te njejtat bisedime. I komunikova edhe aty dhe atij i erdhi keq. Sepse, e kisha shume mik dhe ai shpresonte se Mbreti nuk do te me lejonte te kthehesha prape ne Istanbul".

Istanbul 1 tetor 1946

Per kete date, adjutanti i mbretit ka bere kortezine e fundit: Pasi mbarova te gjitha sa u lipnin, une lajmerova te gjithe miqte. Ju bera nje vizite lamtumire Valiut te Istanbulit dhe Polic Midirit dhe komandantit te Istanbulit Gjeneral Halis Pashes, si edhe Ali Cetin Kajes e te tjere, Resnjeli Osman Beje, Hamit Beje e shume te tjereve.

Me daten 1 Tetor, i shoqeruar prej Ministrit dhe Zonjes Asaf Xhaxhuli, prej Resnjeli Osman Beut, Hamit Beut, Bexhet Staroves, Ferit Ypit, Rustem Tamorit e me teper se 40 oficereve, e nje shumice e madhe e kolonise, dhe dy perfaqesuesve te Valiut, e Polic Midirit, nje kolonel i Komandantit te Istanbulit, kolonel Emin Akyni, kolonel Hazis Beu, Vladimir Peric kolonel Atashe-ushtarak jugosllav, Shefi Zyres se Informacionit Britanik Kameroni, profesor Peter Andoni, e shume te tjere, pothuaj me shume se 300 vete, qe me shoqeruan deri ne Vaporrin Turk Gjunes-Su, u nisa. Deri sa u nis vapori, ata qendruan ne trotuarin e Skeles. Ishte taman ne oren 10 te mengjesit, kur u nisa prej Istanbulit per Egjypt te dates 1 Tetor 1946.

Piree, Greqi 3 tetor 1946

Me daten 3 Tetor 1946, ne oren 9 te mengjesit, arrita ne Pire, shkruan adjutanti.

"Aty menjehere lajmerova Ambasaden Turke dhe menjehere Ambasadori Excellenca e tij Eshron Eshrefi, bashke me Atasheun ushtarak Turk, erdhi ne vapor. Komandanti i vaporit ishte Andon Bey. Ketij i thame se ne eshte se mundet ta ndaloje ndonje kohe te vogel me teper vaporrin, ai na u pergjigj se mundej. Keshtu per nje ore ai e ndaloi vaporin.Aty filluam bisedimet, ne sallonin privat te komandantit Vaporrit. Ambasadori, me spjegoi ne hollesi situaten greke. Ajo ishte shume e keqe. Ai me shtoi se ju kishte sugjeruar britanikeve se: Pa zhduk komunizmin prej Shqiperise, asnjehere qetesia greke nuk do te jete e qete dhe kjo ka mundesite qe te pranohet. Por eshte nje gje e keqe, sepse greket nuk heqin dore nga e ashtuquajtura "Vorio-Epir". Ky eshte nje gabim i madh i britanikeve. Qe nuk ju thone, qe te heqin dore nga kjo qe ata pretendojne. Se sikur te heqin dore greket dhe te sigurohet integriteti shqiptar, sot do te ishte pothuaj e pranueshme. Vetem keshtu do te mirren masa si ne Greqi, ashtu dhe ne Shqiperi, per zhdukjen e komunizmit.Pas shume bisedimeve, Ambasadori Ershon Eshrefi, me dha nje raport te gjere me ja parashtruar Madhnis se Tij Mbretit Zog. Pas dy ore bisedimesh u ndame dhe vaporri u nis per Aleksandri".



**********

*Pamundesia e formimit te nje qeverie ne Mergim

*Komunistet paraqesin nje liste me 200 te kerkuar

*Si i shpetoi mbreti Mit'hat Frasherin dhe Ali Kelcyren

*Te derguarit e Departamentit fillojne bisedimet me Mbretin Zog

*Mit'hat Frasheri pranon ftesen e Zogut qe te shkoje ne Egjipt



Ja cfare kujton adjutanti:" Por sa u perket emigranteve shqiptare, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash me Mit'hat Frasaherin e Ali Krisyren ne krye, dhe kerkonte qe keta t'i dorezonin per t'i denuar si armiq te popullit, ose kriminela lufte". Mbreti Zog I, sipas tij,- keta te dy i ka marre nen kujdes dhe i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Ai madje merr edhe te gjitha masat per t'i sjelle ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Me vone, si keta ai beri edhe per te tjere qe mund te ishin ne dyshim.

Nderkohe eshte e pamundur qe te formohet nje Qeveri Shqiptare ne Mergim, kur erdhen te derguarit e Departamentit Shtetit Amerikan ne Aleksandri dhe filluan bisedimet me Madherine e Tij Mbretin Zog.

[Albo]

Mergata, Pse nuk mbeten te bashkuar

Ne kujtimet e botuara nga 'Korrieri' kemi ardhur ne kohen, kur Mergata shqiptare, sapo eshte e vendosur ne Itali dhe Greqi dhe pret te dije se cdo te behet me fatin e saj. Arsyeja, qe ata mbeten ne kushte shume te keqia ben qe mbreti t'i lutet Egjiptit, Sirise dhe Jordanise, qe te ndihmojne per fatin e tyre. Te tre vendet arabe premtojne dhe kjo e ben adjutantin, qe t'u tregoje vete emigranteve se cfare eshte bere. Ne fillimet e saj, Mergata duket e qete dhe pavaresisht kontradiktave, ata jane te tulatur nga kercenimi komunist. Duket se te gjithe i binden Mbretit Zog dhe ai me largpamesi zgjedh per drejtimin e tyre, ose me sakte te kater grupimeve te tyre politike, Mit'hat Frasherin. Ky i fundit bindet dhe te gjithe duken te paqtuar me faktin, se te pakten nuk do t'i dorezohen komunisteve.

Por, ditet do te kalojne dhe Mergata do te jete ne kushte te tjera. Depertimi i elementeve te sigurimit, por mbi te gjitha e kaluara jo e mire e shume prej tyre, beri qe ata te kishin vazhdimisht probleme me njeri-tjetrin. Duke treguar se ne rrezik, shqiptaret nuk ishin aq shume solidare. Nderkaq, Mbreti reziston ne Egjipt dhe e mban nje shprese e madhe se Mergata do te jete nje faktor i madh, per permbysjen e komunizmit. Fatkeqesisht, llogarite nuk dalin mire. Komunistet forcohen disa here me shume se ta dhe madje me kalimin e kohes do t'i sjellin probleme pas probleme, Mergates. Qe, nga ana e saj, do te vuaje largimin e gjate nga Atdheu, mungesen e familjes, por mbi te gjitha nxirrjen e madhe te perspektives.

E, ne kete kaos, ata vete me paqartesine e tyre dhe me percarjen e madhe nuk do te qendrojne asnjehere te bashkuar. Ky ishte nje realitet i Mergates shqiptare, pas Luftes se Dyte Boterore. B.an

Bashkimi ne Egjipt i Mergates shqiptare

Si Mbreti Zog shpetoi Mit'hat Frasherin dhe afrimi i Aleateve

Gati 4000 emigrante shqiptare, qe ishin larguar prej ardhjes se qeverise komuniste, ishin vendosur ne Itali dhe Greqi. Me mbarimin e Luftes, ashtu si vendet e tjera te Lindjes, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash te kerkuar me Mit'hat Frasherin e Ali Kelcyren ne krye. Ata kerkoheshin te dorezoheshin per t'i denuar si armiq te popullit o kriminela lufte. "Mbreti Zog, keta te dy", kujton adjutanti- i ka marre nen vezhgim dhe i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Mbreti u shty edhe me tej, kur mori masat per t'i sjelle deri ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Per kete, ai lidhet me Egjiptin, Sirine dhe Jordanine. Dy muaj pas dorezimit te dy notave te Mbretit, Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe Britania e Madhe ju pergjigjen duke i thene Lartmadherise se he per he, nuk kishte ndonje mundesi formimi i nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Ata i kerkojne formimin e nje Komiteti. Ne kete mes fillojne te hyjne ne loje personazhet e mergates, qe Mbreti donte t'i bashkonte. Mbreti insiston, qe komiteti te kete kryesimin e Mit'hat Frasherit, gje te cilen ky i fundit e pranon. Ne kujtime del emri i Ing.Xhafer Deves, qe kerkon te punoje nen vartesine e Zogut dhe te mbeturit e Divizionit famekeq "Skenderbeu", qe luten per ndihme nga Greqia



Aleksandri, 5 tetor 1946

Me daten 5 Tetor 1946, ne mengjes, kolonel Husein Selmani arriti ne Aleksandri. Aty ai u prit prej Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit prej Chamberlainit Qemal Mesarese. Atje ishin edhe shume oficereve shqiptare ne Oborrin Mbretnor. Prej aty, direkt shkoi ne Pallat dhe u paraqit tek Mbreti Zog dhe Mbreteresha Geraldine e Princi Trashegimtar Leka.

"I permalluar,-kujton adjutanti- qe nuk ishim pare prej rreth disa vjeteve te luftes, aty menjehere pas pershendetjeve erdhi koha e drekes dhe u shtrua dreka". E pasi hengren dreke, Mbreti e urdheroi kolonelin, qe pas dite do te bisedonin mbi disa ceshtje urgjente. Pas kesaj, Koloneli mori leje e doli e shkoi ne Hotel.

Aleksandri 5 tetor 1946

Sipas urdherit te Madhnis se Tij Mbretit kolonel Husein Selmanit, ne oren 5 pasdite u paraqit para Madhnis se Tij Mbretit, shkruhet ne kujtime. Ku, menjehere filloi t'i parashtroje gjendjen mbi sa vijon. Ja cfare kujton adjutanti:

1-"Mbi atitudin (qendrimin) e Qeverise Turke, ne interesin tone, brenda gjendjes ne te cilen ndodhemi sot. Perkrahja deri ku mundet me na u dhene politikisht rreth perpjekjeve tona me nje raport te gjere, qe nuk po e shenojme ketu.

2-Gjendja ekzistuese ne Shqiperi dhe ndryshimet ne metode. Keto jane bere krejtesisht nga metodat e Kominformit. Ne vend jane me teper se 200 organizatore sovjetike e jugosllave ne administraten shqiptare. Ata jane shperndare ne ushtri, polici, ne reforma, ne shkolla, e gjithkund, d.m.th. se vendi administrohet krejtesisht prej sllaveve. Ketu eshte nje raport me te gjitha dokumentat, prej hyrjes se tyre me 29 Nentor 1944 e deri sot. Ketu eshte edhe nje liste e te gjithe personelit te ekzekutuar e te tjera. Ne, nuk po i shenojme ketu, sepse ato zene nje volum.

3-Situata eshte aq e tallavitun ne Greqi, saqe shumezohet me teper se ajo e 43-44 ne Shqiperi. Ka shume deme, masakra, vrasje, djegie, e te tjera mizerina. Nga kjo gjendje ne shikojme se vazhdon vetem me teper duke egersuar. Vetem nje nderhyrje miqesore britanike perbri Rusise Sovjetike mund te ndryshoje dicka, sepse perndryshe Greqia do te okupohet prej E.A.M.I. Pas kesaj ushtria britanike nuk mundet ta pastroje me kete situate sepse sot clirojne nje vend, po neser okupohet nje tjeter. Pra, ata nuk do te kene mundesi, qe te bejne dicka.

4-Rreth nje bisedimi, qe kemi patur me britaniket e me turqit, persa i perket pastrimit komunist prej tokes Greke. Ju kemi dhene me kuptu se: Komunizmi nga toka greke nuk mund te shkulet, sepse keto furnizohen me te gjitha materialet e nevojshme nga Rusia Sovjetike me anen e Bullgarise, te Jugosllavise e te Shqiperise. D.m.th. se kufiri grek prej "Edreneje e deri ne Butrint", eshte ne doren komuniste. Me teper eshte kufiri shqiptar, qe i furnizon me te gjitha.

5-Menyra me e lehte per te shpetuar Greqine nga komunizmi dhe qe te stabilizoje qetesine e vendit eshte: Nje miqesi e sinqerte me Shqiperine duke hequr dore nga kerkesat e saj kunder tokes shqiptare. Duke i garantuar indipendencen e integritetin te para Luftes Dyte Boterore, qe keshtu se bashku si aleate, te luftojme komunizmin shqiptar e grek. Pa u zhduk komunizmi prej Shqiperise, kurre nuk do te kete qetesi prej komunizmit Greqia, se foleja e tyre eshte ne Shqiperi.

6-Kjo garanci miqesie lipset prej ndermjetesise britanike dhe turke dhe jo prej grekeve. Ne kete pike ishte nje relacion i madh me shume detaje, sa nuk po e shenojme ketu.

7-Nje promemorie permbi emigracionin ne Greqi, Itali dhe Austri e nje pjese ne Jugosllavi. Sepse, ata qe jane ne Jugosllavi jane demtuar shume prej jugosllaveve. Edhe ata qe ndodhen te gjalle nuk e ndjejne veten aspak te sigurte dhe po ikin perdite e kalojne ne Greqi se ketu te pakten jane Aleatet.

8-Nje promemorie permbi nje organizim nacional te emigracioneve. Kjo, sepse nje pjese akoma mbajne tendenca te ndryshme. Me Mit'hat Frasherin, kam patur nje korespondence te gjate dhe shpresohet te mberrihet ndonje rezultat i favorshem. Deri me sot eshte nje shumice afer 4000 vetash, por per dite ata po kalojne kufirin.

Hysein Terpeza nga Ferizovici i Gjilanit, ka dale tani ne Greqi, me nje fuqi prej 700 vetesh krejt ushtare te rinj dhe te stervitur. Keta kane qene anetare te divizionit "Skenderbej". Jane te gjithe ushtare pa familje dhe une me keta jam ne kontakt te ngushte, e nuk i kam lene qe te perzihen me te tjeret. I kam keshilluar t'i mbajne krejtesisht vecas e po patem mundesi t'i sjellim ketu ne Egjypt. Kuptohet, po qe se Madheria e Tij Mbreti Faruk na lejon. Bile, keta jane edhe si nje garde e forte per Mbretin Faruk, se jane trima e besnike.

Ne mes te emigracionit shqiptar lipset nje bashkim duke i lene tendencat menjane per t'ju perveshur nje bashkepunimi, natyrisht ne lidhje me deshirat e Anglo-Amerikaneve. Sot na favorizon edhe kjo situata greke, qe eshte ne shkaterrim e siper prej komunisteve. Shpresohet se greket do te heqin dore nga pretendimet e kota te tyre, qe na sollen gjithe keto deme deri tani.

Pas gjithe ketyre, i parashtrova mbi sa bisedova ne Pere me Ambasadorin Turk Excellencen e Tij Ershan Eshrefin. Dhe i dorezova raportin qe me dha".

Madheria e Tij, Mbreti Zog u pergjigj me pas: "Te gjitha i kuptova mire. Rreth mundesive, qe keni do te perpiqemi per nje bashkim ne interes te Atdheut, por duhet edhe pak kohe. Zotni Ministrit Asaf Xhaxhulit i faleminderit shume, per sakrificat e tija patriotike. Por, tani per tani, nuk mundemi te marrim nje vendim. Pasi kam edhe une ata qe do ju spjegojne mbi pengesat qe na behen. Por, sot i shkruani Asafit se ju nuk do te ktheheni me ne Istanbul. I gjithe veprimi do te behet ketu, se une kam nevoje qe ti te jesh ketu. Tani detyra juaj eshte ketu, prandaj gjithe detyren tuaj qe kishit ne Turqi, ta marre Asafi Ministri persiper me Avnine (Derrallen). Natyrisht, kur koha ta kerkoje mund te therrasim edhe Asafin ketu".

Keshtu sipas urdherit te Mbretit Zog, menjehere i shkrova gjate e gjere si Ministrit Asaf Xhaxhulit, po ashtu kapiten Avni Deralles, nga nje leter. U shpjegova, qe nuk do te kthehem per nje kohe te gjate ne Turqi dhe e gjithe detyra ime atje, ju ngarkohet juve, vijon adjutanti.

Ne keto momente eshte nje problem i madh persa i perket emigracionit. Ata jane me nje gjendje shume te veshtire, si edhe kane frikesime te medhaja nga propaganda komuniste. Aleatet duhet t'i dorezojne ne shtetet qe ata gjoja kane bere krime e te tjera. Por, Madhnija e Tij Mbreti Zog ka marre te gjitha keto masa sigurimi nga ana e Anglo-Amerikaneve, qe keta nuk do t'u dorezohen.

London mars 1946

Sikursi dihet, perfundimi i Luftes se Dyte Boterore e ndau boten ne dy blloqe, shkruhet ne kujtime. Ky vendim ishte marre kohe me pare ne konferencat e Teheranit e te Jaltes. Fatkeqesisht, ne keto konferenca, mbeti Shqiperia ne zonen e influences te Rusise Sovjetike dhe ne kete menyre te gjitha perpjekjet e nacionalisteve dhe gjaku i derdhur nuk u moren parasysh prej Fuqive te Medhaja. Ne muajin e Nentorit 1944 fuqite nacionaliste shqiptare, te detyruar nga rrethanat e krijuara, u detyruan te terhiqen. Nje pjese e madhe moren rruget e mergimit dhe nje pjese tjeter e vogel mbeti neper malet e Shqiperise duke rezistuar, me shpresen se kjo gjendje mund te ndryshoje.

Fuqite komuniste shqiptare, te perkrahur moralisht dhe materialisht nga Bashkimi Sovjetik dhe nga Marshali Tito po gjithashtu ne Jug nga forcat komuniste greke (E.A.M.I.) e shtruan vendin dhe formuan Qeverine komuniste. Duke vendosur keshtu diktaturen e proletariatit. Po, ne kete kohe, Aleatet e Medhenj, Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe Britania e Madhe, Rusija Sovjetike dhe Franca, e njohen menjehere Qeverine Komuniste te Tiranes.

Madhnia e Tij Mbreti Zog I, qe gjendej ne Angli, duke pare rrethanat e veshtira qe ju kercenonin Shqiperise, e vecanerisht sa i perkiste ceshtjes se Vorio-Epirit beri hapat e duhura prane Aleateve Anglo-Amerikane ne interesin e Atdheut.

Ne kete kohe, akoma qendronin dy Legata Mbreterore Shqiptare te hapura dhe te njohura zyrtarisht ne Turqi dhe ne Egjypt. Madhnia e Tij Mbreti Faruk se bashku me Qeverine e tij Egjyptiane e ftoi Mbretin Zog I qe te shkonte ne Egjypt, duke i premtuar se Legata Mbreterore Shqiptare ne Egjypt nuk do te mbyllej dhe se Madhnia e Tij Mbreti Zog I do te kishte te gjitha te drejtat e nje sovrani e ta konsideronte Egjyptin si nje Atdhe te dyte te Tij, vijohet ne kujtime.

Mbreti Zog i I, duke marre parasysh rrethanat e veshtira te emigrates Shqiptare, qe ishte shperndare ne Evrope dhe kishin mbetur rrugeve pa buke e ne kondita shume te veshtira jetesore vendosi te shkonte ne Egjypt. Kete e beri per t'ju ardhur ne ndihme emigrates shqiptare dhe per t'i sherbyer me te gjithe fuqite e tij materiale dhe morale interesave te Atdheut te kercenuar nga Fqinjet. Kjo u be me pelqimin e Aleateve te Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe te Britanise se Madhe.

Keshtu ne muajin Mars 1946, Madhnia e Tij Mbreti gjithe Familjen e Suiten e Tij u nis nga Londra per ne Egjypt. Ku u prit nga Madhnia e Tij Mbreti Faruk dhe Qeveria e Tij. Cdo gje u be zyrtarisht dhe me te gjitha nderimet, qe i perkasin nje sovrani duke u instaluar ne Kairo.

Duke u kthyer ne situaten e Mergates, Mbreti Zog I shkruante se: Nuk ishte asnje dite i qete, sepse per dite i vinin telegrame e letra nga emigrata shqiptare qe me te vertete ndodhej nen mizorina. Ajo ishte e persekutuar nga cdo pikpamje. Ai u shqetesua se tepermi ne rregullimin e qetesimin e tyre, derisa per here te pare, fale bujarise se Mbretit Faruk i erdhi nje ndihme e vogel.

Madhnia e Tij Mbreti Zog nderhyri personalisht prane Amerikes dhe Anglise dhe Kryqit te Kuq Nderkombetar, qe t'ju vinin ne ndihme me anen e organizatave bamirese. Kjo behej per t'i shpetuar nga mizerja e madhe, qe i kishte mbuluar si ne ushqim, banim, semundje, veshmbathje e cdo nevoje njerezore.

Qeveria Egjyptiane, me Mbretin Faruk ne krye, me nje bujari shpirterore mori masa te shpejta duke mbledhur ndihma te konsiderueshme. Me anen e nje komisioni, nen Kryesine e Naltesise se tij Princit Amir Ibrahimit, u erdhi ne ndihme emigranteve shqiptare qe u gjindeshin ne Itali. Po gjithashtu edhe nje komision tjeter nen Kryesine e Theoderos Pashes, u shkoi ne ndihme emigrates ne Greqi. Kjo behej pervec ndihmave, qe kohe pas kohe ju dergonte Mbreti Zog. Kjo bujari vellazerore, aq e shpejte e Kombit vella egjypian me Mbretin fisnik Faruk ne krye, u dha nje fryme shpetimi. Kjo u be ne nje kohe kur emigrantet ndodheshin mos me keq. Kuptohet se kombi shqiptar kete gjest bujar kur nuk e harron.

Pas te gjitha ketyre perpjekjeve e nderhyrjeve qe beri Mbreti Zog, Aleatet derguan organizatat per rregullimin e emigracionit. Menjehere u hapen kampet "refugjate" si ne Greqi dhe ne Itali, per te gjithe emigracionin e Ballkanit, qe ishin terhequr prej komunizmit. Mergata disi u qetesua, sepse bashke me mbeshtetjen i kane sjelle edhe veshmbathje, mjekime, ushqime dhe po ashtu edhe banese.

Ne kete kohe, Shtetet Komuniste me Bashkimin Sovjetik ne krye bene demarshe dhe protesta prane Aleateve. Ato paraqiten listat qe permbanin nje sasi te madhe refugjatesh te akuzuar si kriminele e armiq te popullit. Komunistet kerkuan, qe keta t'u dorezonin emrat cdo shteti perkates, per t'u denuar nga gjykatat popullore te qeverive komuniste.

Per, sa u perket emigranteve shqiptare, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash me Mit'hat Frasherin e Ali Kelcyren ne krye. Ajo kerkonte qe keta t'i dorezonin per t'i denuar si armiq te popullit o kriminela lufte. Por, Mbreti Zog I keta te dy qe ishin marre nen vezhgim i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Ai arriti qe te marre masat per t'i sjelle ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Si keta ishin edhe shume te tjere, qe mund te ishin ne dyshim.

Me poshte ne kujtime shkruhet se: Madhnija e Tij Mbreti Zog ishte gjithnje i tronditur nga kjo gjendje e veshtire kundrejt kesaj pjese emigrantesh. Ata i kerkonin ndihme dhe per kete ai nuk ishte i qete. Gjithnje mendonte se mos te behej nje padrejtesi e madhe njerezore. Me kete rast, ai prape u drejtoi nota si aleateve anglo-amerikane ashtu edhe qeverise Italiane. Po, ne te njejten kohe, ai marshoi edhe prane Shteteve Arabe, e vecanerisht prane Mbretit Faruk te Egjyptit; Mbretit Abdullah te Jordanise; Presidentit te Sirise Shykri Kuattly dhe Libanit. Qellimi ishte qe ata te perkrahnin emigraten shqiptare duke e pranuar instalimin e tyre nder vendet arabe. Pra, duke i shpetuar nga kjo mizerie e frikesim. Kerkesave te Mbretit Zog, Shtetet Arabe menjehere ju pergjigjen duke i pranuar me kenaqesi. Ata e bene me shpenzimet e tyre istalimin ne tokat e veta dhe me te drejta, por si arabet te emigranteve. Me teper nga te gjithe Mbreti Faruk arriti qe te vinte ne dispozicion te gjithe vaporet per transferimin e tyre nga Greqia dhe nga Italia. Kuptohet se kjo behej ne vendet e caktuara dhe me shpenzimet e veta.

Ishte kjo koha, kur mbreti vendosi qe te vendoste vete ne ndihme te tyre: Mbreti Zog I porsa mori pelqimin e Shteteve Arabe, mbi pranimin e refugjateve shqiptare ne tokat e tyre, me te drejtat si arabet dhe me premtimin se do te ndihmoheshin me te gjitha kushtet menjehere dergoi Adjutantin e vet kolonel Husein Selmanin ne Itali. Me anen e tij, u dergoi mesazhin e vet te tri grupeve politike, pa asnje ndryshim tendence. Ne ate kohe, grupet qe e perfaqesonin emigracionin shqiptar ishin O.K.L.L.; Balli Kombetar; dhe Blloku Indipendent e disa te pa partie. Mesazhi i tij i garantonte, qe te qendrojne te qete se asnje e keqe kunder tyre nuk do te ngjante. Ai i sqaronte per pranimin me gjithe konditat nder Shtetet Arabe per t'u instaluar, deri sa koha "te na lejoje me hyre brenda ne Atdheun tone".

Aleksandri, 8 maj 1947

Kolonel Husein Selmani, me urdherin e Mbretit Zog I, i drejtoi keto letra bashkatdhetareve. Keto po shenohen ashtu si i ka rregjistruar adjutanti:

"I ndershmi Mithat Bej. Eshte e pamohueshme qe per te perballuar kercenimet dhe rreziqet e ardhura prej jashte edhe te gjendjes kautike, qe ekziston brenda Shqiperise gjithe shqiptaret e lire te frymezuar prej ndjenjave thjesht nacionale e duke mos qene te influencuar prej konviksionit politik ose ideologjik, kane zhvilluar deri sot, ne cdo rast te volitshem nje aktivitet. Kjo eshte bere duke kerkuar njohjen dhe mbrojtjen e te drejtave te pacenueshme, persa i perket Indipendences dhe integritetit tokesor kombetar.

Ky aktivitet, megjitheqe ka qene i lavderueshem dhe dobiprures, duhet te forcohet edhe me shume. Po ashtu do te kishte perfundime me efikase, po te ishte se perpjekjet e lartpermendura qe kane si qellim mirevajtjen dhe sigurimin e te ardhmes do te ishin te koncentruar dhe te dirigjuar prej nje komiteti te formuar prej personash nga te gjithe partite nacionaliste.

Pikerisht, per t'ja arritur ketij qellimi, aq te deshirueshem per mbrojtjen e ceshtjes kombetare dhe per zhdukjen e mosmarreveshjeve demtuese per sukesin definitive te perpjekjeve te zhvilluar kemi bere thirrje. Dhe, sic ju ka lajmeruar me pare, Abdul Sula gjithe patrioteve te grupeve te ndryshme, flitet per mbledhjen e nje komisioni konsultativ ketu, per te kembyer lirisht mendimet per realizimin e nje fronti te perbashket. E nuk eshte nevoja te kujtojme se ne cdo rast rreziku, kur e ka lypur bashkimi kombetar mbledhjet historike te se kaluares kane dhene perfundime te fruteshme ne dobine e interesave te larta te Atdheut.

Zhvillimi dhe tendencat e situates nderkombetare dhe rrethanat e sotme, bejne edhe me teper te nevojshme qe nje mbledhje e tille te realizohet sa me shpejt. Kjo duke patur si baze bashkepunimin me pelqimin e te gjitheve, qe cdo parti te jete e lire te ndjeke parimet qe ka caktuar derisa te realizohet stabilizimi dhe rrenjosja e plote e sovranitetit kombetar ne Atdheun tone. Atehere, fjala e fundit do te jete populli per te shfaqur lirisht vullnetin e tij, kuptohet persa i perket formes se Qeverise qe deshiron.

Duke pasur bindjen e plote se ju, ashtu dhe gjithe patriotet e lajmeruar nuk do te mungoni te jepni kontributin tuaj ne kete rast te nevojshem te ceshtjes kombetare e per se shpejti me te gjitha udhezimet ka per t'u derguar kolonel Husein Selmani, Mbreti ju ben te fala".



Ju lutem Mithat Bej, mirrni pershendetjet e mija me te perzemerta.

Miku I Juej Husein Selmani.

*************

Kjo eshte nje leter tjeter e rregjistruar nga adjutanti:

"I dashuri Hiqmet Bej. Deri tani u perpoqem mjaft, qe te dergonim nje person atje. Por, tani po vjen kolonel Husein Selmani. Kjo vonese eshte shkaktuar nga mungesa e autoriteteve italiane ketu, per dhenie vize. Prandaj po vijme ne propozimin e pare tuajin qe te zgjidhet nga nje person prej cdo grupi d.m.th. tre ose kater persona. Po hollesirat do t'i mirrni nga une (kolonel Selmani). Keta persona do te vijne ketu dhe natyrisht shpenzimet kane me qene tonat.

Rregullimin e kesaj, po ua le ta beni si do ta shihni me te arsyeshme. Derisa te vije une, (kolonel Selmani) jam i mendimit se ky takim do te jete ne interesin e pergjithshem edhe ne dobine e avenirit te Shqiperise e integritetin. Dhe, per indipendencen, qe pa ndryshime ideologjike eshte natyrisht ideali me i larte i cdo shqiptari.

Njekohesisht, per hir te Atdheut, te mos behet asnje veprim sado i vogel qe mund te leshoje ne rrezik mbrojtjen dhe sigurimin e interesave te larta kombetare. Pikerisht, kjo ka qene arsyeja qe ka shkaktuar mosveprimin tone deri tani. Po, ne kete menyre, kemi lajmeruar shqiptaret brenda e jashte Shqiperise. Edhe nje gje tjeter, me sa ka qene e mundur e natyrisht sic ju beme te ditur se: shpenzimet do te paguhen nga ana jone. Mbreti ju ben te fala te gjitheve dhe juve vecanerisht. Pritni i dashuri Hiqmet Bej te falat e mija me te perzemerta".

I yti Husein Selmani.

*******

Mbreti Zog I pasi mori premtimet e ceshtjes sistemimit te emigranteve shqiptare me anen e dy Legatave Mbretnore Shqiptare, te Turqise dhe te Egjyptit, ju dergoi nota Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe. Ai e beri kete duke kerkuar njohjen zyrtare te nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Dhe kete gje beri me te vetmin qellim per te mbrojtur integritetin tokesor te Atdheut. Ne ate kohe ishte i kercenuar aso kohe shume keq prej Fqinjeve e vecanerisht Greqise.

Dy muaj pas dorezimit te notave te lartpermendura, Shtetet e Bashkuara te Amerikes si edhe Britania e Madhe ju pergjigjen Mbretit Zog duke i thene se he per he, s'kishte mundesi formimi i nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Nderkohe i sugjeruan qe te formohet nje komitet politik dhe per kete qellim erdhen te derguarit e Departamentit Shtetit Amerikan ne Aleksandri dhe filluan bisedimet me Madherine e Tij Mbretin Zog mbi formimin e ketij komiteti. Ata qendruan dy jave dhe u vendosen.

Ata ishin Zotni Beria, Shef Seksioni i Departamentit te Shtetit, dhe kolonel Fils, Atashe ushtarak Amerikan. Gjithashtu ishte edhe nje ndihmes. Ishte vendi ku u vendos dhe u nenshkrua dhe jo thjesht nje deshire. Ishte e askujt dhe e paanshme. Por, tani pritej autorizimi i Ëashingtonit.

Rome 24 gusht 1947

Ja cfare shkruhet ne kujtime per kete dite: I derguari i Mbretit Zog kolonel Husein Selmani ishte ne Rome me 24 Gusht 1947. Ai beri nje mbledhje ku morren pjese disa nga personalitetet e urdheruar: 1-Mehdi Frasheri, 2-Hiqmet Delvina, 3-Kapidan Gjon Marka Gjoni, 4-Dr.Kemal Jusufati, 5-Ismail Verlaci, 6-Demiter Berati, 7-Ernest Kuliqi, 8-Ferid Dervishi, 9-Sotir Avrami, 10-Ekrem Libohova.

Kolonel Husein Selmani ne baze te urdherave te marra prej Madhnis se Tij Mbretit ju komunikoje keto:

1-Persa i perket dorezimit te emigranteve shqiptare, qe u kerkonin nga Qeveria Komuniste, Beograd e Tirane, kjo ka marre fund. Pasi, aleatet kishin vendosur me i hedh poshte kerkesat e komunisteve te Tiranes. Keshtu kjo frike u sigurua e nuk ekziston me nje frike e tille.

2-Gjithashtu Shtetet Arabe me Mbretin Faruk ne krye, kane pranuar me gjithe zemer instalimin e emigrates shqiptare ne vendet e tyre me te gjitha te drejtat sikurse arabet. Emigrata do te vendoset ne tri qendra kryesore : Egjypt, Syri dhe Jordani.

3-Ne vend te nje qeverie ne mergim do te formohet nje komitet politik i perbere prej te gjitha grupeve nacionaliste me qender ne Kairo. Kryetar i ketij komiteti, sipas deshires te Mbretit, do te jete Mithat Frasheri, duke pasur rreth tij si antar njerez te Ballit Kombetar te O.K.L.Legalitetit dhe te Bllokut Indipendent dhe te njerezve paparti eventualisht.

Mbledhja perfundoi me nje entuziazem te papershkruar, shkruan adjutanti. Ai pranoi te gjitha konditat dhe pa asnje kusht ata pranuan qe te vihen ne dispozicion si te deshirohet prej Mbretit. Ne kete menyre u vendos keshtu dhe per heren e pare me keto bisedime u shperndame.

Pas kesaj mbledhje tek kolonel Husein Selmani erdhen dhe vizituan Xhemil Dino, Ajet Libohova, Nexhmedin Viriani, Zef Seregji, Ekrem Vlona, Kol Bib Mirakaj.

"Natyrisht, thote adjutanti,- dhe ketyre ju komunikua mesazhi e mbeten te kenaqur. Gjithashtu iu be te njohur edhe vendimi i marre dhe i vendosur nga mbledhja. Me daten 30 Gusht 1947 me erdhi inxhinier Xhafer Deva, dhe me shfaqi se ky vinte ne emer te Dr.Xhelal Mitrovices, Prof.Rexhep Krasniqit, te Tahir Zaimit e te tjere kosovareve. Ai me deklaroi se me gjithe zemer e besnikeri vihemi ne dispozicion te Madhnis Tij Mbretit Zog. Pastaj, me dha nje leter per me ja parashtruar Mbretit ne emrin e tij. Ku shtoi duke shprehur se une dhe Dr.Xhelal Mitrovica shpresojme te kemi fatin e lumtur me i parashtruar personalisht Madhnis Tij Mbretit homazhet bashke me besnikerine tone e mbare Kosoves. Ju lutem pranoni mirenjohjeet tona te thella Xhafer Deva, perfundonte letra. Me 1 shtator 1947 me erdhen Dr.Xhelal Mitrovica, Ali Draga, Sulejman Kryeziu, te cilet ishin ne dijeni se ka qene po ne emer te tyre Inxh.Xhafer Deva. Po te njejtat bisedime u zhvilluan edhe me keta".

Pasi u mbaruan bisedimet dhe vizitat ne Rome, si me shqiptaret ashtu dhe me autoritetet italiane, lajmerova Kampin "Barleta" se do ta vizitoja me daten 4 shtator 1947, shkruan adjutanti. Aty ne Barleta ishte dhe Mit'hat Frasheri e nje pjese e madhe e shqiptareve, Hasan Dosti, Andoni, Zef Pali, Mehmet Alltuni, Isa Lika, Kadri Cakrani, e shume personalitete te tjere. Me Aleksandri isha per cdo dite ne lidhje me telefon mbi gjithe sa zhvillohej. Deri ketu te gjitha punet venin krejtesisht ne baze te programit e kishin shpresa se edhe me autoritetet italiane do te perfitojme mbi sa i perkiste emigracionit.

Barleta 4 shtator 1947

Per kete dite ne kujtime shkruhet se: I derguari i Mbretit Zog, kolonel Husein Selmani vizitoi kampin Barleta. Atje, ai u prit me shume perzemersi prej Z.Mit'hat Frasheri, Hasan Dostit, Dervish Rexhepit, Kadri Cakranit, Vasil Andonit, Zef Palit, Halil Macit, Irfon Ohrit, Mehmet Alltunit, Isa Likes, Vehip Runes e shume te tjereve. Pasi u pershendeten me te gjithe kolonel Husein Selmani me Mithat Frasherin se bashku vizituan gjithe kampin. Ishin te tre grupet se bashku.

Si mbaroi vizita e kampit, kolonel Husein Selmani, per here te pare, bisedoi me Mit'hat Frasherin, ne prezencen e Vasil Andonit e te Baba Rexhepit. Mit'hat Frasheri e priti mesazhin e Mbretit me nje kenaqesi jashtezakonisht mire dhe pa asnje ndryshim pranoi ardhjen ne Egjypt per t'u vene ne krye te detyres kombetare.

" Mithatit, kujton adjutanti,-i spjegova edhe mbi sa u bisedua ne Rome, d.m.th. se ishim krejtesisht dakord. Pasi mbarova gjithe bisedimet me Mit'hat Frasherin bashke me ta kam shkuar tek pergjegjesi i Bllokut Indipendent dhe tek te O.K.L. Legalitetit. Me Mit'hatin bashke e aty takimi mori nje forme krejtesisht si nje bashkim Kombetar. Kuptohet persa u perket interesave te Atdheut, sepse cdo grup ne te ruante tendencat e veta per me vone.

Pasi morem fund te gjitha bisedimet e mbetem krejtesisht dakord e te kenaqur u shtrua nje dreke. Atje mirrnin pjese me se 300 persona. Ishin te gjithe grupet se bashku me Mit'hat Frasherin, me pergjegjesin e Ballit Kombetar Irfon Ohri e Kol Mirakaj, me pergjegjesit e Bllokut Indipendente, Vehip Runa, Mehmet Alltuni, Isa Lika me pergjegjesit e O.K.L. Legalitetit. Dreka kaloi me nje kenaqesi plot gaz e vllaznim. U shkembyen fjalime. I pari mori fjalen Vehip Runa pastaj Mit'hat Frasheri dhe me ne fund kolonel Husein Selmani. Te gjitha fjalimet ishin patriotike".

Kolonel Husein Selmani pasdreke shkoi ne Hotel. Aty prape priti gjithe ata qe deshironin per t'u pare e biseduar me te. Ishte gjithnje Mit'hat Frasheri me vete. Deri sa eshte nisur per Regio Emilio, hengri edhe ai darke me ta. Pastaj ata kane biseduar mbi shume ngjarje qe i perkasin ceshtjes Shqiperise, si edhe rreth perpjekjeve ne rrethin e luftes, mbi pretendimet e pengimet qe na kishin sjelle greket". Sic e shihni edhe sot, qe edhe ajo vete eshte ne tym e flake prej komunizmit", perfundon adjutanti.

Organizmi i mergates shqiptare ne Kampet e "Barletes" dhe "Rexhio Emilias" ne Itali

Krijimi i Komitetit te Mergates me Mit'hat Frasherin

Keshilli per rregullimin e emigracionit

Mbreti Zog tregon se pse nuk u lejua qe te luftoje perkrah Greqise

Ka ardhur vjeshta e vitit 1947. "Kisha mbledhur te gjithe Keshillin, qe kishte studjuar e vendosur per rregullimin e emigracionit shqiptar. Atje ishin Mehdi Frasheri, Hiqmet Delvina, Dhimiter Berati, Kapidan Gjon Markagjoni, Ismail Verlaci, Ernest Koliqi, Ekrem Vlona, Tahir Kolgjini, Dr.Kemal Jusufati, Ferid Dervishi, Sotir Avrami, Ali Kelcyra, Koco Muka, Ragip Frasheri", kujton adjutanti, qe ndodhet vete ne Itali. Ndersa eshte folur per te ardhmen e Mergates, nje problem i madh eshte per te gjithe, se cdo te behet me familjet e tyre. Mbreti, ne kujtime premton se: "eshte i preokupuar per te ardhmen e djelmerise te emigranteve shqiptare dhe per sistemimin me te mire per to, duke siguruar cdo perkrahje ne menyre qe ata te perparojne dhe te kulturohen". Ne kujtime tregohet sepse Mbreti nuk u lejua te luftoje ne Greqi. Kur fqinji jugor u sulmua me 28 Dhjetor 1940, Zog I Mbreti i Shqiptareve i eshte drejtuar Mbretit dhe Qeverise Greke. Ai ishte gati te shkonte ne Greqi per te formuar legjionet shqiptare per te luftuar krah per krah me greket. Por, u ndalua sepse greket kishin pretendime mbi token shqiptare.

[Albo]

Frika nga komunizmi

Te paret kane qene njerezit e Mergates, qe e kane pasur ne kurriz, friken ndaj komunizmit. Shume prej tyre, me shume probleme te mbartura me vehte, nje gje e dine shume mire: se komunistet nuk do t'i falnin lehte. Eshte kjo arsyeja, qe shumica e tyre, qe i kane kundershtuar gjate komunistet kane frike ne fundvitet '40. Me teper se cdo gje, friken e shton fakti se komunistet i kane ndjekur deri aty, madje kane filluar qe edhe t'u perzihen ne pune. Kjo i ben emigrantet politike shqiptare, qe te kerkojne qe te zhvendosen menjehere nga Italia. Alternativa, qe u jep adjutanti i mbretit, drejt Egjiptit dhe Sirise duket se eshte me e mira. Ja pse emrat, qe afrohen per te drejtuar komitetet e refugjateve, jane te gjithe spektrit kundershtar komunist. Por, bashkimi i tyre, ndodh vetem perpara nje rreziku te madh te ekzistences, sepse kur ishte puna, qe te luftonin kunder komunisteve shume syresh nuk kane mundur. Gjithsesi, mbreti e di shume me mire se te gjithe situaten. Ai i ka mire te skeduar njerezit, qe nuk iu pergjigjen ne 7 prill, por edhe ne situata te tjera kritike. Por, i duhet t'i kaloje te gjitha. Me shume se percarja, atyre u duhet bashkim. Kjo eshte arsyeja, qe mergata drejtohet nga Mit'hat Frasheri, nje njeri teper i besuar. Por, ne kete ngutje, nje gje nuk mund te fshihetomunistet forcohen nga dite ne dite. Dhe ca me keq, ata gjejne gjithmone e me shume mbeshtetje nga ana e faktorit nderkombetar. Pervec Anglise dhe Amerikes, qe tashti vendosen ne nje front te ri, vendet e tjera duket se duan ta mbajne mire me komunistet e Tiranes.

Dhe, njerezit e Mergates, qe i kane njohur "live" komunistet, duket se jane te paret qe lajmerojne me ankthin e tyre, se beteja me komunistet nuk do te ishte e lehte. Si per ironi te fatit, ajo do te vazhdonte, derisa sa shume prej njerezve te Mergates nuk do te ishin me gjalle. B.an

Organizmi i mergates shqiptare ne Rexhio Emilia

Mbreti Zogashkimi i Mergates dhe afrimi i Eqerem bej Vlores, Koliqit etj

Pas vizites ne kampin e Barletes, adjutanti i mbretit udheton drejt kampit te Rexhio Emilias. Jane qindra shqiptare, qe presin te ardhmen te frikesuar prej komunisteve.

Adjutanti u rrefen si ka mundur qe t'i bashkoje dhe ne te ardhmen t'i therrasin te gjithe ne Siri, Egjipt dhe Jordani. E gjithe mergata qetesohet dhe prane mbretit afrohen edhe Ernest Koliqi, Gjon Marka Gjoni, Eqerem bej Vlora, Ali Kelcyra etj. Edhe qeveria italiane tregon interes, ndersa zv/ministri i jashtem italian takon adjutantin duke e siguruar per refugjatet. Duket sikur gjerat shkojne shume mire, por papritmas kolonel Hysein Selmani therritet ne Egjipt. Keshilli per rregullimin e emigracionit ka emrat e Mehdi Frasherit, Hiqmet Delvines, Dhimiter Beratit, Kapidan Gjon Markagjonit, Ismail Verlacit, Ernest Koliqit, Eqerem bej Vlores, Tahir Kolgjinit, Dr.Kemal Jusufatit, Ferid Dervishit, Sotir Avramit, Ali Kelcyres, Koco Mukes, Ragip Frasherit

Regjio Emilio 7 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani, pasi perfundoi takimet me te gjitha ne Kampin Barleta, i shoqeruar deri ne stacion prej Mit'hat Frasherit e gjithe pergjegjesit e grupeve te ndryshme, u nis. "Ishin afer 300 persona, qe me shoqeronin ne mbremjen e dates 6 Shtator 1947, kujton adjutanti-kur u nisem per te vizituar Kampet e Regjio Emilios. Ata ishin te lajmeruar e ne mengjesin e dates 7 Shtator 1947, arritem ne kamp. Ne Regjio Emilio, priteshim prej te gjithe pergjegjesve te grupeve, Salih Myftia, me pergjegjesit e Legalitetit dhe Faik Cukut me pergjegjesit e Ballit Kombetar e tjere. Ishim pothuaj se me teper se 100 persona. Brenda tyre ishin edhe disa boshnjake, si Hasan Ago Senica e te tjere".

Pasi u pershendetem, kujton kolonel Selmani,- u drejtuam te flisnim me pergjegjesit e grupeve. Ai vizitoi te gjithe kampet, ku u ndje nje kenaqesi e madhe. Pasi u vizituan kampet, ai shkoi me pare ne qendren e O.K.L.Legalitetit tek Salih Myftari, ne prezencen e Hysen Prishtines, Neshat Kolonjes, Moz-har Pustines, Selam Damanit, Omer Beshirit dhe ju komunikoi mesazhin e Mbretit. Atje u prit me nje brohori e kenaqesi te madhe, mandej ju vura ne dijeni permbi sa u bisedua ne Rome, vijon adjutanti. Si u vendos unanimisht u pranua.

Pas kesaj,thote ai- une shkova ne qendren e Ballit Kombetar tek N.kolonel Faik Cuku dhe aty ne prezencen e tre pergjegjesve te Ballit, edhe ketu, po me te njejten fryme u prit mesazhi. Dhe, bisedimet ishin teper te sinqerta dhe Faik Cuku, ishte ne dijeni mbi bisedimet me Mit'hatin. Ketyre ju sqarova ne hollesi per bisedimet e Romes dhe ata mbeten dakord.

Pasi mbarova me pergjegjesit e partive, thirra Dervish Bicakun, Sadik Shasken, Qemal Begun. Ai bisedoi gjate e gjere me ta, "e ketyre vecanerisht ju dhashe te falat e Mbretit". Ai i kishte miq te ngushte, por ishin te kaluar pak nga mosha. Ata mbeteshin gjithmone per nje bashkim ne mes te emigracionit shqiptar.

Pasi u mbaruan te gjitha si vizitat po ashtu dhe bisedimet u shtrua nje dreke prej te tre grupeve. Ajo kaloi ne nje harmoni te perzemert e krejt vellazerore. Pothuaj, se u harruan cdo lloj grindje e meparshme. Adjutanti kujton se ndjeu nje kenaqesi te vecante rreth bukes dhe asnje fjalim nuk u zhvillua. "Vetem se kishte qeshje e dashuri ne mes njeri tjetrit, e mbi te gjitha ishte dashuria per Mbretin Zog.

Pas dreke, kolonel Selmani, shkoi ne Hotel, ku aty priti kolonine shqiptare te Milanos dhe kaloi ne Milano dhe priti disa njerez prej Paresise Boshnjake. Aty kishte me vete nje Major Italian Profesor Omer Beshirin, dhe Moz-har Pustinen. Si mbaroi te gjitha vizitat te kolonise shqiptare ne Milano, "natyrisht aty ishin Zonja dhe Zotni edhe boshnjaket e te tjere".

Kolonel Husein Selmani, ne Milano, ngarkoi Omer Beshirin dhe Xhemal Ferren e Qemal Shtinen. Ai rregulloi nje kokteil per te gjithe kolonelet, aty ne sallonet e Hotelit. Kjo u be sepse ai nuk kishte kohe per me ju kthye vizitat. Kokteili kaloi mjaft mire. U shkembyen mjaft fjalime, po kolonel Selmani ngarkoi Profesor Beshirin t'ju pergjigjet. "Kjo ishte nje kenaqesi e paharrueshme ne mes te kolonis shqiptare ne Milano", vijon adjutanti.

Kolonel Husein Selmani, pasi mbaroi cdo send ne Milano, u kthye ne Regjio Emilio. Aty shkoi e u beri nga nje vizite dy oficerave britanike e amerikane, qe ishin pergjegjes te kampeve. Ata e priten shume mire dhe e siguruan se cdo gje qe t'ju vije perdore nuk ka per te munguar per plotesimin e mungesave, qe mund te ndihen. Pas kesaj, kolonel Selmani i falenderoi dhe doli.

I derguari i Mbretit Zog I, qe ishte kolonel Husein Selmani ne Regjio Emilio, para se te nisej per Rome, i rrethuar me teper se 1000 vete burra, gra, femije, kur po ndaheshin prej tyre nuk ju durua dhe "nga mallengjimi i teper, ju drejtova keto fjale po ne emrin e Mbretit:

Motra e vellezer te dashur. Madhnia e Tij, Mbreti Zog pas ketyre tragjedive, qe po kalon populli yne i dashur, jo vetem shpirterisht por edhe me cdo mjet qe ka sot ne dore ka nderhyre dhe ka bere c'eshte e mundur per t'jua plotesuar nevojat. Dhe me ju ardhe ne ndihme ne te gjitha pikpamjet, per sistemimin e emigrates, sikurse tregon edhe mesazhi i Mbretit. Vecanerisht, Mbreti eshte i preokupuar per te ardhmen e djelmerise te emigranteve shqiptare dhe per sistemimin me te mire per ta. Ai do te perpiqet duke siguruar cdo perkrahje, ne menyre qe te perparojne dhe te kulturohen. Ai ka shprese te plote se: keto vuajtje qe po kalojme sot do te marrin fund dhe do t'ja arrijme qellimit te perbashket si vellezer, qe jemi te nje gjaku dhe te nje toke.

Per kete shpresojme se atje ku do te emigroje rinia shqiptare do te kete te gjitha perkrahjet morale dhe materiale, per te ecur perpara ne rrugen e kulturimit. Ne menyre, qe kur te vije dita t'i sherbej me se miri interesave te larta te Shqiperise".

Mbas ketij bisedimi menjehere kolonel Selmani hyri ne tren dhe u nis per ne Rome. Ai i salutoi te gjithe, dhe "emigrantet nuk u shperndane deri sa treni nuk dukej me", shkruan ai.

Rome 11 shtator 1947

Per kete dite adjutanti kujton se: Kur po sa arrita ne Rome aty me vjen nje telegram prej Salih Myftise dhe Faik Cukut. Me te cilen me thone se, sonte kane arrestuar Hasan Age Senicen dhe Kurtish Romen dhe Adem Dushin. Keta ishin pergjegjesit e emigrates boshnjake dhe nuk dihet se ku i kane derguar. Mundesisht perpiqu per shpetimin e tyre, i thoshin adjutantit ne leter.

"Kjo na tronditi shume rende dhe kolonel Selmani menjehere mori Ferid Dervishin dhe Stefon Stilven e shkoi ne Ambasaden Amerikane ne Rome", shkruan Hysein Selmani. Aty menjehere u thirr sherbimi policor i kampeve dhe i pyeten. Pas shume telefonatash brenda nje ore i gjeten duke kaluar ne Trieste dhe i ndaluan. Ata na siguruan se brenda kesaj nate njerezit do te dorezohen ne kampin Regjio-Emilio. "E mos behi merak se i shpetuat", i thane burimet amerikane adjutantit.

Falenderova Ambasadorin dhe shkova ne Hotel. Aty mora Salihe Myftine dhe Faik Cukun ne telefon e ju thashe se i gjetem, shkruhet ne kujtime- dhe brenda nates do te vijne ne kamp e keta shpetuan.

Rome 16 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani mblodhi me 16 Shtator 1947, ne oren 10 para dite, ne sallonet e Hotelit D'Gasper, "paresin me perfunduar permbi sa ishte biseduar me 24 Gusht 1947. Para se u vizituan kampet dhe ne mbledhje ishin":

1-Mehdi Frasheri 8-Kapidan Gjonmarkaj 15-Ali Kelcyra

2-Hiqmet Delvina 9-Ismail Verlaci 16-Koco Muka

3-Dhimiter Berati 10-Ernest Koliqi 17-Ismail Sefa

4-Qemal Jusufati 11-Tahir Kolgjini 18-Hiqmet Meco

5-Ferid Dervishi 12-Ekrem Vlona 19-Ekrem Telhai

6-Ragip Frasheri 13-Nexhmedin Qoraliu 20-Nexhet Peshkopia

7-Sotir Avrami 14-Ago Agaj 21-Moz-har Pustina

Kolonel Husein Selmani, si i pershendeti, ju shpjegoi ne hollesi mbi vizitat qe pati ne Kampet Barleta, dhe ne ate Regjio-Emilio. U tregoi gjithe sa u biseduan si dhe kenaqesia pergjithesisht, qe u ndigjue prej te gjitheve. E vecanerisht ishte ajo e Mit'hat Frasherit.

Pas kesaj, kolonel Selmani shkurtimisht ju vuri ne dukje rreth gjendjes se kaluar me pak fjale: "Perpjekjet rreth Luftes Dyte Boterore nje dite do te shihen te gjitha, C'eshte bere prej Institutit te Larta Shteteror dhe te atyre patrioteve shqiptare qe kane pasur mundesine t'i sherbejne kombit, per ta shpetuar nga keto menzyra".

"Edhe sot,-tha ai- lipset cilidoqofte ta kuptoje clirimin e Atdheut. Nuk pretendohet as qe varet krejtesisht nga mundimet dhe sherbimet, qe mund t'i behen nga ana e shqiptareve. Por, edhe nga ana tjeter, qe perpjekjet per te gjetur miq te sinqerte ne perkrahjen e rasteve, duhet te gjithe te bejme cmos dhe te sakrifikojme cdo gje. Kjo duke qene te bashkuar me nje program dhe me direktiva te caktuara. Vetem nje sjellje e tille, shkruan adjutanti- mund t'i lavderoj shqiptaret para historise dhe t'i shfajesoi nga ana e kombit. Per t'i arritur ketij qellimi, shqiptaret te bashkuar, duhet te jene ne bashkepunim dhe ne marreveshje te ngushte e vellazerore. Dhe vecanerisht edhe me Shtetet Fqinje, Greket dhe Jugosllavet ne arrati.

Duke qartesuar nje problem persa u perket nje marreveshje me Fqinjet tane ketu duhet t'i hedhim nje veshtrim c'eshte bere nga ana jone per te arritur nje marreveshje dhe bashkepunim per nje front te perbashket me greket. "Sic mund ta dini, shkruhet ne kujtime- se kur u sulmua Greqia me 28 Dhjetor 1940, Zog I Mbreti Shqiptareve i eshte drejtuar Mbretit dhe Qeverise Greke, se ai ishte gati te shkonte ne Greqi per te formuar legjonet shqiptare per te luftuar krah per krah me greket, ky ofrim nga ana e Mbretit te Shqiptareve mbeti pa pergjigje nga ana e Greqise, ne 1943-44, prape Mbreti i Shqiptareve ka kerkuar te shkoje ne Shqiperi me anen e Aleateve dhe aty te luftoje okupatorin, eshte penguar nga ana e fqinjeve.

Gjate luftes Italo-Greke shqiptaret kane sabotuar ushtrine italiane, ushtaret shqiptare te marre me force jane arratisur me shumice ne Greqi. Te tjere te carmatosur u vune ne fushe perqendrimi nga ana e italianeve. Kete sabotim kaq te forte Qeveria fashiste Italiane e ka quajtur nje nga faktet kryesore te humbjes se luftes se saj me Greqine, se pengesa u duken gjithkundi.

Mund te thuhet me keqardhje se cdo veper dhe deshire e shfaqur nga ana e shqiptareve per te vene bazat e nje miqesie te sinqerte, deri sot nuk ka gjetur ndonje pritje te meritueshme nga ana e grekeve. Megjithekete, ne kemi qene gjithmone e kurdohere te gatshem, me pas nje bashkepunim ne interesa te Shqiperise dhe Greqise, te bazuara ne nje miqesi te sinqerte. Dhe, eshte e nevojshme per te dy palet, qe lidhen me interesat politike dhe ekonomike te perbashket dhe qe kane nje afrim me shume se cdo komb tjeter ne gadishullin Ballkanik.

Ne prape jemi gati t'ju zgjasim doren per nje lidhje miqesie, te sinqerte e te forte, por me nje kondite se cdo pretendim i kote i tyre te zhduket. Te kthehen sipas viteve 1922-39, qe ne mes te dy kombeve ishin harruar cdo e kaluar dhe filloi nje miqesi e dashuri aq e perzemert ne mes te dy popujve miq. E shqiptaret per te filluar hedhjen e themelit te nje miqesie nje pike veme ne dukje: qe greket ne qofte se kane dhe ushqejne deshiren per nje miqesi, duhet te shfaqin se ato respektojne indipendencen, integritetin tokesor dhe lirine e Kombit Shqiptar.

Ne cdo marreveshje, qe mund te hyjne e qe mundet te bejne shqiptaret ne emigrim, per te pasur efektin e nje traktati dhe te nje akti nderkombetar duhet te kene parasysh qe te jene ne legalitet te kompetencave dhe te fuqive te veshura per nje marreveshje. Marreveshjet kane fuqine e tyre kur jane bilaterale dhe s'kane asnje vlere kur keto behen nga perfaqesuesit e nje anes qe nuk ka prerogativat per konkludimin e nje marreveshje.

Shqiptaret kesaj pike duhet t'i vene re shume se kjo kondite esenciale per efektin e nje marreveshje duhet ta kene kurdohere parasysh dhe duhet te dihet se nje marreveshje pa qene me konditat legale jo vetem qe nuk ka asnje vlere, por mund te kete rreziqe te pariparueshme.

Shqiptareve ne mergim nuk u mungojne mjetet per t'u veshur perfaqesuesit e tyre per te drejtat e cdo marreveshje per te miren e Kombit. Sepse sic eshte e ditur Zog I Mbreti i Shqiptareve s'ka abdikuem. Ai eshte veshur nga Parlamenti i fundit, i kthyer ne Asamble, qe te ushtroje edhe jashte Shqiperise ne interes te kombit shqiptar te gjitha prerogativat qe i ka dhene statuti kombetar. Gje e cila eshte e njohur dhe ne disa shtete ka dhe perfaqesuesit e tij diplomatike. S'ka as me te voglin dyshim se Mbreti i Shqiptareve per te miren e Atdheut ka qene e do te jete gati te perdori prerogativat edhe fuqite qe i ka mveshur shtatuti, per te shpetuar Atdheun e per te liruar kombin. Se bashku me ju miqte e Shqiperise".

Mbas kesaj, Mehdi Frasheri tha: "Sic shohim se asnje kundershtim nuk ka atehere do te ishte mire qe te emerohen elementi i pershtatshem per komitetin qe do te merren per rregullimin e emigracionit dhe pjestimin e tyre ne vendet e pranuara nga miqte arabe. Ne kete menyre u caktuan ata qe do te merrnin pjese. Aty qe mungonte ishte Mithat Frasheri dhe Sali Myftia, po ata kishin pranuar".

Rome 17 shtator 1947

Ja si shkruan adjutanti per kete dite. Mori fjalen Hiqmet Delvina, i cili vuri ne dukje se "Komiteti i emigracionit zen edhe he per he vendin e nje komiteti politik, per t'i dhene gjithe kontributin dhe sakrificat e tyre interesave te larta te Atdheut. Natyrisht, nen udhezimin e N.M.Tij Mbretit Zog, personat qe do te zgjidhen nga partite duhet te jete kopetent per detyren qe u besohet pervec Mit'hat Frasherit. Ai eshte shenuar drejtpersedrejti nga deshira e Mbretit Zog si kryetar i ketij komiteti".

Mbas bisedimit te Hiqmet Delvines filluan te japin emrat e caktuara nga grupet e ndryshme, qe partite kishin zgjedhur me votat e tyre:

Komiteti i Emigracionit

1-Mit'hat Frasheri Kryetar i Komitetit

2-Salih Myftija Antar i Komitetit

3-Ernest Koliqi Antar i Komitetit

4-Ali Kelcyra Antar i Komitetit

5-Koco Muka Antar i Komitetit

6-Dr.Qemal Jusufati Antar i Komitetit

7-Dr.Ragip Frasheri Antar i Komitetit

8-Prof.Vasil Andoni Sekretar i Komitetit

Ky ishte komiteti, i zgjedhur prej grupeve te ndryshme. Me perjashtim te Mit'hat Frasherit, qe ai ishte caktuar prej deshires se Mbretit Zog. Keta qendren e kishin ne Aleksandri te Egjyptit. Dhe, natyrisht do te vizitonin edhe shtetet e tjera si Jordanine e Syrine per instalimin e emigrates. Ky Komitet ne te vertete do te funksiononte nder ata shtete, qe ende njihnin Shqiperine Mbretnore Shqiptare dhe jo komunizmin. Atje ishte dhe vendi, ku te ishte nje Qeveri ne emigrim. Ne ato shtete, qe nuk e njihnin si nje qeveri e njihnin si nje komitet politik, por me mbrojte te drejtat e cdo ngjarje te Shqiperise.

Financimi, he per he, rendon krejtesisht mbi Mbretin Zog nga te hollat e tij. Prandaj, do t'u benin demarshe per nje hua. Dhe, per sa u perket kolonive shqiptare kjo tani nuk realizohet tani per tani, se keto nuk jane ne ate entuziazem si ne vitin 1939-40, ka ndryshuar koha, vijon adjutanti.

Ekzistojne shpresat, se me anen e Shteteve Arabe, mund te gjendet nje hua prej afer 2 milion sterlinga. Kjo shume kalon nje kohe dhe atje zhvillohen mjaft punime dhe ka propaganda edhe ne shtetet aziatike ne dobi te ketij komiteti.

Ky ishte vendimi, qe u mor ne Rome, sipas mesazhit te Madhnis Tij Mbretit Zog I dhe ku kane qene po te gjithe te kenaqur nga kjo veprimtari ne interesat e Shqiperise.

Rome 17 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani, me kete date ne oren 10 paradite, i shoqeruar prej Dr.Qemal Jusufatit dhe Ferid Dervishit shkuan ne Ministrine e Jashteme Italiane. Atje pati nje takim me Kontit Xopin, meqe Sforca nuk ndodhej ne Rome. Me kontin bisedoi mbi emigraten shqiptare, pasi qarkullonin disa gjera e lipte si nje garanci prej qeverise Italiane qe mos t'ju behet ndonje padrejtesi. Ideja ishte seemigrantet brenda nje kohe te shkurter do te terhiqeshin pergjithesisht ne Shtetet Arabe.

N/Ministri i Jashtem Italian Konte Xoppi, me nje kenaqesi u pergjigj, kujton adjutanti: "Mos te keni asnje dyshim se mos u ngjasi ndonje e keqe, sic flitet se mos t'i dorezojne tek komunistet , se ne qysh sot do te vejme sherbimet tona qe ne rast se diktohet nje gje e tille, ne sic e dini nuk mundemi me u kundershtuar anglo-amerikaneve. Vetem se ju siguroj, pa pesuar asnje gje te lige, do i hipim me nje vapor tonin dhe direkt do ua dergojme ne Aleksandri dhe per kete te jeni te qete".

Vecanerisht u ngrit ne kembe dhe me shtrengoi doren e me tha: "Jemi me turp para N.M.Tij Mbretit Zog se kete leje qe nuk na hiqet fashizmi ja vuri kete njolle popullit Italian kundrejt popullit mik e bujar shqiptar. Me perulesi i parashtroj homazhet e mija me te larta". Tek mbaruam keto fjale dolem na percolli deri poshte.

Si dolem nga Palacio Kixhi, shkova tek Gjeneral de Antonio, komandanti i P.Xhandarmerise Italiane. Ate e falenderova se tepermi se ky me kishte lene nje major ne dispozicion gjithkund ne vizitat qe ju kam bere kampeve per 10 dite rresht. Ky na priti shume mire, si edhe na tha se keni kaluar shume mire me bashkatdhetaret tuaj. "Ne kemi ndjere nje kenaqesi e rritje morali",- me tha kujton koloneli,-dhe a keni me qendruar ndonje dite ketu".

"Jo, -i thashe- neser nisem".

"Perse kaq shpejt,- me tha dhe m'u lut si mik personal qe sonte do te hame nje darke bashke".

Megjitheqe, insistova duke thene se kisha afer 15 persona shqiptar per darke 'e ju lip te falura ai me insistoje saqe u detyrova te ndaloj vajtjen per nje dite dhe i thashe mire'. Keshtu u ndame.

Kur pas dy oresh bashke me Gjeneral Galin me vjen ne Hotel per te me kthyer viziten. Por, kur erdhi aty gjeti me teper se 30 persona nga paresia e emigracionit. Nejse, e mora e hyra me nje sallon te vecante. Atje e paraqita me Mehdi Frasherin, Kapidan Gjon Markagjonin dhe Dhimiter Beratin, e te tjere. Ata pasi pine kafe dhe patem nje bisedim qeshje te vjetera e dolem e shkuam.

Tamam, ne oren 8 te mbremjes, vjen Gjenerali Galicio Gali me gjithe automobilin dhe na mori. Aty isha une, Dr.Qemali, Ferid Dervishi dhe Omer Fortuzi. Shkuam ku na kishte rezervuar nje restorant mbi Vatikan, nuk ja mbaj mend emrin. Aty kemi qendruar deri ne oren 1 pas mesnate dhe mbetem shume te kenaqur. Ata na derguan vete deri ne Hotel, ju kerkova se neser po nisesha.

"Por, kur do te me jepet rasti me ardhe prape do te kalojme nje nate te kendshme si kjo nate. Ose, me ju ra rasti ndonje here ne Aleksandri, tek ne keni shtepine tuaj". Keshtu,- thote adjutanti, u morem vesh. Me fjale te mire, duke me siguruar se per cdo gje, na keni ne dispozicion e te tjera, u ndame.

Rome 18 shtator 1947

Me daten 18 shtator 1947, kisha mbledhur te gjithe Keshillin, qe kishte studjuar e vendosur per rregullimin e emigracionit. Ishin 1-Mehdi Frasheri, 2-Hiqmet Delvina, 3-Dhimiter Berati, 4-Kapidan Gjon Markagjoni, 5-Ismail Verlaci, 6-Ernest Koliqi, 7-Ekrem Vlona, 8-Tahir Kolgjini, 9-Dr.Kemal Jusufati, 10-Ferid Dervishi, 11-Sotir Avrami, 12-Ali Kelcyra, 13-Koco Muka, 14-Ragip Frasheri e te tjere. Kur ishim ne bisedim e siper dhe kete mbremje si keto edhe sa te tjere do i kisha per darke.

Tamam ne kete kohe marr nje telegram urgjent nga Aleksandria, ku me lajmerojne se per disa interesa teper urgjente menjehere duhet qe te kthehesha ne Aleksandri. Dhe, ne rast se nuk keni mbaruar pune mund te shkonim prape. "Por, sot te niseni per ketu, ZOG I", e lajmeronte Lartmadheria.

"Ky telegram, vijon adjutanti,- na shqetesoi jo se kishte ndonje send, qe i perkiste emigracionit, por natyrisht jane gjera te tjera. Me qeshje vazhduam bisedimin, dhe ju thashe se tani dreken do ta hame se bashku. Dergova menjehere Omer Fortuzin per me marre bileten, qe pasi te mbaronim dreken do te nisesha menjehere. Pastaj, ju pergjigja telegramit se: Sipas urdherit sot pasdite nisem per Aleksandri. Ku shpresoj qe pasneser te jem ne Aleksandri dhe telegramin ja dhashe Fortuzit qe t'ja jape menjehere. Shtova se, te gjitha punet ketu kane marre fund me se miri.

Me daten 18 Shtator 1947, ne oren 4 pasdite, u nisa bashke me Ferid Dervishin dhe Omer Fortuzin me automobil per Napoli. Aty menjehere hyra ne vapor 'Argjentina', qe do te nisej menjehere se aeroplanet nuk mund te uleshin ne Aleksandri. Keshtu, si u ndava me Ferdi Dervishin dhe Omer Fortuzin, vaporri u nis ne drejtim te Aleksandrise. Une akoma isha duke pershendetur Feridin e Fortuzin ne taracen e vaporit kur u ula per te shkuar ne kabinen time. Papritmas, aty me vjen komandanti i vaporit dhe me thote:

"Ju lutem, ketu paskan hyre fshehtas dy shqiptare. Ata jane ne vapor te fshehur pa bilete dhe pa vize. Asnje dokument nuk kane. Keta kane deklaruar se na njeh kolonel Husein Beg Selmani dhe shkojme ne Aleksandri me ate. Ne keta i kemi marre ne verejtje per t'ja dorezuar xhandarmerise se Mesine. I kemi lajmeruar qe ata do te vijne me nje motoskaf per t'i marre".

Une u habita se kush do te jene keto persona. Menjehere ju thashe: "Te m'i sjellin mua t'i shikoj, se kush jane keta dy shqiptare. A mos te jene komuniste o kush".

Kur m'i sollen, ata ishin Xhelal Beg Bushati nga Shkodra dhe Malosh Kosova. Une menjehere i mora per gryke dhe i ula. Kapiteni i vaporit u habit. Pastaj e ula edhe komandantin e vaporrit dhe u thashe se: "Po ju keshtu, ku veni?" Ata me thane se:"Ne nuk kishin me vend, as jetese ne Itali. Prandaj vendosem qe te vijme ne Egjypt, duke perfituar prej zoteris suaj".

"Po mire. A keni ndonje dokument,- i pyeta?"

"Asgje nuk kemi, as document dhe as bilete,- me thane". "Nejse,- ju thashe- sa per bilete nuk eshte nevoja, se ju paguaj une vaporin. Keshtu ju luta komandantit te vaporrit qe mos te mirrej asnje mase kunder ketyre. Keta jane miq te ngushte te mij dhe se jane familje shume te mira ne Shqiperi, jam une garant per ta dhe ju pagova biletat". I mbajta me vete deri ne Aleksandri dhe komandanti shume burre i mire qe ishte...

Aleksandri 23 shtator 1947

Me daten 23 shtator 1947, ne mengjes, arrita ne Portin e Aleksandrise. Aty isha i pritur prej Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit, Chamberlein Kemal Mesarese, Gaqi Goges, kapiteneve Zenel Shehit e Halil Sufes, si edhe prej kapiten Shevki Egiptiani, qe ishte ne sherbim te Pallatit Mbretnor Shqiptar.

Aty pasi u pershendeta me ta zbritem nga vaporri. Isha i percjelle edhe nga komandanti i vaporit. Ne kete kohe mora me vete dhe Xhelal Beg Bushatin dhe Malush Kosoven dhe hipen ne automobila e shkuam direkt ne Pallat tek Mbreti Zog. Aty, si u paraqita tek Mbreti dhe tek Mbreteresha e Princeshat, pas nje bisedimi te shkurter, i spjegova ceshtjen e Xhelal Beg Bushatit e Malush Kosoves. Mbreti Zog me nje kujdes me tha: "Po djali Suce Begut"

"Si urdhnon,- i thashe. Oh, sa mire, keni be kolonel,- me tha Mbreti. Tani m'i sillni ketu tek une t'i pyes".

Menjehere i mora dhe i paraqita tek Mbreti, shkruan adjutanti. Mbreti Zog, si i dha doren dhe i uli porositi kafe dhe i pyeti mbi te gjitha. Ai urdheroi kolonel Selmanin, qe t'i rregulloje mire me nje hotel pension dhe ju tha se sa here te deshironi te vinin ketu ishin si ne shtepine e tyre. Nga ana tjeter, vecanerisht urdheroi kolonelin me i rregullu pasaportat e cdo dokument tjeter. Dhe kur u ngriten me dale moren leje e i puthen doren Mbretit. Por, Mbreti i ndaloi dhe i tha kolonelit: qe te therrase Mbretneshen dhe Princin Leka e te falen me ta. Se eshte djali i Sulce Begut.

Menjehere, erdhen Mbretnesha dhe Princi Trashegimtar Leka. Aty, ata u habiten kur pane se Princi ishte i rritur shume e u shperthyen lotet. I puthen doren Mbretneshes, por nga mallengjimi nuk mujten me fol, dhe keshtu moren leje e dolen. Mbreti i dha kolonel Selmanit nga 10 lira egjiptiane t'jua jipte qe t'i kishin per shpenzime. I shperndava nga 10 lira Xhelal Begut dhe 10 Malush Kosoves. Me pas, ai i dergoi ne Hotel "Bourivazhe" per te fjetur dhe per te ngrene si mysafir i Mbretit Zog. Ata u kenaqen se tepermi sa qe nuk dinin se si te shpreheshin.

Mbasi kolonel Selmani ju rregulloi pasaportat e gjitha dokumentat, keta deshironin te shkonin ne Siri se Shevket Sulejmanin e kishin te tijin e ju kishte premtuar shume sende. "Ku me thane, qe deshironin te shkonin sa me pare, bile kolonel Selmani, Malosh Kosoven deshi ta ndaloje si guzhinier ne Pallat. Sepse, ai ishte shume i zoti, per gjellberes. Se ky ka patur restorantet me te mira ne Durres. Por, nuk mundi te rrinte se i kishte dhene fjalen me shku ne Syri, Damasco".

Pas 10 diteve, ne Aleksandri, kolonel Selmani sipas urdherit te Mbretit, ju dha biletat e vaporrit me anen e shoqerise "Farros" per Beirut. U dha edhe pak te holla, qe t'i kishin me vete dhe vete i dergoi e i futi ne vapor e keshtu u nisen per Siri.

"Kane kaluar shume mire atje, do te shkruaje me vone adjutanti. Kane treguar gjithe ate bujari e mirepritje e ndihma qe Madheria e Tij Mbreti Zog I ju beri. Dhe ju tha qe te qendronin ne Aleksandri, si miq te Mbretit, bashke me oficeret e tjere. Ata falenderonin kolonel Husein Selmanin per fisnikerine e burrerine te pashoqe te tij e te tjera. Keshtu, ata derguan apostafat Shevket Sulejmanin ne Aleksandri per te shfaqe bindjen e besnikerine kundrejt prijesit te madh Mbretit Zog I.

Mbreti Zog grumbullon mbreterit arabe

Si i priten Siria dhe Egjipti emigrantet shqiptare

Ardhja ne Egjipt e Komisionit te Emigranteve shqiptare

Pse nuk shkoi Mit'hat Frasheri ne Egjipt

"Mbreti Zog, nje nate, i thirri si miq per darke ne shtepine e tij ne Aleksandri, Mbretin Faruk; Mbretin Abdullaj; Kryetarin e Syrise Shyqri Kuwatly; Miftine e Jeruzalemit Hysein Efendine; Xhemil Madam Bene, Emile Chamunin dhe ju dha te kuptonin mbi ngjarjet, qe po zhvillohen ne Palestine ne mes Arabeve e Izraeliteve", tregon adjutanti. Zogu mundohet t'u terheqe vemendjen atyre, per nje nga problemet me te medha, qe do t'i shoqeroje me pas pergjate gjysmes se dyte te shekullit te kaluar nga marredhenia arabo-izraelite. "Ju,- duhet te studjoni mire, se ne c'menyre mundeni te gjeni nje pajtim te favorshem duke keshilluar vellezerit tuaj arabe, qe te rrine urte, e mos t'i japin asnje shkak egersie, se ju me force nuk mundet te beni asgje", i keshillon Zogu i I. Me shume se cdo gje mbreti vuan per te ardhmen e mergates shqiptare, qe duket se nuk do ta kete te lehte ne vendet arabe. Mbreti mendon per zhvendosjen e mergates ne drejtim te SHBA, Frances, Anglise dhe vendeve te tjera

[Albo]

Lufta arabo-izraelite dhe shqiptaret

Ende shteti i Izraelit nuk ka marre shtat dhe ai qe pa lindur duket se kercenon edhe vendndodhjen e re te Mergates shqiptare ne kete rajon. Ne kujtimet, qe po botojme, Mbreti shqiptar, qe mundohet te jete zeri i vetem pergjegjes per fatin e tyre, u sugjeron krereve arabe, qe te jene te kujdesshem me fenomenin hebre. Me shume se vizion i te ardhmes, tek mbreti shtrihet fati i njerezve te tij. Ai e di mire, nga e kaluara e tij, se po te duan aleatet e tij anglo-amerikane, behet gjithshka. Problemi i thene troc perpara perfaqesuesve te vendeve arabe ngjall vetem cudi, sepse ata e kane vendosur qe do te luftojne hebrejte, pa asnje lloj paragjykimi. Ketu duket edhe vizioni i qarte i Mbretit. Ai u ben te qarte, bashkebiseduesve te tij, se forca e shtetit te ri hebre eshte e lidhur me vullnetin, qe qendron pas fenomenit te ardhjes se tyre ne token arabe. Kesaj shtuar me pasurine, ben qe ata te jene nje rrezik i vertete. Mbreti e kupton kete, jo thjesht vetem nga zhvillimet e proceseve boterore, por edhe nga imperativi qe lidhet me fatet e Mergates shqiptare. Me shume se fatet e tyre, apo refugjateve te tjere ne Bote, duket se tashme kudo ka me kujdes per levizjen sioniste.

Dhe, insistimi i mbretit shqiptar ne mergim bie ne vesh te shurdher. Vendet arabe e kane zgjedhur rrugen e tyre. Kjo rruge, me pas, do te dergonte ne konfrontime te pafundme, qe deri tani eshte konvertuar me humbjen e mijerave jete njerezore. Mbase eshte i gjalle njesoj edhe ne ditet tona, kur konflikti izraelo-palestinez eshte ne nje kend tuneli, qe nuk i duket fundi.

Gjithsesi, shqiptaret me aq sa u afrohen jane shume mirenjohes ndaj Egjiptit dhe Sirise. U duket se nje Atdhe i ri, ky vendqendrim, qe i ka larguar nga andrallat e pak viteve me pare. Por, eshte ende viti 1947 dhe Mergata shqiptare jeton ende me shume shprese per te ardhmen. B.an

Ardhja e krereve te Mergates ne Egjipt

Mbreti Zog tregon si e zhvendosi Mergaten ne SHBA, Angli prej Luftes arabo-izraelite

Ndersa cdo gje eshte maturuar per ardhjen e Mergates shqiptare, ndodh nje fatkeqesi. Kolera, qe bie ne vitin 1947, i ndalon udhetimet nga Evropa ne Afrike. Ky eshte problemi, qe Mit'hat Frasheri dhe shume emigrante nuk shkojne dot ne Egjipt. Nderkohe, ne vendndodhjen e Mbretit arrin Komiteti i emigranteve shqiptare, qe do te merret me fatin e tyre te mevonshem. Pervec Mit'hat Frasherit, qe mbetet pa ardhur vine Sali Myftiu, Ali Kelcyra, Ernest Koliqi, Koco Muka, Qemal Jusufati, Ragip Frasheri. Por, papritmas planet e Mbretit shkojne ne nje drejtim tjeter. Ardhja e koloneve cifute dhe forcimi i shtetit te ri te tyre, beri qe Mbreti te parashohe pasiguri per fatin e njerezve te tij. Kjo e ben, qe te therrese ne Oborrin e tij, kreret e Emigracionit Nderkombetar, per tu parashtruar nje strategji te re: Zhvendosja e Emigranteve shqiptare ne drejtim te SHBA, Angli, France dhe vendeve te tjera. Nderkohe, mbreti shqiptar mbas nje takimi me Mbretin Faruk, Mbretin Abdullaj, Kryetarin e Republikes Sriane Kueatly dhe Myftiun e Jeruzalemit Hysein Efendiut, Xhemil Madam Beut u tregon se duhet te gjenin nje rrugezgjidhje, per problemin e ri te veshtire me fqinjet hebre, qe sapo dilte ne horizont

Aleksandri 27 shtator 1947

Ne kete dite adjutanti kujton se: Pasi i parashtrova te gjitha, sa u zhvilluan permbi rregullimin e emigrates ne Itali dhe vendimet e marra pergjithesisht dhe ku kemi rene dakord e vecanerisht ate te Mithat Frasherit, Mbretit me urdheroi qe sa me shpejt lipset te vihen komiteti ne krye te detyres. "Per te rregulluar transportimin e tyre ne vendet, qe ata kane per te caktuar". Mbreti Zog mbeti teper i kenaqur mbi veprimet e kryera ne Itali.

Vecanerisht, kujton adjutanti- Mbreti i urdheroi kolonel Husein Selmanit, qe t'ju dergoje Komitetit vizat ne Ambasaden Egjyptiane ne Rome. Po ashtu dhe biletat me anen e shoqerise "Farose". Ideja e mbretit ishte qe "sa me shpejt te vijne sepse koha nuk prêt vonese. Po ashtu urdheroi per te zene nje shtepi ose hotel per ta me te gjitha nevojat, ushqim dhe te tjera".

Fillimisht , keta ishin gjithsej 7 persona, kujton adjutanti. Kolonel Husein Selmani shkoi ne Kairo ne Ministrine e Puneve te Jashtme Egjyptiane dhe telegrafisht ju dergoi vizat ne Ambasaden Egjyptiane ne Rome: Emrat e tyre ishin 1-Mit'hat Frasheri, 2-Sali Myftia, 3-Ali Kelcyra, 4-Ernest Koliqi; 5- Koco Muka, 6-Qemal Jusufati, 7-Ragip Frasheri. Bashken me ta ju nis dhe nje telegram Hiqmet Delvines, mbi vizat e derguara ne Ambasaden Egjyptiane, qe te lajmeroheshin sa me pare, qe te nisen per Aleksandri dhe "telegrafisht te na lajmerojne arritjet", vijon Selmani.

Po ne kete menyre, u derguan dhe biletat ne Shoqerine "Farrose" ne Rome. Dhe, po ne kete menyre u lajmerua Hiqmet Delvina, qe t'i veje ne dijeni. Dukej se tani nuk kane asnje pengim.Ideja ishte qe ata vetem te nisen sa me pare, se ketu jane marre masat per banimin e administrimin e tyre.

"Ne Syri, shkruhet ne kujtime per kete dite,-deri tani kane mberritur oficere e persona te emigrates afer 300 vete. Keta jane te instaluar menjehere nga autoritetet e vendit, por presin qe sa me pare te shkoje Komiteti i Emigracionit si ne Syri, ashtu ne Jordani. Kjo behet per rregullimin e 6000 emigranteve, pervec atyre ne Egjypt. Mbreti Zog per ne Egjypt ka caktuar Husen Terpezen me 700 kosovare dhe nja 100 oficera te karriereve te ndryshme si artiler kembesorie, xhenjo, nderlidhje, e nje aviator. Jane edhe 200 studente per ne Akademine Militare".

Nderkohe, vijohet ne kujtime-situata politike ne Vendet Arabe nuk eshte aspak e favorshme: Fatkeqesisht, per dite po vjen duke u egersuar pjesa e Palestines, ne mes Arabeve palestiniane dhe Izraelit. Kjo, sic duket se nje dite do te marre nje forme me serioze, por Mbreti Zog duke pare kete situate, ju propozoi miqesisht Shteteve Arabe persa i perkiste emigracionit shqiptar. Perseri, ju beri nje propozim kryetareve te Shteteve Arabe si Mbretit Faruk, Kryetarit te Republikes Siriane Shyqri Kueatly dhe Mbretit Abdullaj. Kjo lidhej mbi atmosferen e keqe qe u krijuan ne Palestine dhe qe Mbreti parashtroi se "a t'i sjellim emigrantet shqiptare sipas konditave qe na keni dhene, ose t'i ndalojme".

Keta menjehere u pergjigjen propozimeve qe ju beri Mbreti Zog, kujton adjutanti- duke siguruar se u kemi dhene te gjitha instruksionet autoriteteve kompetente per marrjen e masave te instalimit te emigracionit shqiptar me gjithe te drejtat qe ju kemi parashtruar. "Dhe, sa i perket gjendjes, ajo thuhet se nuk lot asnje ndryshim mbi emigracionin, po te vijne", vijohet ketu.

Hiqmet Delvina, telegrafisht lajmeroi , ne kete kohe, se si vizat ashtu biletat m'u dorezuan mua per te 7 vetet. "I lajmerova qe te nisen e te vijne ketu ne Rome, qe t'ju dorezojne biletat si dhe vizat e te nisen sa me pare per Aleksandri. Nisjen do ua lajmerojme telegrafisht", shkruan adjutanti.

"Tani ka filluar nje grindje ne mes Zhifevet dhe te Arabeve Palestineze, saqe zhifet sillen keq edhe kunder britanikeve. Ligja Arabe ka protestuar pa mase prane UNE-s, por nuk ka patur asnje rezultat. Qetesia shkurt duket se ka per te shkaktuar ndonje konflikt Arab-Izrael se shkendite e kesaj po duken haptazi", shkruan adjutanti.

Mbreti Zog, nga kjo gjendje e krijuar, nuk i pelqen aspak momenti, per sa i perket instalimit te emigracionit ne Shtetet Arabe. Frika eshte se mos te pesojne ndonje krize.

Nga ky shkak, Mbreti urdheroi qe deri sa te vijne Komisioni i emigracionit, pervec ketyre qe kane ardhur mos te transportohen me, derisa komisioni te shohe vete vendndodhjet e masat e marrura. Po qe se qendrimi i tyre eshte shume me mire ne kampet, aty ku ndodhen heperhe dhe nuk sheh aspak te mire, qe ata te zhvendosen. Mbreti nuk ka ate entuziazem, sic e kishte me pare, ne keto momente per sigurimin e emigracionit, thote adjutanti.

Mbreti Zog ftoi kryetarin e pergjithshem te emigracionit ne Gjeneve, qe mundesisht te urdheronte per tri dite deri ne Aleksandri, vijon adjutanti. Ashtu beri edhe per Peter Son, shefi i emigracionit per Europen. Kur erdhen, ai i mbajti mysafir te vet per tri dite ne Aleksandri. Ju spjegoi planin, duke i bere te kuptonin mbi sa deshironte per emigraten shqiptare. "Vecse cirkostancat (rrethanat) e krijuara e perdite vijne duke u egersuar ne mes arabeve dhe izraeliteve, me lene me dyshu se nje dite, ata mos te mbeten emigrantet rrugeve. Per kete arsye, kam nderruar ndryshe mendimet, dhe duke marre mendimet tuaja vetem e vetem per interesin e emigrates, sepse ata jane sakrifikuar aq rende e mos te pesojne edhe nje fatkeqesi tjeter", u tha ai atyre.

"Mendoj, u tha mbreti,- qe me perkrahjen tuaj t'i transferojme ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes, ne Britanine e Madhe, ne France, ne Kanada dhe ne Australi. Natyrisht me shpenzimet e IROS, per udhetimin dhe sigurimin e punes ne vendet qe do te caktohen per t'u transferuar. Dhe, sa i perket kesaj edhe une mund t'u jap nga nje note ketyre shteteve per pranimin e tyre dhe duke i garantuar edhe se jane elementi i paster dhe i mire".

Propozimet e Mbretit Zog u gjeten me plot vend dhe ata i thane tekstualisht keshtu: "Madhni, keni studjuar fare mire gjendjen arabe dhe izraelite. Vertete se sot nuk eshte aspak e sigurte emigrata ne keto vende, se mund te vije nje dite qe nuk do te jene ne gjendje te ushqejne emigraten e tyre e jo tjeter. Keni menduar se nje shpirt dhimbes ju ushqente tradita dhe dashuria qe keni e ushqeni per Kombin tuaj. Menyra me e mire per shpetimin e tyre, si edhe per edukimin e familjes e femijeve tyre eshte kjo qe keni menduar. Edhe ne, per plotesimin e ketyre deshirave dhe per te mirat e te varferve qe kane vuajtur e po vuajne, kemi per te bere jo sa na eshte dhene detyra, por edhe me teper dhe kemi shprese se kjo do te gjeje te gjitha sa deshirohet. Por, sot nuk mundemi per t'ju siguruar, vetem se brenda dy javeve do te keni pergjigjen e favorshme", i thane ata Mbretit.

Me keto fjale, Mbreti Zog I percolli miqte amerikane si Komisarin e P.te Gjeneves dhe Peter Sonin, drejtor i P.Emigracionit ne Europe. Ata shkuan si miq dhe u duken teper te kenaqur.

Aleksandri 22 tetor 1947

Sot, me daten 22 Tetor 1947, Komiteti i formuar per rregullimin e emigracionit arriti ne Aleksandri, deklaron adjutanti ne kujtime. Ku ishte i pritur nga kolonel Husein Selmani, Ministri i Oborrit Mbretnor Sotir Martini, Chaberlein Kemal Mesarea e shume oficere. Menjehere, ai eshte shoqeruar ne nje hotel te vogel, qe e kishim angazhuar te gjithe vetem per komitetet. Pasi pushuan pak, ne oren 11 te dites, u paraqiten tek Madheria e Tij Mbreti Zog. "Si u pershendeten, ai i uli dhe ju foli mbi te gjitha sa lipset te studjohet".

Fatkeqesisht, Mit'hati, kujton adjutanti- nuk kishte ardhur po per nje jave deri sa te vinte vete kishte ngarkuar Koco Muken zevendes. Mbreti i ndaloi per dreke e pas dreke ne oren 4 pasdite te shoqeruar nga kolonel Husein Selmani shkuan dhe nenshkruan ne Pallat Rasettin, si edhe shkuan tek Princi Trashegimtar Princi Muhamet Ali. Me vone shkuan tek Guvernatori i Aleksandrise. Pasi keto vizita u kryen, ata u kthyen ne Hotel se aty do t'u kthenin vizitat mikpritesit.

Me daten 28 Tetor 1947 mora nje telegram prej Mit'hat Frasherit ne te cilin me lajmeronte se jam gati per t'u nisur me aeroplan. Por, do te deshiroj te marr edhe Vasil Andonin me vete. "Ju lutem per vizen dhe biletin e tij ne eshte se pranohet", na tha ai.

Kolonel Selmani, shkruhet ne kujtime menjehere i dergoi vizen dhe bileten telegrafisht per Vasil Andonin duke i shtuar se deri sa te vini ju ketu, asnje pune nuk do te behej. "Po te vini sa me pare, e ju presim dhe keni bere mire qe po merrni Vasilin", e keshilloi adjutanti.

Kur fati i keq i tij ishte se tamam ne kete kohe ra kolera aq e forte, saqe u ndaluan kryekeput udhetimet me Evropen, si me Vapor ashtu dhe me aeroplane. Mit'hat Frasheri mbeti me gjithe Vasil Andonin ne Rome. Per kete na telegrafoi Hiqmet Delvina se Mit'hatit nuk i jepet viza per Egjypt, as Liban, as Siri, per arsye te koleres dhe kerkonte sesi te bente. "I lajmeruam, shkruan adjutanti- qe te prese ne Rome derisa te happen rruget, ku shpresohet se shpejt do te hapen rruget. I kujtuam se jane marre masa te forta, per zhdukjen e semundjes".

Keshtu, Mit'hati mbeti ne Rome e Komitetit ju bene te gjitha mjekimet dhe inxheksionet e nevojshme. Ata u nisen per ne Siri. Me daten 27 Nentor 1947 arriten ne Damasko, ku u priten me nje bujari e perzemersi prej Kryetarit te Republikes Siriane Shykri Kueakly dhe prej te gjitha autoriteteve syriane. Dhe Kryetari i Republikes ju deklaroi sic kishte premtuar se emigracioni shqiptar do te instalohet me se miri ku kishte dhene te gjithe urdherat enteve perkatese dhe ju shtoi qe te vihen menjehere ne kontakt me ta e mos te merziten. Dhe, per cdo gje te vini ketu tek une, sa here qe t'ju shfaqet nevoja, u tha ai.

Pasi dolen prej Kryetarit te Republikes, ata shkuan e vizituan emigracionin. Mbeti nje pjese e vogel qe paten shkuar, se te tjeret ishin ndaluar heperhe. "Ata ishin nga 40 oficere dhe 10 doktore e agronome dhe profesore. Beheshin rreth 300 gjithsejt, ku ata po mirrnin masa edhe per te tjeret qe eventualisht mund te vinin. Por, Madheria e Tij Mbreti Zog duke pare se situata po shkonte shume kritike, ne mes Arabeve dhe Izraelit pati dhene urdher ndalimin heperhe. Zaten, ra edhe kolera, qe keshtu Mbreti...."

Madheria e tij Mbreti Zog ishte gjithnje ne kontakt me Mrs.Peter Son, kryetar i emigracionit dhe e therriste shpeshhere per te biseduar ne Aleksandri, persa i perkiste emigracionit. Por, tani Mbreti,-shkruan adjutanti- kishte nderruar mendim, se po te plaste nje konflikt arabo-izraelit do te mbetej shume veshtire emigracioni. Izraelitet akoma nuk e kuptonin as Mbreti Faruk, e as Shyqri Kueatly, as Mbreti Abdullaj, as Xhemil Madami, se izraelitet ishin te garantuar prej anglo-amerikaneve. Ata u mbronin per cdo kercenim prej tyre dhe kjo ishte nje fatkeqesi per arabet.

Megjitheqe, vijohet ne kujtime se Mbreti Zog gjithnje ua spjegonte Mbretit Faruk, Mbretit Abdullaj, Kryetarit te Republikes Syriane Kueatly dhe Miftiut Jeruzalemit Hysein Efendiut, Xhemil Madam Beut qe mos t'i japin shkak nje konflikti me arme me izraelitet. "Por, te perpiqen me anen e anglo-amerikaneve, per te gjetur nje solucion pajtues, e te vihen disa kondita ne mes te dy kombeve arabe: Izraelit ne Shtetin Palestine. Por arabeve u ishte rritur mendja, dhe nuk shikonin se Izraeli ishte perkrahur prej gjithe Europes. Se, kur i kane instaluar, ju kane dhene te gjitha garancite e mbrojtjes, por keto nuk degjonin".

Atmosfera, vijohet ne kujtime- ne shtetet arabe gjithnje vjen duke u keqesuar, tani diktohen edhe agjente te Rusise Sovjetike. "Ata kane sjelle ne Ambasaden Ruse me teper se 600 vete, pervec siluleve (agjenteve) qe i kane shperndare nder te gjithe anet. Bejne nje propagande pothuaj haptazi, se ketu gjejne mjaft perkrahje per te zhvilluar programin e tyre. Eshte nje popull i varfer, dhe ne grindje njeri me tjetrin. Pothuaj, se partia e Vakfit eshte si shtylla egjyptiane, por ata nuk i shohin interesat e shtetit kundrejt interesave personale".

Komiteti ne Syrie, ishte teper i kenaqur nga pritja dhe fjalet e mira te Kryetarit te Republikes Excellenca e tij Shykri Kueatly. "Por, ata nuk ishin te kenaqur nga autoritetet, sepse ecin shume ngadale, dhe zene shkaqe jo buxheti: jo banimi e te tjera. Akoma edhe kjo pakice emigrantesh nuk kane gjetur stabilizimin e duhur. Po ashtu inxhinieret, profesoret, agronomet e gjithe ato specialiste shqiptare, nuk u eshte dhene pune. Sot me neser, ku nuk shohin se do te realizohet asgje. Tani i ka kapur edhe frika e atyre arabeve qartes se do te ikin nga Palestina.

Akoma rruget nuk jane hapur, qe te levizin vaporet ose avionet per ceshtjen e koleres. Mit'hat Frasheri me Vasil Andonin ishin ne Rome. Mit'hati vete u nis per ne Greqi, Athine. Ndersa, Vasilin e la ne Rome ne pritjen e hapjes se rrugeve. Ku na njohu, se nuk qendroi ne Greqi. Vetem pas dy dite u nis per Stamboll Turqi. Prej atje do te ndodhet per disa dite tek motra e aty prej Stambollit do na shkruaje.

Kryetari i Komitetit ne Syri Salih Myftia na shkruan se: Kolonel Fiqri Dinja ne Greqi kerkon me ardhe ne Syrie me 600 vete. "Nuk dime si te bejme, a tua dergojme 'atestacionet' d.m.th. lejen e ketushme se keta i pranojne. Apo sipas urdherit te pare t'i ndalojme heperhe".

Ne ju pergjigjem si Komitetit ne Syri. Po ashtu i shkruam kolonel Fiqri Dines, qe deri me nje urdher te dyte mos te levizin nga kampet. Se kemi biseduar mbi te gjitha me Mr.Peterson, shef i emigracionit, qe ka per te ndihmuar me mire emigraten. I shpjeguam, thote koloneli- heperhe nuk jane rregulluar instalimet dhe nevojat e duhura persa u nevojiten emigracionit.

Aleksandri 5 dhjetor 1947

Madheria e Tij Mbreti Zog ishte shume i shqetesuar pa mase prej situates te nderlikuar qe zhvillohej ne Shqiperi. Ai ju dergoi Notat perkatese Shteteve te Medhaja si Shteteve te Bashkuara te Amerikes, po ashtu Britanise se Madhe e Frances. Keto kishin te benin mbi vuajtjet e tmerret e popullit shqiptar. Ishte nje mekat i madh per kete popull te varfer qe anglo-amerikanet nuk ngulen kembe sic bene per Greqine. E qe me shpetimin e Shqiperise kishin stabilizuar edhe qetesine greke nga komunistet qe e shkaterruan. Ata dhe po e shkaterrojne perdite dhe perfundimi nuk dihet.

Cdo dite, shtepia e Mbretit Zog ne Aleksandri ishte e hapur per miqte amerikane, britanike, franceze, turq, arabe, spanjolle dhe greke, e te tjere. Ku nuk kishte dite o nate pa mysafire te huaj dhe shqiptare pa mase. Po ashtu ishte edhe kolonia egjyptiane qe ishin te lidhur ngushte me dashurine e Mbretit.

Sot, me daten 7 Dhjetor 1947, erdhi prape nje delegacion grek prej deputetesh nen kryesine e Andonopolos, per te biseduar me Mbretin Zog, kujton adjutanti. Mbreti i priti shume mire e si gjithmone me buzeqeshje dhe fjala e pare qe ju tha ishte: "Nuk dij sepse ne shqiptaret ju duam ju grekeve, e ju nuk na doni ne shqiptaret. Kjo eshte nje mekate e habitshme sepse jemi dy kombe me te afer me miq, me te vjeter. E, qe na puqen edhe interesat e njejta per ta mbrojtur njeri tjetrin. Po akoma juve nuk tregoheni te sinqerte me shqiptaret".

Delegacioni grek i parashtroi Madhnis se Tij Mbretit Zog, homazhet me miqesore te Mareshallit Papogos Kryeministrit Grek. Ata i dhane te kuptonte se sic shpjeguat Madhnia Juaj po ashtu edhe ne greket e vertete, po ajo dashuri e vellazerim mbreteron kundrejt miqeve trima shqiptare. Por, rrethanat si edhe nje pjese qe po te thuash, qe e kane vesh xhaketen nga e mbrapa, jane ata qe kane shkaktuar kete armiqesi ne mes te dy kombeve miq e vellezer. Qe gjithmone do te ruajne interesat e tyre te barabarta e me plot sinqeritet kunder cdo armiku, qe mund t'i vije Shqiperise, ose t'i vije Greqise. E mos te mendohen me te kaluarat, qe cirkostancat europiane na lane duarlidhur.

Mbreti Zog ju tha se: "do te jeni miqte e mij personale derisa te ktheheni ne Athine". Per dite te vinin me bisedua e sidomos darkat do t'i hame se bashku ketu. Kemi edhe Zerven e Spiro Milon. Por, po te doni bisedoni dhe i merrni edhe ata. Kjo varet nga deshira juaj si ta gjykoni dhe i urdheroi kolonel Husein Selmanit qe t'i shoqeronin ne Hotel "Houri-vazhe", dhe i tha qe t'i thoshte Drejtorit qe keta jane miqte e Mbretit Zog e te mbahen me se miri.

Por jo se ka ndonje shprese, veren adjutanti- edhe prej ketij delegacioni grek edhe keto po si gjithe te tjeret se e gjithe puna varet tek Britania e Madhe dhe Amerika. Kjo nuk varet prej tyre, kur ata e shohin nevojen qe te heqin dore nga kerkesat e pavend. Dhe, sidomos eshte nje budallallek qe nuk pershkruhet qe e konsiderojne se jane ne lufte me Shqiperine. Kjo nuk i barabitet asnje ndergjegje, se kur u sulmua Shqiperia prej Italise Fashiste me 7 Prill 1939, grekerit jo qe nuk i dhane asnje ndihme jo materiale po edhe morale. Vecanerisht edhe i telegrafuan Musolinit duke e uruar, qe u bene shefiare (aleate) me Italine Fashiste e te tjera.

Mbreti Zog ju tha delegacionit grek:" Une kam deshirua dhe deshiroj qe me greket te mberrijme ne nje marreveshje miqesore e krejt reciproke ne sinqeritet. Per te mbrojtur interesat e perbashketa, nuk kuptoj, tha Mbreti Shqiptar, se qysh me 1920 e deri me 1939, kishim nje miqesi e vellazerim krejt te sinqerte. Cdo gje o pretendim ishte harruar, por lufta e fundit i perseriti ne menyre banale. Kur filluan kerkesat italiane, keto sic ja kemi patur komunikuar Qeverise Helene ishin ne demin e Ballkanit, d.m.th. kunder Greqise e Jugosllavise. Ata nuk u zgjuan me 7 Prill 1939, kur Italia Fashiste sulmoi Shqiperine. Dhe, protestacionet e kerkesat te ndihmave nuk na u pergjigjet, por bete te kundertat duke njohur okupimin e Shqiperise.

"Kur u sulmua Greqia, vijon adjutanti, kujtimet e mbretit- me 28 Tetor 1940, Shqiperia Qeverise Helene ju drejtua si Mbretit Georg II po ashtu Kryeministrit Mataksait, per nje aleance ushtarake per te luftuar armikun e perbashket. Ne Turqi u be mobilizimi me here dhe ishin gati 6000 vete per t'u nisur per Greqi. Ne Jugosllavi kishim 400 oficere e nja 1000 civila edhe ketu u urdheruan qe te kalojne kufirin jugosllav e te hyjne ne Greqi per te luftuar krah per krah me vellezerit greke. Po ashtu, dhe ne Shqiperi sic u vertetuan se 600 oficere me 2400 ushtare ishin gati per te sabotuar ushtrine italiane, ashtu si edhe u sabotuan. Pervec kesaj u urdherua mbare populli shqiptar per t'u ngritur kunder fashizmit e per t'u bashkuar me ushtrine vella greke. Gjithe keto dita e pare ishte ne rregull, te nesermen u ndryshuan. Tani miqte e mij ju mireseerdhet. Keni ardhur ketu dhe jeni miqte e mi. E persa dite qe do te qendroni ketu ne Aleksandri, por cdo bisedim, derisa Qeveria Greke te heqe dore nga keto pretendime absurde, duke u vertetuar edhe nga Britania e Madhe dhe Amerika, cdo bisedim eshte i kote. Kete, me anen e Gjeneral Zerves e te Spiro Milos,ja kam spjeguar marshallit mik Papogos Keto i din mire kryeministri i sotem grek".

Me poshte ai vazhdon:"Sic jemi duke pare dhe duke verejtur, po kjo ishte me pare ne Shqiperine. Duhet thene se sikur mos te kishte qene kembengulja greke kunder njohjes te Qeverise Shqiptare ne mergim kurre nuk do te ngjante kjo katastrofe ne Greqi. Nuk do te kishte komunist ne Shqiperi sikur mos te ishte influenca sovjetike dhe jugosllave ne Shqiperi. Por do te ishte influenca e anglo-amerikaneve dhe Shqiperia, kur do te ishte e qete. Atehere ja u merr mendja se komunizmi ne Greqi nuk do te gjente ate liri e ate perkrahje, po perkundrazi do kishte pengime si ne Greqi ashtu dhe ne Shqiperi". Keto ishin fjalet e Mbretit Zog qe ju tha delegacionit grek.

Pasi gjendja ne mes Izraelit e Arabeve palestinieze cdo dite vjen duke u keqesuar Shtetet Arabe, Egjypti, Syria, Jordania dhe Libane kane mbetur dakort per t'i mbrojtur vellezerit e tyre edhe ne qofte se me lufte. Por, kjo eshte nje gabim i madh qe behet tha Mbreti Zog.

Ishte kjo arsyeja qe Mbreti Zog, nje nate, i thirri si miq per darke ne shtepine e tij ne Aleksandri, Mbretin Faruk, Mbretin Abdullaj, Kryetarin e Syrise Shyqri Kueatly, Miftine e Jeruzalemit Hysein Efendine, Xhemil Madam Bene, Emile Chamunin dhe ju dha te kuptonin mbi ngjarjet qe po zhvillohen ne Palestine ne mes Arabeve e Izraeliteve. "Dhe vertete, -ju tha Mbreti mes te tjerave-gjendja eshte e rende. Ju duhet te studjoni mire se ne c'menyre mundeni te gjeni nje pajtim te favorshem. Po, kjo ne urtesi dhe gjithnje duke keshilluar vellezerit tuaj arabe qe te rrine urte. Mos t'i japin asnje shkak egersie, se ju me force nuk mundet te beni asgje dhe ska asnje fitim vetem se humbje. Mos harroni se Anglo-Amerikanet, qysh se i kane instaluar Zhuifet ne Palestine, ata qe i shpetuan nga shpata e Hitlerit sot nuk do te lejojne qe t'i masakroni ju. Ata i kane siguruar qofte politikisht, qofte financiarisht dhe nuk mund t'i preke askush. E duhet te dini edhe nje gje me teper se kete: Qe sot ne Boten amerikane dhe angleze, izraelitet luajne nje rol me rendesi. Se nje pjese e financave eshte ne doren e tyre. Per kete, une si nje mik i juaji e shoh shume te demshme per ju, nje akt te tille kunder tyre. Nuk do te beni gje dhe do te dilni me humbje te madhe, e eshte turp, kete ua them seriozisht ne rast se vendoset nje akt i tille".

Me poshte mbreti vijon: "Une kur kam patur rast po kete fjale ua kam thene edhe amerikaneve e anglezeve, qe te bejne c'eshte e mundur te gjejne nje muzivene pajtimi. Se keni per te qitur dore arabet, si politikisht dhe ekonomikisht. Pra, te merreni vesh me arabet qe ne Palestine po qe e mundur te ndahet ne mes te dy popujve, arabe e izraelite dhe te dy shtetet e vegjel te jene te garantuar nga anglo-amerikanet per cdo nevoje si ekonomikisht dhe politikisht. Kjo eshte e vetmja menyre qe mundet te realizoje kete gjendje te kritikeshme".

Kurse shefat arabe, vijon adjutanti- duket se e degjonin veten aq te forte saqe do t'ia hidhnin jashte Izraelin, po kjo ishte nje absurditet . Mbreti Zog ju tha pastaj: "Mire edhe une me zemer jam me ju. Por, kjo eshte nje rruge qe nuk del, ne asnje menyre. Sikurse edhe Rusia Sovjetike te jete me ju, nuk mund te nxirrni jashte Zhuifet, se prapa tyre sic ju shpjegova jane Shtetet e Bashkuara te Amerikes, Britania e Madhe dhe Franca. Ky mendim juaji eshte krejt i gabuar, se vetem do te merrni me qafe ato nje million arabe se Izraeli do t'i hedhe jashte dhe asgje tjeter. Nuk do te beni e do te humbisni te gjitha te drejtat, se nuk do ju lene te beni nje veprim te tille kunder tyre, se po ate dite qe ju te filloni nje veprim ato do ju dergojne UNE-n, per t'ju ndaluar. Dhe, ne rast se ju nuk do te pranoni udhezimet e UNE-s, ju bijne vete e ju shkaterrojne. Po gjeni menyre me urtesi me amerikanet edhe me anglezet, e rregullojini me te bute e urtesi. Vetem prej kesaj mund te fitoni".

Megjithe, keto bisedime qe vazhduan pothuaj prej me teper se 5 ore nuk u arrit asnje marreveshje. Duket se ju shkonte mendja se Mbreti flet vetem per deshirat e amerikaneve e anglezeve, e kjo ishte krejt e kundert. Mbreti po i keshillonte, si nje mik i vertete arab, "qe mos te futen ne nje hendek, qe nuk kane per te dale kurre, po te gjejne menyre me diplomaci e ne urtesi per te rregulluar ne dy shtetet Palestinen. Eshte i vetmi solucion qe ishte. Dhe, kete pune duhej ta kishin bere me kohe qysh kur filluan te sjellin Zhuifet ne kohe lufte. Atehere do te kishte qene me lehte, qe ta kishin ndare edhe keto t'i instalonin ne pjesen e tyre".

Mbreti Zog, po te njejtat ua thoshte edhe amerikaneve si dhe britanikeve. Me kembengulje atyre ju thoshte se jeni duke i nxjerre dore pergjithesisht arabet, por gjeni nje menyre rregullimi per kete gjendje qe po vjen perdite duke u keqesuar. Dhe, ju thoshte: "Mos te bini ne ate kohe qe te mirren masa me arme. Se, atehere do te jete shume e veshtire, se Arabet jane teper te zemeruar dhe kane te drejte mbi gjithe keto pa drejtesira qe ju behen e te tjera".

Ja si ndodhi Incidenti i kryqezorit britanik ne Shqiperi

Mbreti Zog ne arenen nderkombetare propozon ndarjen ne dy shtete te Izraelit me Palestinen

Takimi me te jatin e Julian Emeri, shefi i kabinetit te Churchill

Semundja e rende dhe e papritur e princeshes Ruhije

Me daten 22 Tetor 1947 Kryqezori Britanik "Saumarez dhe Destrojer Volage" lundroi permes kanalit te Korfuzit dhe u ndesh ne mina detare, qe e shkaterruan gati krejt. Dyzet e kater marinare britanike mbeten te vdekur ne kete ngjarje te shemtuar e tragjike, qe u quajt "Incidenti i Korfuzit". Nje jave me vone Enver Hoxha i dergoi Organizates se Kombeve te Bashkuara nje note ku shpallte se luftanijet Britanike kishin shkelur ujerat tokesore te Shqiperise, me qellim qe te shkaktonin trazira ne Shqiperi. Incidenti qe po flitet eshte incidenti me i rende ne historine mes te dy vendeve.

"Na vjen miku britanik Excellenca e tij Emri, ish Minister Britanik, qe ishte mik i Mbretit Zog e i Mbretereshes Geraldine. Ai rreth Luftes se Dyte Boterore Emri ishte Minister dhe nje mik i ngushte i Mbretit Zog. Ai fliste gjuhen shqipe. Natyrisht,-kujton adjutanti- Mbreti dhe Mbreteresha u bene pritjet me miqesore, e ishin mysafir te Mbretit Zog". Emri ishte Baba i Julien Emrit. Nderkohe, edhe per interesat e Mergates, Mbreti shikon dhe sugjeron madje dhe Emeri, qe Vendet arabe te bejne kujdes me kolonet hebrej. Papritmas princesha Ruhije eshte rende. "Madhnia Tij Mbreti Zog eshte shume i merzitur prej semundjes se Princeshes Ruhije. Ajo eshte e detyruar te shkonte ne Kajro per nje konsulte me te gjere ne Spitalin Francez. Por, princesha eshte teper rende e shpresat e nje sherimi jane krejtesisht te erreta", kujton adjutanti

[Albo]

Nje armiqesi e tejkaluar

Eshte e veshtire, qe te sjellesh ndermend sentimentet e Mbretit shqiptar, kur ka takuar per here te pare, pas lufte, Familjen Mbreterore italiane. Sepse, keta te fundit mbanin ne koken e tyre edhe kuroren e Skenderbeut, qe eshte dhuruar nga Parlamenti shqiptar. Institucion, qe u instalua, pas largimit te monarkeve shqiptare nga vendi. Eshte vete monarku italian, qe ka bere demarshet e para te pajtimit, ndersa Mbreti Zog ka bere kortezine e rastit. Nuk kishte si te ndodhte ndryshe me zhvillimet nderkombetare te asaj kohe. Te dy mbreterit ne eksil duket se kane pak mundesi, qe te kthehen ne Atdhe. Te vetmet gjera, qe i lidhin ne kete te tashme, jane te perbashketa: Eksili dhe e Ardhmja. Per Mbretin italian duket se mundesite e rikthimit jane me te pakta dhe se mosha nuk ia lejonte nje gje te tille. Ndersa, Ahmet Zogu eshte gjithsesi jo shume i ri, por me me shume shpresa per tu kthyer ne vend. Ka nje kapital njerezor me te madh, qe e mbeshtesin dhe qe ai harxon tani energjite e tij me te medha, ne menyre qe ata te sistemohen. E kesaj kohe eshte edhe fillimi i mendimit te organizimit te tyre. Te gjithe ata duken te njesuar, pervec ne nje fare mase ben perjashtim grupi, qe ka bashkepunuar me pushtuesin gjerman. Te gjithe e pranojne mbeshtetjen e Zogut dhe drejtimin e tij. Ky i fundit kerkon me insistim, qe ka ardhur koha ne te cilen Mergata duhet te kete nje destine tjeter. Eshte me mire, qe ata te jene ne Vendet Perendimore, te cilat e kane pikasur realisht se kush eshte rregjimi i vertete komunist ne Shqiperi.

Kjo energji e ben altruist Mbretin shqiptar, qe nga ana e tij, di te fale edhe Mbretin italian ne mergim. Me vdekjen e Viktore Emanuelit te III, pjesmarrja e Zogut te I-re ne funeral tregon se koha i sheron te gjitha. Madje, edhe merine ndermjet dy monarkeve ne Eksil. B.an

Vdekja e Viktore Emanuelit te III

Mbreti Zog: Si ndihmova ish kundershtaret Mustafa Kruja, Mehdi Frasherin dhe Hiqmet Delvina

Mbreti italian ne eksil, Viktore Emanueli III, qe ne kohen e tij 'mbante' edhe kuroren e Shqiperise vdes ne Egjipt. Ne kohet e fundit, ai ishte pajtuar me Mbretin shqiptar. Dhe madje i biri i tij Umberto bashke me te shoqen ka shkuar ne audience tek Zogu i I, me rastin e semundjes se princeshes Ruhije. E papritur ka qene per Familjen e Savojes, kur ne ceremonine mortore merr pjese edhe Lartmadheria me Mbretereshen Geraldine. "Gjithkujt e sidomos italianeve ju beri nje pershtypje aq te madhe prezenca madheshtore e Mbretit Zog, ne varrimin e nje mikut te pare dhe armikut te fundit", kujton adjutanti. Po pershtypja e Mbretit Zog duket se eshte tradicionale. Sipas zakoneve shqiptare, ai e fal ate qe pranoi te mbante, kur ishte gjalle edhe kuroren mbreterore shqiptare. Ne kete kohe ne Egjipt mberrijne njerez te tjere te mergates shqiptare. Mustafa Kruja, qe ishte kryeminister ne kohen e fashizmit, pas plot 25 vjetesh, vjen dhe e takon mbretin. Bashke me te edhe Hiqmet Delvina dhe Mehdi Frasheri. Mbreti merr te gjitha masat per qendrimin e tyre, madje edhe duke i ndihmuar direkt. Por, situata eshte e rende ne rajon. Mbreti shqiptar e shikon se e ardhmja e njerezve te tij nuk mund te jete me ne vendet arabe, ashtu si ka shpresuar. Gjendja e keqe e 500 emigranteve shqiptare ne Siri e ben Zogun qe te insistoje per shpejtimin e afrimit te Mergates ne vendet Perendimore. Ne kete kohe, ashtu si pritej, per familjen mbreterore ndodh nje fatkeqesi. Ruhija, nje nga princeshat, pas plot gjashte vjet semundje te pasherueshme, jep shpirt ne nje nga spitalet me moderne te Kairos

Aleksandri 28 dhjetor 1947

Madhnia Tij Viktor Emanueli III, Mbreti i Italise vdiq ne Aleksandri me daten 28 Dhjetor 1947. Ceremonia e varrimit ju be me daten 29 Dhjetor 1947 ne oren 3 pasdite. Ne ceremoni ishte lajmeruar edhe Lartmadheria Tij Mbreti Zog. Ai mori pjese ne ceremonine e varrimit dh ishte i shoqeruar prej Madhnise Saj Mbretereshes Geraldine, kolonel Husein Selmanit, Princ Omer Farukut, Ministrit Kemal Mesarea dhe Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit.

Pasi mori fund ceremonia, Madhnia e Tij Mbreti Umberto, Princi Ramonof, Mbretnesha Giovanna dhe Gjenerali Gracioni dhe nje elite e madhe e shoqeruan Mbretin Zog deri jashte tek automobili. Aty, vecanerisht Mbretit Umberto dhe Mbretnesha Giovanna, ju shtrengoi doren duke i ngushelluar per kete humbje te rende.

Gjithkujt, por sidomos italianeve ju beri nje pershtypje aq te madhe prezenca madheshtore e Mbretit Zog ne varrimin e mikut te pare dhe armikut te fundit. Po pershtypja e Mbretit Zog ishte tradicionale, ashtu sic ju ka hije zakoneve shqiptare. Gjithkushi e admiroi dhe pothuajse te gjithe e shoqeruan deri tek automobili, kujton adjutanti.

"Madhnia e Tij, Mbreti porsa mberriti ne shtepi e gjeti te motren Princesen Ruhije shume semure. Kjo kishte 6 vjet, qe vuante nga kjo semundje e pasherueshme. Saqe edhe Madhnia e Tij Mbreti Faruk me gjithe te motren erdhen. Bashke me ta ishin me teper se 12 doktore e profesore. I thirren duke i dhene gjak deri ne mengjes. Deri diku dhimbjet u qetesua provizorisht. Mbreti Faruk nuk do te harrohet kurre, sepse per te gjithe naten ka qendruar bashke me Mbretin Zog", vijon adjutanti.

Meqe, Princesha eshte shume rende, kujton per kete dite kolonel Hysein Selmani- konsultacioni i Profesoreve keshilluan Mbretin, qe tashme kishte pak shprese. Ata keshilluan qe ta dergojne ne spitalin francez ne Kairo. Mbasi, aty kishin ardhur disa vegla te reja, elektrike per kete semundje. Kishte mundesi qe t'i behej ndonje permiresim. Po nga ana tjeter, Mbretit doktoret ja thane haptas: "Se shpresa eshte 2-3 perqind. Kjo ishte vetem per te hequr merakun".

"Madhnia e Tij Mbreti Zog me gjithe Mbretereshen Geraldine e Princeshat, si edhe suiten, vendosen dhe me date 2 Kallnor 1948 u nisen per ne Kairo. Te gjithe ishin bashke me Princeshen e semunde Ruhije. Menjehere, te nesermen, shkuam me te gjithe profesoret ne Spitalin Francez. Aty ishin edhe specialistet franceze me makinat me moderne. Filluan te gjithe konsultacionet. U bene analiza e te tjera. Por gjendja vazhdonte te ishte mjaft rende".

Doktoret nuk mbeten aspak te kenaqur, megjithese i bene disa kura,-vijon adjutanti. Qellimi ishte vetem per ta qetesuar dhe jo tjeter. Aty, doktoret e keshilluan Mbretin qe ta shtrojne ne spital, sepse kishte te gjitha mjetet e nevojshme por shpresa e shpetimit pothuaj ishte e prere. Keshtu, Madhnite e Tyre, Mbreti dhe Mbretnesha shkuan ne nje shtepi, qe e kishin marre me qera. Aty mbeti e motra, Princesha Sanije.

"Ne cdo dite, gjendja vjen vetem duke u dobesuar edhe me teper. Mbreti Zog eshte shume i merzitur, sepse ishte njera nga motrat me te urta dhe kishte 6 vjet qe vuante nga kjo semundje", kujton adutanti.

Kairo 5 kallnur 1948

Mbreti ishte i lodhur, shkruan per kete dite adjutanti. "Shkoi per te pushuar pak, kur menjehere erdhi Madhnia e Tij Mbeti Faruk bashke me Doktor Reshatin. Pasi pyeti per shendetin e Princeshes, Mbreti shqiptar i tha se: Gjendja eshte mjaft e rende. Motren e shtrova ne spitalin francez, se keshtu me keshilluan profesoret. Atje paska disa vegela moderne, por kete e din me mire doktor Reshati". Pas ketij bisedimi, menjehere filluan bisedimet permbi ngjarjet e Palestines. Mbreti Faruk ishte teper i merzitur. Dukej se nuk e linin te qete. Gjithnje e nxisnin se do te ishte me mire te merrte masa lufte, se keshtu nuk shkonte. Myftiu i Jeruzalemit kishte ikur me 2000 vete e erdhi ne Kairo. Dhe, e gjithe kjo gjendje varej prej Mbretit Faruk. Arsyeja se ky ishte shteti me i madh dhe me i pasur. Mbi te gjitha, rendesia e situates ketu peshonte me shume.

Mbreti Zog gjithnje e kundershtonte per nje akt te tille. Lartmadheria e keshillonte per urtesi e per te biseduar me amerikanet dhe britaniket e francezet. "Per te gjetur nje muzivene te pershtatshem per te dy popujt. Dhe, e vetmja menyre ishte per te ndare ne dy shtete, Palestinen. Natyrisht, edhe juve (egjiptianeve) do t'ju kushtonte nje front i madh. Por, me teper anglo-amerikanet do te bejne pagesen me te madhe, se shkulja e familjeve kerkon nje shpenzim per instalim".

Mbreti Zog vazhdoi duke i thene: "Une ju dua si nje vella qe ju kam. Po ju them ate qe une parashoh. Ne rast se beni nje gabim per te marre masa ushtarake, kjo do te jete nje humbje. Do te mbetet e pa permiresuar per ju, si edhe ata nje million arabet do ju vijne ne vendet tuaja. Keshtu, Zhuifet menjehere do ta okupojne krejtesisht Palestinen. Sic, ua kam thene shpeshhere, se izraelitet kane Britanine e Madhe dhe Ameriken e Francen mbrapa. Ato, qysh se i kane instaluar aty, i kane siguruar me te gjitha si politikisht dhe financiarisht. Per me teper nuk lene qe t'i sulmoni aspak juve. Kete duhet ta merrni ne urtesi dhe me biseda me britaniket, por dhe me amerikanet e francezet. Formoni nje komision nga elemente mjaft inteligjente: si Xhemil Madam Begu dhe zgjidh nje nga Egjypti si Nehas Pashen; po ashtu nga Jordanija nje person te njohur; gjithashtu merr Chamunin ose Charren ne Liban. Pra beni nje komision qe jane edhe miq e te njohur mire prej tyre. Keta patjeter do te gjejne nje menyre rregullimi".

Po ashtu, ai e keshilloi mikpritesin e tij egjiptian se:"Vecanerisht, ne asnje menyre nuk duhet qe arabet palestinezet te lene vendin e te ikin ne vendet e ndryshme si ne Egjypt, Siri, Liban e Jordani. Nuk eshte mire, se vendi perfaqesohet prej njerezve e jo toka pa njerez. T'i keshilloni te rrijne urte e mos t'i japin asnje shkak grindjeje dhe te durojne. Prej ketyre, mos te shkaktohet asnje nderhyrje se Zhuifet mund t'ju japin shkak por arabet duhet qe te shohin punen e tyre".

Me keto fjale, ata hengren darke e kane qendruar deri ne oren 2 pas mesnate. Mbreti Faruk shkoi dhe monarku shqiptar e percolli deri tek automobili. Ai ishte vete i treti. Shkuan bashke me Doktor Reshatin, Qerim Sabitin. Pak caste me vone, kujton adjutanti, Mbreti pyeti pak Princeshem Sanije ne Spital per Ruhijen. Princesha iu pergjigj se "flen pak por nuk eshte mire". Pastaj mbreti shkoi e fjeti. Ai i tha kolonel Husein Selmanit: "Per cdo gje me lajmeroni, e ti flej ketu ne sallon".

Kairo 8 kallndor 1948

Sot me daten 8 janar 1948 Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina me gjithe familje zbriten ne Aleksandri. "Menjehere na lajmeruan, shkruhet ne kujtime- dhe kolonel Husein Selmani ju tha qe te zene vend ne Aleksandri". Ai vete mori persiper qe do telefononte porsa te dilte Mbreti ne sallon. Ata e pyeten per shendetin e Princeshes dhe koloneli ju tha shkurt se nuk ishte mire.

Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina, qe benin pjese ne Keshillin Mbretnor lajmeruan menjehere Ministrin e P. Jashtme dhe te Mbrendshme Egjyptiane, qe do te qendrojne ne Aleksandri. "Ne kete menyre menjehere urdheruan autoritetet e Aleksandrise", vijon adjutanti.

Kur Mbreti Zog doli ne sallon, kolonel Husein Selmani i parashtroi se Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina erdhen ne Aleksandri me gjithe familje.

"Ju thashe qe te qendroni atje, i tha ai mbretit- e njekohesisht lajmeroni Ministrin e Jashtem dhe Ministrin e Brendshem Egjyptian. Kjo, ne menyre, qe te jene te lire per te qendruar ne Aleksandri".

"Shume mire,- tha Mbreti- qe paskan ardhur". Pastaj vijoi duke keshilluar adjutantin: "Sa te kthehem ne Aleksandri do t'i therras e kam per te biseduar mbi shume probleme me ta. Mos te merziten, jepu te falat".

Kairo 9 janar 1948

Me daten 9 Kallnur 1948 erdhen nga Italia ne Kairo Mustafa Kruja, Omer Beshiri, Ago Agaji, shkruhet ne kujtime. Ata menjehere i telefonuan kolonel Husein Selmanit, mbi arritjen dhe se ndodheshin ne Hotel "Hilio-Polise". Kolonel Selmani, prape lajmeroi Ministrin e Jashtem dhe ate te Brendshmin Egjyptian edhe per keta. Duhej bere kjo, ne menyre qe ata te lejoheshin per te qendruar ne Kairo. Pastaj menjehere hyri tek Madheria e Tij Mbreti Zog. I parashtroi ardhjen e tyre dhe masat e marra. Madhnia e Tij Mbreti e urdheroi:" Neser ne oren 10, para drekes te vinin ne audience: Mustafa Kruja, profesor Omer Beshiri dhe Inxh.Aga Agaj".

Menjehere te nesermen ne oren 10 erdhen ne audience.

"Madhnia e Tij Mbreti Zog I i priti shume mire te ardhurit, sidomos Mustafa Krujen. Kete personalisht kishte nje kohe prej 25 vjeteve qe nuk e kishte pare. Po ashtu edhe tjetrin Profesor Beshirin dhe po ashtu edhe Inxh.Ago Agajn. Nuk i ndaloi shume paskesaj, se kishte per te shkuar ne spital, per te pare te motren. Qe vazhdonte te ishte teper rende. Ju tha qe te vijne te nesermen per dreke dhe me urdheroi per te thirrur Mbretneshen dhe Princin Trashegimtar Leken. Kur i pane, atyre u jane mbushur syte me lot e nga mallengjimi dhe as qe munden me fole", shkruan adjutanti.

Ne Egjypt filluan greva. Me teper ka probleme ne Universitare per cdo dite. Kjo ishte pergatitur nga agjentet e huaj e sidomos te Rusise Sovjetike qe qarkullonin haptazi gjithkund. Ata kishin fut hunden ne te gjithe dikasteret, ne polici, ne dogana, e pothuajse shume edhe nder oficeret. "Situata vjen duke u keqesuar, sa me teper e nuk eshte aspak e lehte qe te sigurohet qetesia. Cdo kabinet qe vjen nuk ka mundesi te stabilizoje qetesine e vendit. Si Kairo, por me teper Aleksandria dhe Ismailija jane te mbushur me te huaj, saqe nuk njihen se qysh tendenca zhvillojne. Por, me teper jane agjente sovjetike", shkruhet ne kujtime.

Kairo 15 kallnor 1948

Komiteti i emigracionit ne Siri dergoi nje raport urgjent mbi gjendjen kritike te emigrates shqiptare ne vend. Ja si shkruhej aty: "Tani ne Siri kane ardhur me teper se 2000 refugjate palestineze. As atyre nuk dine se qysh t'ju bejne, dhe 500 vetet tane jane ne nje situate mjaft te veshtire. Kryetari Republikes Excellenca e tij Kueatly, perpiqet por nuk kane buxhet per asgje. Merrni masat e shpejta".

Madhnia e Tij Mbreti Zog urdheroi kolonel Husein Selmanin, per te thirrur menjehere Excellencen e tij Peterson. Qe mundesisht te paraqitej tek Mbreti ne Kairo, se Petersoni, per fat ndodhej ne Athine. Ai brenda dites erdhi me aeroplan dhe u paraqit tek Mbreti Zog. Natyrisht Mbreti i kerkoi te falur dhe e falenderoi qe menjehere u paraqit.

Pasi u pershendeten, shkruhet ne kujtime Mbreti Zog thirri kolonel Husein Selmanin dhe e urdheroi te kendonin raportin e komitetit qe vinte nga Sirija. Aty Peterson u prek shume dhe u kthye nga Mbreti Zog e tha: "Madhni, leri sa u perket shqiptareve. Keta menjehere i rregullojme. Por, pse u be ky gabim i madh prej arabeve. A nuk kane menduar pak se ku jane e ku vene me nje rruge qe ka per t'i germosur shume keq?! Ashtu, sic thuhet, me teper se 100.000 Palestiniane arabe jane larguar nga vendi i tyre. Por kjo shkon ne favor te Zhifeve. A nuk kane menduar pak,- tha Petersoni. Madhni me te vertete me lejoni t'ju them se jeni shume largpames. Keni bere shume mire qe ndaluat emigraten, qe mos te transferoheshin ne vendet arabe. Sot do te ishte nje katastrofe e madhe".

Petersoni tha pas kesaj:" Neser do te shkoj vete ne Siri. Do te iki vetem per rregullimin e emigrates shqiptare, derisa t'i transformojme ne vendet, qe do te caktohen. Pas kesaj, nje pjese mund t'i dergojme shpejt ne Australi. Kemi marre pergjigje mbi pranimin e nje pjese dhe tha se mos keni asnje merak per shqiptaret. Ata i rregullon tani organizata", tha ai.

Para se te nisej Petersoni, Mbreti Zog I i kerkoi: "Nuk ka asnje mundesi qe t'u ndihmohet edhe ketyre refugjateve palestineze. Ata kane mbetur rrugeve me gjithe familjet".

"Jo,- i tha Petersoni,- kjo eshte nje tjeter pune. Nuk hyjne ne fondet e emigracionit. Keto jane pune inatesh dhe ata duhet t'i administrojne ata, qe i kane keshilluar per te ndjekur kete rruge. Ne asnje menyre organizata jone nuk mundet. Kete mund ta beje vetem Lidhja e Kombeve, kur mund te gjendet ndonje ujdi ne mes arabeve dhe Izraelit. Vetem keshtu mund te merren masa". Me keto fjale e shoqeroi kolonel Husein Selmani deri ne Aeroport te Kairos. Zyrtari i larte i emigracionit u nis per Damask te Sirise. I telefonova Salih Muftise, qe me gjithe Komitetin ta presin ne aeroport te Damaskut Syrie, kujton adjutanti.

Por sa kishte qene nis Petersoni erdhi Mbreti Faruk. Ishte shume i merzitur dhe hyri ne sallonin privat te Mbretit. Atje biseduan shume, por vetem ata te dy Mbreterit. Vetem degjuam fjalet kur i tha Mbreti Zog Mbretit Faruk, qe i ishte lutur Drejtorit te Emigracionit, qe po te kete mundesi te ndihmohen edhe emigrantet palestiniane. Ata kane mbetur me gra e femije rrugeve dhe jane mos me keq. "M'u pergjigj qe jo,- i tha Mbretit Faruk, -organizata jone nuk mund te perzihet ne ate, pervec UN-as e kjo me tha eshte shume e veshtire". Dhe, ishte shume i prekur, sipas adjutantit, sepse u mor nje mase e tille, me u mendu mire.

Vdekja e princeses Ruhije me 31 janar 1948

ne spitalin francez ne Kairo

Me daten 31 Janar 1948, ne oren 6.40 pas dite Princesa Ruhije dha shpirt ne Spitalin Francez ne Kairo. Ishte dita e xhuma. Kur vdiq prezent ishte Mbreti Zog, Mbreti Faruk, Mbreteresha Geraldine, Princ Omer Faruku dhe Princeshat. Bashke me keta ishin edhe shume miq te tjere. Dhe, kuptohet se e gjithe suita e pallatit shqiptar aty. Si u bene te gjitha formalitetet fetare, trupi u vendos ne arkivol. Pastaj me ceremoni te madhe u dergua ne shtepine ku banonte Mbreti Zog. Dhe, per te gjithe ate nate, me qindra vete dhe po ashtu gjithe trupi diplomatik dhe elita egjyptiane burra e gra, ishin grumbulluar ne sallonet derisa u be mengjezi. Ne ate kohe, te gjithe u shperndane per nje ore per t'u veshur me xhaketa tai.

"Menjehere erdhen nga Aleksandria Madhnia e Tij Mbreti Umberto dhe Mbretnesha Giovanna, Princi Ramonof, dhe e gjithe kolonia shqiptare ne Aleksandri, shkruhet ne kujtime. Ne oren 11.00 filloi ceremonia afer Gropit Sulejmane Pashe. Para Xhamise ishte vendosur cadra e zakonshme. Nje skuadran kavalerie e shoqeronte karrocen dhe bashe me ta edhe nje batalion ushtare. Ndersa kapanoni mbante prezencen e Mbretit Zog, Mbretit Faruk, Mbretit Umberto, Princit Trashegimtar Mehmet Aliut dhe gjithe princat egjyptiane, Qeveria, Trupi Diplomatik. Pothuaj ishin me shume se 5000 vete ne Funeralin, ku u varros ne Teqen Mangalli".

Pasi u mbarua ceremonia e varrimit, te gjithe deshen t'i jepnin doren Mbretit Zog. Por, ai ju tha se me zakonet shqiptare dora jepet tek shtepia. "Dhe, sonte do te jepet nje pershpirtje ne Xhami dhe do te hame nje darke ne Hotel Shpette", u tha ai te pranishmeve. Keshtu e shoqeruan Mbretin te gjithe deri tek shtepia. Aty nje pjese qendruan ne sallone, nje pjese ne Bahce dhe me vone te gjithe shkuan ne Xhami. Si ata qe ishin Mohamedane e te tjereve u tha ne ora 9.00 te mbremjes te shkonin ne Hotel Shepet. Aty ishin rezervuar sallone per 260 vete me te gjitha gjerat.

"Nuk mund te lihet pa u shenuar bujaria teper burrnore e miqesore e Madhnis Tij Mbretit Faruk, qe vepra e Tij, ne kete rast mbetet gjithmone e gjalle ne zemrat e gjithe shqiptareve. Ai, shkruan adjutanti i mbretit- beri me teper se duhej bere, si ne cadren, por dhe ne ceremonine ushtarake e te tjera".

Mbreti Zog per 10 dite me rradhe priti vizita ne Kairo. Atij i vinin nga te gjitha anet, telegrame, letra me mijera. Prej ketyre, ato qe ishin te nevojshme, menjehere u falenderuan. Dhe, sa per te tjeret, pergjigja u be me vone kur u kthyem ne Aleksandri, sepse atje kishim te gjitha arshivat.

Ajo qe ishte interesante ne kete kohe kishte te bente me faktin qe: Pergjigjet e notave qe ju ishin derguar Shteteve persa i perkiste emigracionit Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe, Frances, Australise, Kanadase te gjitha na ishin pergjigjur. Ne edhe i patem njoftuar komisariatit P.ne Gjeneve, qe ishin pranuar. Madhnia e Tij Mbreti Zog, me gjithe Mbretereshen e Princeshat, si dhe Suiten me daten 12 shkurt 1948 u kthyen ne Aleksandri. Aty edhe nje here u dha nje pritje per kolonine shqiptare, e greke per ngushellime. "Me vone Mbreti u qetesua, shkruan adjutanti- por asnjehere nuk ishte i qete se sa mbarohej nje gje dilte nje tjeter, gjithmone me telashe".

Aleksandri 18 shkurt 1948

Madhnia e Tij Mbreti Zog mblodhi Keshillin Mbretnor, nen kryesine e vet, ku mirrnin pjese: Mehdi Frasheri, Hiqmet Delvina, Musa Juka, Husein Selmani, Kemal Mesareja, Sotir Martini, Abdyl Sula. Mbreti i vuri ne dijeni qe programi i parapare mbi instalimin e emigracionit ne Shtetet Arabe u pezullua. "Kjo, jo prej Shteteve Arabe, por prej meje, u shpjegoi ai: Sic po e shihni se gjendja ne mes Zhuifeve dhe Arabeve Palestineze eshte teper kritike. Po ikin me mijera arabe e dalin ne ato vende si ne Siri, Jordani, Egjypt, Liban dhe kane mbetur mos me keq".

Pastaj e urdheroi kolonel Husein Selmanin per te lexuar raportet e fundit, qe dergoheshin nga Komiteti yne prej Damasku ne Siri. Ata kerkojne nje ore e me pare per te marre masa per t'i larguar prej kendej. Sipas kesaj, thirra Drejtorin e Iros, Excellencen e tij Peterson. Ai menjehere u nis per Damask dhe me siguroi se persa ju perket shqiptareve, do te mirren te gjitha masat me ushqime, banim, mjekime dhe deridiku me veshmbathje.

"Mos keni as me te voglin merak, me siguroi ai.

Vecanerisht, kemi marre te gjitha pergjigjet e notave, qe ju paten drejtuar Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe, Frances dhe Kanadase e Australise, e lexuan te gjithe pergjigjet. Ato jane krejtesisht ne favor dhe jane urdheruar organizatat per te marre masat e shpejta".

Pasi u lexuan keto gjera persa i perkiste emigracionit, Mbreti ju vuri ne dijeni mbi delegacionet greke. "Shpeshhere kane ardhur te bisedojne, ka thene Mbreti- por pa ndonje rezultat. Ata, si gjithmone dhe prej meje kane marre pergjigje te njejta, si ketu po ashtu edhe ne Londer rreth Luftes Dyte Boterore. Dhe, ua kam thene ne forme te prere, qe pa hequr dore nga kerkesat ne token shqiptare, asnje marreveshje me ne nuk keni. Eshte e kote qe te bisedojme dhe si miq kur te deshironi hajdeni. Por, jo per bisedime te tilla".

Pastaj Mbreti ju foli mbi situaten shume te nderlikuar: "Une, si mik i arabeve, i kam keshilluar. I kam mbledhur me duzina heresh ketu, duke ju bere te ditur se izraelitet, qe i shpetuan nga shpata e Hitlerit, nuk lejojne me shpaten tuaj kundrejt tyre. Natyrisht, i kam keshilluar qe te zgjedhin kater persona te njohur mire dhe miq te Anglo-Amerikaneve. Ata, sipas meje, duhet te ishin nje Egjyptian, nje Syrian, nje nga Jordania, dhe nje Libanez qe te mirren vesh ne urtesi per rregullimin e dy kombeve. Kjo do te behej duke i ndare ne dy shtete ne kontrollin e Anglo-Amerikaneve e Francezeve si ekonomikisht dhe politikisht, sepse perndryshe keto e kishin te humbur kryekeput luften".

"Po te njejtat propozime, u tha mbreti- e bile edhe me rende ua kam propozuar edhe Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe, ashtu si Frances. Pra, qe te shpejtojne ne ndalimin e ngjarjeve te Arabeve e Zhuifeve. Me kete menyre keni humbur pothuaj 100 milion arabe, saqe agjentet turbullues qarkullojne gjithkund, ne vendet arabe, e sidomos ne Egjypt. Ata i kane futur hundet gjithkund dhe kane arritur deri ne dezerte te paguajne te holla dhe duke dhene instruksione. Ata jane te veshur me rrobe arabe galabina, e te tjera. Por, nuk degjojne e na vjen keq po qysh me ba", u sqaroi ai bashkebiseduesve te tij.

Me keto bisedime, per heren e pare, u shperndane. Edhe Mbreti ishte pak i lodhur nga vdekja e princeshes e shkoi per te pushuar.

*Prishja e Shqiperise me Jugosllavine

*Mbreti Zog: Enver Hoxha nuk eshte armiku im



*Mbreti:Po u sulmua Shqiperia nga Greqia, une do te luftoj me 20.000 veta per atdheun

*Formimi i Komitetit "Shqiperia e lire"

*Edhe njehere per problemin arab

Marredhenia teper miqesore ne mes Jugosllavise dhe Shqiperise nuk mund te shkonte me tej. Shkak per kete ishte se historikisht vendet e kane pasur te veshtire bashkejetesen miqesore me njera-tjetren. Dhe, keshtu nuk mund te ndodhte ndryshe edhe ne vitin 1948 "Urrejtja kunder Jugosllavise ka filluar brenda nje dite. Komunistet shqiptare kane grisur duke i hedhur poshte gjithandej fotografite e Titos. Ata menjehere i nxorren brenda 24 oreve te gjitha oficeret, tekniket e cdo lloj organizatoresh jugosllave dhe shoqerite tregtare dhe industriale shqiptaro-jugosllave", shkruan adjutanti. Midis te dy vendeve madje edhe u prene relatat diplomatike. Ne kete kohe te veshtire per Shqiperine, Greqia i shpalos hapur interesat e saj. Zogu i I, qe ka edhe pervojen e sjelljes greke gjate pushtimit fashist nuk mund te harroje kollaj. Mbreti u thote perfaqesuesve greke: "Enver Hoxha nuk eshte armiku im se eshte shqiptar. Nuk eshte grek. Une ne mbrojtjen e Shqiperise me gjithe fuqite e mia jam i bashkuar me ato qe mbrojne Shqiperine". Madje ai shkon edhe me tej, kur thote se po u sulmua Shqiperia, ai do te luftoje vete i 20.000 me burra. Eshte koha, kur formohet Komiteti "Shqiperia e Lire" dhe shtrohet edhe njehere per zgjidhje problemi i madh arab. Gati ka ndodhur ashtu si ka paralajmeruar Mbreti shqiptar. Por, per kete eshte vone. Izraeli, qe ne lindjen e tij, ka treguar se eshte me shume se nje fuqi e zakonshme ne kete rajon.

[Albo]

Pse nuk vepron ndaj komunisteve

Zogu i I eshte me vizionar se greket, te pakten, nga kujtimet qe vijne nepermjet adjutantit te tij. Greket e lusin, nepermjet dergatave te tyre te pafundme, qe ai te nderhyje, krahas tyre kunder komunisteve. Edhe shkaku, qe i kane gjetur, eshte i justifikuar: Komunistet te kane perzene nga Froni, i kujtojne ata. Ne kete djallezi greke, Mbreti shqiptar eshte i qarte. Komunistet jane shqiptare dhe detyrimisht jane me te mire se greket. Kjo i alarmon greket dhe Zogu ne te gjithe median greke tregohet si i lidhur me komunistet. Por, monarku shqiptar i ka kaluar vete ne kurriz veshtiresite, keshtu qe eshte shume i qete me akuzat e reja.

Nje takim, qe edhe ne kujtimet tona mbetet sekret, eshte ne kete kohe i funksionarit ushtarak francez ne Tirane. Ky takim e ben Mbretin me largpames. Ai i drejtohet menjehere ne informacion te gjere te gjithe publikut shqiptar. Duke i shprehur besimin dhe duke i kerkuar forcimin e tij. Kjo i terbon fqinjet e Shqiperise, qe per here te pare, shikojne nje "Aleance" panshqiptare. Mbreti Zog, qe e njeh me mire se kushdo psikologjine e bashkeatdhetareve te tij, eshte i qarte. Nuk mund te kete prosperitet te Shqiperise, nese ka probleme me kufijte. E nese pretendimet e grekeve per 'Vorio-Epirin' do te vazhdojne, ai u kujton grekeve, se kunder pervec komunistit Enver Hoxha do te kene edhe fuqine e tij. Eshte kjo koha, kur ndoshta edhe komunistet jane te qete me mbretin. Nje vezhgim i kujdesshem shikon nje veprim tjeter me te matur te mbretit. Kur komunistet lindore e kane uzurpuar Egjiptin, atij i duhet te kujdeset si bari per Mergaten shqiptare. Nga larg, ai u jep nje sinjal komunisteve, qe nuk i nget, sepse edhe ata duhet ta lene te qete. Nje mase, qe e trajtuar si te duash, ka si vleresim nje gje te vetme: Lidhjen per Shqiperine dhe shqiptaret. B.an

Propoganda komuniste ne vendet arabe

Mbreti Zog tregon se pse nuk deshi qe te permbysen komunistet

Nje takim i befte me Atasheun ushtarak francez ne Tirane e ben mbretin qe t'i drejtohet menjehere shqiptareve me nje deklarate. Ai eshte kunder hedhjes poshte te qeverise se Tiranes, sepse kjo do te shkaktoje nje ngacmim ne kufijte jugore te saj. Megjithese sekret, Mbreti, duket se nga takimi me zyrtarin francez ka nxjerre mesimet e tij. Te cilat kane te bejne me mosmarrjen e asnje veprimi, qe mund t'i jape dore te lire interesave greke ne Jug te Shqiperise. Athina zyrtare zemerohet dhe ca me keq klanet e saj te shtypit. Kjo nuk e shqeteson Mbretin, qe i duhet te kushtohet Mergates shqiptare, ne kushtet e reja qe krijohen. Mbreti ka folur per t'i zhvendosur ne SHBA dhe ne Evrope njerezit e tij dhe eshte duke e parapare shume mire situaten e Egjiptit. Per Mbretin ditet ne Egjipt jane te numeruara. Eshte kjo arsyeja e fundit, qe ai vendos qe te shikoje mrekullite fareonike. Nderkohe komunistet ne Egjipt jane kudo. Zyrtaret vendas hapin syte me sasine e informacionit, qe zoteron mbreti shqiptar: "Ka me teper se 300 agjente te stervitur mire per ato qellime qe u jane ngarkuar, e keto me kohe kane mberritur te fusin njerezit e tyre ne te gjithe administraten egjyptiane", u thote ai

Penetrimi komunist ne Egjypt

Mbreti Zog ishte informuar ne saktesi mbi levizjet e agjenteve sovjetike ne te gjitha vendet me me rendesi te Egjyptit, shkruhet ne kujtime. Nje shembull: Ne Ambasaden Sovjetike, ate polake, hungareze, bullgare qe keto jane te gjithe nen programin sionist, te gjitha dirigjohen me nje program sovjetik. Ka me teper se 300 agjente te stervitur mire per ato qellime qe u jane ngarkuar. Keta me kohe kane mberritur te fusin gjurmet ne te gjithe administraten egjyptiane.

Kete gje, Mbreti Zog ja kishte thene shume here Mbretit Faruk. Bile, kjo ka qene dhe kembengulja per mos t'i dhene shkak nje lufte me Zhuifet ne Palestine. Sepse, i gjithe ekipi egjyptian ishte i helmatosur nga propaganda qe gjithkund zhvillonin agjentet sovjetike. Ne muajin Maj 1948 u zbulua haptas propaganda komuniste me nje menyre gjoja kunder kapitalizmit e kunder monarkise e te tjera. Ata kane mundur te stabilizojne njerezit e tyre gjithkundi, shkruhet ne kujtime: ne porte, ne shkolla te larta universitare, ne ushtri, ne polici dhe ne te gjitha fabrikat. Ne cdo dikaster, ata kane elementet e tyre. Shetitja e ketyre agjenteve, cilesohet ne kujtime- eshte me pasaporte diplomatike. Neper dezerte nuk kane nje pengese e sidomos ne Aleksandri dhe Tanta, e Port Sait. "Ata jane te vendosur rrenjesisht dhe mos harroni,- i keshilloi Mbreti Zog,Mbretin Faruk dhe zyrtaret e tjere, qe ishin me te-me sa me ekziston mua, prej informatoreve te mij brenda e jashte Egjyptit dhe sic ua kam spjeguar shume here, tani po jua them edhe juve. Ishin Mbreti Faruk dhe ne prezencen e tij ishte edhe Presidenti Sirian Excellenca e tij Kueatly, Myfti efendiu i Jeruzalemit Hysein Efendis, Xhemil Madam Beut. Sot ka arritur mese 60 perqind populli Felahe Egjyptian, qe eshte i helmatosur ne favor te komunizmit.

Po ju jap disa shembulla te vegjel, vijoi monarku:

1-Ketu ne Aleksandri eshte nje qender nen sherbimin e "Alexis Dehtiareff" me nje bashkepunetor te tij "Cheborine". Keta kane mundur te vijne ne vend dhe te helmatosin ne idera sioniste pjesen nder 'autoritete, shkolla, fabrika, polici, oficere'. Ne cdo dikaster kane agjentet e tyre. Mos harroni se vetem ne Aleksandri jane me teper 200.000 te huaj prej cdo nacionaliteti. Dhe, ketu mund te thuhet se jane 6000 agjente, qe zhvillojne propaganden komuniste nen sovjetet, te cilet qarkullojne lirisht neper dezerte e gjithkundi. Ata shperndajne dhe te holla dhe propaganda ne oficere eshte krejt kunder Monarkise.

2-Ne Port Said eshte nje shef dhe agjent sovjetik 'Hammed Terra' dhe 'Masri Effendi, T.Kravtchenko'. Ky eshte nje i rrafinuar me kohe ketu dhe shume i rrezikshem. Ata kane mberritur qe nje mbremje te vijne ne qarkullim brenda celulave te vendosura dhe te therrasin ne vend te Monarkise "Rrofte Rusia Sovjetike, Rrofte Republika Demokratike Sioniste". Ata kane treguar fotografite e Stalinit e te Molotovit dhe po agjentet e tyre te blere te vendit i shperndajne shpesh ne dezerte. Dhe, atje ku vdes nje Felah ose Bedevi, ata i dergojne 100 lira nga ana e Rusise. Por edhe te semureve i ndihmojne dhe po ashtu edhe te vobektit.

3-Ne kete raport, qe eshte me teper se i vertete, eshte dhe Ambasadori Egjyptian ne Kremlin "Mohamed Kammel El Bindarip Pasha".

Me gjithe kete eshte edhe 'Dr.Ahmed Kemal Bej', i cili eshte nenpunes i Ministrise Tregtise Egjyptiane dhe kryetar i Delegacionit egjyptian ne Moske. Keta me nje shumice personeli bejne dhe lehtesojne propaganden sovjetike. Ata 'lene edhe vajzen e Ambasadorit Nadia Bindari Pasha'. Ju e dini, qe kjo me eshte acik sic e kemi kuptuar edhe ju vete. Nga ana e tyre, njerezit e Ambasades te Kremlinit cdo agjent sovjetik qe shkon per t'u bere vizite e merr vizen ne pasaporten diplomatike pa as me te voglin hetim. Ata i japin vizen per ne Egjypt. Sepse keta jane te lidhur me oficeret sovjetike, qe jane agjente te persosur. Dhe 'chef i Intelegjent Servisit' dirizhon jo vetem misionin e tij ne Ambasaden Sovjetike, por dhe ate te Polonise, Cekosllovakise, Hungarise, Bullgarise dhe te Jugosllavise. Eshte "Alexis Dehtiareff" me shokun e tij "Cheborine". Keta jane njerezit qe me teper po qendrojne ne Aleksandri.

Po te deshironi, vijoi mbreti- ju dergoj nje kopje te ketij raporti se ka detale shume me teper se sa kemi biseduar dhe ne hollesi. Pra, kjo eshte nje mekat per informacionin tuaj. Vetem se ky raport nuk duhet qe te mirret vesh, se jo per mua, por per juve eshte mire, sepse nje dite do ju gjejne ne gjume. Te gjitha pergatitjet jane bere dhe duhet te jeni te sigurte se 60 perqind te popullates egjyptiane jane te drejtuar ne kete rruge. Jane nje pjese e madhe e oficereve te rinj dhe shume studente universitare. Pra, jane shume gjera, por do te kuptoni me mire kur do ju dergoje nje kopje te raportit", e perfundoi mbreti fjalen e tij.

Madhnia e Tij Mbreti Faruk dhe Shyqri Kueatly, Myftiu i Jeruzalemit si edhe Xhemil Madam Beu u preken aq rende dhe u tronditen aq shume sa Mbreti Faruk ju kthye Mbretit Zog duke i thene:

"Jo vetem se ju faleminderit, por ju ka vella te madh. Edhe une deri diku kam qene ne dijeni por jo kaq. Kam per te marre masat, por gradualisht dhe pa bere buje".

Mbreti Zog i tha: "Nuk duhet te bini ne sy aq teper. Ketu gjendja ka arritur saqe jane te kompromentuar te gjithe. Ju thashe se presin diten programore, por duhet te keni nje kujdes te madh ne oficeret. Ketu duhen te mirren masa te shpejta e disiplinore. Pastrojeni mire ushtrine, sepse nje dite ju zene ne lak. Duhet te veni nje qeveri te forte, e me plot influence, qe te mundi pak a shume te veje nje rryme qetesie, dhe gradualisht te beje pastrimin e dikastereve. Kjo qeveri duhet qe te kete relata te mira edhe me Ameriken se ato kane nje informacion mjaft te forte dhe nuk ju intereson komunizmi ne Majen-Urjente. Duhet te keni kujdesjen me te madhe ne oficeret. Keta jane mjaft te nderlikuar dhe kane idera te kunderta. Ne Qeveri vini Nehas Pashen me Eakfin, por ne eshte se e pranon. Sot nuk eshte e lehte per te marre nje pergjegjesi ne kete lemsh qe eshte krijuar. Sikur mos te ishte bere lufta e Palestines, nuk kishte per te gjetur kaq shesh te lire ky mikrob. I thirrni Nehas Pashen dhe ngarkoni te gjithe Qeverine duke i dhene te gjitha kompetencat per stabilizimin e qetesise. Deri diku e mos humbi kohe, se koha nuk ju prêt. Mund t'ju ngjasi dite ne dite ndonje kryengritje. E siguroni mire Garden, qe ta keni besnike deri diku edhe policine. Po ashtu edhe ushtrine ne Aleksandri dhe ne Kairo. Edhe keta, po te keni mundesi t'i pastroni nga mikrobet".

Aleksandri 24 Nandor 1949

Madhnia Tij Mbreti Zog mblodhi Keshillin Mbretnor Shqiptar nen Kryesine e vet dhe ju spjegoi permbi sa u perkiste gjendjes sone ne Egjypt, shkruan adjutanti. Ai sjell ketu fjalen e plote te Lartmadherise perpara tyre:

"Per t'u sherbyer interesave te Shqiperise, tani ketu nuk shoh te jete ne favorin tone sepse cdo dite vjen duke u keqesuar. Nuk ekziston me ajo Lige Arabe, qe mendonim. Ajo, qe nje dite do te na jepte gjithe perkrahjen moralisht, politikisht dhe materialisht per t'i sherbyer vendit tone. Kjo sot me ketu nuk ka as me te voglen shprese, se sic po e shihni ketu jo larg, por do te bijne ne duart e Rusise Sovjetike".

Pastaj ai vijoi:" Ne, me e mira eshte qe te largohemi prej kendej dhe te gjejme vendin e pershtatshem. Aty ku mund t'i sherbejme interesave sa me mire te Atdheut. Per sa u perket shpenzimeve, ato pothuaj jane po te njejtat. Une kam biseduar shpeshhere me Ambasadoret Anglo-Saksone dhe te Frances. Edhe ata me keshillojne se nuk eshte aspak ne interesin tone me ketu. Por, do te largohemi o ne Europe ose ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes. Mund te vije nje dite qe edhe nuk mundemi me dale".

Pas kesaj ai u mor me bisedime, me njerezit e komitetit.

"Persa i perket emigracionit, nje pjese nga Siria u derguan ne Kanada dhe Australi prej Organizates se 'IROS',-u tha Mbreti Zog- se kisha nje bisedim te gjate me Excellencen e tij Peterson. Bile beri mire qe t'i beni nje vizite ne Hotel 'Bourivage', duke falenderuar se ai na ka bere shume pune te medhaja, persa i perket emigracionit. E sonte per darke kam Ambasadorin e Shteteve te Bashkuara te Amerikes Gafarin, si edhe Prestonin. Po ashtu kam edhe nje mik te Ambasadorit po nuk e njoh. Kam shume bisedime me ta. Sic e dini, ketu tani prej nje muaji kam si mik kolonel Sterlingun bashke me Zonjen e vet. Me tha Mbreti Faruk: Ky eshte nje Inteligjent Service i klasit te pare britanik dhe eshte i padeshirueshem qe ta mbanim ne shtepi se ky eshte nje gjarper per Arabet. Ne duam ta nxjerrim jashte Egjyptit. Por une iu drejtova u tha mbreti: Miku im, une gjithmone pune kam me Amerikanet dhe britaniket e francezet. Ata jane aleate te Shqiperise. Me ata punoj per vendin tim e jo per juve. Perkundrazi per ju eshte ne interesin tuaj qe jo t'i deboni, por te lidheni ngushte me anglo-saksonet e francezet, se aty ka per te qene dobia juaj e jo sovjetet. Bile shpeshhere kur vjen rasti ju sherbej edhe juve me anen e tyre. Sa i perket kolonel Sterlingut, e kam mik. Dhe, jo ketu po edhe ne Shqiperi, eshte e vertete se eshte nje personalitet i rende dhe i cmueshem. Natyrisht per vendin dhe per miqte e tij. Ky kesaj jave do te shkoje ne Tanger Maroke, per disa kohe, por kurdo qe ai deshiron te vije ketu ne shtepine time, per kete ju siguroj une qe nuk ju vjen asgje e lige. Por e di se nuk ka per te ardhur shpejt".

Ne darke Mbreti kishte te ftuar te rralle.

Ambasadori i Shteteve te Bashkuara te Amerikes Gafari se bashku me Prestonin dhe Excellencen e tij Gjeneral Prefino Helmin dhe me gjithe zonjat e tyre erdhen ne oren 8 te mbremjes. I priti Madhnia e Saj Mbreteresha Geraldine dhe Mbreti Zog, se zonjat e tyre vinin shume here. Pasi mbaruan buken dolen ne sallon. Kur po pinin kafe Mbreti Zog i tha Ambasadorit Gafarit: "Cfare pune beni ju amerikanet. Ju kisha treguar me kohe se po e humbni Mojen-Orjentin, e sidomos 100 milion arabet. Por, kur te humbni Egjyptin pothuaj keni humbur te gjithe Arabistanin. A jeni ne dijeni se qysh po zhvillohet ketu situata? Ajo po precipiton me nje shpejtesi te madhe dhe une keto fjale qe po ua them juve, ua kam thene edhe arabeve. A jeni ne dijeni mire mbi qendrat e agjenteve ruse dhe permbi sa ato po veprojne? Ai i dini se ata kane formuar celulat e formuara gjithkund neper dikastere arabe, e bile edhe ne ushtri, polici, ne gjithe administraten e ne profesoret e universitaret?! Tani i kane futur rrenjet aq thelle sa lufta e Palestines qe nje shesh i lire per sovjetet prej propagandes se tyre. Sot eshte teper vone per te marre masat pengese per pakesimin e ketij mikrobi, qe i ka futur rrenjet deri ne Felaht e Bedevite e Dezertes. Ata kane nje sasi te madhe arabesh intelektuale prej cdo dikasteri. Ata i kane grumbulluar ne organizaten qe po zhvillojne propaganden komuniste. Pjesa me e madhe e oficereve eshte shume e demoralizuar dhe e gjithe kjo propagande behet kunder anglo-saksoneve e ne favorin sovjetik, si edhe kunder Monarkise Egjyptiane. Kjo, ne rast se Excellenca juaj nuk e keni vene hollesisht ne dijeni e Departamentin e Shtetit, eshte nje neglizhence e madhe se koha nuk prêt".

Ambasadori Gafari u prek nga sa i spjegoi Mbreti Zog e sidomos Gjenerali Helmi. Ambasadori ju pergjigj Mbretit me keto fjale:

"Madhni, une zakonisht pothuaj tri here ne jave jam tek Mbreti Faruk dhe bile shpeshhere shkoj heret e marrim mengjesin se bashku. Ai ka mjaft konfidence me mua. Por, asnje te dhjeten e kesaj situate nuk ma ka treguar. Gjithsesi, kjo qe me tregoni Madhnia Juaj nuk me habit. Edhe ne informacionin tone, po kjo gjendje rezulton mjaft e koklavitur. Kuptohet se jo kaq e qarte sa u bisedua sonte ne prezencen e dy miqve te Madhnis Suaj dhe timen. Sa i perket Departamentit Shtetit, une natyrisht e kam vene ne dijeni mbi sa me perket. Kuptohet qe ajo eshte ne dijeni se ka edhe informata me te imta. Me thoni se jemi duke e humbur 100 milion arabe, dhe gjithe vendet e Majen-Orjentit. Ajo i perket Departamentit te Shtetit. Dhe sic e keni studjuar ju, kjo i pershtatet krejtesisht te vertetes. Mbasi Madhnia Juaj do te shkoni ne Shtetet e Bashkuara ne Eashington, natyrisht ju keni pune te tjera per te biseduar: "Persa i perket vendit tuaj, mos mungoni per t'i spjeguar te verteten. Sot eshte krijuar nje situate ketu ne Egjypt dhe duket se ka edhe nje interes nga ana e Madhnise Suaj".

Mbreti Zog ju tha:" Mbi sa kemi biseduar eshte nje permbledhje e vogel. Por, po qe se deshironi, neser ju dergoj nje kopje te raportit me te gjitha detajet. Ky raport te studjohet nga te gjithe elementi juaj i informacionit, se ky lidhet me Europen dhe me Nojen-Orjent. Por eshte vetem penetrimi komunist ne Egjypt aty ku Ambasadori u kenaq dhe ky eshte nje nder i madh per mua, po ashtu edhe per dy miqte e tjere".

Pasi biseduan mbi te gjitha koha u be mjaft vone. Po vinte ora 2 pas mesnate, dhe zyrtaret e larte moren leje e shkuan ne Hotel Bouri-Vage, ku te nesermen para dreke do vinin para se te shkonin per Kairo.



Egypt 1 Kallnur 1950

Madhnia e Tij Mbreti bashke me Mbretereshen edhe me Princeshat e suiten me date 1 Kallnor 1950 shkuan per te vizituar vendet e Fareoneve si "Luksor dhe Asuan". Natyrisht, Qeveria Egjyptiane i kishte vene ne dispozicion Toufik Dos Pashen si dhe Mahmut Beun. "Kishim edhe Dr.Omar Shaukine. Si, ne Luksor por edhe ne Asuane kemi qendruar afer nje muaj. Ishte nje kohe shume e mire dhe e paster", shkruan adjutanti.

Me date 6 Kallnur 1950, ne Aduane, na vjen Atasheu ushtarak francez nga Tirana. Ky ishte i emeruar si Atashe Ushtarak i Frances prane Qeverise Komuniste Shqiptare ne Tirane. Ai po bente edhe detyren e Ministrit, pershkruan adjutanti. "Porsa ka hyre ne Hotelin Asuane menjehere ka kerkuar te marre kontakt me kolonel Husein Selmanin, qe ishte Kryeadjutant i Mbretit Zog dhe Shefi i Shtepise Mbretnore, shkruhet ne kujtime. I thone kolonel Selmanit se nje kolonel francez deshiron t'ju shohe se ka nje pune teper urgjente"

Per kete moment adjutanti kujton se: "Mire, i thashe kapiten Zenel Shehit,- fute ne sallon poshte. Tani po vij edhe une".

Menjehere, shkova ne sallon, vijon adjutanti dhe aty e gjeta bashke me kapiten Zenel Shehin. "Si u pershendetem e ftova se cfare deshironte te pinte". Zyrtari francez kerkoi thjesht nje kafe. Posa porositem kafet, ai me tha, kujton adjutanti:

" Une jam Atasheu militar i Frances ne Tirane kolonel G. Une vij direkt nga Tirana. Isha ne Aleksandri dhe pa u ndaluar erdha ketu. Kam nje porosi teper urgjente dhe sekret vetem per t'ja parashtruar Madhnis Tij Mbretit Zog personalisht. Do te jete e mundur te kthehem prape".

"Po, mire, -i thashe - rrini pak ketu". Une shkova menjehere lart tek Mbreti Zog dhe ja parashtrova tekstualisht. Mbreti me urdheroi ta ngjisja menjehere lart tek ai vete.

Shkova poshte dhe e shoqerova ne sallonin privat ku ishte Mbreti. Si u prezantua une dola por me pare i thashe Mbretit:"Po ju le vetem".

"Mire,- tha Mbreti- se po qe nevoja ju therras. Vetem na dergoni kamarierin, qe te na sjelle kafe".

Une dola ne sallonin tjeter, shkruan adjutanti- dhe ata kane biseduar vetem per vetem afer 3 ore. Saqe, kur erdhi koha e drekes, Mbreti e ndaloi per dreke te hanin bashke.

Kur mbaroi dreka, Mbreti Zog m'u drejtua, shkruan Selmani:"Kolonel, miku yt kolonel G. ka per te qendruar per kater dite ketu. Ai eshte mysafiri im e ta shetisni gjithkund".

Francezi, menjehere dha nje shifer ne legaten e tij franceze ne Tirane, qe keshtu cdo dite bisedonte me Mbretin, mbi misionin qe i ishte besuar. Mbas 4 diteve, ku per cdo dite kishte bisedime te gjata me Madhnine e Tij Mbretin, edhe diten e fundit ai, e ka mbajtur 3 ore ne bisedime. Pasi mbaruan, ai u nis direkt per Tirane dhe mbeti teper i kenaqur. Mbreti, kur i shtrengoi doren, i tha: "Jam dakord, e mos keni asnje merak dhe ju kolonel kurdo qe te shihni nevoje direkte te vini ne shtepine time ne Aleksandri".

Kolonel Selmani e dergoi ne aeroport dhe u pershendeten e u nisen per ne Tirane. Bisedimi mbetet i pashenuar.

Pasi u nis koloneli francez, Atasheu ushtarak ne Tirane, Madhnia e Tij Mbreti Zog me thirri dhe me urdheroi per t'u nisur menjehere ne Athine te Greqise, Itali e ne France. Nuk po shenohen bisedimet, sepse jane...

***

Madheria e Tij Mbreti Zog, pas kesaj, leshoi nje mesazh ku ja drejton mbare kombit shqiptar dhe emigracionit ne te cilen shenonte:

"Jam i mejtimit, se nje levizje sado e vogel qe te jete, po t'i jape forme kryengritjes ne Shqiperi, sot nuk do te sjelli asnje dobi, pervec rreziqe ne damin e integritetit toksor te Shtetit. Cdo kryengritje parakohesh, eshte ne dem te Shqiperise. Nuk duhet te harrojme kurre se Greqia ka pretendime toksore permbi "Epirin Shqiptar" ne te cilin banon nje minoritet prej 27 mije greke.

Greqia po deshronte qe te 100-mije Orthodoks Shqiptar te 'Vorio-Epirit' t'i konsideronte si greke. Ajo do te perfitonte para kausit, qe do shkaktonte nje kryengritje ne Shqiperi dhe do nderhynte me te shpejte, qe te bashkonte regjionin "Epirit" dhe qe per te cilin s'ka pushue te pretendoje gjith kohen e Luftes se Dyte Boterore".

Me poshte Mbreti Zog beri te njohur se: Une kurre nuk do te pranoj qe te behet ndonje levizje kundrejt regjimit komunist te sotem te Shqiperise sepse, derisa nuk eshte dhene nje sigurim per kufijte shqiptare prej 3 Fuqive te Medhaja te Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe dhe Frances, cdo gje me e vogel nuk duhet te behet ne kundershtim te regjimit te sotshem".

Ky qe mesazhi i Mbretit Zog, drejtuar popullit te tij.

Shtypi grek, kete deklarate e mori si fyese. Kjo nuk ishte ndonje gje e re per greket, por ajo qe ishte bere e zakonshme ne trurin e tyre ishte se pa mase kishin derguar me bisedime delegacione me pretendime te kota. Gje, qe sa i kishte dale krejt yndyra.

Kur kolonel Husein Selmani, arriti ne aeroportin e Athines, aty e priti Spiro Milo. Menjehere i tha se ishte i tronditur nga nje deklarate qe ka leshuar Madhnia Tij Mbreti Zog kunder Greqise. 'Greket jane te pesmatuar se tepermi. Kete gjendje e tregojne fletoret greke. Kjo deklarate nuk i le shteg me nje miqesie dhe shtypi i jep nje forme shume keq kunder Mbretit Zog dhe e bashkon me Enver Hoxhen', i tha ai.

Kolonel Husein Selmani, ju pergjigj Spiro Milios me buzeqeshje:

"Jo miku im. Ne nuk na behet aspak vone, persa shkruan shtypi grek. Por, Qeveria Greke e din fare mire se deklarata e Mbretit Zog nuk ka asgje kunder grekeve. Persa u perket interesave te Shqiperise, se sic e dini Mbreti Zog perkundrazi gjithmone ka deshiruar e deshiron nje miqesi te sinqerte. Jo sic pretendojne me polemika shtypi, sepse greket nje here e gjithmone duhet te hekin dore nga pretendimet absurde te tyre. 'Vorio-Epiri' eshte shqiptar. Kurren e kurres nuk do ta gezojne greket, se aty derdhet i gjithe gjaku i dy milione shqiptareve. Greket nese duan miqesi me Shqiperine lipset te hiqen menjehere keto shkendia".

"Por, ju po flisni sic flet Enver Hoxha?- tha zoti Spiro Milo."

"Natyrisht,- i tha kolonel Selmani, se Enver Hoxha eshte shqiptar e do te mbroje interesat e Shqiperise. Si Enver Hoxha dhe kushdo tjeter duhet te beje keshtu. Ne qofte se kjo eshte e rrenjosur ne zemren e cdo shqiptari. Ju e dini mire, qe shqiptaret kurre nuk i jane shtruar as Fuqive te Medhaja kunder interesave te tyre".

Me poshte adjutanti vazhdon:Mbasi bisedova ne Athine, me ata qe isha urdheruar, per tri dite me rradhe, u nisa per Rome dhe Trieste. Per nje jave mbarova misionin qe me ishte ngarkuar. U nisa per ne Paris. Aty qendrova 15 dite, sepse kisha shume vende per te vizituar. Pastaj shkova ne Munchen Gjermani dhe ne Viene Austri. E, pas nje muaji, si u kryen te gjitha udhezimet u ktheva ne Aleksandri Egjypt.

Nuk shenohet misioni i kryer, meqe mbetet gjithnje ne temen "sekrete te pa shenuara".

Aleksandri 22 shkurt 1950

Kur u ktheva ne Egjypt, Madhnia e Tij Mbreti Faruk ja kishte ngarkuar Qeverine ta formonte Nehas Pasha. Ai e kishte formuar me persona te zgjedhur prej Vakfit. Kjo ishte partia me e madhe dhe me e forta ne Egjypt. Por, akoma nuk dukej te ishte marre asnje mase mbi sigurimin e vendit, qofte nga grevat e shkollave, qofte nga agjentet turbullues. Duket se ende ata ishin ne perpilimin e programit. Keta ishin patriote te vertete pa asnje leje dhe oksidental. Portofolin e ministrise se brendshem ja kishin dhene Fuad Serachedinit: nje dore mjaft e forte dhe personi me besnik i Nehas Pashes. Ky ishte Sekretar i Vakfit.

Per kete dite adjutanti ka shkruar: Madhnia Tij Mbreti Zog me pare se te nisej per ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes i beri nje vizite Rektorit El-Az-hare. U prit prej Shehit El-Az-har, me gjithe ekipin e Az-Harit. Per kete kohe, me nje entuziazem te jashtezakonshem, fjalimi i Sheh Az-harit ishte ne kete sens:

"Lart Madheri, Shqiperia ka pasur Medresen e Larte Islamike ne Tirane. Ky institut Fetar ishte nga me te mirat Medrese ne gjithe Europen. Gjithashtu ka derguar studente ne Universitetin Al-Al-Hare dhe po ashtu edhe ne Pakistan dhe ne Lahor.

Lidhjet vellazerore ne mes popullit shqiptar dhe te popujve Musliman qendrojne te shkelqyera ne historine e Orientit. Prej shqiptaresh kane ardhur me shume se 27 Satrazema dhe shume Ministra si dhe komandante, Vali e Shejhul Islame, qe I kane sherbyer fese islame dhe atdheut te perbashket ne kohen e osmanllinjve ne Istanbul".

Te gjitha fletoret "El-Az-Har" botuan fjalimin e Shehit Az-Harit dhe fotografine e Mbretit Zog I ne kongresin e Lushnjes, me date 22.01.1920. "Duke hequr e duke patur prane kryetarin e komitetit musliman shqiptar Haxhi Vehbi Dibren dhe Hoxha Kadrin Efendine, etj...", shkruan adjutanti

Madhnia Tij Mbreti Zog si vizitoi Universitetin dhe Muzeun Islamik e gjithe klasat e studenteve u kthye ne sallon te Rektorit El-Az-Hare. Ishte i shoqeruar prej te gjithe profesoreve dhe nga Shehi, kryetar i El-Az-Ahrit. Aty kishin bere nje pritje shume madheshtore dhe para se te mirrnin sharupim, ju bene nje diskurse shume historike e prekes duke i dhene cmimin e merituar te institutit te larte Al-Az-Har. Duke falenderuar per te gjitha, fjalimi i Mbretit u duartrokit dhe beri pershtypjen me te madhe ne gjithe Az-Harin.

Me keto bisedime mori fund ceremonia ne El-Az-Hare. Mbreti mori leje prej Shehut me dale. Ne ate kohe u ngriten me se 500 vete Shehi. Te gjithe profesoret islamike e universitare e shoqeruan deri sa hipi ne automobil dhe pastaj ai i pershendeti dhe u nisem.

Aleksandri 2 mars 1950

Ne kete date, ne oren 7 te mbremjes, erdhen Mbreti Faruk bashke me Princin Aga Khanin dhe filluan ne bisedime mjaft kritike te Egjyptit. Kur erdhi koha e drekes shkuan ne sallen e bukes, vijon ne kujtime adjutanti. Si mbaruan buken, prape erdhen ne sallon ku aty moren kafe. Mbreti Faruk i tronditur thellesisht nga gjendja e keqe i tha Mbretit Zog keshtu. Adjutanti i ka shkruar tekstualisht keto fjale:

"Mos harroni, vellai im, -i tha Mbreti Faruk,- se une kurre nuk do te pranoja as Ambasaden Sovjetike as Legatat komuniste satelite ruse ketu ne Egjypt. E kam ditur me kohe, se nje dite keto do te luajne nje rol ne interesat e tyre. I cili nuk pajtohet me doktrinen Mohamedane. Por, kembengulja britanike dhe amerikane me detyruan qe t'i pranoj qysh ne vitin 1945. Ata ma vune kondite si Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara te Amerikes, me pranu Ambasaden Sovjetike se eshte aleate. Natyrisht kur u pranua kjo atehere ishin edhe kelyshet e saj: Polonia, Cekosllovakia, Hungaria, Bullgaria, Jugosllavia, Rumania. Keto natyrisht kane punuar e po punojne. Tani situata u zmadhua dhe nga fatkeqesia e Palestines. Dua t'ju them se dhe ketu faji eshte i anglo-saksoneve".

Mbreti Faruk ishte shume i merzitur. Vertete ishte shume patriot dhe guximtar, por ai e donte fort popullin Egjyptian. Saqe, nuk i jepte zemra te merrte masa te rrepta dhe i vinte teper keq. Mbreti Zog po e shikonte, dhe i tha:

"Une kurrkund nuk ju kuptova se ku deshet me dale me keto fjale. Populli don bari te mire, qe te dije t'i stervise dhe me ju dhene reformat qe u pajtohen ne jetesen morale dhe materiale. Keshtu ecen jo ne Egjypt, por as ne France, qe sot eshte libertaja shembull ne gjithe boten. Merr masa mos e ler te vije koha kur do te kapin per fyti?!

Mbreti Faruk u kthye dhe i tha Mbretit Zog I:

"Po me thate qe te jepja Qeverine ta formoje Nehas Pasha me Vakdistat, ja dhashe me te gjitha kompetencat. Cfare beri e cfare eshte duke bere deri me sot? S'ka bere asgje. Asqe ka per te bere. Gjendja vjen perdite duke u keqesuar, ne cdo gje e ne cdo vend. Keta asnje mase nuk kane marre".

Mbreti Zog I iu pergjigj:" Une ju kam thene me kohe juve. Shikoni ushtrine, rregulloni nje Garde te forte me oficere besnike?! Po ashtu ushtrine ne Kairo, si edhe kete te Aleksandrise rregullojeni mire. Vizitoje vete dhe mos ja ler Hajdar Pashes. Keto te dy divizione, plotesoi me oficere besnike, ose ne qofte se nuk mund t'i beni shperndai dhe materialin siguroje ne Garde. Dhe, Garden ta kesh besnike, se ajo luan rolin?! Pajise me armet me moderne qe keni ju ketu?!

Sa i perket Qeverise, ate pergjegjesi lija Nehas Pashes me shoket e vet. Ata jane nacionalista e patriote, se po nuk munden keta per te bere gje tjeter, kush aspak nuk ka per te mundur te veje nje qetesi. Ja do ta veje Nehasi me shoket e vet ose askush tjeter. Sot Vakfi eshte Egjypti. Ajo eshte fuqia me e madhe me e organizuara e me e forta, qe nuk mund ta prishe gje vetem se ushtria. E mos harroni se jeni ju vete komandanti supreme i saj e jo Qeveria. Pra, juve ju perket te merrni masa dhe te siguroni ushtrine, se po qe se rregullohet ushtria, ajo do te marre iniciativen e nje revolucioni. Dhe, s'ka cfare ben as Nehasi e as ti. Keshtu gjendja ka mbaruar"i tha mbreti.

Greket:Mbreti shqiptar ndihmon komunistet

Gjenerali Zerva takon ne Egjipt Lartmadherine

Mbreti Zog nuk pranon oferten greke, kunder Enver Hoxhes:Komunistet jane shqiptare, u thote ai

Greket i tregojne te verteten e marredhenieve te Greqise dhe Shqiperise, ne ditet e pushtimit fashist

Beselidhja e shqiptareve te Mergates dhe njerezit qe e firmosen

Abaz KUPI, XHAFER DEVA, ERNEST KOLIQI ISHIN NJEREZIT KRYESORE TE MARGATES

Greket jane te alarmuar me prishjen e marredhenieve me mbretin shqiptar Zog i I. Nje delegacion i larte, i drejtuar nga ana e Gjeneralit Zerva, shkon per te rregulluar marredheniet. "Menjehere Gjeneral Zerva, i paraqiti nje leter te Mareshallit Papagos, ku kerkonte te falur e mos t'i vinte re shtypit. Ata jane te lire te flasin, i thote ai", kujton adjutanti. Qeveria Helene gjithmone deshiron miqesi, i thone greket dhe qellimi i kesaj letre, si dhe bisedimet e delegateve ishte dhe kerkonin se Greket deshironin qe te bente nje operacion te forte, qe kete rradhe t'i zhduke krejtesisht cerdhet komuniste. Shkurt, ata i luten mbretit qe t'i ndihmoje kunder komunisteve "qe edhe shqiptaret te marrin pjese ne bashkepunim me ushtrine greke si vellezer e miq". Mbreti e mohon sepse per te shqiptaret jane me te vlefshem se greket. Qofshin edhe komuniste. Nderkohe greket ne takim me mbretin tregojne dhe te verteten e 7 prillit dhe marredheniet e tyre me Shqiperine. Nderkohe, Mergata zhvendoset pjese-pjese ne "Boten e Lire". Abaz Kupi, Ernest Koliqi, Xhaver Deva nenshkruajne nje memorandum mirekuptimi me mbretin