Refimet e adjutantit te Mbretit Zog

[Albo]

Shqiptaret dhe percarja

Sikur te jete nje substance kimike lehtesisht e tretshme, keshtu duket se i ndodh edhe levizjes zogiste, mire te organizuar, ne periudhen e Luftes nacional-clirimtare. Ne qoftese emrin e kesaj te fundit do ta perdorim si konvencion, atehere nje gje eshte e sigurte, qe levizja e saj, prej kohesh e organizuar ne Jugosllavi dhe ne Turqi, per nje moment shkermoqet. Kjo fale organizimit te grupeve te tjera dhe bashkimit te befasishem te shume elementeve Zogiste, me grupet e tjera. Kete adjutanti i mbretit, kujtimet e te cilit zene vendin me te madh nga ajo qe besohet se eshte trashegimi e Lartmadherise, fillon e thote me dhimbje. Referuar letrave qe vijne nga Shqiperia duket se te gjithe fraksionet behen indiferente per levizjen, por nderkohe nuk hezitojne qe te pranojne shume nga zogistet per te drejtuar dhe per te organizuar. Nderkohe, qe vete Zogistet e kane te veshtire qe te organizohen.

Ne kujtime, lakohet shpesh emri i Myslym Pezes, Mustafa Gjinishit, Haxhi Lleshit e Spiro Moisiut. Si, disa nga ish-njerezit e mergates shqiptare, ata do te behen disa nga emrat me te njohur te levizjes nacional-clirimtare. Por, ajo qe mbetet me e cuditshme, eshte eklipsimi i shume figurave te tjera, mes tyre edhe ketyre te fundit, per interes te rritjes te shume figurave te tjera, qe 'shporren' fashizmin nga Shqiperia. Kushdo, qofte figura e vertete e Luftes kunder fashizmit, nje gje eshte e dhimbshme, percarja qe haset kudo ne mes te zhvillimit te historise shqiptare. Kete e ndjen, ne kujtimet e botuara nga 'Korrieri' nga organizmi dikur i mire i Zogisteve, qe katandisen, qe te mos merren vesh as me njeri-tjetrin. Apo me grupet e tjera, ku ne kujtimet e Mbretit, per here te pare, pranohet se ata bashkepunojne, qofte edhe me italianet kunder Shqiperise. Per te gjitha nuk ka menyre me te mire sesa te provosh nje emerues te perbashket kombetar, qe mbetet e plazmuar tek shprehja lapidar e Faik Konices: " Armiqte e shqiptareve jane vete shqiptaret". B.an

Nje pjese e korrespondeces time

Adjutanti Selmani rrefen si u percane dhe si u bashkuan me komunistet Zogistet

Ashtu si nuk e mendonin Zogistet, shume nga luftetaret e Monarkise, u bashkuan me nacional-clirimtaren, ku rolin kryesor e kishin padyshim komunistet. Nje leter e ardhur, nga Shqiperia tregon se ata jane te percare dhe disa prej tyre si Haxhi Lleshi, Spiro Moisiu, Mustafa Gjinishi, Myslym Peza dhe te tjere jane drejtuar drejt grupimit nacional-clirimtar. Nga Shqiperia vine edhe lajme me te cuditshme per monarkistet, sipas te cilave, "Qazim Mulleti, Prefekti i Tiranes dhe Mustafa Kruja si Kryeminister, ndihmojne me anen e Shyqyri Pezes, Myslim Pezen. Qe, ai sot eshte kryetar i Nacional-clirimtares me arme, ushqime dhe me pare. Kurse, italianet me anen e Ali Kelcyres e te Qazim Kokoshit dhe te Nenkolonel Faik Cukut ndihmojne Ballin Kombetar dhe Mit'hatin. Madje, duke i vene edhe disa batalione shqiptare ne perkrahjen e tyre", sipas adjutantit

Shenim 1

Keto jane disa nga letrat, qe u jane derguar qeverive te Britanise se Madhe, Kanadase, Zelandes se Re, Belgjikes, Vendeve te Ulta, Norvegjise, Polonise, Luksemburgut, Jugosllavise, Greqise, Cekosllavakise, Australise, Bashkimit te Republikave Sovjetike etj. Mbreti u ben te njohur situaten shqiptare dhe menyren sesi do te mbrohet ne arenen nderkombetare...

Mon Cher Ambassadeur, Londres 23 Septembre 1941

Aujourd'hui je viens d'adresser une note aux Gouvernements de "Grande Bretagne, du Canada, de la Nouvelle Zelande, de la Belgique, des Pays Bas, de la Norvege, de la Pologne, du Luxenboug, de la Yougosllavie, de la Grees, de la Tchecoslavaque, de l'Australie, de l'U.R.B.S. et au General de Gaulle".

J'ai pense que peut etre il vous serait utile pour votres information personelle et celle de votre Gouvernement d'avour une copie de cette note. Je vous l'envoie, ci-inclus, d'autant plus volontiers que je connais combine la question albanaise vous interresse et combine elle interesse la Turquie.

Croyez, Mon cher Ambassadeur a mes sentiments tres amicaux.

Son Excellence Monsieur

Le Dr.Rustu Aras ZOG I.

Ambassadeur de la Republique Turque,

Londres.

****

Londres, le 1 Octobre 1941

Sire,

Je viens de recevoir Votre letter du 23 Septembre 1941, a laquelle etait jointe la Note que Votre Majeste a addressee aux Gouvernements Allies et de laquelle je la remercie.

Soyez assure que je ne manquerai pas de transmettre cette Note a mon Gouvernement.

Je Vous prie de croire, Majeste, a l'assurance de ma plus haute consideration.

Sa Majeste le Roi Zog I Dr. T.Rustu Aras

*************

4 Novembre 1941

Sir,

I wish to thank Your Majesty for your letter of the 23rd September, in which you wery good enough to draw my attention to certain considerations regarding Albania advanced by Your Majesty in connection eith the recent meeting of the Inter-Allied Council in London.

His Majesty King ZOG I Your Majesty's obedient

Servant

Wiston Churchill. D.v.

Londres 9th January 1942

Une deshiroj qe te falenderoj Madherine Tuaj per letren tuaj te 23 shtatorit, ne te cilen ju ishit shume te mire per te terhequr vemendjen time, per sa i perket vleresimeve mbi Shqiperine. Ato paraprihen nga Madheria Juaj ne lidhje me takimin e meparshem te Keshillit Nderkombetar te Aleateve, qe do te behet ne Londer.

*********

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser a Votre Majeste reception de la letter qu'Elle a bien voulum addresser en date du 23 Septembre 1941, et que, après mon retour d'un long voyage, je ne manquerai pas de soumettre a un examen aprofondi.

Je prie a cette occasion Votre Majeste de daigner agreer les expressions de ma plus haute et respectueuse consideration.

A Sa Majeste le Roi ZOG I Prime Minister

Forest - Ridge Sunninghil Republic of Polonia

Di Kunt. I

Premier Ministre de Belgique, Londres, le 14 Octobre 1941

********

Sire,

Par Sa letter du 23 Septembre dernier, Votre Majeste a bien voulu prier le Gouvernement Belge d'examiner en meme temps que les Gouvernements Allies la situation de l'Albanie et la posibilite de lui donner l'occasion de jouer son role contre l'ennemi commun.

En accusant la bonne reception de cette letter, je m'empresse d'assurer Votre Majeste que bonne note a ete prise par le Gouvernement du Roi de son contenu.

Votre Majeste comprendra cependant qu'il n'appartient pas au Gouvernement Belge de prendre une initiative en ce domaine.

J'ai l'honneur, Sire, d'etre de Votre Majeste le respectueux serviteur.

A Sa Majeste Zog I-er Pour le Premier Ministre

Roi des Albanais le Minister de la Defences

Gutti.

*********

Predseda Vlady Londres, le 10 Octobre 1941

J'ai l'honneur d'accuser a Votre Majeste reception de la letter qu'Elle a bien voulu me faire parvenir en dat du 23 septembre dernier. Je n'ai pas manqué de porter son contenu a la connaissance du Gouvernement de la Republique Tchecoslovaque.

Je saisis cette occasion pour offrir a Votre Majeste l'expression de mon respect le plus profound.

Sa Majeste ZOG Ier President du Conseil

Roi des Albanais Jean Samy

LE GENERAL DE GAULLE Londres, 3 Decembre 1941

AX, 2805

*********

Sire,

Par Sa letter du 23 Septembre, Votre Majeste a bien voulu me faire part de considerations relatives a la situation internationale de l'Albanie telle qu' elle resulte de l'evolution du conflict mondial

J'ai l'honneur d'accuser reception de cette communication qui a retenu toute ma deferente attention.

Votre Majeste pour etre assuree que la France, elle-meme durement eprouvee par la guerre et par l'occupation ennemie, compatit aux souffrances du people albanais et reste fidele aux sentiments d'amitie traditonnels entre nos deux pays.

Je saisi cette occasion, Sire, pour vous exprimer le respect avec lequel j'ai l'honneur d'etre.

A Sa Majeste le Roi ZOG do Votre Majeste

Des Albanais le tres humble et obeisant serviteur

Forest Ridge Suuninhill, G.de Gaulle. D.v.

Cabinet du Premier Ministre Ottaea, le 30 Octobre 1941

Canada.

*********

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser reception de la letter que me faisait parvenir Votre Majeste le vingt-trois septembre 1941, attirant l'attention du Gouvernement Canadien sur la situation de l'Albanie et le role qu' elle entend jouer dans la lutte contre l'ennemi commun.

Je puis vous assurer que je me ferai un plaisir de porter votre lettre a l'attention immediate de mes collegues dans l'administration a unmoment opportune.

Que Votre Majeste veuille bien agreer l'expression de ma tres haute consideration.

Sa Majeste ZOG Ier M.Smoccuju Tenif

Roi des Albanais

Fores-Rdge Sunninghill,

****

Stamboll 22 tetor 1941

Madheria e Tij, Mbreti Zog i dergon nje telegram me udhezime kolonel Husein Selmanit, ne Legaten Shqiptare te Stambollit. Ja permbajtja e letres, referuar adjutantit:

"Kam lexuar raportin e fundit me shume keqardhje stop. Duhet per interesin e Atdheut te zhduken kryekeput vellavrasjet ne mes shqiptareve stop. Partite politike te formuara te mbajne idete e tyre per te ardhmen stop. Eshte interesi i larte i Atdheut qe rron mbi te gjitha dhe kerkon bashkimin kunder armikut stop. Vetem nje bashkim vellazeror e lufton armikun per clirimin e vendit tone stop. Percarjet ne mes shqiptareve sjellin deme te medhaja".

Londer 22 Tetor 1941 ZOG I

The Royal Noreecian Government Le 2 Decembre 1941

The Prime Minister

Sire,

J'ai l'honneur d'accuser reception de la lettre qu Votre Majeste a bien daigne m'envoyer le 23 Septembre de cette anne et puis vous assurer que le Gouvernement Norvegien a pris bonne note de son contenu.

J'ai l'honneur d'etres, Sire, Votre Majeste l'humble serviteur.

Sa Majeste ZOG Ier Fhan Sygarrduvoed d.v.

For New Zeland

High Commissioner 25 th September 1941

For New Zealand

My dear Sir,

I have to acknowledge the receipt of your letter of the 23rd September, with which you enclosed one addressed by the King of Albania to the Prime Minister of New Zealand.

His Majesty's lettre be forwarded to New Zealand by the earliest opportunity.

His Excellency M.Sotir Martini Yours sincerely

Ritz Hotel, Piccadilly, W.I. D.Ssoidy, d.v.

Stamboll, 1 dhjetor 194?

Ja cfare shkruhet per kete dite:

Koloneli Husein Selmani, sot ka marre nje raport prej Shqiperise. Ku lajmerohet gjendja teper kritike, qe ishte krijuar ne ate kohe. Kjo leter e shpall haptazi keshtu permbajtjen e saj. Ne te njejten menyre, ajo tregon edhe gjendjen e tri grupe te ndryshme, qe veprojne ne vend. Nga letra duket se grupet jane ne kundershtim njera me tjetren.

1-Fuqite Mbreterore, duke ndjere veten krejtesisht superiore, nuk i dhane ate rendesi organizimit sic lipsej. Ato u genjyen ne premtime. Po ashtu, ato u genjyen edhe nga disa shoke, qe te padeklaruar punonin me anen nacional-clirimtare. Sot, ato, nuk e ndjejne veten, si me pare te forta dhe te organizuara.

2-Nacional-clirimtarja eshte mjaft e organizuar dhe sot ne kuadrot e saj qe organizohen nga Kominformi Rus e Jugosllav ka ne gjirin e saj organizatore qe jane jugosllave komuniste, te tille si Milodin Popovici, Dushan Mugosha dhe J.Tempo. Te tre jugosllave, por edhe dy jane ruse. Tani, te tre grupet e ndryshme te nacional-Clirimtares, si nacionaliste, socialiste e komuniste sterviten dhe ndjekin programin e Kominformit.

3-Nacional-clirimtarja sot ne kuadrot e saj ka gati 300 jugosllave e malazeze. Po njerezit e Konformit ketu kane organizuar rreth 12 brigada. Ato edhe administrohen prej ketyre organizatoreve. Keto grupe jane te pajisura me arme dhe deri diku me veshmbathje e medikamente, qe ju dergohen kohe me kohe me aeroplane. Kjo ndodh pas nje akordi qe patem muajin e kaluar ne Bihore. Perfaqesia e nacional-clirimtares dergoi njerez nen kryesine e Mendar Shtylles ne kuartierin e Titos. Dhe, thuhet se aty jane nenshkruar akorde. Dhe, pas kesaj ju vijne ndihmat.

4- Balli Kombetar nuk eshte aspak i organizuar. Por eshte ne lufte me Nacional-clirimtaren. Keta, sic diktohen edhe nga italianet, i ndihmojne per kete vellavrasje. Eshte vertetuar se Qazim Mulleti, Prefekti i Tiranes dhe Mustafa Kruja si Kryeminister, ndihmojne me anen e Shyqyri Pezes, Myslim Pezen. Qe, ai sot eshte kryetar i Nacional-clirimtares me arme, ushqime dhe me pare. Kurse, italianet me anen e Ali Kelcyres e te Qazim Kokoshit dhe te N/kolonel Faik Cukut ndihmojne Ballin Kombetar dhe Mit'hatin. Madje, duke i vene edhe disa batalione shqiptare ne perkrahjen e tyre.

5- Tani ne keto koherat e fundit kane ardhur keshilltare britanike, amerikane, ruse. Sic vertetohet, duket se ata kane urdher me perkrah nacional-clirimtaren. Se kjo eshte e lidhur ngushte me Titon dhe kjo gjendje konfirmon e ketu duket se ne Ballkan si ne Jugosllavi, Greqi dhe Shqiperi gjendja administrohet prej Mareshallit Tito. Dhe, gjithandej keshillojne qe mos te atakohet Nacional-clirimtarja.

6- Flitet se Mareshalli Tito ka qene per kater dite ne Ostrene. Ku ka patur nje bisedim te gjere me shefat komuniste te Nacional-clirimtares. Por, Profesor Mustafa Gjinishi nuk ka qene. E tani kjo parti ka marre nje hov te forte dhe shefat e tyre qe jane miq me qendren Mbreterore si Mustafa Gjinishi, qe eshte komisar politik i partise; Myslim Peza; Kryetari Haxhi Lleshi; Antaret Faik Shehu; Spiro Moisiu, qe eshte kryetari i shtatmadhorise, keta duket se vijne e rrijme me teper tek ne. Por, tani ata nuk kane gje ne dore. E gjithe administrata eshte ne doren e organizatoreve Ruso-Jugosllave, dhe ndihmat nga ata i kane skuadrat e tyre. Keto jane shume te disiplinuara dhe gjithnje shtohen. Jane vene ne komandantat edhe disa oficere komuniste si Tahir Kadareja, Mehmet Bajraktari, Mehmet Shehi, Dalip Ndreu, Bedri Spahija, Frederik Noci, Hulusi Spahija e te tjere.

7-Shefat komuniste shqiptare jane: Omer Nishani, Enver Hoxha, Koci Xoxe, Karaman Ylli, Mendar Shtylla, Lirije Gega, Hysni Kapo, Sami Baholli, Qemal Stafa e sa te tjere, Keta jane qe kane krejtesisht besimin e Mareshall Titos dhe te organizatoreve te Kominformit. Te tjeret, si nacionaliste dhe socialiste te partise clirimtare, jane vetem per te luftuar dhe asgje tjeter. D.m.th. se nacional-clirimtaren sot e kane ne dore komunistet.

8-Gjendja jone, sot fatkeqesisht ka arritur saqe udhezimet nuk mirren me ate entuziazem si me pare. Nje pjese e shokeve, per interesa te tyre personale, u menjanuan dhe ne nuk i dime arsyet e tyre. Nje faj, qe nuk falet, eshte se nuk kuptuam dredhite qe na u bene nga shoket tane te nacional-clirimtares, duke na thene se ne jemi me ju. Se jemi betuar nje dite e te tjera, me nje fjale me na lene ne gjume, derisa moren fuqine ne dore.

9-Mbreteroret u genjyen se kur shihnin forcen e tyre aq te madhe dhe superiore me te tjerat, mbeteshin ne gjume. Duke pandehur dhe thene se: Ne kur te duam i shkaterrojme grupet e tjera edhe me grupin nacionalist te partise nacional-clirimtare. Ishin pothuaj miq e te bashkuar e kjo i len ne gjume. Saqe, sot eshte teper vone me rimarre nje organizim sic ishte ne Jugosllavi, qe e dirigjonte kolonel Husein Selmani. E, sot dhe ai te jete ketu e ka mjaft te veshtire, nje organizim sepse ka hyre mikrobi brenda.

10- Gjendja qe ka mberritur ne gjinine tone lipset ta mendoni mire e t'i bini prapa me shpejtesi. E bile eshte vone. Ne eshte se ju nuk vini, ne kemi falimentuar jo pse nuk kemi shumicen. Por, se nuk mund te merremi vesh, as njeri me tjetrin deri ketu ka hyre mikrobi. Kemi nje mosbesim me njeri-tjetrin, nje percarje, ku mungon vullneti sakrifices. Ate sot e kane dhe po e perdorin komunistet ne gjirin e nacional-clirimtares. Ata mbjellin faren edhe ne dirizhusat Mbreteror e jo nder te tjere.

11- Sa Balli Kombetar lufton me deme te medhaja. Por, nuk e kuptojme sepse ben kete lufte "a per nacionalizem", ose te shtyre per te mos qene nje organizim i perbashket. Kete akoma nuk po e kuptojme. Por, sot ne mes tyre nuk ndalohet kjo armiqesi qe ka hyre e pergjakshme.

12- Mbreteroret nuk kane asnje armiqesi, as me nacional-clirimtaren dhe as me Ballin, por asnjeren ane nuk ndihmojne kunder tjetrit. Bile, ne kemi miqte tane ne ate te nacional-clirimtares. Por, nuk na kerkojne ndihme edhe me na kerku nuk ju japim. Se ne kurre nuk hyjme ne vellavrasje me shqiptaret, e bile sikur mos te kishin qene organizatoret e huaj britanike, amerikane, ruse, jugosllave. Ne mund t'u hynim ne mes per t'i pajtuar por sot, ata nuk i lejne edhe me dashte".

Keto ishin me plot dhimbje lajmet e fundit ku ja parashtrova Mbretit Zog ne Londer dhe Qeverise Turke, kujton adjutanti.

Ketu eshte nje leter e Mbretit derguar Franklin Ruzveltit

Zoti President,

Duke ju bere te ditur deklaraten time te fundit lidhur me pozicionin e vendit tim persa i perket kesaj lufte te shpallur nga e ashtuquajtura Qeveria e Tiranes, ju parashtroj me poshte dhe arsyet qe nuk duhet marre shume parasysh nga Shkelqesia Juaj:

Nuk eshte e nevojshme qe une te kembengul ne faktin se pse e ashtuquajtura Qeveri e Tiranes nuk mund te perfaqesoje interesat e popullit tim. Do te me lejoni t'ju kujtoj se qeveria e Shteteve te Bashkuara te Amerikes nuk e ka njohur e as pranuar kete qeveri as de facto, e as de jure. Qeveria e Tirane eshte akoma frut i pushtimit italian dhe per me shume nuk gezon asnje lloj kontroll per politiken e jashtme te Shqiperise, as nepermjet Ministrit te Puneve te Jashtme dhe as nepermjet trupit diplomatik te perfaqesuar nga ai. Eshte e qarte se kjo deklarate lufte shkakton vetem dhune fizike te panevojshme nga autoritetet italiane, qe kane pushtuar ushtarakisht vendin tim. Me pak fjale, cdo deklarate qe do te dale nga kjo qeveri nuk mund te quhet si deshire dhe vullneti i lire i popullit tim. Nga ana tjeter, une personalisht dhe qeveria ime qe jemi te vetmit perfaqesues ligjore te popullit shqiptar, kemi deklaruar pa asnje pengese nga Parlamenti kombetar, qe ne momentin e pare te hyrjes se forcave italiane me date 7 prill 1939 qe ekziston nje gjendje lufte midis Shqiperise dhe Italise. Dhe, ne 10 qershor 1940, diten e hyrjes ne lufte te Italise fashiste, Lidhja e shqiptareve ne Paris ka deklaruar ne emer te qeverise time shpalljen e luftes kunder Italise ne menyre publike. Ne shenimin e fundit adresuar qeverise suaj dhe asaj te Aleances, une kam shprehur qarte se kush jane interesat dhe deshirat e popullit shqiptar. Nje lufte e Shqiperise kunder Shteteve te Bashkuara te Amerikes jo vetem qe eshte qesharake, por eshte dhe e perbindshme, duke pasur parasysh respektin qe populli shqiptar u detyrohet vendit tuaj, qe ka bere shume per te, qe nga lufta e fundit. Duke ju shprehur deshirat dhe vullnetin tim dhe te popullit tim shpresoj qe ju te kuptoni keqkuptimin dhe shpifjen qe eshte bere. Shfrytezoj kete rast per t'ju terhequr serish vemendjen si burre shteti dhe si burre zemre, mbi shenimin tim te dates 23 te shtatorit te kaluar, dhe per t'ju lutur qe te perdorni influencen tuaj per t'i dhene fund kesaj anomalie aq e padrejte per vendin tim te vogel, i cili shpreson te gjeje se shpejti vendin e tij ne Aleance.

Ju pershendes, Zoti President, dhe ju shpreh konsideraten time te thelle, si dhe nje miqesi te sinqerte.

Monsieur le President,

Faisant suite a ma derniere communication relative a la position de mon Pays dans cette guerrem et vu l'information d'apres laquelle le soi-disant Gouvernement de Tirana a pris sur lui de declarer la guerre aux Etats-Unis au nom du people albanais, je me permets de rappeler au Gouvernement de Votre Excellence ce qui suit:

1 - Il n'est pas utile d'insisteer beaucoup sur le fait que le soi-disant Gouvernement de Tirana ne peut d'aucune facon representer le people albanais. Il me sera pourtant permis d'ajouter que le Gouvernement des Etats-Unis n'a jamais reconnu ni de facto ni de jure le Gouvernement de Tirana et encore moins l'occupation italienne de mon Pays, en plus ce gouvernement ne possede aucun controle sur la politique etrangere de l'Albanie n'ayant pas meme de Ministre des affaires Etrangeres ni de representations deplomatiques a lui; il est evident qu'il agit seulement sousla violence physique des autorites italiannes qui occupent militairement le Pays. Par consequent toute declaration de son part ne peut etre considere comme representant la libre volonte de l'Albanie.

2-D'autre part mon Gouvernement et moi-meme, les seuls representants legaux et libres de l'Albanie avons declare avec l'approbation du Parllament national, des le premier moment de l'aggression italienne le 7 Avril 1939 qu'un etat de guerre existe it entre l'Albanie et l'Italie le 10 Juin 1940 jour de l'entrée en guerre de l'Italie fasciste, la Legation albanais de Paris a repete au nom du Gouvernement la declaration de guerre contre l'Italile publiquement. Dans la derniere, note adresse a votre Gouvernement et aux Gouvernement Allies j'ai exprime les vrais pensees et les desires de mon Pays.

3-Je suis sur qu'entre les declaration d'hommes agissant sans volonte proper et la declaration d'organes constitutionnels libres, le Gouvernement des Etats-Unis pour sa future politique, tiendre compte seulement de ces dernieres qui representent seules la vraie colonte du Pays. Une guerre entre les Etats-Unis et l'Albanie est non seulement ridicule mais aussi monstrueuse vu la reconnaissance que le people albanais doit au payus qui a tant fait pour lui après la derniere guerre et ou tant d'Albanais ont trouve du travail et de l'amitie.

4-La seule olace que l'Albanie peut et veut occuper dans ce conflict entre le mal et le bien est celle qui lui revient a cote des grandes et petites democraties. On ne peut la render responsible si actuellement elle n'a pas encore cette place.

5-Monsieur le President en faisant cette declaration solenelle, en ma qualite de seul representant legal et libre de l'Albanie je suis sur d'interpreter la volonte de tous mes compatriots asservis, et j'espere que Votr Excellence comprendra l'esprit dans lequel elle est fait.

Je saisis cette occasion pour attirer a nouveau l'attention de l'homme d'Etat, et de l'homme de Coeur qui vous etes, sur ma note du 23 Septembre dernier, en vous priant d'user votre influence pour faire cesser l'anomalie si injuste pour mon petit pays que espere trouver prochainement sa place entre les Allies.

Veuillez agreer, Monsieu le President, l'expression de ma tres haute consideration et de mon inalterable amitie.

Son Excellence ZOG I

Monsieur Franklin Roosevelt, Roi des Albanais

President des Etats-Unis,

Ëashington. London 19 December 1941

100 West str. New York City

Profesor Nelo Drizari i paraqiti Madherise Tij Mbretit Zog, kete leter:

His Majesty King Zog, the Ritz London, England.

Your Majesty,

This note is addressed to Your Majesty in order to clarify my position in connection with the Albanian Federation of America, Vatra. I have several relations with that society as Editor of its organ, the newspaper Dielli, because of my strong editorial attacks against the Fascist Invasion, of Albania and consequently, because of my sincere belief in the American way of life as well as the British cause in the righteous fight for freedom.

Your Majesty maybe assured of the wholehearted support of the greatest majority of Albanians in the United States and Canada, as well as in South America, for Albanian independence. I am sure that is the stand of the others in the Balkans and the Near East. And the Albanian uprising Fascist domination in Albania proved that the people can't freedom and are looking for guidance and support by the democracies.

When Your Majesty's sisters-Their Royal Highnesses the Princesses Myzejen, Ruhije, and Maxhide, visited the United States I as a member of that royal party, did all in my power to enhance their mission and make their stay pleasant.

Your Majesty's servant

February 17 1941 Nelo Drizari, d.v.

His Majesty King ZOG I.

Annual convention of Albania Federation Vatra, passed unanimous resolution favouring united frent including. Your Majesty Minister Konitza, Bishop Noli, editor Cherkezi and excluding no one wirlling to co-operation in order to secure independence and integrity of Albania stop. Appeal to all Albania to join united front text of resolution by mail.

Majesty King ZOG, Parmoor London. Chenna Hulusi Pano,

His Majesty King ZOG,

Apres conversations somme tombe daccord pour soumettre a Majeste sugjestion suivantes stop. Il est important former immediatement petit Cabinet avec members pris a parmi Albanais vivant en Angletterre de presence personness sachants langue Anglise stop. Il faudrait aussi sans retard nommeun representant a Ëashington et un a Londres stop. Il faudrait enfin envoyer ici un hommme de confiance comme votre delegue pour discuter certains poit stop. Envoi de quelque un dici impossible.

Your Majeste servant

1530 Sixteenth str.Ëashington: Faik Konica, d.v.

Leter e Faik Konices

Sipas bisedimeve, kemi rene dakord, qe ti parashtrojme Madherise Suaj keto sugjerime. Eshte e rendesishme, qe te formohet menjehere nje kabinet i vogel me anetare kryesisht shqiptare, qe banojne ne Londer dhe qe te jene prezentabel dhe te flasin mire anglisht. Gjithashtu duhet qe te caktohet nje perfaqesues qofte ne Londer te Britanise dhe ne Uashington. Dhe se fundi duhet derguar ketu nje person i besueshem, si i deleguari juaj per te diskutuar per disa ceshtje. Do te ishte mire qe t'i dergosh shpejt.?

Majeste King ZOG

Parmoor London,

Kote appointed Honary President of Vatra, stop. We accept gladly offer of last telegram stop. Urgently recomed Peter Kolonia as acting representative arrives stop. Konica baried full honours diplomatic and otherwise stop. All Albanian colonies here sent delegates stop. Your representative Doctor Elia, and floeers stop. Expensies enormous stop. Letter with details following.

Back Bay p.o. Box.263 Vasil Pani, d.v.

Boston Mass. Acting President Vatra

Excellence Sotir Martini

Parmoor Henley England,

*******

Kam marre letren. Parimisht juam dakord, por me duhet qe te konsultoj me miqte e mi, perpara se te jap nje pergjigje perfundimtare. Kur te kem mbeshtetjen e duhur...?Adresa jone personale eshte 1530 Sixtienth street Ëashington. Pershendetje. Faik Konica

Viens de recevoir lettre stop. Suirs a accord en principe mais je dois consulter mes amis avant de donner response definitive stop. Quand j'aurai fond recessaires R.Viciteria plusiceirs centers et vous a curia stop. Mon addresse personnelle est 1530 Sixtienth street Ëashington stop. A mities.

Faik Konica, d.v.

Monsieur Vasil Pani Esq.

Acting President Vatra.

Recue avec plaisir communication decision Congres Vatra front uni stop. Cette decision Patriotique prouve que organization Veterane Vatra, continue sa tradition nationale stop. En attendant details annonces vous prie communiquer Compatriotes mes felicitations.

Parmoor Henley England: ZOG I.

Monsieur Nelo Drizari

160 West 78 str. New York City.

Priere communiquez ceci toutes organization nationals Albanaises don't addresses me manquent stop. Entrée guerre Etat-Unis Amerique renforce front democratique et les espoirs de notre people pour son independence stop. Devons collaborer toutes forces avec peoples luttant pour liberte et assurer ainsi la olace qui revient a notre Aays stop. En Amerique les Albanais ont trouve toujours travail et amitier stop. Nous pensons avec reconnaissance aux efforts du President Ëilson en faveur droits Albanais stop. Samms surs que democraties Anglossaxonnes sous President Roosevelt et Premier Churchill, assureront les droits des petits peoples eet parconsequent ceux de Albanie stop. Vu ce qui precede je fais appel par votre intermediaire a tous Albanais Amerique pour s'unir au tour du drapeau national reorgnaiser leurs bataillons de l'ancienne guerre et se mettre a la disposition des autorites americaines stop. Fais ici tout mon possible et ai confiance et foi a netre people qui resiste et au droit qui triomphera.

London: ZOG I

DECLLARATIONS ALBANIAN NATIONAL

Aux Etats-Unis, nos Compatriotes ont toujours trouves travail et amitie stop. Aujourd'hui cette grand Democratie se trouve on guerre avec le fascisme qui nous a ravit notre Pays stop. Les Etats-Unis, nous ont toujours aider et notre people reste toujours reconnaissant au President Ëilson stop. Cette tradition liberale de l'Atlantique qui reunit les Democraties pour la liberation du monde et le bien des individue guarantissent la resurrection l'integrite et le bonheur de notre Patrie stop. Mebasant a votre telegramme je fais appel par votre intermediaire a tous les Albanais d'Amerique de considerer la lutte que le people des Atats-Unis, fait sous la conduite du President Roosevelt comme notre guerre de liberation stop. Comme dans l'autre guerre mettez vous vous a la disposition des autorites Americaines stop. Formez de noveau vos bataillons stop. Ici nous faisons tout notre possible stop. Priere communiquez ceci a toutes organizations Albanais don't addresses me manquent stop. Unissons nous pour liberer notre Peuple.

England: ZOG I

Shenim

"Vetem nje pjese te vogel te korespondences po shenojme se me i shenu te gjitha, vetem ato formojne nje volum. (Hysein Selmani)

Gjithashtu edhe pjeset e memorandumeve e notave, nuk do t'i shenojme. Kjo do te behet vetem nga nje pjese te vogel. Por, kush te deshiroje me i lexu, le te drejtohet ne Oborrin Mbreteror Shqiptar. Se, ne arshiven e tij, gjenden te gjitha, e cdo lloj dokumenti, si me pare, ashtu rreth Luftes se Dyte Boterore".

**********

Pjese nga korrepondenca e Mbretit

Zogu i I i drejtohet perseri Franklin Ruzveltit

Ja pse filluan grindjet mes monarkisteve

"Ne mes te Mbretnoreve kane filluar grindjet, thote adjutanti, qe citon nje leter qe ka ardhur nga Shqiperia,- sa kane humbur besimin ne mes njeri tjetrit. Vetem se perpiqen me diskredituar njeri tjetrin e jo te organizohen". Ne rast se nuk vini ju vete, i thone monarkistet, adjutantit- ketu ne jemi krejtesisht te shkaterruar, saqe me as keshilla, as udhezime nuk degjojne. Se po te vini ju vete ketu kemi bindjen se do te arrihet jo vetem organizimi i Mbretnoreve, por edhe bashkimi pergjithesisht dhe me grupet e tjera. Sidomos, me ate qe eshte nacional-clirimtare. Levizja Nacional-clirimtare, sipas Zogisteve- eshte fare mire e organizuar. Ndersa, ne fakt, eshte e ndare ne tre grupe. Nder keta jane me te fortet grupi komunist. Ai administrohet e stervitet nga organizatoret e Kominformit jugosllav e rus, pretendojne zogistet

[Albo]

Sa e dobet Shqiperia

Sado qe i mbushim mendjen vetes se, ne na duan dhe se Shqiperia ka qene gjithmone e terhequr nga vemendjet e huaja, nuk mund ti fshehim vetes faktin se: Fuqite e Medha mbeten indiferente ndaj Shqiperise. Duke vecuar momentet, kur ata kane pasur nevoje per Shqiperine dhe per strategjine e perdorjes se saj, atehere duhet te bindemi se Shqiperia ka qene gjithmone ne periferi te vemendjes nderkombetare. Nje gje e tille te bind, teksa shikon perpjekjet e Mbretit per njohjen e strukturave te tij dhe nga ana tjeter ndihma qe dhane Fuqite e Medha per forcat e tij ne Shqiperi. Zogistet e marrim me veshtiresi ndihmen britanike ne Lufte dhe ne fund eksponentin kryesor te tyre, Abaz Kupin gati e braktisen. Nje gje e tille te bind, kur kujton edhe momentet e para, kur Shqiperia do te pushtohej dhe dy Fuqite e Medha evropiane, Anglia dhe Franca i mbyllen krejtesisht syte. Eshte aq e vertete kjo, sa britaniket kapeshin, sipas kujtimeve te Lartmadherise, me nje deklarate te Kontit Ciano, per mossulmimin e Shqiperise.

Ne kohet qe vijuan ne historine tone, pavaresisht rrjedhes qe moren ngjarjet, nuk ke sesi te mos habitesh me rolin e vazhdueshem te Fuqive te Medha. Duket se mbreti shqiptar duhet qe t'i shkruaj gjate dhe me shume kortezi, presidentit Ruzvelt per t'i marre nje mbeshtetje. Ndersa, ky i fundit si nga qielli, (duke marre parasysh edhe peshen e madhe te luftes, qe mban SHBA) i pergjigjet me kortezine e te fortit.

Gjthsesi Mbreti vazhdon, ashtu si do te bejne edhe pasardhesit e tij me vone, per te perfituar gjithmone ne fund cinizmin e me te fortit. Nje gje e tille e kane ndjere ne kurriz, te gjithe burrat shqiptare, qe jane ulur ne poltronin e pare te Shqiperise. Dhe paradoksalisht, asnjehere nuk kane qene ne gjendje per te perkthyer maksimen e historise, qe "nuk mesohet asnjehere nga historia". B.an



Kur ju drejtua Franklin Ruzveltit

Mbreti Zog i I tregon sesi shume nga Legalistet u bashkuan me komunistet

Per te shpetuar imazhin e vendit te tij, Zogu i drejtohet Franklin Ruzveltit, presidentit te SHBA-se, vendi i te cilit fiton per dite e me shume kredibilitet, ne Luften e Dyte Boterore. Nderkohe situata ne vend eshte me teper se e rende per Legalistet. Ata jo vetem nuk organizohen, por shume prej emrave te njohur te tyre jane bashkuar me komunistet. Teksa, organizimi tjeter, Ballistet, jane te zene me shume ne lufte me komunistet e Enver Hoxhes. Ne keto kushte, Legalistet i shkruajne me trishtim adjutantit, permes postes sekrete, qe shkon tek Lartmadheria, se gjendja e tyre eshte e keqe. Ata nuk binden dhe shume syresh jane shperndare. Kete situate, me shume se te gjithe, e vuan Lartmadheria, qe nga ana tjeter mundohet qe te rregulloje imazhin e Shqiperise ne arenen nderkombetare. Ne keto kujtime jane perfshire edhe nje interviste e Lartmadherise dhe dy shkrime te periodikeve te huaj per vendin tone. Ne njeren prej tyre flitet edhe per shumen e terhequr nga Zogu i I



Ekselences se Tij Franklin Ruzveltit

Duke vazhduar me komunikimin tone te meparshem dhe ne cilesine e autoritetit te vetem legal te Shqiperise, une kam nderin qe t'i bej Ekslences Tuaj komunikimin e meposhtem.

Shqiperia formalisht dhe shume bindshem ka pranuar marreveshjen e pershkruar si Deklarata e Kombeve te Bashkuara, qe eshte nenshkruar ne Uashington ne 1 janar te vitit 1942. Une i lutem Qeverise se Shteteve te Bashkuara te Amerikes, qe ka depozituar deklaraten e meposhtme, qe te marre parasysh justifikimin e vendit tim per te gjitha qellimet.

Ne te njejten kohe, une i kerkoj Ekselences Suaj, qe te pranoj situaten e Shqiperise per iniciativen e marre nga Qeveria e Shteteve te Bashkuara dhe Aleatet per te siguruar Triumfin e te Drejtave te Njeriut dhe Drejtesine Nderkombetare.

***********

His Excellency Frangly D.Roosevelt,

President of the UNITED - States, of

America, Ëashington,

In conformity with my previous communications and in my quality as the sole legal authority of Albania I have the honour to make to your Excellency's Gouvernement the following communation stop.

Albania formally and most heartily adheres to the agreement described as the declaration of the United-Nations signed in Washington on January first 1942 stop.

I beg the Gouvernement of the United-States of America as the depository of the above declaration to take notice of the adhereance of my country for all purposes stop.

At the same time I beg your Excellency to accept the felicitations of tourtured Albania for the initiative taken by the United-States Government and the Allies to secure the triumph of human rights and international justice stop.

London le 5 January 1942 ZOG I

King of the Albanians

*********************

Copie de telegramme du President F.D.Roosevelt, en reponse a l'adhesion de l'Albanie a la declaration de Ëashington, I.I. 1942: C B /II/ 16. Ces copies aut ete nontios a Perry pos le Roi, le 25/5/1942.

The folloeing message has been received from Ëashington for transmition to ZOG I King of the Albania:

Your telegram of January 6-1942 has been received with appreciation and I reciprocate your hope for the triumph of human right and international justice.

Embassy of the Franklin D.Roosevelt.

United-States of America,

London January 21.1942

*********************************

Embassy of the

United-States of America London, January 21.1942



The following message has been received from Washington for transmission to Zog I. King of the Albanais:

Your telegram of January 6.1942, has been received with appreciaton and I reciprocate your hope for the triumph of human right and international justice.

Hith Majesty

King Zog I of the Albanians, Franklin, D.Rrosevelt,

***************************

Zotni Kryetar,

Nga gazetat, qe m'u derguan prej Amerike, mesova se kini formuar nje organizate me qellim per te mbledhun fonde per te ndihmuem popullin tone ne rastin e volitshem.

Me kenaqesi, pash se perfundimet e vjetit te pare te veprimtarise suej, kane qene aqe te mira, sa qe ju japin kuraje per te vazhduem kete veper patrijotike.

Ju pergezoj nga zemra dhe jam i bindun, qe cdo shqiptar e ka per detyre te bashkohet me ju ne kete perpjekje njerzore.

Ju uroj plote sukses dhe ju dergoj te falat e mija.

Zotnis tij Nicholas J.Prift ZOG I

Chairman of the Albanian Relief fund:

431 so.Huntington Av.Jamaica, Palin, Mass.

****************

Madhnise se Tij Zog I

Mbret i Shqiptarevet,

Madhni,

Jepnani leje te shfaqim kenaqesine qe ndjeme dhe enkurajimin qe muarme me anen e letres se Madhnis Suej duke pergezuar nevojen per themelimin e organizates mirebarese dhe Kombetare "Albanian-Relief Fund".

Shikojme cdo shprese, Madhni, se cdo bashkeatdhetar nuk do t'ja kursejne percapjes tone ndihmen e tij dhe kemi besim te patundeshme se "Albanian Relief Fund" do ta realizonje idealin e saj ne nje Shqiperi te shliruar.

431. So.Huntington Avenue Me nderime

Jamaica Palin Mass. Nicholas Prift

U.S.A. Chairman

****************

Madhnija e Tij Mbreti Zog i dergon nje telegram me udhezime kolonel Husein Selmanit ne Legaten Shqiptare Istanbul:

I dashtuni kolonel,

Excellenca e tij, Asaf Xhaxhuli, do ju veje ne korent mbi situaten, qe i takon ceshtjes nacionale. Gjithashtu edhe menyren e situates qe ju impozon.

Kujtoj se, personat qe ndodhen aktualisht jashte Shtetit tone vuejne si ekonomikisht dhe moralisht. Ata do te jene me te nevojshem, kur koha te vije dhe te jene brenda ne Shqipni. Prandaj, kujtoj qe nuk duhet me i mbajte jashte. Vetem ata, qe do te jene absolutisht te nevojshem. Dhe per kete, kam caktuar nje ndihme te vogel me sa eshte e mundur me dhane.

Tue i lane te gjitha ceshtjet personale me nje ane, konsultoni ju me Zotnin e tyne Musa Juken, Abdurahman Matin e Murat Kaloshin. Dhe, shifni pervec ketyne, qe thame me lart, gjeni 2-3 te tjere qe do t'i pelqeni e t'i shifni te nevojshem, per me i mbajt aty. Njiherit, me shkroni edhe opinionin tuej.

Shpresoj te kem prej jush lajme gjithnje. Me kaq, ju dergoj te falat e mija ma te perzemerta.

London Palmoor on Henley

Thamas 29 Kallnuer 1942 ZOG I

*****************

Me poshte, referuar kujtimeve te adjutantit, vijon nje informacion. Tani sa morem nje raport nga Shqiperia, ku na deklarojne, mbi gjendjen shume kritike te krijuar tani ne Shqiperi. Dhe me teper ne radhet e mbrenda Mbreteroreve:

1-Ne mes te Mbretnoreve kane filluar grindjet. Aqsa kane humbur besimin ne mes njeri tjetrit. Ata vetem perpiqen me diskredituar njeri tjetrin e jo te organizohen. Ne rast se nuk vini ju vete ketu, ne jemi krejtesisht te shkaterruar. Kjo kerkohet sepse njerezit tane sot nuk pranojne me, as keshilla dhe as udhezime. Se po te vini ju vete ketu, kemi bindjen se do te arrihet jo vetem organizimi i Mbretnoreve, por edhe bashkimi pergjithesisht dhe me grupet e tjera dhe sidomos me ate nacional-clirimtare.

2-Sic ju kemi lajmeruar: Nacional-clirimtarja, eshte fare mire e organizuar, por e ndare ne tre grupe. Nder keto. Jane me te fortet sot, grupi komunist, qe administrohet e stervitet nga organizatoret e Kominformit jugosllav e rus. Kurse, po te vini ju ketu, me siguri grupi nacionalist do te bashkohet me ne.

3-Balli Kombetar eshte deri diku i organizuar. Por, vellavrasja me nacional-clirimtaren e ka dobesuar se tepermi. Kjo, sepse ata, jane shume me te organizuar dhe te disiplinuar dhe zoterojne arme me te mira. Po ashtu eshte edhe ndihma nga jugosllavet dhe njekohesisht edhe aleatet me propozimet e Marshallit Tito. Edhe keshilltaret britanike e amerikane, me teper, perkrahin po ata. Megjitheqe, ata nuk shfaqin nevojen se jane krejtesisht te lidhur me udhezime e organizime me Kominformin ruso-jugosllav. Kjo ndodh sepse me ata, kane si nje aleance bashkepunimi, qysh kur u nenshkrua ne Bihore nga grupi komunist shqiptar me ate jugosllav.

4-Vellavrasja eshte perhapur aq keq ne mes ballisteve e nacional-clirimtares, saqe jane shkaktuar deme te medhaja ne popull. Kjo edhe vjen duke u shtuar gjithnje. Ketu fiton armiku, qe mbetet i qete nga luftimet, qe ndodhin ne mes njeri tjetrit, ku ka vrasje, djegie, grabitje. Sepse kjo gjendje ka filluar edhe ne katunde e familje dhe eshte shume keq.

5-Ne, deri me sot, nuk kemi asnje grindje ne mes grupeve. Pra, si me ate te Ballit Kombetar, si dhe me ate nacional-clirimtaren, shkojme mire. Vetem se asnjerit nuk ju japim ndihmen, sepse nuk kemi dashur, qe te armiqesohemi ne mes te vellezerve tane shqiptare. Ne duam te luftojme okupatorin, qe na ka zaptuar vendin e jo njeri-tjetrin.

6-Sic ju kemi pas vene ne dijeni, ketu ne luftime ne mes njeri tjetrit eshte Balli Kombetar me nacional-clirimtaren. Por, edhe ata, qe nuk jane me keto, po direkt me Qeverine armike dhe ata luftojne kunder nacional-clirimtares, perbri ballisteve. E demet jane aq te tmerrshme dhe sidomos ne Jug. Tani ka filluar edhe ne Diber, mjaft rende kunder nacional-clirimtares, d.m.th. kunder komunisteve dhe te tjereve, grupeve te nacional-clirimtares. Sepse edhe ato administrohen po te njejtet prej Kominformit ruso-jugosllav.

7-Kujtojme se, ju vume mire ne dijeni. E nuk po shkojme me gjate, se ju na njihni mire si ne dhe ata qe po ngaterrojne i njihni mire. Por, kur te jeni ju vete ketu, ata me nuk guxojne te bejne te tilla ngaterresash, qe na sollen deri ne kete shkalle. Madje, edhe sot qe jemi me turp e nuk dijme per t'u sqaruar edhe perpara mases tone.

8-Nje pjese e madhe, qe lozin rol, shikojne dhe studjojne me nje kujdes te madh gjendjen tone aq te mjerueshme, qe na sollen disa persona per ambicjet e tyre personale. Ku ne ishim te bashkuar ne kulm dhe ne harmoni dhe mendonim organizimin. Por, po te vini ju vete, kemi bindjen e plote se organizimi i disiplinuar ka per te mberritur, po si ai qe kishim ne Jugosllavi. Prape fuqia jone eshte teper superiore me ato grupet e tjera. Ketu qe na prishin jane vetem disa krere, qe nuk pajtohen njeri me tjetrin. E, ne rast se nuk vini ju ketu ne nuk mbajme me asnje pergjegjesi. Jemi vetem me oficeret. Rrofte Mbreti. Duke mbetur ne nje pergjigje te shpejte ju urojme gjithe te mbarat e ju pershendesim me nderime te vecanta, Sul Kurti, Dyle Allamani, Jusuf Selmani, Jusuf Cela, Major Murat Basha, Major Jahja Caci, Selman Mena, Jashar Lela, Beqir Devishi, Hafus Hasa, Bilal Kola, Sali Lloni, Ali Kurti, Rahman Hysa ne emrin e te gjithe shokeve.

Tirane 12 Shkurt 1942 Me nderime, Gafuri d.v.

*********

Adjutanti vazhdon: Kete raport tekstualisht ja parashtrova Madhnis Se Tij Mbretit Zog ne Londer. "Dhe, mundesisht, sic ka per ta pare edhe vete eshte e domosdoshme shkuarja ime ne Shqiperi, -beson adjutanti. Se, per ndryshe, do te jemi te shkaterruar ku ka mberritur gjendja".

Adjutanti vijon qe: Ne rast se ka mundesi qe te rregullohet me Qeverine Britanike, ku kujtoj se do te jete dhe ne deshiren e tyre me nje program, qe ata ta shohin te nevojshem. Kam bindjen se, do te mberrijme bashkimin me te gjitha grupet, ne nje komande te vetme, per te luftuar armikun dhe per te qene si nje pararoje e Armates Britanike.

E perjavshme New Times end Ethiopija News

Ketu eshte nje koment i nje gazete te huaj, qe na vjen nga adjutanti:

"Me 14.02.1942, nen titullin "Lirija e Shqipnis" e perkthimin e thirrjes se Mbretit Zog I, shkruhet: Ethiopia, e cila me gjitheqe antare e Lidhjes se Kombeve e pesoi prej sulmit fashist italian dhe u sakrifikua per nje kohe prej Lidhjes se Kombeve, ka natyrisht nje simpati te madhe per Shqiperine. E cila eshte edhe ajo flije e sulmit fashist, ne nje kohe kur Lidhja e Kombeve ka rene kaq keq.

Ne Shqiperi, si ne vendet e tjera Europiane, ekzistojne levizje te se majtes dhe te se djathtes, mbi ceshtjet e brendshme. Por, gjithe shqiptaret me zemer te mire, kane shpresen per lirimin nga sundimi Italian. Mbreti Zog I, i cili pas nje rezistence te shkurter me arme kundrejt fuqise se madhe fashiste e la vendin, beri tani se fundi deklaraten qe pason ne favor te nje eforti shqiptar te bashkuar per ceshtjen e perbashket". Ketu gazeta jep thirrjen, sipas adjutantit, dhe vazhdon:

"Kjo thirrje eshte e bere mire, sepse po marrim vesh se Peshkopi Noli u bashkua me frontin e perbashket. Disa elemente te tjere shqiptare, sipas informative qe kemi deshirojne disa garanci te tjera per te siguruar parimet demokratike.

Nuk duhet te mohohen garanci te arsyeshme, por jo pa arsye. Nga ana tjeter, nuk duhet edhe te lejohen, qe diferenca partish te dobesojne ose te sabotojne kontributin qe shqiptaret me trimeri po e bejne luften e perbashket kundrejt boshtit. E cila eshte e domosdoshme per lirine dhe per mireqenien e tyre. Dhe, per ate te te gjithe demokracive. Te gjithe duhet te kujtojne se bashkimi ben fuqine dhe se fashizmi do te jete fitues prej cdo mosmarreveshje midis shqiptaresh. Shqiperia ka qene e pranuar si nje antare e Lidhjes se Kombeve dhe prej te ciles kishte te drejte te mbrohet, nga u sulmua pabesisht prej diktatures se Musolinit. Protestuan legalisht dhe me arme. Qe nuk pati ndihmen e besuar i detyrohet faktit qe Fuqite e Medhaja, qe kryesonin Lidhjen, dhane doreheqjen prej saj kur ndodhi sulmi fashist italian kundrejt Shqiperise".

Mbreti Zog, duke cituar kujtimet e adjutantit- shton duke thene se "nuk e them per te mburrur bashkeatdhetaret e mij, por Shqiperia eshte celesi i Ballkanit. Ai eshte vendi ideal per zbarkim te forcave Aleate ne nje ekspedicion per te sulmuar anen me te prekshme te Gjermanise". Skena e fjalimit te Mbretit Zog, qe kane qene ne nje sallon te Hotelit te famshem ne Ëest End ishin:

"Kam qene deshmitar i martirizimit tone prej bombave,- tha Mbreti Zog,- si shume te tjere. Kujtoja Britanine e Madhe te forte duke menduar forcen materiale te saj dhe pasurine e saj. Por tani kujtoj qe forca e popullit britanik qendron ne karakterin dhe ne durimin e tij si nje force, qe eshte morale dhe jo materiale per nje popull te larte".

Po ne kete kontekst Mbreti Zog ka thenese tre vjet kaluan qe kur Shqiperia u sulmua padrejtesisht prej Italise fashiste. "Dhe me 10 Qershor 1940, kur Italia deklaroi lufte kundrejt Britanise se Madhe dhe Aleateve te saj, Shqiperia perseriti zyrtarisht deklaraten e saj te luftes kunder Italise fashiste. Ky fakt historik nuk mund te behet asgje prej rrethanash, te cilat deri tani ndaluan pranimin e Shqiperise, si antare te aleateve e aleances se madhe te demokracive. As qenia e Shqiperise dhe as legaliteti i perfaqesuar shqiptar ne mergim, nuk mund te mohohet prej shteteve, te cilet pretendojne se bejne nje lufte te shenjte drejt drejtesise dhe ligjit. Indipendenca e Shqiperise u njoh prej traktatit te Londres, i cili i vuri fund luftes ballkanike. Ajo u njoh prej konferences se Ambasadoreve dhe pasi kufijte e saj u caktuan prej nje komiteti nderkombetar, ajo u pranua ne shoqerine e Kombeve ne Dhjetorin e vitit te 1921. Autoritetet shqiptare, qe jane tani ne mergim, jane perfaqesuesit e vetem te Shqiperise, te cilet kane mandatin e popullit te tyre.

Pushteti i tyre u konfirmua brenda nje Shqiperie prej zgjedhjeve konstitucionale te shumta dhe jashte prej njohjes te gjithe shteteve te Monarkise Statuore. Tani Shqiperia gezon akoma nje fare grade perfaqesie diplomatike".

Asnje shtet nuk ka njohur me ligj zaptimin fashist,- ka thene Mbreti Zog- te Shqiperise. Edhe sot akoma vendi im, i cili ka qene i pari qe rezistoi kundrejt invadimit te armatosur me arme ne dore nuk eshte i poshten. Italianet nuk munden te bejne qe te mbreteroje ne vullnetin e tyre ne vendin. Pra Shqiperia gjendet po ne ate ane te barrikades, ku jane edhe britaniket, amerikanet, polonezet, greket dhe jugosllavet dhe te gjithe popujt qe luftojne per demokracine e lirine. Me greket dhe me jugosllavet, Shqiperia formon nje pjese te shumices se madhe te popujve ballkanike, qe jane te angazhuar ne kete lufte per ceshtjen e perbashket.

Gjithe shqiptaret, brenda ose jashte kufijve, tane kane mendjen mbi kete pike. Nuk kemi asnje konflikt me greket. Gjate 25 vjeteve te indipendences se saj, Shqiperia i provoi botes, qe ka te drejte te jetoje e lire. Me 1920 vendi ka qene praktikisht pa shkolla, pa rruge dhe ishte e mbushur me malarie. Me 1939 kishte 700 shkolla dhe 75.000 nxenesa, prej te cilave nje e treta ishin vajza.

Shqiperia mund te behet e lire dhe e lumtur me pasurite e saj minerale dhe me punen e popullit te saj. Ka nevoje vetem prej kapitalit. Mbreti Zog ka konfirmuar se jemi vetem nje popull i vogel, gati nje million e gjysem. Vetem, se nuk duam te ekzagjerojme rendesine tone ne kuadrin Europian. Por, megjithekete, ne nje kohe krize kur kontributi edhe i nje individi ka vleften e saj, ndihma e nje kombi luftetaresh nuk mund te mos quhet asgje. Besoj, tha Mbreti Zog- se drejtesia do te fitoje ne kete lufte dhe pa ndrojtje do te them se frutet e fitores dhe te drejtesise do te jene per te gjithe ne".

Keshtu foli Mbreti Zog I, ne nje bisedim qe pati me Zotni Feorges Slocombe dhe Z.Norman Hillson. Te cilet i bene shume sugjerime, ku Mbreti i kishte dhene Britanise Madhe dhe Amerikes pa rreshtur nota per njohjen e Shqiperise ne kampin e aleateve te luftes, dhe te Qeverise Shqiptare, qe ishte ne Stamboll dhe sa u perket shqiptareve ne mergim.

*********************

Gazeta "Daily Sketch London" 17.03.1942

"Mbreti Zog dha nje kete interviste reporterit Norman Hillson, kujton adutanti. 'Do te desha qe cdo njeri te kujtoje - tha me kembengulje - se vendi im, Mbreterija e Vogel e Shqiperise ka qene ajo, qe e para i beri nje qendrim nje fuqie te armatosur me mjetet e reja te sulmit boteror. Kur u sulmua prej Italise, pa lajmerim te premten e zeze 1939, megjitheqe kishim me ate nje pakt mossulmimi, ne kundershtuam me lufte. Nuk kishim asnje shprese, s'kishim tanke, aeroplane, ose artileri, ndonje gje qe te shenohet. U mundem, por te paktem u munduam te rezistojme. Deklaruam lufte. Shqiperia eshte ne lufte dhe do te mbetet ne lufte". Bisedova me Mbretin, citohet gazetari,- dhe sugjestionin qe kishte pas lene Shqiperia duke marre me vete nje shume te madhe parash.

Mbreti u pergjegj: "Une dhe Qeveria ikem me afro 30.000 sterlina vetem. Kjo shume u perdor per Qeverine provizore ne Stamboll dhe per mbajtjen e disa Legatave prej te cileve mbeten vetem dy ne Ankara dhe ne Kairo. Kjo shume e vogel mbaroi prej kohe.

Asnje diplomat shqiptar s'merr rroge tani. Eshte i kenaqur te dije se eshte duke punuar per Shqiperi. Jam nje mergimtar, por deshiroj te shpjegoj poziten time dhe poziten e gjithe shqiptareve. Jemi fortesisht me anen e Aleateve dhe besojme ne fitoren perfundimtare aleate. Shqiperia e kishte kuptuar se s'mund te ekzistonte nje miqesi e vertete me Italine Fashiste, pas sulmimit kundrejt Abisinise. Zemrat e tyre ishin gjate luftes se zorshme dhe te barabarte me heronjt abisiniane. Ne Prillin 1939, Shqiperia u sulmua po prej atij shpendi te eger dhe pas pak, paten eksperience prej fatkeqesise se luftes kunder armikut. Bashkatdhetaret e mi po luftojne ne male, katunde dhe ne qytetet e Shqiperise".

Nga Pakistani dhe Damask Syrie

Me 1 Shtator 1928, Asambleja Konstituente e plote ne Tirane, rivendosi Monarkine Shqiptare duke zgjedhur A.Zogun si ZOG I Mbret i shqiptareve. Shume shtete derguan Misione Diplomatike dhe Legatat shqiptare u vendosen ne kryeqytetet e Evropes dhe te Amerikes, e te tjera vende ne Orient. E sidomos ne Britanine e Madhe. Te gjitha keto jane prova, se sipas ligjeve nderkombetare, Shqiperia ishte nje shtet indipendent, i njohur nga Lidhja e Kombeve. Me 7 Prill 1939, kur Italia fashiste sulmoi Shqiperine isha ne Rome, prej me pare se nje jave. Kur dy dite para sulmit, Ambasadori Britanik i tha Ministrit te Jashtem Italian Ciano se ceshtja shqiptare mund te cekte "Status-quo" ne Mesdhe sic e kishte caktuar marreveshja e dy Fuqive me 16 Prill 1938, mori sigurime se Italia do te respektonte krejtesisht indipendencen shqiptare. Dy dite pas ketij sigurimi solemn, erdhi sulmi fashist Italian kunder Shqiperise. Kur Konti Ciano i thoshte se duhet te behet nje deklarate mbi sulmin Italian kunder Shqiperise ai tha se "Aveniri i vendit varej prej vullnetit te popullit shqiptar". A nuk ishte kjo nje tallje per Europen.

Parlamenti Shqiptar, i mbledhur ne Kryeqytetin ne Tirane, vendosi te rezistoje dhe i besoi Mbretit Zog mbrojtjen e interesave te Shqiperise sipas Statutit te 1928. Ai edhe e veshi me fuqine e perfaqesimit te shtetit dhe jashte Atdheut bashke me Qeverine e tij per te mbrojtur interesat e Atdheut. Shume protestime jane bere prej botes Mohamedane kundrejt krimit Italian dhe megjithate Lidhja e Kombeve mbylli syte.

Duke mundur te kujtohen perseri me plot fryme prej Lartesise se Tij Aga Khanit. I cili fliste ne emrin e gjithe Mohamedaneve dhe i dyti prej demostratave popullore ne Damas Syrie. Atje, ku Flamuret Islamike te ulur u benin fjalime "Ka vetem nje perendi" dhe se Musolini eshte armiku i Zotit".

London 14.03.1942 Aga Khani

Stamboll 8 prill 1942

Per kete date, kujtohet se: Ministri Turk Nexhmedin Sadek, boton ne Gazeten "Akshame" kete artikull ne titullin: "Nje mevitje e vogel e humbun mbrenda ne shumicen e shqetesimit". KU zyrtari turk shkruan se:

"Tamam tri vjet ma pare, nji za perhapte ne gjith boten lajmin e nje fatkeqesije. Ky za ka qene ay i radio se Tiranes, i cili lajmeronte boten se Italia po sulmonte Shqipnine. Fatkeqesisht u duk per gjith boten si i vogel dhe pa randesi. U harrue, kur zani qe kerkonte ndihme pushoi dhe asnjeri nuk dha ndihme.

Ka tri vjet si sot, qe Italia zaptoi Shqiperine dhe disa e kuptuan randesine e fatkeqesise. Instalimi Italian ne Ballkan shenonte mbarimin e sigurimit dhe te qetesise ne kete district. Me te vertete ato qe kerkonte Italia nuk qene malet te rrepta te Shqipnise, por Ballkanin.

Sot njeriu kupton me mire arsyet e zaptimit, te Shqiperise. Zaptimi synonte "Vdekjen e Greqise, dhe te Jugosllavise", sepse ato dy shtete nuk kuptuan mire fatkeqesine qe ra mbi fqinjen e tyre. Ne rast se Jugosllavia dhe Greqia te kishin pasur njerez, qe mund te kuptonin gjendjen qe u vinte ne koke, nese kishin mjaft ushtar, ose me mire te mos kishin pranuar politiken me qellim te merzisin njera tjetren e nen mbulesen e aleances, nese nuk ishin te angazhuar ne politiken e mbeshtetjes mbi miqesine tradhetare te Italise, mundet qe Italia te mos kishte menduar kur te veje kemben mbi Shqiperi.

U lehtesua ne kete veprim duke qene e sigurte se as Greqia, as Jugosllavia nuk do te tundeshin. Me te vertete, qe te dy u prapesuan, para mundesise qe t'i japin ndihmen me te vogel Shqiperise. Dhe, duke mbyllur syte para rrezikut, u angazhuan ne rrugen e marreveshjes me Italine. Kjo politike e Fqinjeve te mire pati pak jete, ky sulm i pare lindi fatkeqesisht te tanishmen.

Ne nje artikull qe botuam nje dite pas zaptimit te Shqiperise kemi shkruar mbi qellimin e Italise, e cila eshte: Qe ta perdori Shqiperine si nje rruge per te hyre mu thelle ne Ballkan, ose a thua se eshte e mundur te kete qellim te ndihmoje ballkaniket per te ndaluar nje sulm drejt lindjes.

As zaptimi i Cekosllovakise prej gjermaneve dhe as zaptimi i Shqiperise prej italianeve, nuk jane veprime me qellim ne vetvete. Jane pergatitje te para, per zbatimin e nje plani me te madh, ne ate kohe. Ata me pas kuptuan se nje send te tille nuk ishte nje send i madh. Nderkohe, qe demokracite rrinin pa veprim dhe pse kishin frike nga lufta dhe donin paqe dhe nuk i varnin veshin per viktimat.

Anglia dhe Franca pergatiteshin, fatkeqesisht. Por per fatkeqesine e tyre te tanishme duke bere gabime dhe duke bere koncesione ne Ballkan. E megjithate Gjermania intervenoi. Koincidence e cuditshme sot ishte mevitja e zaptimit te Shqiperise prej Italise, dhe dje qe mevitja e sulmit gjerman kundrejt Jugosllavise dhe Greqise. Ajo s'ka natyrisht asnje vlefte per t'u kujtuar per keto kujtime te hidhura, por duhet per t'i mbajtur me nxjerrjen e nje mesimi per neser".

Stamboll 8 Prill 1942 Nexhmedin Sadek

Leterkembimi i Mbretit te Shqiptareve me Faik Konicen

Problemi i njohjes se Shqiperise

Fuqite e Medha: Shqiperia nuk u mbrojt si ne vitin 1920

Per kete moment, adjutanti shkruan se: "Z.Cordell Hull, beri nje deklarate ne emrin e Shteteve te Bashkuara javen qe kaloi dhe Z.Molotof po ben kete gje sot. Shqiptaret, megjithese vendi i tyre ishte sheshi i luftes gjate konfliktit Italo-Grek nuk ka treguar rezistence aq te madhe. Per kete i referohen kohes kur u larguan italianet prej vendit te tyre me 1920. Por, kjo feblese (dobesi) i detyrohet italianeve, te cilet kane perdorur aleancen mbrojtese te 1927, si nje mjet per te fituar fuqi te plote ne Shqiperi mbi ekonomine e ushtrine e vogel te vendit".

[Albo]

Mbreti Zog rrefen vdekjen e papritur te Konices dhe njohjen nga Departamenti i Shtetit

Pas nje deklarate te Departamentit te shtetit amerikan, Faik Konica ka rimare perseri pozicionin e tij, si perfaqesues i Shqiperise, ne vitin 1942. Por, kjo nuk zgjat shume, sepse ai do te nderroje jete papritmas. Mbreti shqiptar e shpreh haptazi merzitine, ndersa vendin e tij, pa asnje dyshim, i takon Imzot Nolit. Ne numrin e sotem te 'Korrierit' eshte edhe nje nga letrat e fundit te Konices, derguar Sotir Martinit, perfaqesuesit te Zogut. Po ashtu edhe nje leter e Nolit derguar Zogut, ish kundershtarit te tij te madh. Si arritje, ne kete kohe, Mbreti shenon njohjen e luftes prej Fuqive te Medha dhe interpretimin e tyre te kesaj lufte. Kjo eshte arsyeja pse mbreti nuk heziton qe ti shkruaje per ta falenderuar Sekretarin e Shtetit amerikan dhe bashke me te edhe presidentin Ruzvelt. Fundi i numrit te sotem do te mbyllet me pergatitjen "inkognito" te adjutantit dhe me nje mesazh te Mbretit, ku ai riperserit kerkesen e tij per shqiptaret: Zgjedhje te ndershme pas lufte dhe populli do kete te drejten qe te vendose vete per formen e regjimit

Konferenca ne Persie Iran 10.10.194?

Kjo eshte nje pjese e informacionit, qe na sjell Adjutanti per kete dite: Konferenca e Aleateve ne Teheran ka qene shume entuziaste dhe shpjegohet si prove qe Aleatet u moren vesh krejt, sidomos ne lemin e operacioneve ushtarake te ardhshme. Persia mori sigurime per tanesin e indipendences dhe ndihmen, si do te gjeje me aleatet pas luftes. Ndersa ne Egjypt, konferenca midis Rooseveltit, Churchillit dhe Ismet Inonu u duk se pati mjaft sukses. Por, u shenua se Turqia erdhi pa eksperience ushtarake. Ne kete konference moren pjese edhe ruset, megjithese ata kane aleance me Turqine.

Churchilli u takua me shume personalitete aleate ne Egjypt dhe u mundua te zgjidhi problemet franceze dhe jugosllave. Pas kesaj konference te Egjyptit u shperndane duke mos dhene asnje lajm ne vendimet e marra hollesisht.

Washington 20 nendor 1942

Botohet ky lajm, sipas adjutantit: Departamenti i Shtetit Amerikan thirri dhe tani ne fund Imzot Nolin dhe Faik Konicen, Kryetar i Panfederates Shqiptare ne Amerike 'Vatra'. Arsyeja ishte per te shprehur mendimet e tyre mbi menyren sesi mund te organizohej Qeveria Shqiptare ne mergim. E midis pikave qe shenuan ishin:

1-Vetem nje levizje shqiptare, qe te permbledhi gjithe personalitetet shqiptare, do te kete mundesine per te thirrur gjithe popullin, qe te beje dicka per Kombet e Bashkuara.

2-Mbreti Zog eshte personaliteti me me rendesi si ne Shqiperi e ne shqiptaret. Dhe perjashtimi i tij do te zhveshi levizjen prej forces se saj.

3-Qe asnje antar i ketij fronti te perbashket nuk do te detyrohet te heqe dore derisa te sigurohet indipendenca edhe integriteti shqiptar ne konferencen e Paqes. Pas se ciles, cdo njeri do te rifitoje lirine e veprimit te tij.

*************

Zoti Minister, Boston 5 Nentor 1942

Mora letren tuaj te dates 27 shtator 1942 dhe kam nderin t'ju informoj qe pranoj te jem perfaqesuesi i Mbretit ne Uashington. Duhet qe Madheria e Tij t'i dergoje nje leter Ambasadorit te Shteteve te Bashkuara te Amerikes ne Londer, duke i lutur qe transmetoje permbajtjen e letres ne Uashington. Ne kete leter duhet t'i thote per perjashtimin e dhimbshem qe i eshte bere Shqiperise, duke mos iu njohur Qeveria e saj ne mergim, dhe ne te njejten kohe hyrjen ne lufte te Italise. Te beje te ditur dergimin e nje ministri zyrtar ne Uashington, por, nga ana tjeter, sic do te behet dhe me evidente, qe Shqiperia mund te luaje ne te ardhmen e afert nje rol te dobishem ne ceshtjen e aleancave. Mbreti mendon qe te emeroje ne Uashington si perfaqesuesin e tij personal Faik Konicen, i cili ka qene qe nga 1926 deri ne 1939 i derguari i Shqiperise ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes.

Dicka e ngjashme do te mjaftonte, per mendimin tim dhe per vendosjen e pozicionit tim si perfaqesues jozyrtar.

Ju pershendes, Zoti Minister dhe ju siguroj per konsideraten time me te larte kundrejt personit tuaj.

Shkelqesise se tij Sotir Martini Faik Konitza

Perfaqesuesi i M.S. Mbretit ZOG I re

A Son Excellence Monsieur Sotir Martini Faik Konitza

Representant de S.M. le Roi ZOG Ier

*********

Gazeta 'Manchester Guardian' me 4 dhjetor 1942

Ky eshte nje shkrim i Edith Durhamit, udhetares se shquar dhe te ashtequajtures "Princesha e Maleve".

Nen nje titull, (qe adjutanti nuk e permend), ajo boton edhe kete artikull: Shqiperia me 28 Nentor 1912 u proklamua ne Vlore per Pavaresine e Shqiperise. Me vone, ajo edhe u njoh prej Fuqive te Medhaja. Edhe me vone, Shqiperia u pranua si anetar prej Lidhjes se Kombeve dhe gjendja e saj si shtet indipendent eshte e konfirmuar.

Megjithekete, kur vendi i vogel u sulmua prej nje force te madhe e te mekanizuar, asnjeri prej bashk-anetareve te Lidhjes se Kombeve nuk intervenoi qe ta shpetoje nje vend te vogel. Flota Madheshtore mbeti rehat dhe flota italiane transportoi trupa pa asnje nderhyrje. Ne realitet ia ofruan Shqiperise si nje viktime njerezore per te perkedhelur Musolinin duke mos kujtuar se eshte e pamundur te kenaqe nje aventurier te pangopur dhe duke i dhene me shume ushqim. Cili ka qene perfundimi i veprimit ose me mire i mosveprimit tone. Adriatiku u be nje det i mbyllur per Boshtin. Dhe italianet zoterojne hyrjen e tyre. Derisa, te shkaterrojme kete gjendje, Boshti mundet dhe sigurisht e ben te ndertoje nendetese cfaredolloj ne sigurine e portit te Triestes (qe ka qene me pare baza e Flotes Austriake e Poles dhe e Fiumes). Nderkaq, shqiptaret jane lene ne nje pasiguri plot dhimbje mbi fatin e vendit te tyre.

Tani eshte koha per t'i shpetuar prej thonjve te pangopur dhe per te siguruar indipendencen e tyre. E cila do te rivendoset dhe integriteti tyre do te garantohet. Kjo vetem eshte mjaft per nje kryengritje kundrejt sulmuesit Italian. Lufta e cetave, vrasja e italianeve dhe sabotazhet vazhdojne pa pushuar, por frika eshte se pas ikjes italianeve vendi i tyre mund te ndahet midis fuqive ballkanike. Dhe, kjo shkakton nje pasiguri midis shqiptareve brenda ose jashte Shqiperise mbi rrugen qe duhet vazhduar. Hiqeni kete shqetesim! Lejoni shqiptaret te ndihmojne ne pastrimin e gojes te Adriatikut prej armikut. Garantoni indipendencen dhe integritetin e Shqiperise dhe nuk do te keni miq me te beses dhe te zotet se sa shqiptaret. Sigurohuni se Harta e Atlantikut nuk eshte nje karte pa kuptim. Lejoni te ndihmojne ne hapjen e rruges, qe te con tek Pola dhe tek Trieshta".

E jueja me bese M.E.Durham;

London. N.W.3.12.1942.

****************************

Telegrams I Decembre 1942

His Excellency Franklin D.Roosevelt

President of the United States of America Washington:

I am informed that Secretary of State Mr.Cordell Hull has recalled the Italian aggression of good Friday 1939 and has declared that he considers it the duty of every Albanian to take up arms against the common enemy stop.

As head of the Albanian State the first in Europe to offer armed opposition to fascist aggression I assure your Excellency that in accordance with our previous declarations we await the opportunate moment to rise as one for the independence and integrity Albania stop.

Your Excellency can be certain that the present activity of our guerillas would be intensified and soon become a general revolt if we could appeal to the Albanian people to take up arms for their country stop. We only ask to be given the possibility to fight on the side of the United Nations in a struggle that is also our struggle. Stop.

ZOG I. The First

Shenim

Kjo leter i eshte derguar Ruzveltit duke i kujtuar se Shqiperia eshte e para qe ka bere perballjen me agresionin fashist dhe "ne presim momentin e duhur per tu ngritur per pavaresine e integritetin e Shqiperise".

**********************

His Excellency Mr.Cordell Hull,

Secretary of State, Washington

I have Learned with appreciation your reference to the Fascist aggression of good Friday 1939 and your declaration as regard Albania stop. As head of the Albanian State the first in Europe to offer armed opposition to fascist aggression I assure your Excellency, that in accordance with our previous declarations we await the opportune moment to rise as one for the independence and integrity of Albania stop.

Your Excellency can be certain that the present activity of our guerrillas would be intensified and soon become a general revolt if we could appeal to the Albanian people to take up arms for their country stop. Ee only ask to be given the possibility to fight the side of the United Nations in a struggle that is also our struggle.

Telegrams I Decembre 1942 ZOG I the First

Shenim

...

Ekselenca Juaj, i drejtohet Zogu, eshte plotesisht e mundshme qe aktiviteti aktual i grupeve guerrile mund te intensifikohet dhe shpejt qe te behet nje revolte e pergjithshme. Por, nese ne do te apelojme ne drejtim te popullit shqiptar, qe te marrin armet per vendin e tyre.Ne vetem ju kerkojme qe te na jepet mundesia per te luftuar ne anen e Kombeve te Bashkuara ne kete lufte, qe eshte edhe lufta jone.

***********

Embassy of the United States January 4 - 1943:

Of America, Londres.

Madheria Juaj, Une jam ngarkuar nga Presidenti dhe Sekretari i Shtetit per te bindur Madherine Tuaj, qe eshte marre telegrami, ne te cilin Ju keni adresuar per ata ne 1 dhjetor te vitit 1942, ku shprehni vleresimet per verejtjet e Mr. Hull, te 3 nentorit te vitit 1942, per sa i perket Shqiperise. Ata gjithashtu me kane kerkuar mua qe t'ju shpreh vleresimin e tyre per keto mesazhe teper te sjellshme........., i drejtohet ambsadori amerikan nw Londwr.

Your Majesty, I have been requested by the President and the Secretary of State to convey to Your Majesty an acknowledgement of the telegrams which Your Majesty was kind enough to address to them on December - I - 1942 expressing appreciation of Mr.Hull's remarks of November 3-1942 concerning Albania. They have also asked me to express their apprecistion of these courteous messages.

At the same time the Secretary has requsted me to invite attention to his subsequent statement of December 10-1942, concerning Albania, the text of which I have pleasure in enclosing.

With the expression of my highest regard, I remain,

Enclosure:

Statement by the Secretary of State.

His Majesty King ZOG I. Antony D.Biddle

Rits Hotel. W.I. American Embassady

*********

Afrika franceze, 22 nendor 1942

Gjendja politike u sqarua pak,-thote adjutanti per kete dite. Darlani mban ne emer te Mareshall Petainit, administraten politike te Afrikes, duke lene komanden e ushtrise nen gjenerealin Cirault. Darlani pretendon se vepron sipas urdherave te vjetra te Petainit, qe i dha. Pra, kur ishte i lire te vepronte sipas qejfit. Petainit, nga ana tjeter, denoi rreptesisht Darlanin dhe kerkon vazhdimin e rezistences kundrejt Anglo-Sanksoneve me bashkepunim me Boshtin. Franca e lire deklaroi se s'ka ndonje pune me Darlanin, te cilin e quante tradhetar. Marreveshja Amerikane me Darlanin provokoi shume kritika ne Angli dhe ne Amerike dhe Roosevelti beri nje deklarate, ku thote se kjo marreveshje eshte e perkoheshme dhe vetem me qellime ushtarake. Lajmerohet se arriten ne Algjeri disa prej politikaneve franceze, qe ne fillim bashkepunonin me Petainin dhe Lavalin. Me kete rast, nuk dihet akoma qendrimi i kolonise se Dakarit.

Franca e lire vazhdon te kundershtoje rreptesisht Darlanin dhe politiken Amerikane. Gjenerali Catroux, foli shume ashpersisht per kete veper dhe e quajti Darlanin rrezik per Aleatet. Admirali Darlan e proklamoi veten si kryetar shteti dhe gjeneralin amerikan e njohu deri diku. Kurse, Qeveria e Britanise se Madhe deklaroi se nuk e merr parasysh kete deklarate.

Tunizi: Ushtaret Anglo-Amerikane kane gjetur nje rezistence shume te forte rreth Tunizis dhe Bizertes. Ata jane mjaft te penguar dhe duket se u mungon aviacioni.

Kurse me 27 nentor 1942, nje francez, nena e te cilit eshte italiane, vrau admiralin Darlan dhe u ekzekutua. Emri i tij mbahet sekret. Ne vendin e Darlanit u zgjodh Gjeneral Cirault dhe shpresohet se keshtu do te behet me i kollajshem edhe bashkimi i te gjithe francezeve. Amerikanet e kane fuqivrasjen e Darlanit. Gjermanet akuzojne anglezet. E gjithe fuqia e Frances se lire eshte vene perbri gjeneralit de Gaulle. Gjenerali Catroux shkoi ne Londer duke sjelle me vete programin e rregullimit te ceshtjes franceze.

Londer, 20 dhjetor 1942

Vdekja e papritur e diplomatit te shquar Faik Konitzes

"Lajmi, teper i idhet me 20 Dhjetor 1942, qe u dha mbi vdekjen e patriotit e diplomatit Faik Konices, Mbretin Zog I e tronditi thellesisht". Kjo eshte fjalia e pare qe thuhet nga adjutanti.

Me poshte po ai vijon duke shprehur mendimin e tij se:

"Kjo ndodhi tamam, ne kete moment kritik te Shqiperise. Faik Konica ka qene nje nga kampionet e indipendences shqiptare. Shkrimtar, qe ka botuar qysh ne rinine e tij dhe botimet e tij vazhduan ne lenda atdhetarizmi.

Faik Konica me 1926 u emerua Minister Fuqiplote ne Amerike dhe qendroi ne detyre deri me 1939 te vitit fatal, kur Shqiperia u sulmua prej Italise fashiste te 'Premten e Zeze'. Veprimi i fundit, pas okupimit te Shqiperise prej Italise, ishte qe Departamenti i Shtetit i njohu Faik Konices, qe s'mund te gezonte privilegjet diplomatike me. Pasi s'kishte me Shqiperi dhe Legata shqiptare ne Eashington u mbyll. Ajo ka qene periudha e politikes se perkedheljes. Por deri me 1939 per t'i bere qejfin Musolinit. Por keta nuk e njihnin Musolinin, se ai ishte i pangopur e tani se fundit e pane qe u bashkua ne lufte me Gjermanine dhe tani Shtetet e Bashkuara u detyruan te hyjne ne lufte kunder Italise e Gjermanise. Kurse, shqiptaret te harruar prej te gjitheve, nuk e lane luften kunder Italise dhe gjithnje vazhdojne ne malet e Shqiperise. Me ne fund, Eashingtoni dhe Londra e kuptuan se shqiptaret vazhdonin ne mundesite e tyre ne luften kunder Boshtit dhe mund te ishin nje perkrahje per Kombet e Bashkuara. Keshtu erdhi deklarata historike e Sekretarit te Shtetit Cordell Hull, me 10 te ketij muaji. Me anen e se ciles, Shqiperia u sigurua se do ta rifitoje indipendencen e saj sipas Hartes se Atlantikut. Mbreti Zog, duke u bazuar ne fjalet e Z.Hull, riemeroi Faik Konicen si perfaqesues te tij ne Eashington dhe kerkoi njohjen e tij si Kryetar te Qeverise Shqiptare ne mergim. Faik Konica u paraqit menjehere ne Departamentin e Shtetit, ne emrin e Mbretit Zog mbi kete njohje dhe ky ka qene veprimi i fundit i Konices".

Zotni Kordell Hull, ne deklaraten e tij historike mbi Shqiperine, me 10 Dhjetor tha: "Ne vazhdim te politikes se saj te mirevendosur Qeveria e Shteteve te Bashkuara nuk njohu okupimin tokesor te bere me force dhe nuk njohu kurre aneksimin e Shqiperise prej korones italiane. Ne rast qe kjo deklarate ka ndonje kuptim, ky kuptim eshte se Shtetet e Bashkuara do te njohin Mbretin Zog e jo Mbretin e Italise, si Mbret i Shqiperise.

Xhesti i bukur ka dhe nje tjeter prove se: Pergjigja e Departamentit te Shtetit, do te jete favorabile. Qeveria Amerikane vendosi te dergoje kufomen e Faik Konitzes ne Shqiperi, kur do te vije koha ne mbarimin e luftes. Nje kortezh i tille u behet zakonisht vetem diplomateve te huaj, qe vdesin ne sherbim aktiv".

Me poshte adjutanti vazhdon: Kjo do te thote se Faik Konica njihet si perfaqesues i Qeverise Shqiptare dhe se vdiq ne sherbim aktiv. Nga ana tjeter e cmojme shume kete xhest fisnik te Qeverise Amerikane dhe dime se Faik Konica e vlente. Vlen te gjeje prehje te vazhdueshme ne vendin, qe sherbeu gjithe jeten me besnikeri e lealitet. Tani, vendin e te Ndjerit Faik Konices do ta rimarre Magr.Noli, personi me i pershtatshem, i cili ka bashkepunuar me Konicen dhe eshte i njohur ne politiken shqiptare dhe ate Boterore. Shpresohet qe ne Departamentin e Shtetit ky te zere vendin e Konices me nje Dekret te Mbretit Zog.

Maroke, 31 kallndor 1943

Kjo eshte nje kronike per situaten, e cila na vjen permes adjutantit: Per 10 dite rresht Franklin Roosevelti, Winston Churchill dhe Shtatmadhoria Anglo-Amerikane u mblodhen ne Casablanca ne konference. "Atje kane qene edhe Gjeneral de Gaule dhe Cirauld. Thuhet se ishin edhe disa vende neutrale si Spanja dhe nje perfaqesues Fillandez". Konfernca mbaroi dhe Presidenti Roosevelt, mberriti ne Amerike.

Per Churchill-in s'dihet gje ende. Ushtaraket vazhdojne konferencen e tyre. Ne konference duket se u vendosen planet e vitit 1943 dhe u studjua vecanerisht lufta e nendeteseve. U lajmerua se fuqia Aleate nuk do te pranoje asnje marreveshje me Boshtin pervec nje dorezim pa asnje kondite. Ceshtja franceze beri pak perparime dhe u vendos ose mbeten qe te dy grupet te kene nje lidhje midis tyre. Komandanti i pergjithshem i Forcave Aleate ne Afrike eshte amerikan dhe eshte Gjenerali Eisenhaeer. Kryetari i Shtatmadhorise se pergjithshme eshte britanik dhe eshte gjenerali Mountgomery dhe Komandanti i Forcave franceze eshte francezi Gjeneral Cirauldis.

Ndryshimet ne Komanden e ushtrise te Afrikes shpjegohen si prove. Qe pergatiteet jo vetem sulmi kundrejt Tunizise, por edhe kundrejt Ballkanit dhe Ishujve italiane.

Gjenerali Catroux u emerua prej Gjeneralit de Gaulle, si oficer lidhes me Gjeneralin Cirauld. Kjo ben qe gjendja te permiresohet.

Thuhet se u be nje marreveshje midis Gjenerali Cirauld dhe Gjeneralit de Gaulle, ne bazen e se ciles i pari merr punet ushtarake, kurse i dyti merr punet politike te Perandorise Franceze. Gjenerali Catroux mbetet si nderlidhes i te dy sherbimeve.

Jugosllavi, 24 kallndor 1943

Tani na vjen nje situate ne Jugosllavi, e cila eshte e lidhur sipas adjutantit me situaten shqiptare: Duket se gjendja midis cetave te Gjeneralit Mihailovic Draja dhe te cetave partizane eshte shume e ashpersuar. Ku cetat sllovene kane akuzuar Mihailovicin si ne lidhje me fashistet e Gjeneral Nedicit. Duket se ndryshimi i fundit i Qeverise se arratisur Jugosllave kishte per qellim te merren dhe dy kroate. Kjo per te afruar pak kroatet qe jane te zemeruar. Gjendja politike nuk u zgjidh akoma ne mes francezeve te lire. Jane bere disa arrestime te reja, ku u diktua nje komplot per vrasjen e gjeneralit Cirauld dhe te Ministrit Amerikan Murphy. Gjenerali de Gaulle i beri nje propozim Gjeneral Cirauld, per te gjitha forcat franceze. Pritet qe ky propozim do te sqaroje krejtesisht gjendjen me nje menyre ose me nje tjeter.

Stamboll 22 mars 1943

Madheria e Tij Mbreti Zog I dergon nje telegram udhezimesh kolonel Husein Selmanit, ne Legaten Shqiptare Istanbul. Telegrami eshte:

"Kam marre raportin tuaj te fundit stop. Jam duke bere te gjitha demarshet per shkuarjen tuaj ne Shqiperi stop. Mos humbni kontaktin me njerezit ne Shqiperi stop. Beni ceshte e mundur per bashkim stop".

London 22 Mars 1943 ZOG I

********************



Madheria e Tij Mbreti Zog beri kete mesazh qe ja drejton popullit shqiptar brenda dhe perjashta Ky eshte teksti origjinal i mesazhit:



SHQIPTARE

"Po mbushet vjeti i katert i okupimit te vendit tone, prej anmikut te perbashket dhe te popujve demokratik. Neve e kemi luftue invadorin dhe po e luftojme ende. Por duhet qe, edhe e drejta jone te perfshihet ne Familjen Nderkombetare te Kombeve te Bashkueme, pse n'as nje menyre nuk asht ma e vogel, se sa ajo e te tjerevet.

Per arsye te castit politik na ende mbetemi jashte. Te besojme ne kuptimin e drejtesis te Britanis se Madhe e te Shteteve te Bashkueme dhe te Rusise Sovjetike, e n'ato te Kombevet te Bashkueme dhe t'intensifikojme perpjekjet tona per me sigurue me pranimin e Shqipnis me nji Qeveri Legale, si nji aliate e Demokracive. Kjo asht menyra ma e mira me sigurue indipendencen e vendit tone me kufit kombetare.

Ekzistenca e bashkimit tone te shpejt, rreth te drejtes Legale te Shqiptarevet, asht nji arme e madhe per luftimin tone. Cdo shqiptar ka vendin e vet ne ket bashkim pa dallim qellimi politik ose shoqenuer. Per ket arsye, i ftoj te gjith ata shok bashk-atdhetar pa perjashtim me riforcue ket bashkim per me sigurue integritetin dhe indipendencen e Atdheut tone.

Sic e kam shpall publikisht ne Paris 1940 dhe ne mesazhin tone 1942 drejtues shqiptarvet te jashtun se, sapo te jete vendi i yne tanesisht i lire, do te zgjidhet lirisht dhe demokratisht nji Assemble Kombetare prej popullit shqiptar. E cila do te ftohet me nje here me vendue Regjimin politik e shoqenuere te Shqipnise se re.

Me ket shpirt, un jam gati me bashkpunue me te gjithe ata Shqiptar qe jane te gatshem me luftue per indipendencen dhe kufit e Atdheut tone. Dhe, kerkoj prej jush mos me u shmange sakrificave, mbasi vllaznit tone nuk po kursehen me derdhe gjakun e tyne ner malet tona".

Parmoor Henley Londer - 7 Prill - 1943 ZOG I.

*********

Telegram Kenmore 6780

Albanian Orthodox Church in America

Boston Massachusetts, 27 Maj 1943:

Your Majesty

Une jam shume i nderuar per te pasur letren tuaj dhe per te thene sepse koha nuk eshte shume larg, kur ne mund te takojme njeri-tjetrin per clirimin e vendit. Le te shpresojme se do te jete shpejt sepse ne kemi shume gjera per te biseduar dhe eshte shume e veshtire per te ndryshuar pikepamjet vetem nepermjet postes.

Nderkohe, Une kam shume nevoje per t'ju siguruar se do te kemi shume bashkepunime per Frontin e Bashkuar shqiptar nen drejtimin tuaj. Dhem, ne opinionin tim, kjo eshte rruga me e mire per te ndihmuar Shqiperine dhe po ashtu edhe Kombet e Bashkuara. Une jam duke shkruar me detaje nepermjet mikut tim Z. Sotir Martini.



(With earnest prayers for you and yours, I remains-Letra eshte shkruar ne anglisht )

To His Majesty King ZOG of Albania, Your in the Lord

Parmmor Henley on Thames, England. Bishop F.S.

Noli, d.v.

(Lettre recue le 10 Juin 1943 par airmail)

Gazeta "Times" 9 korrik 1943

Ja cfare thote adjutanti per kete dite: "Gazeta 'Aksham' boton nje artikull te drejtorit Zotni Nexhmedin Sadek. Ai shume here shpreh pikpamjet e Ankarase, ne te cilen ai diskuton konditat, qe Aleatet mund t'i vene Italise. Excellenca e tij Sadek thote se: "Turqia nuk ka deshire as te drejte te perzihet me konditat e paqes, qe fituesit do t'ju imponojne te mujtunve si ne lufterat e tjera. Por duke qene se vete ajo interesohet per paqen dhe vecanerisht ne rrethin qe ka te beje me sigurimin e saj. Turqia do te ndihmoje qe te ndreqen hajdutlleqet nderkombetare, qe u bene ne kurrizin e Shqiperise dhe do te jete ne favor te debimit te Italise prej Ballkanit".

Angli, 11 korrik 1943

Gjeneral Sikorski vdiq ne nje incident aviacioni dhe nuk u kthye nga Afrika. Zevendesimi i tij shkaktoi disa zorime. Ne fushen ushtarake u zevendesua prej nje gjenerali. Ne formimin e Qeverise u ngarkua nje antar i partise katundare, i cili ka qene Nen Kryeminister. Duket se ne mes te ketij te fundit e te kryetarit te Republikes ngjau nje moskuptim ose te themi nje mosmarreveshje.

Te gjitha ceshtjet e brendshme ne Ingliter, si presione e tjera u lane menjane prej evenimentit ushtarak te javes qe kaloj nga vdekja e gjeneralit Sikorskit.

Stamboll 12 qershor 1943

Kolonel Husein Selmanit, ne kete dite ne shtepi i mberrin shefi i zyres se informacionit Britanik Z.Kameron. I cili i dorezoi nje leter te Mbretit Zog, nga Londra, ku i ka shprehur. Ja cfare na vjen nga pena e adjutantit:"I dashtuni kolonel i eme. Mora raportin tuej me 5 Maj 1943. Jam shume i kenaqur qe po shoh se keni mbetun gjithmone po ai oficer luftetar, qe u kam njohur ka mot. E pelqej propozimin tuej, qe te shkoni ne Shqiperi. Bile me duket se udhetimi juaj eshte i ngutshem e i domosdoshem.

Veprimi juej ne Atdhe ka per te qene organizimi e shtimi i antarevet e drejtim i gurillavet mbas planit te pergjithshem dhe direktivave te Komandes Britanike, me te cilen do te jeni ne kontakt. Keni per te pasun rast edhe me bindun miqt tane britanike, qe pretendimet e disa ish nenpunsave te pakenaqun, se gjoja nuk paskemi perkrahjen e popullit tone jane pa themel.

Veprimi juej per tash, do te kete nje karakter cetash, pa marre hovin e gjonksin e nje kryengritje turmash, se ndryshe po te plaste parakohes nje levizje e ktille do te dilte e damshme, si per ne, vete, po ashtu edhe per miqte tone britanike. Mbasi te gjitha mundesite tona duhet t'i ruejme per castin ma' te volitshmin per mos me i shkuem kot pa kohe. Po, ne kete menyre, i kane udhzimet e mija edhe njerzit tone ne Shqipni. Kur te vije dita e veprimit te madh keni per te marre prej meje urdhrin e nevoishem. E ndoshta kam me qene edhe vete ne mest tuej.

Nderkaqe, une kam besimin ma te plotin ne juve, personalisht e ne besnikine tuej. Ju dergoj pershendetjet e mija te perzemerta.

Parmoor Henley - 8 Qershor - 1943 ZOG I.

**********

Recommandations speciales pour kolo. Selmanin. (Rekomandime speciale nga Zogu)

1-Nisja e juej duhet te mbahet e mshefet. Gjithashtu dhe largimi jueje prej Istanbuli deri sa te mberrini ne Shqipni. Gjithe miqte e te afrit tuej duhet mos me dit kurgja. Pervec jush vetum e gjithashtu dhe zyra e Sherbimeve kompetente britanike asht ne dijeni. Kjo asht e nevoishme per sigurimin e juej se per mbi juve dipendon suksesi i operacionit, edhe sigurimi i miqve qe jane me juve.

2-Perkthyesi, qe do te merrni eventualisht me vedi, duhet mos te kete asnji lidhje me rrethin e agjentave te anmikut.

3-Tue marre parasyshe, kapacitetin e zgjutesine e madhe te Gjeneral Parianit, e sidomos nder elementat e sherbimit te informacionit te tij, duhet me qene shume i rezervuem komplet kundra njerzvet ne sherbimin e tij.

4- Ne Shqipnie duhet te merrni kontakte, me tane oficeret e krishniket, e gjithashtu me gjith komitetet dhe me ata qe deklarojne te jene kunder nesh. Vetun duhet me kujdesi me u rujtun prej miqeve te anmikut. Tash duhet me i harrue te gjith anmiqesite personale, po me bashkponue vllaznisht. Per arsy se ky asht nje qellim e nji mision serijoze e importante.

5- Ma vone kam per me ju vue ne lidhje me Krenet e Kosoves".



Parmoor Henley - 8 Qershor - 1943 ZOG I.

Adjutanti pranon qe te organizoje, permes nje ndihme te Egjiptit,

mbreteroret ne Shqiperi

Abaz Kupi dhe Nacional-clirimtarja krejtesisht te percare

Mbledhja e Mukjes dhe deshtimi saj

Doreheqja e Musolinit dhe zevendesimi me Badolion

Ndersa adjutanti pergatitet qe te shkoje merr vesh nga nje kolonel anglez, qe ate nuk e pelqejne. Nderkohe Balli Kombetar ka mosmarreveshje me Nacional-clirimtaren dhe Zogistet kane humbur shume terren. Adjutanti vendos qe te shkoje me 4 oficere, qe jane " Major Murat Kaloshi, Kapiten Avni Deralla, kapiten Haxhi Xhilaga dhe kapiten Rexhep Radomira"

[Albo]

Vellavrasja ne Luften e Madhe

Ashtu si pritej ne Luften e Dyte Boterore, ashtu edhe ka ndodhur menjehere. Shumica e shqiptareve, te shperndare ne tre grupime, nuk ngurrojne qe t'i ngrene barrikade njeri-tjetrit. Ardhja e Qeverise se Regjences do te veshtiresoje edhe me tej punen, teksa Xhaver Deva me 2000 kosovare ushtrojne presion ndaj shqiptareve. Eshte viti 1944 dhe Shqiperia perballet me nje nga situatat me te veshtira te saj. Komunistet luftojne egersisht ballistet. Keta te fundit, mundohen me te gjithe forcat dhe aksesin qe kane, qe te gjuajne komunistet. Legalistet mbeten disi periferike pas mungeses e forcave dhe me teper mbeshtetjes se huaj. Cuditerisht britaniket nuk i mbeshtetin si duhet legalistet. Packa, se Mbreti ne Londer perpiqet, te pakten sipas informacionit, qe te beje pune maksimale, per njohjen e njerezve te tij. Paradoksalisht, nuk duhet harruar se britaniket ne Shqiperi, jane shume me komode tek Abaz Kupi, legjenda e Legalitetit. Kjo eshte aq e vertete, sa vete te derguarit e aleateve behen medyshes, kur e lene ne meshire te fatit ne fund te vitti 1944, Abaz Kupin. Eshte koha kur komunistet kane fituar gjithshka.

Kupi nuk trishtohet dhe me shume se harrimi, ate e vret mendimi, qe i duhet ne nje mase te madhe, ai dhe njerezit e tij duhen qe te ruhen nga vellavrasja. Ne te gjithe vendin, ka shume raste te tilla, por qe kalimi i kohes i fshehu duke i mbrojtur me idene e spastrimit nga armiqte.

Ne kujtimet e sotme te mbretit Zog, te dhena permes perjetimeve, dhe informacionit qe ka grumbulluar adjutanti i tij, nje gje eshte e vertete. Shqiptaret duken se mbi Shqiperine, perballe fashizmit, u duhet qe te zgjidhin hesapet me njeri-tjetrin. Eshte shfaqur gati si pa u ndjere lufta e llojit, qe pak vite me vone do te kthehej ne "Luften e Klasave". Lufta, qe do te rrallonte frikshem kokat e shqiptareve. B.an



Pushtimin e Shqiperise nga nazistet

Mbreti Zog tregon formimin e Legalitetit dhe krijimin e Qeverise se Regjences

Ikja e Italise e ka lene Shqiperine ne udhekryq. Italianet plackiten dhe u duhet qe te ruhen nga zemerimi i madh i gjermaneve. Ballistet luftojne egersisht me Komunistet, ndersa Legalistet duken se nuk orientohen ne kete vellavrasje. Gjermania pushton Shqiperine dhe komunistet duken se jane grupimi me i fuqishem ne vend. Ata furnizohen me arme dhe duket se jane te vendosur per te luftuar pervec gjermaneve dhe grupimet e tjera. Ne Tirane krijohet Qeveria e Regjences, ku Mehdi Frasheri eshte Kryetar i Regjences dhe Pater Anton Harapi, Fuat Dibra dhe Lef Nosi jane thjesht anetare. Qeveria e kesaj kohe drejtohet nga Rexhep Mitrovica. Ne perberje jane edhe anetare me te kaluar, qe kane pasur lidhje me Mbretin. Shfaqet Xhaver Deva, qe me 2000 kosovaret e tij, ben masaker ndaj shqiptareve. Nderkaq, ne vend te tjera te Shqiperise luftohet ne te gjitha anet dhe vrasja e pabese e Mustafa Gjinishit tregon luften e madhe, qe behet brenda komunisteve. Legalistet jane te zhgenjyer dhe me miqte e tyre britaniket

Shtypi gjerman 8.VIII.1943

Adjutanti ben nje paraqitje te situates, qe vezhgohet ne Evrope ne kete date.

"Gjermania tregon nje qetesi mbi gjendjen e Italise. Dhe, nderhyrjen e quan si pune te brendshme. Ajo beson se Italia di ta vazhdoje luften. I jep shume rendesi bombardimit, qe po bejne Aleatet. Sipas 'Radio Moskes' thuhet se shqiptaret sulmojne ne rrethin e Korces si edhe ne rrethet e Tiranes italianet. Dhe, pervec kesaj edhe kane prere shume rruge.

Stamboll, 29 gusht 1943

Kolonel Husein Selmani, per kete date referon se: ka marre nje raport urgjent nga Shqiperia, ku e lajmerojne:

"Renia e Musolinit ka prodhuar nje kenaqesi ne gjithe Shqiperine. Vetem se ekziston nje frike se mos po behet shesh lufte vendi yne, meqe te gjitha vendet strategjike i kane marre gjermanet ne dore. Ketu perfshihen bregdetet dhe vendet e tjera. Ata jane shume te egersuar kundrejt ushtrise italiane ne Shqiperi. Italianet, nga ana e tyre, ne Shqiperi e kane humbur te gjithe shpresen dhe e dine se lufta eshte e humbur qind per qind. Por, kane shume frike prej gjermaneve te cilet jane shume te forte dhe kryelarte. Ne shume vende kane filluar t'i carmatosin, por nje pjese e italianeve kane filluar te bashkepunojne me nacional-clirimtaren. Porsa u dha lajmi i renies dhe burgosjes te Benito Musolinit, Gjeneral Pariani dhe Ekrem Libohova, iken ne Itali. Dhe, pritet qe Ekrem Libohova te kthehet, por gjeneral Pariani nuk vjen me ne Shqiperi. Qeverine kurrkush nuk e pranon me ta formoje. Tani ne Shqiperi ndodh nje anarshi komplet. Dhe, sidomos ne keto koherat e fundit, vellavrasja ka hyre ne mase te gjere ne mes ballistave me nacional-clirimtaren. Po ashtu jane edhe disa reparte te Qeverise kunder komunisteve. Kjo pergjakje tani eshte marre si nder dhe burra, gra e femi jane vrare. Po ashtu ka dhe djegie shtepish, e te tjera, saqe nuk e kupton i pari te dytin. E pacin me qafe vendin misioneret e huaj.

Nacional-Clirimtarja ka marre hov te madh. Ajo ka te gjitha perkrahjet jo vetem prej Titos, por prej gjithe aleateve. Ajo po furnizohet me te gjitha mjetet e nevojshme dhe keto konsiderohen si fuqi prane Aleateve. Zyrtarisht dhe tani kane marre fuqi te madhe dhe tani ata kane shume ermene, qe ishin rob lufte. Dhe, nje pjese e madhe italianesh, jane bashkuar me ta me gjithe materiale te luftes. Tani, ata kane perhapur se Nacional-Clirimtarja ka bere nje traktat me Titon ne Bihore si aleate. Po kete e verteton si radio e Londres dhe ajo e Mesdheut, qe ata qe luftojne Nacional-clirimtaren konsiderohen armiq te Aleateve e te tjera.

Mbretnoret nuk kane asnje perkrahje prej Aleateve. Megjitheqe kemi 3 misionere britanike dhe mjaft burra te mire, ata nuk na sjellin asnje dobi dhe as shprese. Megjithese ne u bindemi dhe i sigurojme, qe mos te pesojne asgje te keqe. Ata flasin se jane miq te Mbretit Zog, por ne deri sa te vini ju ketu nuk dime se cfare te bejme. Zaten, ketu ne mes nesh eshte humbur dhe besimi.

Ne po presim vendimet e shokeve, nder vendet e ndryshme dhe sidomos ata te Tiranes, Rauf Ficos, Vuciternes, Teki Selenices e Omer Beshirit. Me keta eshte ne lidhje te ngushte Gaqi Goga, qe ai eshte pothuaj personi me aktiv i yni, per me pagezu Mbretnoret me nje emer partie. Gaqi eshte edhe me disa te tjere ne Shkoder e ne Jug, me anen e Qemal Shtines".

Stamboll 7 tetor 1943

Kapitullimi i Italise, Shqiperia u okupua prej gjermaneve

Ja si eshte pritur kjo dite tek monarkistet shqiptare. "Tani rikrijimi i situates ne Shqiperi nga okupimi i gjermaneve ka per t'u keqesuar edhe me teper, se do t'ju bijme gjermaneve, ashtu si edhe italianeve. Keta kane me sjelle deme te medhaja.

Gjithe ushtria italiane ne Ballkan u carmatos prej gjermaneve, pervec nje pjese qe u arratisen dhe u bashkuam me nacional-clirimtaren. I gjithe materiali italian eshte plackitur dhe me teper nga kjo kane perfituar nacional-clirimtarja.

Tirane 28 tetor 1943

Gjermanet formuan nje Regjence ne Shqiperi

Formimi i Regjences dhe i Qeverise, nen okupimin gjerman ne Shqiperi, eshte bere prej personave, qe po i shenojme ketu poshte. Akoma programin e tyre nuk e dime, por natyrisht ata kane ndjekur interesat e gjermaneve.

Regjenca eshte

1-Mehdi Frasheri Kryetar i Regjences

2-Pater Arapi Antare i Regjences

3-Fuat Dibra Antare i Regjences

4-Lef Nosi Antare i Regjences

Qeveria eshte e perbere prej ketyre personave

1-Rexhep Mitrovica Kryeminister i Qeverise

2-Xhafer Deva Minister i Brendshem

3- Musa Gjulbagu Minister i Botores

4-Koco Muka Minister i Arsimit

5-Vehbi Frasheri Minister i Jashtem

6-Rrok Gera Minister i Finances

7-Kol Tromara Minister i Bujqesise

8-Ago Agaj Minister i Tregetise

9-Kolonel Preng Pervizi Komandant i Mbrojtjes

Adjutanti kujton nje leter qe i vjen nga Shqiperia: Mehdi Frasheri, porsa mori detyren si kryetar Regjent u drejtoi nje fjalim te tij ku fton te gjithe grupet dhe popullin mbare per nje bashkim dhe nje marreveshje vellazerore ne mes tyre. Por, askush nuk ju pergjigj kesaj thirrje, pervec atyre te Ballit Kombetar, se ata kishin 2 vete antare ne Qeverine e tij. Keshtu perpjekjet e Mehdi Frasherit nuk u realizuan. Vellavrasja ka arritur kulmin dhe ka pasur masakra te papershkruara. Balli Kombetar ishte i perkrahur nga kjo Qeveri me mjete, si edhe kishte formuar 3 batalione shetitese, qe ndjekin komunistet. Po ashtu Xhafer Deva kishte sjelle 2000 kosovare, e luftojne ne cdo vend kunder Nacional-clirimtares. Kjo vellavrasje hyri edhe ne Diber, por gjithkund Nacional-clirimtarja eshte me superiore, me organizatoret jugosllave.

Ja si vazhdon letra me poshte:"Ketu kishim Mustafa Gjinishin, i cili na tha se prape ne partine Nacional-clirimtare paska ardhur nje mision britanik. Aty eshte nje gjeneral Davis Ingliz, me sa te tjere, por nen urdherat e agjenteve te Kominformit Ruso-Jugosllav. Ata ju sjellin me shumice armatime, vesh-mbathje, barna e te tjera, ushqime dhe keto tre miqte qe jane tek ne, jane mjaft burra te mire, por duket se edhe keta bejne po ate detyre. Mundet qe jashte deshires tyre".

"Mungesa juaj ketu,-i shkruhet adjutantit- na ka shkaterruar krejt saqe nuk dime se cfare te bejme. Dikush na thote nje fjale, e dikush nje tjeter, e gjithe porosia e te huajve, eshte me mos pengu nacional-clirimtaren, d.m.th. se e gjithe sakrifica jone shkon per ata, porosite qe ju na keni dhene po mundohemi t'i zbatojme, por ketu ndryshon gjendja dite per dite.

Ne keto koherat e fundit kishim disa lajme qe ju do te vinit sa me pare me anen e miqve. Por, tani degjojme te nacional-clirimtares se jeni te ndaluar, se gjoja edhe ky misioni yne qe kemi nuk eshte ne favor qe ju te vini ketu, e kjo na ka demoralizuar shume. Pas ketij lajmi nuk I kemi besuar fjalet qe na thonin se jemi per nate ne kontakt me N.M. Tij Mbretin Zog. Se ndalimi juaj nuk pajtohet me keta lajka te ketyre. Nje dite u propozuam miqve, se deshirojme te na sjellin kolonel Husein Selmanin ketu. Keta na paten genjyer se per se shpejti ka me ardhe.

Ne po ju presim me padurim. Vetem duhet ta dini se mos-ardhja juaj shpejt, do te beje qe ne te jemi te shkaterruar. Se ketu cdo dite happen propaganda te ndryshme, dhe ju sigurojme se me gjitheqe nuk jemi te organizuar, nga se nuk kuptohemi njeri me tjetrin, sejcili ben sipas qejfit te vet. Gjithashtu, nuk kemi pasur asnje perkrahje prej askujt jo materiale por as morale. Me ju ne krye shume shpejt do te jemi superior me te tjeret, ne cdo pikepamje.

Nacional-clirimtarja, tani ne keto koherat e fundit, pas lajmit qe Aleatet kane shkarkuar ne disa ishuj te Italise dhe qendra e tyre me Gjeneral Devisin ka hyre ne kontakt me Komanden e Mesdheut, gjithashtu kane derguar nje delegacion tek Marshal Tito. Me kete delegacion kane shkuar edhe J.Tempua per instruksione te fundit. Sic duket nuk kane besim ne Profesor Mustafa Gjinishin, si komisar politik i Nacional-clirimtares. Ky kundershtohet nga Grupi komunist e natyrisht tani keta jane me te forte se organizatoret ruso-jugosllave. Ata kane besimin e komunisteve sa u perket Myslim Pezes, Haxhi Lleshit, Profesor Gjinishit, Faik Shehit dhe Spiro Moisiut e Baba Fajes. Keta i genjejne por Mustafa Gjinishi nuk genjehet. Ai eshte me i zoti dhe me oratori ne te gjithe te tjeret. Dhe kete ka posibilitet ta zhdukin.

Ju presim e mire se te na vini me plot bindje e qafime: Sa ju thame mos i harroni. Rrofte Mbreti!

Sul Kurti, Jusuf Selmani, Dyle Allani, Jusuf Cela, Selman Mena, Major Murat Basha, Hafus Hasa, Fadil Allamani, Bajram Sata, Beqir Dervishi, Ahmet Perhati, Jashar Lela, Hasan Kalija, Bilal Kola, Xhemal Vata. Ali Kaleci, Halil Keta, Hysen Sula, Mehdi Kaca, Rahman Hysa e te tjere.

Presim me duar hapur nate e dite t'ju shohim.

Vike 3 Shtator 1943 Nderimet e mija Gafurri

Mat 15 nandor 1943

Tani mori zjarr se tepermi vellavrasja midis Ballit Kombetar dhe Nacional-clirimtares, shkruan adjutanti. Keto u pane qysh me 2 Gusht 1943, ne mbledhjen e Mukes, ku ky vendim ishte marre unanimisht prej Ballit Kombetar dhe Nacional-clirimtares. Por beslidhja e Mukajt nuk u respektua. Nga kjo u vendos qe te organizohemi edhe ne ne vete. Ja cfare sqaron adjutanti:

"Mbreteroret nuk kishin dale akoma ne shesh si organizatat politike ne vehte. Punonin gjithnje per nje bashkim kombetar per te luftuar armikun e perbashket. Bile shpeshhere punet tona i mirrnin te tjeret. Pasi si Balli Kombetar ashtu dhe Nacional-clirimtarja kishin mberritur ne pergjakjet me te tmerrshme edhe antaret e Levizjes te Mbretnoreve, vendosen me dale si Parti me vete:

Dhe, keshtu me 21 Nendor 1943 u be Kongresi i Mbretnoreve ne Herraj te Tiranes. Ku mirrnin pjese mese 300 persona dhe delegate te ardhur prej te gjithe aneve. Keshtu, me deshiren e te gjitheve, u mor vendimi qe rastet na e impononin ne kete moment kritik qe po kalonim: Asaj ju dha emri.

ORGANIZATA KOMBETARE LEVIZJA E LEGALITETIT

Keshtu Kongresi zgjodhi drejtuesit. Ajo organizoi komitetet krahinore. Ajo ju dha nje hov propagandes me shpallje te rasteve. Ne kete kohe eshte per te shenuar palodhshmeria e Gaqi Goges, qe me cdo sakrifice beri me mijera fletshpallje duke i ngjitur gjithkund. Kryesia e Levizjes ju besua Major Abas Kupit.

Dalja ne shesh e Levizjes, me nje program te caktuar ne baze te "Statutit Mbretnor Shqiptar te 1928", shkruan adjutanti,-duket se kjo, nga ana e drejtuesve te organizatave te tjera, nuk ndjejne nje kenaqesi. "Sepse nuk jemi me me to, dhe sipas mendimit te tyre duhet te mbeteshim perkrahesit e tyre pa nje organizate".

Qendrimi i Levizjes sone, sic ka qene gjithmone dhe vazhdon te jete konform me interesat kombetare eshte se jemi perpjekur per nderin "kombetar". I cili kerkonte qe si me lirine dhe indipendencen kombetare, te kthehet ne Shqiperi edhe regjimi i vendosur prej popullit shqiptar. Pozita jone politike lejon qe te mbrojme me mire interesat vitale te Atdheut, sipas gjendjes sone juridike, e paraqitur perpara gjithe Botes si Perfaqesuese Legale te Shtetit Shqiptar.

Kemi kerkuar rikthimin e Shqiperise, ne gjendjen e para 7 Prillit 1939. Sepse para asaj date Shqiperia jone ishte me gjithe aparatin e nje shteti Sovran. Ajo ishte e njohur 'de jure' e 'de facto', prej gjithe botes. Agresioni brutal i 7 Prillit 1939 nuk e nderron ate gjendje nga pikpamja e se Drejtes Nderkombetare. Por, bile e fuqizon. Sepse baza juridike e nje problemi te tille eshte doktrina "statuquo ante". Duke kerkuar rikthimin, nuk bejme gje tjeter vecse kerkojme ate qe na paten njohur te gjithe bota dhe Lidhja e Kombeve. Por ata nuk donin te dinin, po ndiqnin nje program qe nuk u perputhet ketyre interesave. Kjo na detyroi qe te dalim ne zyrtarisht ne kete organizate politike. Shpresojme te kalojme sa me mire, e ju presim me krah hapur".

Istanbul 15 shkurt 1944

Kolonel Husein Selmani, merr nje raport urgjent nga Shqiperia ne kete dite. Ku i lajmerohet se eshte bere nje ndeshje shume e pergjakshme ne Martanesh ne mes te nje fuqie qeveritare, e bashkuar me Ballistet e Nacional-clirimtares. U kap i plagosur rende gjeneral Davis Inglis.

"Ky me shoket e tij dhe disa oficere italiane kishin qene me Baba Fajen ne kuartierin e Nacional-clirimtares. Ky eshte personi qe do te shkonte me kolonel Husein Selmanin ne Shqiperi, ku e ndaluan kete te fundit te hynte ne Shqiperi. Nje patriot shqiptar nga Cermenika e Elbasanit, Haziz Bicaku, e mori dhe e dergoi ne shtepine e tij per ta mjekuar, por gjeneral Davisi frikesohej nga mjekimet e vendit dhe ju lut qe ta dorezonte tek gjermanet. Dhe, ky pas insistimit te tij, e dorezoi dhe u shtrua ne Spitalin e Shtetit ne Tirane. Pas ketij lajmi te idhet, qe i ndodhi mikut tone britanik, Gjeneralit Davis ne Martanesh menjehere u lajmeruan Mbretnoret". Qe me cdo sakrifice mikun britanik Gjeneralin Davis ta nxirrnin prej gjermaneve e ta bashkonin me miqte e tjere britanike. Madje, dhe te ruheshin pa pesuar asnje te keqe si ky dhe te tjeret dhe mos te pesonin asnje gje te keqe. Keto jane deshirat e urdherat e Mbretit Zog se britaniket jane miqte dhe perkrahesit e Shqiperise, thote adjutanti.

Mbretnoret menjehere kane rregulluar nxjerrjen prej Spitalit te mikut britanik Gjeneral Davisit. "Ata i kane derguar kapiten Mozehar Pustinen, me nje fuqi qe ta nxirrnin nga spitali dhe ta bashkonin me miqte e tjere britanike pa u diktuar aspak prej gjermaneve. Por, gjenerali Devis ka refuzuar ne menyre te prere per t'u larguar nga spitali dhe ai vete ishte i sigurte ne njerezit tane qe u perpoqen mjaft qe ta marrin. Pra, ishte e pamundur se nuk deshironte ne asnje menyre. Keshtu na lajmeruan qe prap ne jemi gati per ta nxjerre prej gjermaneve, po ai nuk degjon per t'u larguar. Arsyen nuk e dime".

Natyrisht, thote adjutanti i mbretit- menjehere thirra Shefin e Zyres Informacionit Britanik ne Istanbul, Kameronin dhe i lexova tekstualisht raportin dhe nje kopje ne anglisht. Ja dhashe te perkthyer prej z.Peter Andonit, qe t'ja paraqese Komandes Mesdheut. I shtova se une gjithnje jam gati per t'u vene ne krye te detyres dhe shfaqa keqardhjen per kete fatkeqesi, qe i ngjau mikut tone. Natyrisht Kameronit i erdhi keq. Por, njekohesisht me tha se: Ja prap ju e bete detyren sikur te kishit qene ju atje nuk do te ngjante kjo fatkeqesi, e me siguroi qe menjehere raportin do ta paraqis. Vecanerisht, po nje raport si ate te Shqiperise dhe kete te Komandes Mesdheut ja parashtrova Mbretit Zog ne Londer. Po, me anen e Kameronit dhe i dhashe Avni Derrallen me vete e shkuan. Po te njejten ja dergova Shtatmadhorise Turke ne Istanbul. Kete e bera me anen e kapiten Avni Doralles ne gjuhen turke.

Gjendja ne Shqiperi eshte shume kritike. Tani shihet me haptazi se do ta marri nacional-clirimtarja ne dore, sepse gjithe ndihmat atyre u jepen.

Ne Martanesh, kryetari i kuartierit nacional-clirimtar ishte Baba Faja dhe Gjeneral Davis Ingles misioner britanik. Prane Nacional-clirimtares ishin edhe tre kolonele italiane qe ishin bashkuar me nacional-clirimtaren dhe Faik Shatku si keshilltar. Ne ndeshjen, qe u be prej Haziz Bicakut me nje fuqi vullnetare nga Cermenika, mbeten shume te vrare dhe ne mes tyre Gjeneral Davisi i plagosur rende. Ai u zu rob dhe 3 kolonelat italiane e Faik Shatku. Baba Faja shpetoi, fale veshtiresise nga bora e madhe. Ai u shpetua po prap prej mbretnoreve nga Beqir Dervishi. Haziz Bicaku, u interesua vetem per mikun britanik, qe e coi ne shtepine e tij, e sa per te tjeret asqe ju vu veshi fare, vazhdon adjutanti.

Ne kujtime pastaj thuhet se Kolonel Husein Selmani ishte gjithnje ne kontakt me Britaniket, por shpresat ishin tev pakta. "Duket se ne Ballkan imponon influenca sovjetike e jo ajo anglo-amerikane. Tani komunizmi ka fut hundet dhe rrenjet gjithkund ne Shqiperi, e sidomos ne rinine. Ata shohin ndihmat e gjithanshme prej aleateve, kurse forcat nacionaliste nuk po tregojne asnje vullnet te afte kunder tyre. Ata jane krejtesisht te pa organizuar dhe ne kundershtim njeri me tjetrin. Kurse Nacional-Clirimtarja organizohet ne mase te gjere. Nacional-clirimtarja ka nje traktat me Titon dhe njihen si aleate. Pra kjo eshte nje vdekje per Shqiperine pse aleatet e futen nen fletet sovjetike. Kjo eshte nje hata dhe nje gabim i pariparueshem per anglo-amerikanet. "Dhe mos e mirrni se Britania e Madhe nuk ka interesa ne Shqiperi. Do ta shihni, kur Shqiperia dhe Adriatiku te mbetet nje zone ruse, atehere do ta kuptoni rendesine e Shqiperise se kjo eshte edhe vdekja e Greqise. Por une kujtoj se keni prape kohe qe te na ndihmoni qe te marrim masa, se kemi shprese ta marrim ne dore shpejt dominimin e Shqiperise. Popullin e kemi me vete, por propaganda juaj ne favorin e se majtes po na pengon, si edhe ndihmat e pademe qe po u jepni". Mendohuni pak per te nesermen, citon adjutanti-se kjo ka me qene nje dem i madh i juaji edhe ne Mesdhe. Jeni ju, qe sot qe organizatoret te kominformit ruso-jugosllave, administrojne dhe helmatosen rinine me idera te pajtuara me traditat shqiptare dhe gjithnje po i ndihmoni. Nje gabim, qe per interesat e tyre, me ndaluat mua me mos hyre ne Shqiperi, qe ishte nje fitim edhe per ju, sepse kjo situate do te ndryshonte patjeter. Por prape eshte nje shprese e nuk eshte vone, po te deshirohet qe te mirret prape kjo veprimtari se elementi i Kominformit nuk do te kishte vend ne Shqiperi. Pervec miqve anglo-amerikane, ne jemi gati per t'u nisur, por nese eshte se ju e shihni te nevojshme. Me kete menyre patjeter do te leshoni edhe Greqine po ne te njejten katastrofe qe na leshuat ne. Pra, shpejt keni per ta kuptuar.

Me keto fjale, teper i presionuar me tha se: "Keni te drejte e une jam plotesisht dakord me ju. Sot kam me i paraqit si Komandes Mesdheut po ashtu Shefit te Pergjithshem ne Londer kete raport, si edhe raportin qe po me jepni per Mbretin Zog ne Londer. Kam shprese se dirigjentet britanike do ta shohin te arsyeshme e kam bindje per nje vendim te prere. Persa i perket nje operacioni kesij dore ne Shqiperi, edhe une kam per te shtuar mendimin tim mbi gjithe raportet qe ju vijne. Ju njoh fare mire, simpatine tuaj ne Shqiperi dhe aktivitetin tuaj te forte". Me kete mori Avni Dorallen e shkuan.



Istanbul 30 prill 1944

Ketu, thote adjutanti,- po shenojme disa letra qe na vijne urgjent nga disa shoke ne Shqiperi. Ata tregojne gjendjen kritike qe po zhvillohet. Letrat jane keto:



"I dashuri Husein Bej. Gjendja eshte shume e keqe, pothuaj populli ndodhet ne kembe per Madherine e Tij Mbretin. Shpresojme per seshpejti, qe do te kemi udhezime prej tij. Juve eshte nevoja e domosdoshme, qe te ndodheni ketu, se per ndryshe jemi te shkaterruar. Kujtoj per mjetet, qe keni per te ardhur. Shume pershendetje.

I juaji Abas Kupi.

***********

Shume i dashuri Husein Beg.

Madherine e Tij, Mbretin, e adhurojne krejt shqiptaret. Por, jemi shume te okupuar me pastrimin e grurit, mbasi na eshte perzire nje fare e keqe, qe nuk i pershtatet aspak vendit tone. Por, kemi bindjen se do ta pastrojme. Koha eshte shume e keqe ne mes tone. Juve lipset medoemos te jeni ketu, etj.

Rrofte Mbreti sa malet. Ju pershendesim me shume mall duke ju pritur ketu.

Vijojne emrat e

Fiqri Dine, Miftar Kaloshi, Dervish Lusha, Selim Kaloshi, Ali Maliqi

*******

Shume i dashuri Husein Bej. Kemi mberritur deri diku, qellimet ne mes tone. Vetem se kemi nevoje te jeni ju ketu sa me pare, se mosndodhja juaj ne mes tone asgje nuk ka per t'u bere. Gjithe shoket, ju lipin te jeni ketu edhe koha me nuk prêt.

Profesor Mustafa Gjinishi, u vra ne Diber te Madhe, ku e kishin derguar Nacional-clirimtarja, per te propaganduar. Ai porsa kishte mbaruar misionin e tij dhe kur po nisej, sa ka dale prej qytetit, hipur me nje kale, nje pushke e vetme e leshoi veten perdhe. Flitet se eshte vrare prej Tempos dhe prej shokeve te tij.

Sic ju pershkruam, sot eshte dita per te sakrifikuar per Mbretin e Atdheun. Duhet ta dini se ne eshte se nuk do te gjeni menyre per te ardhur, vendi do te okupohet me siguri nga nacional-clirimtarja, d.m.th. prej komunisteve me ndihmen e Titos. Se kjo ka qene edhe ideja qe e hoqen dhe profesor Gjinishin. Tani emrat e tille si Myslim Peza, Haxhi Lleshi e Baba Faja, Spiro Moisi dhe Faik Shehu, kane mbetur ne duart e tyre, si te thone agjentet jugosllave. Te gjithe popullit nuk i dhimbset jeta per Mbretin. Rrofte Mbreti, Rrofte Atdheu. Po ju presim me duar hapur ju perqafojme me shume mall.

Vijojne emrat e

Sul Kurti, Jusuf Selmani, Dyle Allamani, Jusuf Cela, Murat Basha, Hamza Drini, Ali Kurti, Ndrec Lufi, Bajram Mena, Halil Keta, Ahmet Perhati, Jashar Lela, Hasan Kalija, Mahmut Pervizi, Beqir Dervishi, Hafus Hasa, Fadil Allamani, Bajram Sata, Rahman Hysa e shume te tjere.

*****************

Ja si e paraqet situaten adjutanti: Si keto letra edhe shume te tjera erdhen prej Bilal Nivices, Neshat Kolonjes, Sadik Shaskes, Qemal Shtines, Riza Kushtes, Sul Zdraves, Beg Balles, e te tjereve, Uke Camit, Demir Demes. Na vijne ne dukje se sic ju kemi lajmeruar qe tani hyri edhe ne Diber, vellavrasja me deme te medhaja.

Kolonel Selmani, prape pas ketyre letrave, iu desh qe te therriste Shefin e Zyres te informacionit Britanik ne Istanbul Kameronin. Duke patur prezent edhe kapiten Avni Derallen dhe Prof.Peter Andonin. Ky i shpjegoi hollesisht gjendjen e krijuar ne Shqiperi duke i perkthyer te gjitha raportet ne anglisht. Dhe, ju lut qe t'i paraqese Komandes Mesdheut se sic me sugjeroi akoma nuk eshte vone per ta marre ne ne dore gjithe superioritetin e vendit. Mos e lini te bjere pa dashje ne dore te sllaveve, i thame se i gjithe populli brohorit per anglo-amerikanet, duke thirrur se ata jane mbrojtesit e shpetimtaret tane.

Po, ne kete menyre,-kujton adjutanti- perpilova nje raport ku tekstualisht ishin letrat e Shqiperise, raportin e bisedimet qe pata me Shefin e Zyres Britanike, raportin e paraqitur Komandes Mesdhetare ne Kairo. Dhe, pasi u zhvillua nje bisedim i gjere, une i ndalova ata per dreke. Po ashtu, edhe Alfred Andoni, e Mahmut Cugu, kishin shkuar ne Kairo te thirrur po prej komandes si perkthyesa, por ende nuk na kishin shkruar asgje.

Te njejtin raport, ja paraqita edhe Shtatmadhorise Turke ne Istanbul, ne turqisht. Se natyrisht me anen e tyre, mirrnin posten per jave rregullisht prej Shqiperise me anen e Gafur Dibres. Ky i fundit ishte i ngarkuar per te ruajtur arshivat e Ambasades Turke ne Tirane.

Pasi mbaruam dreken dhe bisedimet, Kameroni bashke me kapiten Avni Dorallen shkuan. Po ne ne ate dite, ata do te dergonin letrat menjehere me poste te vecante si ne Kairo dhe ne Londer per Mbretin Zog. Pas kesaj, Avni Derralla do te shkonte ne "Dyzem Biro" Turke (Njesia e Sherbimit) per t'i dorezuar po kopjen e te njejtit raport.

Gjithe manovrat qe fliten se gjoja aleatet do te shkarkojne ne Ballkan jane te pabesueshme. Megjithekete derguam ne Ankara, Ministrin Fuqiplote tonin prane Republikes Turke, Asaf Xhaxhulin per te marre nje takim me Kryeministrin Shyqri Saraxhollu. Per te hyre edhe ne kete detaj, se natyrisht Turqit mund te jene ne dijeni eventualisht per nje shkarkim te Aleateve ne Ballkan. Kjo pasi Ishujt Italiane po okupoheshin pergjithesisht e ketu do te kuptojme se Turqit si ne konferencen e Teheranit po ashtu ne ate te Jalltes, jane mire ne dijeni.

Ministri Asaf Xhaxhuli vertete shkoi ne Ankara dhe menjehere mori takim me Kryeministrin Turk Shyqri Saraxhollu. Ai i tha se gjendja ne Shqiperi eshte shume e keqe dhe komunizmi ka fut rrenjet ne te gjithe anet e Shqiperise e sidomos ne rinine. Grupi komunist ka nje traktat me Titon si aleate dhe furnizohet me materiale e cdo nevoje. Fatkeqesisht nacionalistet nuk po tregojne asnje aftesi kunder komunizmit dhe jane krejtesisht te pa organizuar e ne grindje njeri me tjetrin.

Nje shkarkim i tille prej aleateve anglo-amerikane ne Ballkan nuk mund te behet, se nuk i lejon Rusia, sipas marreveshjeve qe kane. Edhe ne turqit ate deshirojme po eshte e zorshme dhe bile e pamundur sa i perket Shqiperise, ne rast se nuk bashkohen nacionalistet dhe te sakrifikohen per interesin e tyre. Neser komunistet do t'i therin si qingja. Dhe mos te shikojne keshillat e misionereve britanike, se ata jane te detyruar edhe jashte deshires, per t'i ndaluar te veprojne kunder komunisteve por keto te bashkohen vete per interesin e Shqiperise dhe te vetin personal. Keto ishin fjalet e Ankarase.

Legalistet shikojne percarjen, qe vjen nga perplasje e Komunisteve me Ballin

Mbreteroret kerkojne mbeshtetje me turqit

Njerezit e Regjences perfundojne ne Orosh

Fillimi i percarjes tek komunistet

Kongresi i Beratit

Ikja e Ballisteve dhe Legalisteve

Ashtu si llogaritej, komunistet nuk kane rreshtur se luftuari me ballistet. Askush nuk e fal situaten dhe duket se pre e kesaj jane edhe disa personazhe te njohur te kohes. Nderkohe, Legalistet kerkojne mbeshtetjen tradicionale, e cila nuk u mungon ne Turqi. Por, luftes po i vjen fundi dhe ushtria gjermane ka filluar qe te mendoje terheqjen. Ne keto momente, ndersa komunistet jane forcuar mbi te gjithe, fillohet qe te mendohet per te ardhmen. Dobesimi i fuqise se gjermaneve e ben Regjencen te shkoje. "Tani ne keto kohet e fundit, nje pjese e madhe prej kuislingeve te ashtuquajtur Qeveri e Fashizmit, jane grumbulluar ne Orosh, tek Kapidan Gjon Markagjoni, si Mustafa Kruja, Maliq Bushati, Kol Mirakaj etj. Ata kane kerkuar te pranohen ne keshillin Mbretnor, por akoma nuk i kane pranuar, as kujtoj qe nuk do te pranohen. E mundohen te formojne edhe ata nje parti me vete".

Pas vrasjes te Profesor Mustafa Gjinishit, sqarojne legalistet: "Myslim Pezen, Haxhi Lleshin, Baba Fajen dhe Faik Shehun e Spiro Moisin, i zhveshen nga fuqite e tyre. Dhe, keto zoteronin fuqite me te medhaja te nacional-clirimtares, duke vene forcat e tyre nen Dalip Ndrene, Mehmet Bajraktarin, Mehmetm Shehin, Gjin Markun e Tahir Kaderen, Husen Stafen, Hulusi Spahine e te tjere, gjithe me tendenca komunista e keto".

[Albo]

Fillimi i Mergates

Dhe ndodhi ashtu si parashikohej te ndodhte. Komunistet shume here me te forte sesa Ballistet dhe Legalistet nuk priten asnje moment te vetem dhe nuk u treguan aspak kortez me bashkeluftetaret e tyre. Ata, me forcen qe u jepte autoriteti i luftes dhe me perkrahjen e Aleateve, i kishin bere llogaritjet mire. Aq mire, sa edhe shume prej njerezve prane tyre, qe kane ndihmuar si pakkush ne lufte nuk pyeteshin shume. Keshtu, duke besuar kujtimet e adjutantit shikon se: Haxhi Lleshi, Myslym Peza, Mustafa Gjinishi(i vrare ne kete kohe ne keto kujtime), Spiro Moisiu nuk pyeten me. Gjithshka e kane ne dore komunistet. Por edhe vete mbreti duket i pafuqishem ne Angli. Ai nuk ka se cfare t'u tregoje me njerezve te tij, pervec se faktit qe ata duhet te presin. Gjithshka eshte e vendosur tjeterkund. Dhe, njerezit presin, ndersa komunistet u vihen ne ndjekje bashke me Gjermanet edhe ballisteve. Nacionalistet, te mbledhur kryesisht ne veri, tashme nuk presin me. Te gjithe kane vendosur qe te luftojne por edhe te veprojne vete. Nderkaq, shume prej tyre syresh u ngjiten varkave dhe e lene Shqiperine ne fatin e saj. Kete kaos e shikojne edhe anglo-amerikanet. Luftetaret, qe ata i kane mbeshtetur, jo vetem qe nuk i pyesin, por i japin te drejte te vetes edhe t'i konspirojne. Gjithkund, ndiqen ndersa ka ardhur koha e prerjes se kokave. Koco Kota kapet ne Greqi, Murat Basha ne Shqiperi dhe shume te tjere si ata, qe gjejne prehjen e vdekjes me pas ne burgjet komuniste.

Ka ardhur koha e formimit te Mergates. Te gjithe jokomunistet bashkohen ne Itali, madje edhe ata qe ishin ne Austri. Ndersa, nje pakice terhiqet ne vendet fqinje, per te rifilluar jeten e mbrame pas Luftes. Jane ditet e fundit te vitit 1944 dhe shume burra protagoniste te Historise se Shqiperise, tani u duhet thjesht te presin gaveten e racionit te mergimtarit. B.an

Cfare ndodhi ne Permet dhe Berat

Mbreti Zog tregon sesi perfunduan ne tragjizem Legalistet ne Lufte

Me shume se cdo gje tjeter, Legalistet ne fundin e Luftes se Dyte ndjejne percarjen e madhe. Ata jane te tradhetuar keqazi nga bashkevendasit e tyre. Nderkohe komunistet jane me te forte dhe me te disiplinuar, sepse mbeshteten nga Aleatet dhe ata i kundervihen Ballisteve, pohon Hysein Selmani. Mukja nuk funksionon perfundimisht, ndersa ne Turqi, perfaqesuesit e Mehdi Frasherit nga Regjenca i kerkojne bashkepunim qeverise turke. E cila pranon se do te ndihmoje gjithmone shqiptaret. Ne Turqi, me kete rast jane perseri mbreteroret, qe i ndihmojne bashkeatdhetaret e tyre te Regjences. Ka te ngjare qe ata kane te fiksuar mire nje gje ne koke, qe Lartmadheria ka vendosur qe ne mbarim te Luftes, populli do te votoje lirisht per Rregjimin e tij. Per here te pare ne kujtimet e botuara nga "Korrieri" tregohet Kongresi i Permetit dhe Kongresi komunist i Beratit. Nderkohe, Shqiperise po i vjen momenti i terheqjes se trupave gjermane. Ne Tirane luftohet me dy kompani te vetme gjermane, thote adjutanti, ndersa Legalistet perfundimisht shkojne ne tragjizem dhe te pambeshtetur. Para tyre ballistet jane larguar dhe po ashtu perpiqen edhe Abaz Kupi me legalistet te lene Shqiperine

Stamboll, 14 prill 1944

Kronika e kesaj dite thote se: Dr.Rakip Frasheri erdhi nga Shqiperia direkt ne shtepine e Husein Selmanit ne Istanbul. "Ku deklaroi, kujton adjutanti se: Baba Mehdi Frasheri me dergoi tek ju, dhe Vehbiun e ka derguar ne Suisse. Qe te mund te hyje ne kontakt me Madherine e Tij Mbretin Zog se Shqiperia ne rast se nuk i bini prapa ka mbaruar krejtesisht. Ate do ta marre komunizmi ne dore dhe kjo eshte qind per qind e vertete.

Mbreteroret jane shume te forte, por nuk bashkohen as nuk bashkepunojne me Ballistet. Dhe, as nuk i kundershtojne komunistet. Balli Kombetar vritet shume rende me komunistet dite per dite. Ndersa, komunistet me material dhe disipline jane shume me te forte dhe kane perkrahjen jugosllave te Kominformit. Gjithsesi, sikur te bashkohen Mbretnoret me Ballin, ju sigurojme se brenda pak diteve te gjithe komunistet shkaterrohen dhe nuk ju mbetet me lule ne Shqiperi. E, ne rast se, Mbretnoret do te qendrojne indiferente atehere Shqiperia eshte e okupuar prej komunisteve".

Pastaj Kolonel Husein Selmani, ne prezencen e Murat Kaloshit e te Hasan Kaloshit, ju pergjigj Ragip Frasherit se:

"Ne kemi dhene te gjitha udhezimet tona, por natyrisht se u shkaktuan disa mosmarreveshje, sipas programit qe ata kishin ne Jugosllavi. Pothuaj se u percane ne mes tyre dhe nje pjese mjaft e fuqishme u bashkua me nacional-clirimtaren. Shkak ishte Profesor Mustafa Gjinishi. Dhe, ai tani u vra. Flitet se eshte vrare prej shokeve te tij komuniste, sepse nuk ishte dakord me ta. Po, kjo nuk dihet me siguri, qe u vra porsa mbaroi konferencen ne Diber te Madhe".

Sidoqofte, i tha adjutanti bashkebiseduesit te tij: "Tani Mehdi Beu e ka ne dore per t'i ndihmuar ballistet. Se ne Qeverine e formuar ne gjermanet, keni vene edhe njerez te Ballit dhe Mit'hatin dhe Ali Kelcyren e Faik Cukun, si shefa te Ballit i keni aty. Pse nuk i ndihmoni me forcat qeveritare si edhe me materiale? Sepse, sic kemi lajme keni formuar 3-4 batalione shetitese. Keto gjithnje ne bashkepunim me Ballin Kombetar kujtojne se eshte nje ndihme mjaft e madhe per sa u perket nacional-clirimtareve. Eshte e vertete se ata ishin te zotet, sepse kane marre edhe Italine me gjithe materialin e luftes. Dhe sot luftojne krah per krah me nacional-clirimtaren. Ata paten kurajen qe te okupojne pjeset me te medhaja te materialit Italian. Ndersa Balli Kombetar nuk ishin aq te forte qe te perfitonin nga ky material. Tani te vijme persa u perket mbreteroreve, i shpjegoi adjutanti- sic duket eshte Balli Kombetar fajtor dhe jo mbreteroret. Qe nuk bashkohen per nje lufte te perbashket ne interesat e pergjithshme te Shqiperise dhe sepse mbretnoret kur nuk e harrojne "beslidhjen e Mukajt", ku u tradhetuan e u dogj krejtesisht Burreli dhe 34 katunde ne Mat. Kurse Balli Kombetar nuk mbajti besen e betimin e bere, por i la te digjen e te derdhin gjak vetes se i kishte Kominformi. Mbreteroret jane perpjekur pas nje bashkimi vellazeror ne luften kunder okupatorit. Ndersa, sa u perket reformave keto t'u linin mbasi te kemi fatin me pa Shqiperine te lire nga okupatoret. Dje, fashizmi, sot nazizmi. Ky eshte programi i Mbretnoreve, qe eshte i hartuar qysh me qershorin 1939, qe me cdo sakrifice kane nderuar Kombin dhe kane lartesuar moralin e popullit brenda. Sic mund t'i dini me kete rast dhe sakrificat qe u zhvilluan ne luften italo-greke. Qe prej asaj kohe Shqiperia do te ishte e bashkuar, por faji i kushtohet Qeverise Greke".

Pas ketyre fjaleve shkuam tek Asaf Xhaxhuli ne Legaten Mbreterore, -kujton adjutanti- per t'i bere nje vizite. Po ashtu edhe Dr.Ragip Frasheri kishte nje leter per kryetarin e Republikes Turke Ismet Inonuen prej Mehdi Frasherit. Ai deshironte qe te shkoje pas 2 diteve ne Ankara, por kerkonte qe nderkohe Ministri yne Asaf Xhaxhuli t'i merrte nje takim me Ministrin e Jashtem Turk ne Ankara Hasan Saken.

Ministri Asaf Xhaxhuli mori ne telefon Ministrin e P.Jashtme Turk ne Ankara, por doli shefi i Zyres dhe u pergjigj se zyrtari nuk ndodhej aty. Asafi i kerkoi, "ju lutem sa te vije Ministri, t'i thoni qe te rezervoje nje audience per Dr.Ragip Frasherin, qe vjen nga Shqiperia, i cili ka nje leter per Kryetarin e Republikes Excellencen e tij Ismet Inonue, prej Sh.K. tij Mehdi Frasherit ne Shqiperi". Zyrtari i tha se brenda dy oreve ju lajmeroj dhe keshtu Ministri Xhaxhuli na ndaloi per dreke, vazhdon adjutanti.

Me poshte adjutanti kujton se:" Po bisedonim mbi gjendjen ne Shqiperi, si edhe mbi veprimet, qe kane mundesi te zhvillohen ne interes te Atdheut, ne lidhje me interesat britanike. Perndryshe ne nuk ju ndihmojme kunder komunisteve, na kujtonin ata. Se sot sic e shihni eshte e vertete se grupi Nacional-Clirimtar ndihmohet jo vetem nga Tito por edhe nga Aleatet. Keto jane zonat e influencave, qe jane te ndara ne mes Aleateve. Por ne kemi bindjen e plote se kjo qe po zhvillohet ne Shqiperi, po pergatitet edhe ne Greqi. E ketu anglezet nuk kane per te duruar, sepse lipset edhe nje fuqi e dyte e forte ne Shqiperi, qe mos t'i mbetet vetem nacional-clirimtares, krejtesisht ne dore. Por, kur te vije koha, do te behet nje zgjedhje ne popull".

Ne keto bisedime erdhi Ankara ne telefon, vijon adjutanti- dhe kerkuan Ministrin Xhaxhulin. Ata i lajmeruan se Dr.Ragip Frasheri, "pasneser pranohet prej Ministrit ne ora 10 para dite". Keshtu, Ministri Xhaxhuli i dha edhe nje leter rekomandimi per Kryeministrin Shyqri Saroxhollu. Pas kesaj une bashke me Ragipin dolem, e shkuam ne Kadikoj, ne stacionin e trenit. Ai kishte deshire me pa vendet dhe nuk shkoi me aeroplan. Prandaj u nis menjehere per ne Ankara. Pak me vone adjutanti shkruan se:

"Ragip Frasheri, u kthye nga Ankaraja shume i kenaqur. E ka pritur shume mire Ministri Jashtem Turk Hasan Saka dhe kane biseduar gjate e gjere mbi gjendjen e Shqiperise. Pasi kane mbaruar bisedimet i kane dhene letren e Mehdi Frasherit per Kryetarin e Republikes Turke Ismet Inonue. Ata i kane thene se: 'Sot pasdite kane me i dorezuar letren si edhe do t'i parashtroje gjithe sa me thate mbi Shqiperine. Po, ju mos u merzisni se do ju kerkoj me ju thene pergjigjen e Presidentit'. Keshtu kane dale te kenaqur.

Te nesermen, vijon adjutanti, po ne oren 10 para dite e kane thirrur dhe i kane thene tekstualisht fjalet e Kryetarit te Republikes Turke Ismet Inonue keshtu: E lexova me shume verejtje letren e nje patrioti Sh.Mehdi Frasherit, per te cilin kam nje admiracion. Bashke me te falat e mija i paraqiti Sh.K. tij Mehdi Frasherit, sot per sot keto:

"Kam kuptuar mire gjendjen ne te cilen ndodhet Shqiperia. Ne, qysh te na vije perdore per interesat shqiptare nuk do te kursehemi. Do t'i mbrojme. Por, sic e dini edhe ju vete Turqia nuk eshte ne lufte. Kjo nuk do te thote se: Ne nuk do te interesohemi dhe kurre nuk kemi per te lene pas dore ceshtjen shqiptare e te popullit shqiptar. Por, thuaj:

Sot detyra me kryesore per te miren e Shqiperise eshte qe me cdo sakrifice e me cdo kusht te bashkohen me nacionalistet shqiptare per ta marre sundimin e vendit ne dore. Dhe, mos me ua lene komunizmit. Ajo do te jete nje vdekje e Shqiperise, kur te hyje nen zgjedhen e Kominformit Sllav. Dhe mos shikoni se qysh ju thone anglo-amerikanet, se ata nuk munden t'ju keshillojne ndryshe. Keto jane vendimet e Tehranit dhe e atyre u duket nje gje e vogel, por Shqiperia leshohet ne rrezik. Duhet te dini se, ne Konferencen e Teheranit, Ballkani u la nen influencen e Rusise Sovjetike dhe kuartieri i pergjithshem per Ballkan eshte nen kryesine e Marshall Titos. Me kete vendim, keto kane leshuar edhe Greqine, po ne te njejtin rrezik si Shqiperine. Me ne fund, Grekun mund t'a shpetoje Britania e Madhe sepse ajo ka interesat e saja detare. Ju te bashkoheni dhe t'i jepni grushtin e vdekjes komunizmit ne Shqiperi e mos shikoni sepse ju zemerohen aleatet, e ju keshillojne. Nuk duhet te pengoni nacional-clirimtaren, se per ata sot Shqiperia e vertete nuk luan ndonje rol, sa luan influenca e Titos. Por, ju shihni interesat e Shqiperise, e natyrisht se bashku me interesat e Aleateve luftoni te bashkuar kunder okupatorit. Por, mos lejoni nje fuqi komuniste qe t'ju dominoje".

Keto ishin fjalet e Dr.Ragip Frasherit, qe na solli nga Ankaraja. Dhe, tani po bisedojme mbi menyren se si ka mundesi qe te kemi nje bashkim Mbreteror me Ballin Kombetar. Duke formuar nje besim ne mes tyre, me nje qender dirigjuese te perbashket, e me nje program bashkepunimi, si sot po ashtu ne te ardhmen.

Dr.Ragip Frasheri, na u pergjigj se:"Gjermanet nuk na perzihen ne administraten e brendshme. Ne leshojme pasaporta vete, po te deshironi per te derguar ndonje person ne Shqiperi, qe te keshillojne Mbretnoret. Se une me Abas Kupin e Jusuf Selmanin dhe me Sul Kurtin, jam takuar shpesh here. Por ata pa udhezimet e ketushme nuk bejne asgje, se edhe ata vete tani e shohin se edhe ata qe kishin miq si Myslim Pezen, Haxhi Lleshin, Spiro Moisin e Faik Shefin, pas vrasjes te Profesor Gjinishit, nuk kane me ate miqesi e besim ne ta. Persa i perket nje akordi me Ballin Kombetar, kete e marrim persiper ne, qe eksponentet e Ballit, sinqerisht te bashkepunojne me Mbretnoret, pa asnje ndryshim tendence, derisa te vije koha qe populli te jete i lire e te shfaqe lirisht vullnetin e tij, persa i perket reformes te Shqiperise ne te ardhmen. Sot, duhet me nje kuartier te perbashket te bashkojne forcat e te luftojne Kominformin, qe nuk pajtohet me ideologjine e vendit tone. Dhe, kjo duhet sa me shpejt se koha po kalon",- tha Dr.Ragip Frasheri duke sjelle porosine e Mehdi Frasherit.

Kolonel Husein Selmani, ne prezencen e Ministrit Asaf Xhaxhulit dhe te Murat Kaloshit e te Haxhi Xhilages, ju pergjigj keshtu:

"S'ka dyshim mbi ndjenjat patriotike te Mehdi Beut. I gjithe mendimi i tij eshte me plot vend dhe eshte e vertete se po ne ate menyre, sot ekziston vendi yne. Por, mos harroni se e gjitha kjo katastrofe erdhi per heren e pare nga agjentet e Kominformit Ruso-Jugosllav. Ata gjeten fole ne nje organizate me te organizuar te Nacional-clirimtares, ku aty ne gjinine hyri dhe nje grup komunistash. Ishin mjaft te stervitur e te vendosur deri ne fund pa komplimente dhe ata ju shtruan cdo sakrifice. Aq sa munden te fusin ne kuartierin e tyre organizatoret e Kominformit Sllav. Me vone, ata kane lidhur edhe nje traktat ne Bihore me Kominformin jugosllav si aleate. Kjo duke perfituar si ne propagande po ashtu edhe ne materiale si armatim, veshmbathje, ushqime e deri ne medikamente. Ata ju shtruan nje disipline te forte dhe organizuan konferenca e trakte te parreshtuna e tjere. Kurse kundrejt ketyre, me vone na del Balli Kombetar me nje program ne vete. Po ashtu ky nuk pajtoi aspak me ate qe ushqenin e luftonin Mbretnoret kunder okupatorit. Keto e tronditen edhe me teper bashkimin kombetar. Mbretnoret, sic ju permendem, qysh ne Qershorin 1939 ishin me nje program lufte kunder armikut fashist qe na ka okupuar vendin te bashkuar. Dhe, sa i perket nje te ardhme, populli shqiptar sic ka deklaruar vete Mbreti Zog me mesazhin e Tij, kjo do t'i lihet popullit ta zgjedhe me vullnetin e vet. Ne fakt, kjo nuk u perfill nga ballistet. E dyta, pabesia qe u be ne Beselidhjen e Mukajt, kjo qe ka zemeruar dhe ka formuar nje mosbesim ne masen mbretnore. Jo per t'u justifikuar, por mbi keto lipset te jipen prova. Kjo, sepse sot ballistet jane te pergjakur me nacional-clirimtaren, kurse mbretnoret jane akoma asnjanes e po presin. Tani, ne keto kohet e fundit, nje pjese e madhe prej kuislingeve, te ashtuquajtur "Qeveri e Fashizmit", jane grumbulluar ne Orosh, tek Kapidan Gjon Markagjoni. Ata jane Mustafa Kruja, Maliq Bushati, Kol Mirakaj etj. Ata kane kerkuar te pranohen ne keshillin Mbretnor, por akoma nuk i kane pranuar. Kujtoj qe nuk do te pranohen, prandaj mundohen te formojne edhe ata nje parti me vete. Ju mbasi e pasket ne dore te leshoni pasaporta, kujtoj qe do te jete shume e favorshme, qe Murat Kaloshi, Haxhi Xhilaga, Rexhep Radomira, te hyjne ne Shqiperi se eshte nje force e madhe. Por, keto natyrisht se vijne dhe jane me nje program te njejte qe sot ka Keshilli Mbretnor ne Shqiperi. Kjo sipas vendimit te Kongresit te Herraj, ku keni qene edhe ju vete aty", perfundoi adjutanti.

Me keto bisedime ne mbetem dakord me Dr.Ragip Frasherin, vijon adjutanti. Dhe, ai po sa te arrije ne Tirane do te bisedoje me Sh.T.Mehdi Frasherin. Me kete rast ka per te derguar urgjent keto tre pasaporta te Murat Kaloshit, Haxhi Xhillages e Rexhep Radomires ne baze te ciles u bisedua. Natyrisht, keta kane per te pasur me vete edhe nje udhezim program prej Madherise se Tij Mbretit Zog, si per vete po ashtu per te gjithe Mbretnoret. Kameronit i dhashe raportin per te derguar ne Londer me posten e posacme, per Mbretin Zog. Duhet thene se gjithmone si telegramet shifer ashtu dhe raportet i dergonim me anen e misionit Britanik. Ketu Ragipi u nis per Tirane dhe e percollem deri ne Sekerxhi ne tren. Ai shkoi i kenaqur dhe qendroi mese dy jave ne Stamboll e Ankara.

Istanbul 10 korrik 1944

Per kete dite adjutanti, kolonel Husein Selmanit, ne kroniken e tij kujton se: Madheria e Tij Mbreti Zog I me dergoi nje leter udhezimesh ne Legaten Shqiptare Istanbul. Letra eshte kjo:

I dashuri kolonel. Jam i kenaqur prej raportit tuaj qe me dergoni me 1 Maj 1944. Duhet me shpesh te me dergoni raporte mbi gjendjen ne Atdheun tone. Tani per tani nuk e shoh te arsyeshme t'ju dergoj letra per njerezit tane. Veprimet tona duhet te kordinohen me ato te Qeverise Britanike. Prandaj pa qene te marrur vesh me Qeverine Britanike nuk mund te japim udhezime te tjera, perpos atyre qe ju kemi dhene me pare. Mbasi nuk duam te jemi nje pengese per planet e komandes Supreme Aleate. Qeverise Britanike ja kemi bere me kohe gjithe propozimet e duhura. Por, deri sot s'kemi marre ndonje pergjigje pozitive. Natyrisht aspiratat e Fqinjeve tane e bejne Qeverine e ketushme te mos i japin edhe ceshtjes Shqiptare zgjidhjen e plote qe meriton. Por, duhet te kemi besim ne drejtesine e Britanise se Madhe per kombet e vegjel. Te cilet ne kohen e volitshme do ta tregojne edhe kundrejt nesh.

Por tani duhet te vazhdohen lidhjet me te gjithe fuqite tona, te cilat duhet te jene te gatshme per veprim ne castin e duhur. Duhet te behet bashkimi i pergjithshem pa perjashtuar askend. Dhe, pa perjashtuar as ata qe kane bere atentate kunder meje. Perjashtohen vetem ata, te cilet per interesin e tyre personal bashkohen me armikun.

Kjo eshte porosia ime, porosi e cila frymezohet prej interesit kombetar. Po te sigurohet bashkimi si ai i Prizrenit dhe i Lushnjes, shpresoj se te gjitha punet do te rregullohen. Me kaq ju dergoj te falat e mia te perzemerta.

London Palmoor - 7 - Korrik - 1944 ZOG I

"Sic urdheron, vazhdon adjutanti- dhe Madheria e Tij Mbreti, qe eshte teper e nevojshme nje bashkim i mbare shqiptareve per interesin e Atdheut. Po, nuk arrihet dhe sidomos tani qe jane shpikur grindje te pa pajtueshme ne mes te grupeve te ndryshem. Po ashtu ekziston edhe propaganda e dirigjenteve te huaj".

Komanda Britanike ne Mesdhe, shkruhet ne kroniken qe botojme,- na mban gjithnje me fjale po pa asnje rezultat. Kjo, sic shihet, ka deshire qe ne te hyjme ne Shqiperi, por trembet nga protesta qe u behen prej komunisteve. Ata nuk e pranojne shkuarjen e kolonel Husein Selmanit ne Shqiperi, se eshte e vertete per komunistet, qe ajo eshte nje pengese e madhe. Faktet na tregojne haptas se Ballkani mbetet si zone e Rusise Sovjetike. Fati i keq i yni eshte qe edhe ne u kompozuam po ne ate zone dhe patem nje shprese ne premtimet e Ragip Frasherit por fatkeqesisht nuk u be asgje.

Istanbul 20 shtator 1944

Kolonel Husein Selmani merr nje raport urgjent nga qendrat mbreterore ne Shqiperi, ku i deklarojne:

"Sot Shqiperia eshte komplet ne anarshi. Vellavrasja midis Ballit Kombetar e nacional-clirimtares eshte ne kulm. Ka vrasje, djegie, masakrime aq te medhaja, sa nuk te merr mendja. Kete anarshi edhe historia nuk e pershkruan me notat e duhura kete fatkeqesi.

Mbretnoret jane ne lufte kunder okupatorit gjerman. Kudo zhvillohen ndeshje ne Mat, Kruje, Diber, Lume e vende te tjera. Eshte e vetmja fuqi sot, qe po lufton okupatorin gjerman, ndersa grupet e tjera luftojne njeri tjetrin. Fatkeqesisht, sakrificat e pergjakshme te Mbretnoreve kunder armikut te perbashket nuk njihet prej aleateve. Megjithese e dine mire dhe jane ne dijeni misioneret britanike qe ndodhen perbri tyre.

Eshte krejt e sigurte, se pushtetin po e merr ne dore nacional-clirimtarja d.m.th. komunistet te Kominformit ruso-jugosllave. Pasi keta tani kane nje fuqi te organizuar prej ermeneve dhe italianeve, me material modern. Ata, gjithashtu, ndihmohen nga aleatet me gje dhe tani mori formen haptazi dhe u zbuluar.

Agjentet e Kominformit jugosllav dhe rus kane mbledhur kreret e Nacional-Clirimtares ne Permet dhe tani pas vrasjes te Profesor Mustafa Gjinishit, Myslim Pezen, Haxhi Lleshin, Baba Fajen dhe Faik Shehun e Spiro Moisin i zhveshen nga fuqite e tyre. Keta zoteronin fuqite me te medhaja te nacional-clirimtares, duke vene forcat e tyre nen Dalip Ndrene, Mehmet Bajraktarin, Mehmet Shehin, Gjin Markun e Tahir Kaderen, Husen Stafen, Hulusi Spahine e te tjere. Te gjithe ishin me tendenca komunista.

Ndersa: 1-Ymer Nishanin, 2-Enver Hoxhen, 3-Sejfulla Maleshoven, 4-Koci Xoxen, 5-Myslim Pezen, 6-Haxhi Lleshin, 7-Baba Fajen, 8-Bedri Spahine, 9-Mendar Shtyllen, 10-Ramadan Citakun, 11-Karaman Yllin, 12-Hysni Kapon, keta bashke me agjentet ruso-jugosllave u mblodhen ne Permet, dhe aty kane deklaruar formimin e Qeverise Shqiptare Komuniste. Jemi krejt te lajmeruar se kete Qeveri e njohen edhe aleatet.

Ne kete kongres thuhet se kane marre pjese edhe misioneret britanike, ku posa mori fund kongresi dhe u shpall Qeveria Komuniste Shqiptare eshte derguar nje delegacion ne Komanden e Aleateve ne Palermo, nen kryesine e Bedri Spahiut. Dhe, keshtu aleatet anglo-amerikane e njohen, kurse ruset e kishin pergatitur vete. Tani keta funksionojne dhe derdhin shpallje si qeveri. Tani, po pergatiten me thirre nje kongres ne Berat se Balli Kombetar eshte terhequr krejtesisht nga jugu ne veri. Tani, me pjesa e jugut, administrohet nga komunistet dhe tani edhe ne ndodhemi ne parkun e shkaterrimit kryekeput. Cdo kush ka humbur vullnetin, sa dirigjuesit tane nuk duken me asgjekundi. I gjithe faji eshte qe nuk erdhet ju vete ketu. Keshtu, me qene sot kete Qeveri e formonim ne e jo komunistet, me ndihmen e shokeve tane. Tani nuk ka shprese me, vetem ne eshte ndonje mrekulli".

Stamboll 15 tetor 1944

Ne kongresin, qe mblodhi nacional-clirimtarja ne Berat, u votua edhe per Qeverine e formuar ne Permet. Ishin keto misa, sic po i shenojme poshte, thote kolonel Selmani:

Kongresi komunist ne Berat

1-Ymer Nishani Kryetar Presidiumit

2-Enver Hoxha Kryeminister e Komandant

3-Koci Xoxe Minister i Brendshem

4-Karaman Ylli Minister i Jashtem

5-Mendar Shtylla Minister i Financave

6-Sejfulla Maleshova Minister i Botores

7-Myslim Peza Nenkryeminister Dispozicion

8-Haxhi Lleshi Minister i Ekonomise

9-Baba Faja Dispozicion i Presidiumit

10-Bedri Spahija Minister i Arsimit

11-Ramadan Citaku Minister i Drejtesise

Tani, keta te njohur prej te gjithe aleateve, pas kongresit te Beratit i leshuan thirrje mbare popullit ne emer si Qeveri dhe me qender ne Berat.

"Lufta behet ne rrethet e Tiranes, si edhe brenda ne Tirane, kujton adjutanti- komunistet me gjermanet. Komunistet jane te ndihmuar prej aviacionit Aleat, ne rrethimin e Tiranes. Komandantet komuniste jane: Dali Ndreu, Gjin Marku, Tahir Kadareja, Mehmet Shehu, Beqir Balluku, Beqir Minxhozi, Kadri Hoxha, Federik Ndoci. Por, brenda ne Tirane jane vetem dy kompani gjermane. Ata kane tre tanke te vegjel dhe artilerie, dhe kur gjermaneve po u vinte nje fuqi ndihmuese prej Elbasani, duke kaluar Krraben pa rene ne Erzen, u bombarduan shume rende prej nje aviacioni Aleat. Saqe ata u shkaterruan fare. Nga kjo fuqi, komuniste shqiptare bashke me ate jugosllave, ermene dhe italiane, perfituan dhe paten mundesi te futen brenda ne qytet. Ndersa, te dy kompanite gjermane nuk u dorezuan por moren drejtimin per Shkoder. Balli Kombetar, eshte terhequr nga Shkodra. Nuk diktohet asnje rezistence. Flitet se Mithat Frasheri, me shtabin e partise se vet, kane zene nje barke ne Shengjin dhe jane nisur per Itali. Pjesa tjeter balliste eshte se disa jane grumbulluar ne Shkoder, disa ne male. Nuk kane ndonje program dhe akoma ne Shkoder e Prizren jane disa forca gjermane, por gjithnje duke u terhequr".

Duke iu kthyer situates se legalisteve, adjutanti pershkruan se:

"Mbretnoret nuk kane nje organizim te prere. Ata nuk kuptohen njeri me tjetrin. Nje pjese e madhe deshirojne te grumbullohen ne Mat e Lure. Ketu per nje kohe nuk kane mundesi qe komunistet t'i shkaterrojne se edhe komunistet nuk ju pelqen qe te pergjaken e te armiqesohen me Mbretnoret, se ju kushton rende. Por, ne nuk jemi dakord njeri me tjetrin dhe keshilli yne nuk duhet gjithe keto koherat e fundit. Vetem se ne Mat jane grumbulluar me teper se 500 oficere dhe shume nga patriotet nuk dine se cfare te bejne. Miqte tane, tani ne gjinine komuniste, mundohen qe ne te qendrojme indiferente po kush ju beson. Sikur te kishte qene gjalle Profesor Mustafa Gjinishi, do t' besonim, per nje Qeveri te koalicionit. Por edhe te ishte aty gjalle nuk do t'i zhvishte Myslimin, as Haxhine, por keto do te kishin fuqine me te madhe ne dore. Keta do te luanin nje rol te madh dhe me perkrahjen tone, por tani keto nuk kane me fuqi. E, nuk ju besojme, jo per gje tjeter, por thjesht nuk i pyesin. E gjithe fuqia eshte ne dore te Enver Hoxhes dhe Koci Xoxes. Askush tjeter duket se nuk ka gje ne dore. Tani na lajmerojne se edhe Major Abas Kupi me 4 vete ka marre nje barke ne Shellinze, dhe eshte nisur per Itali. Po, nuk dihet gje e vertete akoma. Tani gjendja sic ua shpjeguam ndodhemi me nje atmosfere te kritikshme saqe nuk dime se cfare te bejme. Eshte teper vone e per ndonje udhezim prej jush. Ne po te kemi nje shprese ndryshimi te kesaj situate, ne per 5-6 muaj mbahemi ne Mat e Lure.

Kapiten Gjon Markagjoni eshte ne Shkoder i bashkuar me nje pjese te madhe mbretenoresh. Ai ka deklaruar, qe te bejne qendrese ne Shkoder dhe ne nje bisedim qe qenka mbajtur ne Shkoder u ndoq ne Lure, Mat, Mirdite. Sot ne Shkoder forcat shqiptare kapin afer (6000) vete dhe jane te perzier prej te gjithe grupeve. Ketu u be nje fuqi e bashkuar,- na thote kapiteni- per te luftuar vellazerisht.

Ne ju pergjigjem se:" Jemi dakord me cdo sakrifice morale dhe materiale. Qendroni se ne keta vetem nuk i leshojme ne asnje menyre".

Tirane 26 nendor 1944

Tirana eshte krejtesisht ne dore te nacional-clirimtares, shkruan i desheruar adjutanti. Por, duhet thene se vendet e veriut dhe disa pjese te Shqiperise se Mesme akoma jane ne duart e Mbretnoreve dhe zoterojne forca te mira. Por, ata po u genjyen kurrsesi nuk donin te pergjaknin njeri tjetrin. Gjithashtu, nje pjese e nacional-clirimtares, qe pretendonin se jane nacionaliste si Myslim Peza, Haxhi Lleshi, Faik Shehi, Spiro Moisi, Shefqet Benja duket se mbeten miq te ngushte me Mbretnoret. Keta zhvillonin nje propagande, per nje Qeveri te koalicionit me Mbretnoret. Kuptohet bashke deri sa te behen zgjedhjet ne popull. Keshtu, pothuaj se mbeten ne besim.

Keta u genjyen prej ketyre miqve, qe kishin bashkepunuar qysh me 1939. Ata ishin se bashku dhe te bashkuar me nje program te perbashket. Gjithashtu, edhe ne koherat e fundit ne Shqiperi keto me sigurimin me te madh e gjithin ne Mat. Dhe, kur nuk besonin t'i genjejne dhe bile si tradheti. Ne besimin e tyre, ata ndaluan nje vellavrasje mes mbretnoreve e nacional-clirimtares. Te paret qe rane viktime ne besimin e tyre ishin Jusuf Selmani, Sul Kurti, Major Murat Basha, Major Jahja, bashke me 400 oficere. Po ashtu edhe shume nga Paresia e vendit shkuan si viktima.

Sa per Fiqiri Dinen dhe Hysni Demen me nje pjese te madhe qe nuk u dorezuan, puna ishte se ata ishin duke pritur se cdo te perfundonte nga rezultati i te pareve. Por, keta te paret shkuan viktime, se sic u pa ata nuk kishin qellim per te formuar nje qeveri te koalicionit, por nje qeveri komuniste nen Kominformin Ruso-jugosllav. Keshtu pothuaj e gjithe forca mbreterore u shpartalluan pa nje program dhe pa asnje dobi ne male. Ata mbeten te vecuar, dhe pesuan vuajtje te medhaja ne male, ne dimer. Populli ishte shume i torturuar dhe frikesohej, por per legalistet ishte bere e pamundur qendrimi ne male. Po ashtu Muharrem Bajraktari dhe ka pas deme te medhaja, perfundon ne kete serial rrefimin e tij, njeriu i Mbretit Zog i I.

Hyrja e komunisteve ne Tirane

Fuqite Aleate dergojne perfaqesuesit e tyre

Ekzekutimi i legalisteve

Fillimi i Mergates shqiptare

Memorandumi i Mbretit derguar Fuqive te Medha

Eshte dita e 29 nentorit te vitit 1944. Gjermanet jane terhequr nga Shqiperia duke shenuar clirimin e vendit. Nderkohe, gjendja e luftetareve nacionaliste shqiptare eshte e mjerueshme. Kane dale edhe ne Greqi, nje shumice e madhe prej 600 e disa vete dhe shume vazhdojne duke kaluar ne Itali e Jugosllavi. Nje sasi e madhe ka dale edhe ne Austri, prej atyre qe ishin grumbulluar ne Shkoder, kujton adjutanti. Ata kaluan ne Austri dhe prej andej ne Itali. Eshte koha kur Fuqite e Medha behen skeptike ndaj komunisteve dhe "filluan te prishen me qeverine komuniste te Tiranes se tani e kuptuan se ata dirigjohen nga Kominformi dhe jane kunder kapitalizmit". Ata nuk i lejojne qe shetisin ku ata deshirojne, pohon Koloneli. "Dhe, kane pothuaj si nen kontroll gjithkund. As popullin nuk e lene qe te marre kontakt me ta. Nje, prej popullit qe te marre kontakt me anglo-amerikanet menjehere e zhdukin". Zogu kerkon informacion per gjendjen e keqe te njerezve te tij, qe jane shperndare ne malet e Shqiperise. Nderkohe nga ana diplomatike, e ka te veshtire qe te riparoje. Tani i duhet vetem qe te prese. Me kete rast, ai i dergon nje memorandum Fuqive te Medha: Shteteve te Bashkuara te Amerikes; Britanise se Madhe; Rusise Sovjetike dhe pervec ketyre dhe te gjithe Shteteve, qe merrnin pjese perbri Aleateve ne lufte. Madje, ju dergua edhe kolonive per te protestuar

[Enri]

Viti 1946. Eshte koha qe nacionalistet e larguar sapo jane mbyllur ne kampe refugjatesh, ndersa aleatet mundohen qe t'i strehojne. Shume prej tyre kane kaluar ne Greqi dhe nje pjese po kaq e madhe ne Itali. Nga letrat, qe shkemben Mit'hat Frasheri, nje nga 200 njeresit "most wanted" nga komunizmi me adjutantin, duket se ata jane shume te ligeshtuar. Dhe, pa asnje medyshje te percare. Ne nje kamp te vetem jane te gjithe shqiptaret e perzene nga ardhja ne fuqi e komunisteve dhe te percare ne tre drejtime politike. Eshte koha e letargjise dhe Lartmadherise i duhet qe te mendoje mire per kete kontigjent. Eshte i bindur, se ata nuk mund te shkojne mire me njeri-tjetrin, sepse kane nderruar shume flamure. Ne kete rast, ata bisedojne me Mit'hat Frasherin duke e pare si figure serioze per te gjetur nje pike bashkimi. Por, jane larg. Nderkohe emisaret e Departamentit te Shtetit fillojne qe te shikojne mundesine e disiplinimit te kesaj mergate. Fillojne kontaktet me Mbretin Zog, ndersa ky i fundit nderhyn edhe per te shpetuar Mit'hat Frasherin dhe Ali Kelcyren.

Dhe, nga presioni qe behet dhe nga forcimi i komunisteve, tashme nuk jane te frikesuar vetem njerezit e Mergates, por edhe vete Aleatet. Duket se keta jane ne medyshje per te ardhmen e mergates. Kane vetem nje mundesi, qe duket se mund t'i binden te gjithe, qe te luftojne tashme realisht komunizmin me armet e tyre. Dhe, ish-Aleatet e komunisteve do te tregojne se nuk do te rreshtin, qe energjine e ketyre njerezve ta drejtojne kunder Tiranes. Por, jemi akoma ne vitin 1946 dhe akoma njerezit e ikur nga frika komuniste u duhet qe te rregullojne frymemarrjen. Eshte kjo koha, kur edhe vete Mbreti Zog mendon qe te gjeje nje strehe me te paqte. Prehet, pas lufte, tek Mbreti Faruk. B.an

Terheqja e aleateve nga Shqiperia

Mbreti Zog tregon largimin ne Egjipt dhe lidhjen me Mit'hat Frasherin

Aleatet nuk mund te durojne me gjendjen stresuese ne Shqiperi dhe sanksionet e pamotivuara qe u behen. Ata largohen duke e zhytur edhe me shume Shqiperine ne kaosin e saj. I gjithe vendi eshte ne anarki dhe shume nga kundershtaret perfundojne ne ekzekutime, burgje dhe internime. Fituesit e nacional-clirimtares nuk terhiqen aspak, por nga ana tjeter merren me shume kujdes ndaj kundershtareve te tyre, kuqo qofshin. Ndermjet tyre jane emrat e Mit'hat Frasherit dhe Ali Kelcyres. Frasheri eshte i mbyllur ne nje kamp bashke me Zogistet dhe nuk komunikon. Eshte kjo arsyeja, qe ai ka nje leterkembim te pasur me adjutantin, qe "Korrieri" po e boton per here te pare dhe qe ka per qellim qe te tregoje situaten e rende te Mergates shqiptare. Nderkohe, qe situata eshte renduar duket se edhe Familja Mbreterore ka filluar te mendoje per vendbanimin e saj te ri. Ky vend eshte Egjipti dhe eshte nje nga dy vendet bashke me Turqine, qe e njeh edhe diplomatikisht Mbretin Zog

Istanbul 8 nandor 1945

Perfaqesuesit e Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe te Britanise se Madhe u terhoqen nga Shqiperia. Ky eshte nje gabim politik dhe patriotik, qe bene dirigjentet e Qeverise komuniste shqiptare kunder Anglo-Saksoneve. Ata, ne vend qe te kerkonin perkrahjen e ndihmat e tyre per rimekembjen e popullit te varfer nga evolucioni i tmerrshem rreth 4 vjeteve; i perzune ne shenje armiqesore. Nje veprim i tille,-shkruan ne kujtimet e tij Lartmadheria- vertetesisht nuk qartesohet. Arsyeja e ketij veprimi mbetet ne erresire dhe eshte e padalluar.

Shqiperia akoma ndodhet ne nje anarki te tmerrshme. Sepse perdite vertetohen ekzekutime, burgime, internime. Pothuaj eshte nje situate e dhimbshme, qe nuk pajtohet me njerezimin. Dhe, ne nuk kuptojme se pse behen keto masakra ne popull, pavaresisht se nuk ka asnje rezistence qe t'i trondise fituesit nacional-clirimtare. Perkundrazi, kjo e ndihmon fort megalomanine greke ne kerkesat e "Vorio-Epirit". Nga ana tjeter, te gjithe nacionalistet i bashkon fakti me ata qe mbrojne interesat e indipendences dhe te integritetit shqiptar. Sot dua te them se asnje hap nuk behet kunder regjimit te Tiranes. Tanime, edhe qendrimi i nje pjese nacionaliste qe kane mbetur akoma neper malet e Shqiperise nuk ka asnje dobi pervec se shtohen vuajtjet e tyre. Demtimet, qe mund te shkaktojne ne popull, jane te medha, sepse duket se nuk eshte koha e nje aksioni kunder komunizmit. Ne pershkrimet e mevonshme futet edhe mendimi i adjutantit.

Kuptohet se pa patur sigurimet, sic na urdheron Madhnija e Tij Mbreti Zog,- se greket nuk kane hequr dore nga kerkesat e Shqiperise se Jugut, kuptohet se asnjehere nuk do ja mberrijne atij enderrimi te pavend. Vetem se po shkaktojne nje armiqesi ne mes te dy popujve miq.

Emigrata shqiptare, si ne Itali po ashtu ne Greqi, thote adjutanti-ka mbetur ne frikesime te medhaja. Frika eshte se mos t'i dorezojne pasi kerkesat e Titos, behen pa mase si per Jugosllavet ashtu per Shqiptaret qe t'i dorezojne se jane kriminele lufte. Ka shume mundesi, qe t'i dorezojne. Kur na lajmerojne se Mithat Frasherin dhe Ali Kelcyren i kane arrestuar ne Itali, eshte frika se mos t'i dorezojne tek komunistet. Eshte kjo arsyeja, thote adjutanti,- qe Mbreti Zog ka urdheruar Ministrin fuqiplote ne Turqi Asaf Xhaxhulin qe te beje demarshet prane autoriteteve anglo-amerikane, per t'i lene te lire. Edhe te jape cdo garanci per ta. Mbreti Zog menjehere nderhyri vete prane Qeverise Britanike, qe mos te pesojne ndonje rrezik keto nga kerkesat komuniste. Te lihen ne kampe te lire, ose t'i terheqe ne Angli ose te marshoje ne Egjipt prane Madhnise se Tij Mbretit Farruk, qe te shkojne ne Egjypt. Po, ashtu u bene hapa edhe prane Qeverise Italiane.

Tani, prej atyre qe paten mbetur ne male, pjesa me e madhe u terhoqen dhe kaluan ne Greqi si Fiqri Dinja, Hysni Dema, Muharrem Bajraktari, Abas Ermenji e te tjere. Pothuaj se afer 300 vete dolen bashke me keta ne Greqi, sepse ishte i pamundur sigurimi i ushqimeve ne Shqiperi, pa u diktuar prej agjenteve komuniste. Ne ndeshje jane bere edhe shume vrasje dhe deme ne popull prej komunisteve.

Tani eshte nje pjese teper e vogel, por pa asnje veprimtari. Ata hyjne e dalin, por jo ndonje dobi vetem se kane qellim me marr ndonje informate mbi pozitat e sovjeteve ne vendet strategjike.

Istanbul 20 mars 1946

Ketu, kolonel Husein Selmani i dergon nje leter si pergjigje Mit'hat Frasherit, qe ja dergonte me anen e Prf.Peter Andonit:

"I ndershmi Mit'hat Bej. Me teper se simpatia qe kam patur ndaj jush dhe akoma vazhdoj ta kem, sot interesi i larte i Atdheut me shtyu qe t'ju drejtoj kete leter per te marre vesh mendimet e vlefshme te Zotnis suaj.

Pasi, gjendja e krijuar tani ne Shqiperi ka pas qene e parapame qysh prej kohesh. Ju kam pas derguar shpeshhere letra. Dhe, sidomos ne Shtatorin 1944 me anen e Misionereve Britanike, si dhe me anen e Gafur Dibres per te cilat nuk kam pasur rastin te marr vesh nese u kane qene dorezuar. Kurse te tjeret i paten marre. Ne rast se ato letra i keni marre, atehere e keni kuptuar fare mire situaten ne te cilen ndodheshim, si edhe mendimet tona.

E dime fare mire se: situata e pergjithshme fatkeqe per ne e solli Atdheun tone ne gjendjen e sotme. Por, le te shpresojme e te mendojme, se lufta politike akoma nuk ka marre fund, por ndodhemi perpara shume ngjarjesh e ndryshimesh. Ku na jepen shpresa te medhaja po te duam, e te dime te veprojme vellazerisht dhe te jemi te bashkuar te forte per te vetmin interes te Atdheut.

Por, sic e dini, se nje gje e tille sigurisht kerkon nje pergatitje dhe organizim te mire e te sinqerte ne vullnetin e perbashket. Duke i lene menjane te kaluarat dhe po t'i thuremi interesave qe na imponojne tradicionet tona per shpetimin e Atdheut nga anarkia shkaterruese, mend po zhduket raca jone. Duke marre parasysh ngjarjet e zhvilluara ne Shqiperi, prej partive te ndryshme gjate 4 vjeteve te kaluar, duhet te na mbetet mesim perfundimi tyre.

Duke u bazuar ne patriotizem e ndershmerine, si edhe ne vullnetin e mire te Zotnis suaj dhe te cdo shqiptari qe ka nje besim ndaj jush, se ju qendroni larg percarjeve dhe afer bashkimit per interesin e Shqiperise, pra sot eshte koha qe te hapni kraharorin pepara te gjithe shqiptareve. Duke mos marre parasysh tendenca politike, duke mos marre parasysh te kaluarat, por vetem bashkim vellazeror per shpetimin e vendit tone nga tmerri i sotem.

Edhe ne po keshtu mendojme, qe tani eshte koha qe te heqim dore nga cdo diference e mendim politik te kaluar. Te bashkohemi e te jemi nje shtylle e forte plot vullnet e harmoni, qe te mundemi te shpetojme nje ore e mbare vendin me indipendencen e integritetin e plote, si edhe per te fituar respektin e botes demokrate oksidentale, e cila eshte mbrojtesi i shteteve mbare.

Persa ju kam patur parashtruar dhe qe po parashtroj jam i autorizuar, prandaj do te isha i kenaqur qe te marre nje pergjigje pozitive nga ana e Zoterise suaj. Po ashtu, sic ju ka hije per kete here, ju lutem merrni pershendetjet me te perzemerta.

Zotnis Tij Mit'hat Frasheri Miku Juaj

Husein Selmani

**********

Istanbul, 2 prill 1946

Per kete dite eshte pergjigjja e njohur e Mit'hat Beut drejtuar adjutantit. Qe ky i fundit e ka sjelle ashtu si eshte:

I dashuri Zotni kolonel, dje mora letren e zoteris suaj te dates 20 Mars 1946 dhe e lexova me interes te madh. Nje jave me pare, Zoti Hamza Drini erdhi e me rrefeu letren tuaj dhe kemi biseduar afro dy ore me te. Hollesirat e ketij bisedimi, ia kam thene Zotit Peter ne nje leter, te cilen e kam porositur t'ja u lexonte.

Eshte e vertete se ne Shqiperi kemi qene tri parti: 1-Partia Nacionaliste d.m.th. Balli Kombetar; 2-Partia Komuniste, d.m.th. drejtpersedrejti nen urdherin e Rusise dhe 3-Partia Zogiste, ne udheheqjen e Z.Abas Kupit. Sot ka edhe nje parti te katerte, qe i thote vehtes se saj indipendente, por qe ne realitet te gjithe jane prej atyre, qe kane pergatitur dhe brohoritur ardhjen e Italise ne Shqiperi.

Qe me 1942 e gjer me sot kam qene gjithnje ne kontakt dhe ne bisedime me zotni Bazi dhe i kam propozuar ne cdo takim, qe kishim me te, qe te kishte edhe ai nje komitet te partise se tij. Me cilin komitet, te mund te bisedonte edhe partia jone.

Keto proponime jane bere ndoshta 20 here si ne Shqiperi, si edhe heren e fundit ne kampin "Santa Fara" afer Bari. Por, qe ne fillim te motit 1943 dhe mjerisht gjer me sot nuk kemi arritur ne asnje rezultat praktik. Megjithese, zoti Bazi, me te cilin mund te them se kam nje miqesi te vertete, ne cdo here, me ka bere premtime.

Sot, Zogistat, dhe ne jemi me nje kamp, por ata kane zene nje kat dhe kujdesen qe me asnje menyre te mos kene marredhenie miqesore me ne. As ne Hymnin e Flamurit as dhe kenget patriotike nuk kane dashur te marrin pjese. Une, personalisht, e kam prape fort mire me Myftine Sali e Fendine, edhe sa here qe kam pare kam bere fjale qe t'u keshilloj miqve te tij te mos na rrijne te ftohte. Por, mjerisht e shoh se edhe Sali Efendine nuk e dominon dot rrymen, qe kane marre disa nga partizanet e tij.

Dua edhe t'ju kthjelloj kete se partia zogiste ne realitet nuk eshte nje parti ne te rame. Ka njerez si Jak Koci, Zef Seregji, Xhemil Dino e te tjere, qe sot thone se jane edhe ata zogista. Sikunder, qe sa ishin ne Shqiperi komunistet, qe e shihnin punen keq ose qe kur kishin interes thonin se jemi zogista.

Me keto fjale, dua t'ju rrefej se vullneti per afrim as edhe durimi nuk me kane munguar dhe nuk do te me mungojne. Vetem, me vjen shume keq, qe ne kete kohe rreziku te mos gjeje dot nje vullnet vllazerimi ne nje grumbull njerezish qe edhe ata bashke me ne, duhet te ndjejne pergjegjesine e tyre perkundrejt Atdheut dhe detyren qe u takon per t'u bashkuar kunder rrezikut te madh ne te cilin gjendemi.

Pritni ju lutem te falurat e mija te perzemerta

Regjio Emilio 30 Mars 1946 Me nderime

Mithat Frasheri, d.v.

Te ndershmit kolonel

Husein Selmanit, Kunt Palace, Ayas Pasa.

Istanbul Turquie:

*********

Istanbul 15 prill 1946

Kolonel Husein Selmani i pergjigjet letres, qe i dergon Mit'hat Frasheri. Letra e shkruar eshte kjo:

"I ndershmi Mit'hat Bej. Kam letren e Zotnis suaj. Njekohesisht kam lexuar edhe ate qe i keni derguar Peter Andonit. Edhe shume letra jane duke marre nga te tjeret ne kampe, ku nuk mungojne te shfaqin edhe ato deshiren dhe vullnetin e mire per bashkim e vellazerim.

Kur e verteta eshte keshtu dhe interesi lart kombetar ia imponon po ashtu dhe te cilit qe t'i bindet medoemos ketij parimi te shenjte, atehere c'eshte shkaku i vertete i mosafrimit edhe ftohtesise? A mos vazhdon te ekzistoje mentaliteti ekstremist i dominimeve ne parti.

Duke patur besimin e plote ne virtutet, qe karakterizojne Zotnin tuej, s'dua te dyshoj se ne gjendjen e sotme te tmerruar te Shqiperise, nuk do te lejoni te ekzistojne kesisoj mentalitete demprures, kur cdo patriot prêt me padurim bashkim e vellazerim te perbashket. Le t'i ruajne cdo grup tendencat politike ne vete, kur te vije koha.

Sot, na duket se ndodhemi perpara kohes, qe t'i leme menjane te kaluarat dhe propagandat e partive. Por, ju vete, si Mit'hat Frasheri t'i keshilloni te gjithe?! Ashtu sic ju ka hije, e sic ju ushqen vullneti patriotik ne karakterin tuaj. Pra, thirrni bashkim per hirin e Shqiperise! Te bashkohemi te gjithe rreth institutit legal, sic e do interesi kombetar e cirkostancat politike boterore dhe ne konformitet me deshiren e vertete te popullit brenda dhe jashte Shqiperise.

Midis shpjegimeve qe jeni duke me dhene, mbi partite e krijuara ne Shqiperi, nje gje me habiti fort: Shenimi rreth partise Zogiste. E cila ne realitet nuk qenka nje parti dhe se Seregjet, Dinot e Jak Kocet qenkan Zogista. Lejomeni t'ju them se keto mendime nuk jane te denjeshme, e sidomos ne keto momente kritike e te rrezikshme, qe ndodhemi. Keto, pervec percarjeve e demit s'kane asnje dobi tjeter.

Ju lutemi te me besoni, se mendimet e parashtruara me larte na i imponon gjendja tragjike e sotme dhe askurgje tjeter.

Pritni i ndershmi Mit'hat Bej, pershendetjet e mija te perzemerta.

Zotnis se tij Mit'hat Frasherit Mik i juej

Kryetar i Ballit Kombetar Husein Selmani

Kamp Refugiees Regio Emilio, Italia:

Istanbul 16 - Prill - 1946

********

Istanbul 6 maj 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog i dergon nje leter kolonel Husein Selmanit, ku i urdheronte Kolonel Husein Selmanit ne Legaten Mbreterore Shqiptare Istanbul:

I dashtuni kolonel. Raportet qe me keni derguar te gjitha i kam marre dhe u gezova qe jeni mire. Ne mberritem shendoshe qe te gjithe, por edhe nuk jemi instaluar si duhet, prandaj nuk po ju jap te tjera udhezime se ma tutje kam per t'ju shkruar qe te vini deri ketu. Kemi shume sende per te biseduar, si per njerezit qe ndodhen brenda, ashtu per keto qe jane neper kampe. Kur te vini ketu bisedojme.

Ju uroj shendet dhe ju dergoj te falat e mija te perzemerta.

Kairo - 2 Maj - 1946 ZOG I

********

Gjendja e sotme ne Shqiperi, vazhdon adjutanti- eshte nje tmerr, me tortura e masakra mbare ne popull. Dhe, nuk i mbetet me vend, nje qendrimi ne male te askujt. Jane bere ndeshje mjaft te medhaja, por gjithandej atyo jane ne favor te nacional-clirimtares. Ne popull, nacionalistat nuk mund te gjejne strehim me, e po terhiqen gjithnje ne Greqi e Jugosllavi.

Ketu mbetet vetem nje shprese, ne eshte se Anglo-amerikanet do te zemerohen nga komunizmi, qe po zhvillon masakra te medhaja ne Greqi dhe e shkaterroje fare vendin. Arsyeja eshte se ushtria britanike nuk ka mundur me i shkep prej Gramosit dhe komunistet i kane cerdhet e tyre gjithandej nder fshatrat e Greqise.

Dhe, shihet haptazi se ajo furnizohet nga Bashkimi Sovjetik me anen e Bullgarise e te Jugosllavise dhe te Shqiperise. Kjo behet me cdo lloj materiali lufte dhe ushqime te tjera. Atyre nuk ju mungon asgje dhe gjeneral Markos, kuartierin e tij e ka ne Gramoz.

Sot per sot cdo veprim ne Shqiperi eshte pothuaj nje krim, qe nuk sjell asnje dobi, vetem se shkaterrimin e popullit mbare. Kjo energji te ruhet kur koha do ta lejoje. Vetem se, lipset nje organizim mbi emigracionin, qe gjendet ne veshtiresi te medhaja ne cdo pikpamje, ushqim, banim, veshmbathje, mjekime dhe te tjera.

Dhe nje pjese e madhe, qe kane edhe familjet me vete, ata jane edhe me ne mizerie. Madhnia e Tij Mbreti Zog po perpiqet me anen e Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe me Britanine e Madhe, qe te vihen deridiku ne rregull. Po ashtu edhe Mbreti Faruk, po ben cmos per rregullimin e tyre dhe pergatit nje prememorie qe t'i terheqe gjithe emigracionin ne Shtetet Arabe, po qe se ka mundesi per te siguruar jetesen dhe organizimin e tyre. Por, lipset nje buxhet i madh.

Egypt Kairo 12 maj 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog I u drejtoi kete mesazh gjithe bashkatdhetareve shqiptare brenda e jashte, kujton adjutanti:

MESAZHI MBRETNOR

Vllazen e motra shqiptare:

Tash 34 vjet u bane, qe Atdheu i yne i dashtun ka fitue Pamvaresine e vet. Por u mbushen 7 vjet, qe kjo Pamvaresi ka mbetun nje fjale e thate qe pikllon zemrat e gjith shqiptarevet te vertete.

Prove e gjalle jane patriotet, qe po vuajne ne mergim e neper kombe, perjashta e perbrenda Atdheut. Por, edhe neper burgjet jane me mijera te pafajshem, jo per tjeter, pos dashtunis per lirine e vendit e te popullit tyne.

Vetem se, nuk duhet te deshperohemi kurre. Se zjarr i kesaj dashtunie dhe besim i ngulet s'ka me u shue kurre nder zemrat tona. Kjo behet per nji ringjallje sa ma shpejt te Shqipnis sone te pamvarun te cungullueme e te lumtun, qe ta gezojne shqiptaret te gjithe e vetem shqiptaret ne liri e te bashkuem ne flaken e shenjte te nje vllaznije kombetare te bukur, qe te jete e kulluete dhe e panjolle. Ashtu sic po e ndieni e po e tregoni sot, ju vete, aty ne mes te gjithe atyne mjerimesh.

Rroft Shqipnija

Kairo 12 Maj 1946 ZOG I.

**********

Mbreti Zog ben te gjitha perpjekjet prane Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe per sigurimin e emigracionit shqiptar, qe ndodhet ne kampe, si ne Itali, Austri dhe Greqi. Ata jane ne nje situate teper te veshtire dhe pothuaj si rob lufte qendrojne ne kampe, vijon adjutanti.

Mesazhi i Mbretit Zog, qe ju drejtoi bashkatdhetareve, ju rriti moralin dhe aty shohin gjithe hapat e parreshtura te Mbretit Zog, qe po marshon pa mase perbri Aleateve anglo-amerikane per te siguruar me se miri emigraten nacionaliste ne kampet, duke i furnizuar me te gjitha nevojat. Kjo edhe nje here, ju shtoi me teper dashurine ndaj Prijsit shpetimtar te tyre Mbretit Zog.

Ata me sa ka njohuri adjutanti deklarojne keshtu: Le te inspirohemi te gjithe ne fjalet e Mbretit tone! Jemi plotesisht te bindur urdherave e do te jemi gjithnje te gatshem me cdo sakrifice, per te plotesuar burrerisht udhezimet e Prijsit tone te madh Zogut I Mbret i Shqiptareve.

Te gjithe shqiptaret do te bashkohemi ne nje ideal ne nje deshire kolaborimi patriotik, per te qene gjithmone te gatshem nen urdherat e Mbretit tone te dashur, pretendon adjutanti i tij.

Nderkohe ne Greqi eshte nje situate aq e nderlikuar saqe nuk mund te spjegohet. Populli grek ka mjaft kombe te ndryshme, si maqedone e te tjere dhe me teper jane shqiptaret qe ju rrijne besnik qeverise greke e me teper ata jane ne Marine.

Komunizmi ne Greqi me E.A.M.I. eshte mjaft i forte. Megjitheqe, ushtria britanike eshte duke luftuar mjaft me mjetet me moderne tanksa dhe aviacion. Ne fund, nuk kane mundur t'i shkepin nga Gramosi. Ata jane te instaluar edhe ne vende te tjera, sa nuk diktohen se popullata e ndryshme greke jane me teper komuniste e nuk munden me i diktu. Shpeshhere, ata diktohen edhe brenda ne Athine dhe bejne sabotazhe te cdo lloji. Dhe, sikur mos te kishte qene ushtria britanike, Greqia krejtesisht kishte rene ne dore te komunizmit dhe si ne Shqiperi ishte formuar dhe aty Qeveria e Kominformit.

Ne keto dite, Kryeministri britanik Winston Churchill, shkoi ne Athine Greqi, dhe aty pati nje bisedim te gjere me Qeverine Helene; mbi zgjedhjet qe do te zhvillonin e njekohesisht ju tha qe lipset brenda nje kohe te shkurter te zhduket kjo anarki komuniste dhe te stabilizoni qetesine ne gjithe viset greke. E, po qe nevoja, ju dergojme edhe me teper forca ajrore e ushtare.

Kryeministri i Britanise se Madhe, Winston Churchill, ne mbarimin e bisedimeve, doli ne ballkonin e Ambasades Britanike ne Athine dhe ju drejtoi popullit grek me plot levdata nje diskurse. Por, fatkeqesisht pa mbaruar diskursin e qelluan me mitraloza, por nuk mori asnje plage e menjehere hyri brenda. Fjalimi mbeti i pambaruar, natyrisht keta ishin komunistet, qe qelluan kunder Churchillit, ku donin ta vrasin por Zoti e shpetoi e kjo qe nje protestacion i rende kunder Kryeministrit mik e aleat te Greqise, shkruan adjutanti.

Kryeministri Britanik Mr.Winston Churchill qendroi tre dite ne Greqi. Ku vizitoi shume vende te shkaterruara e te gjegjuna prej komunisteve. Saqe nje pjese e madhe e popullates ishte terhequr ne Athine ngaqe nuk u kishte shpetuar asgje me banue. Kuptohet se Churchilli shkoi e vizitoi vetem ato vende, ku nuk kishte rreziqe komuniste, dhe kuptohet se nuk mund te shkonte ne Gramoz, rrethet e Kosturit dhe pyjet e Selenikut. Ato akoma ishin ne dominacionin komunist, saqe nuk kalohej.

Qendrimi i Kryeministrit Churchill, rreth tri diteve ne Greqi, nuk pati asnje rezultat. Ai vetem se e egersoi me teper hovin e komunisteve. Por, natyrisht aty e pa Churchilli se duhet nje fuqi e madhe me i dhene fund, nje here e mire komunizmit grek. Por, eshte nje gje se kufiri grek "Prej Edreneje deri ne Butrint Adriatik", ishte ne dore te komunisteve, qe ata atje u strehonin, atje u furnizonin. Kurdo hynin brenda e benin masakra dhe u terhiqshin si ne Shqiperi, Jugosllavi, Bullgari. Dhe, Malin Gramos nuk e leshonin ne asnje menyre. Aty ishte Shtabi i pergjithshem i E.A.M.I. i fortifikuar me arme krejt moderne.

Nga kjo dukej se kishte nje mundesi, shkruan adjutanti- qe nje dite si britaniket, ashtu amerikanet te zemeroheshin. Se po nuk u hoq komunizmi nga Shqiperia, asnjehere Greqia nuk do te jete e qete prej komunizmit. Kuptohet se furnizohen prej Shqiperise.



Istanbul 12 shtator 1946

Madhnia e Tij Mbreti Zog i dergon nje leter kolonel Husein Selmanit me te cilen e therret urgjent te paraqitet ne Kairo te Egjyptit. Duke i dhene me kete rast edhe disa udhezime te tjera:

Urdheri eshte kym vijon adjutanti:

Kolonel Husein Selmanit ne Legaten Mbretnore Shqiptare Istanbul:

I dashtuni kolonel i jem: Kam te gjitha raportet tuaja, po gjithashtu edhe prej te tjere shqiptaresh qe ndodhen neper kombe gjithkund.

Per disa bisedime me rendesi, si edhe mbi keto e mbi bashkimin duhet sa me pare te paraqiteni ketu. Vizen e keni gati e mos humbi aspak kohen, po nisuni per ketu, sa me pare.

Kur te niseni, do te ishte shume e nevojshme ne mundesi te ndaloni pak ore ne Athine. Ku do te merrni takim me Ambasadorin Turk Excellencen e tij Rrechan Esrefin. Aty do te keni mundesi me pa edhe deridiku situaten greke. Ambasadorit turk i kam shkruar dhe ai pret vetem qe t'i lajmeroni arritjen tuaj. Pastaj do te bisedoni mbi te gjitha.

Nisjen ma lajmeroni telegrafisht. Ju dergoj te falat e mija te perzemerta.

Kairo 12 Shtator 1946 ZOG I

*******

Me poshte vijon perseri adjutanti: Sa mora urdherin, bashke me ministrin Asaf Xhaxhulin, pergatitem nje relacion mbi te gjitha sa ekzistonte ne Turqi, si edhe mbi raportet e marrura nga Shqiperia. Po ashtu dhe nga emigracioni i terhequr ne Greqi, Itali dhe Austri me te gjitha detajet.

Vec kesaj, u instruktua edhe kapiten Avni Derralla, meqe ai zinte persa i perkiste me turqit si edhe me britaniket vendin tim deri ne kthim nga Egjipti. Nuk dihej qendrimi im i gjate apo i shkurter, e natyrisht ne lidhje te ngushte me Ministrin Asaf Xhaxhulin. Mbi te gjitha, nuk dihej gjithashtu edhe kontakti me mua ne Egjypt, ne marreveshje njeri me tjetrin.

"Natyrisht se, thirra shefin e misionit te informacionit britanik ne Istanbul Kameronin dhe i komunikova se per pak kohe po shkoj ne Egjypt, i thirrur prej Madhnis se Tij Mbreti Zog, shkruan adjutanti. Ketu jane Ministri Xhaxhuli dhe kapiten Avni Deralla, por shpresoj se nuk do te vonoj gjate e do te kthehem.

Gjithashtu, thirra edhe kolonel Emin Akynin, qe ishte Shef i Zyres se informacionit Turk ne Istanbul. Dhe, pata po te njejtat bisedime. I komunikova edhe aty dhe atij i erdhi keq. Sepse, e kisha shume mik dhe ai shpresonte se Mbreti nuk do te me lejonte te kthehesha prape ne Istanbul".

Istanbul 1 tetor 1946

Per kete date, adjutanti i mbretit ka bere kortezine e fundit: Pasi mbarova te gjitha sa u lipnin, une lajmerova te gjithe miqte. Ju bera nje vizite lamtumire Valiut te Istanbulit dhe Polic Midirit dhe komandantit te Istanbulit Gjeneral Halis Pashes, si edhe Ali Cetin Kajes e te tjere, Resnjeli Osman Beje, Hamit Beje e shume te tjereve.

Me daten 1 Tetor, i shoqeruar prej Ministrit dhe Zonjes Asaf Xhaxhuli, prej Resnjeli Osman Beut, Hamit Beut, Bexhet Staroves, Ferit Ypit, Rustem Tamorit e me teper se 40 oficereve, e nje shumice e madhe e kolonise, dhe dy perfaqesuesve te Valiut, e Polic Midirit, nje kolonel i Komandantit te Istanbulit, kolonel Emin Akyni, kolonel Hazis Beu, Vladimir Peric kolonel Atashe-ushtarak jugosllav, Shefi Zyres se Informacionit Britanik Kameroni, profesor Peter Andoni, e shume te tjere, pothuaj me shume se 300 vete, qe me shoqeruan deri ne Vaporrin Turk Gjunes-Su, u nisa. Deri sa u nis vapori, ata qendruan ne trotuarin e Skeles. Ishte taman ne oren 10 te mengjesit, kur u nisa prej Istanbulit per Egjypt te dates 1 Tetor 1946.

Piree, Greqi 3 tetor 1946

Me daten 3 Tetor 1946, ne oren 9 te mengjesit, arrita ne Pire, shkruan adjutanti.

"Aty menjehere lajmerova Ambasaden Turke dhe menjehere Ambasadori Excellenca e tij Eshron Eshrefi, bashke me Atasheun ushtarak Turk, erdhi ne vapor. Komandanti i vaporit ishte Andon Bey. Ketij i thame se ne eshte se mundet ta ndaloje ndonje kohe te vogel me teper vaporrin, ai na u pergjigj se mundej. Keshtu per nje ore ai e ndaloi vaporin.Aty filluam bisedimet, ne sallonin privat te komandantit Vaporrit. Ambasadori, me spjegoi ne hollesi situaten greke. Ajo ishte shume e keqe. Ai me shtoi se ju kishte sugjeruar britanikeve se: Pa zhduk komunizmin prej Shqiperise, asnjehere qetesia greke nuk do te jete e qete dhe kjo ka mundesite qe te pranohet. Por eshte nje gje e keqe, sepse greket nuk heqin dore nga e ashtuquajtura "Vorio-Epir". Ky eshte nje gabim i madh i britanikeve. Qe nuk ju thone, qe te heqin dore nga kjo qe ata pretendojne. Se sikur te heqin dore greket dhe te sigurohet integriteti shqiptar, sot do te ishte pothuaj e pranueshme. Vetem keshtu do te mirren masa si ne Greqi, ashtu dhe ne Shqiperi, per zhdukjen e komunizmit.Pas shume bisedimeve, Ambasadori Ershon Eshrefi, me dha nje raport te gjere me ja parashtruar Madhnis se Tij Mbretit Zog. Pas dy ore bisedimesh u ndame dhe vaporri u nis per Aleksandri".



**********

*Pamundesia e formimit te nje qeverie ne Mergim

*Komunistet paraqesin nje liste me 200 te kerkuar

*Si i shpetoi mbreti Mit'hat Frasherin dhe Ali Kelcyren

*Te derguarit e Departamentit fillojne bisedimet me Mbretin Zog

*Mit'hat Frasheri pranon ftesen e Zogut qe te shkoje ne Egjipt



Ja cfare kujton adjutanti:" Por sa u perket emigranteve shqiptare, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash me Mit'hat Frasaherin e Ali Krisyren ne krye, dhe kerkonte qe keta t'i dorezonin per t'i denuar si armiq te popullit, ose kriminela lufte". Mbreti Zog I, sipas tij,- keta te dy i ka marre nen kujdes dhe i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Ai madje merr edhe te gjitha masat per t'i sjelle ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Me vone, si keta ai beri edhe per te tjere qe mund te ishin ne dyshim.

Nderkohe eshte e pamundur qe te formohet nje Qeveri Shqiptare ne Mergim, kur erdhen te derguarit e Departamentit Shtetit Amerikan ne Aleksandri dhe filluan bisedimet me Madherine e Tij Mbretin Zog.

[Albo]

Mergata, Pse nuk mbeten te bashkuar

Ne kujtimet e botuara nga 'Korrieri' kemi ardhur ne kohen, kur Mergata shqiptare, sapo eshte e vendosur ne Itali dhe Greqi dhe pret te dije se cdo te behet me fatin e saj. Arsyeja, qe ata mbeten ne kushte shume te keqia ben qe mbreti t'i lutet Egjiptit, Sirise dhe Jordanise, qe te ndihmojne per fatin e tyre. Te tre vendet arabe premtojne dhe kjo e ben adjutantin, qe t'u tregoje vete emigranteve se cfare eshte bere. Ne fillimet e saj, Mergata duket e qete dhe pavaresisht kontradiktave, ata jane te tulatur nga kercenimi komunist. Duket se te gjithe i binden Mbretit Zog dhe ai me largpamesi zgjedh per drejtimin e tyre, ose me sakte te kater grupimeve te tyre politike, Mit'hat Frasherin. Ky i fundit bindet dhe te gjithe duken te paqtuar me faktin, se te pakten nuk do t'i dorezohen komunisteve.

Por, ditet do te kalojne dhe Mergata do te jete ne kushte te tjera. Depertimi i elementeve te sigurimit, por mbi te gjitha e kaluara jo e mire e shume prej tyre, beri qe ata te kishin vazhdimisht probleme me njeri-tjetrin. Duke treguar se ne rrezik, shqiptaret nuk ishin aq shume solidare. Nderkaq, Mbreti reziston ne Egjipt dhe e mban nje shprese e madhe se Mergata do te jete nje faktor i madh, per permbysjen e komunizmit. Fatkeqesisht, llogarite nuk dalin mire. Komunistet forcohen disa here me shume se ta dhe madje me kalimin e kohes do t'i sjellin probleme pas probleme, Mergates. Qe, nga ana e saj, do te vuaje largimin e gjate nga Atdheu, mungesen e familjes, por mbi te gjitha nxirrjen e madhe te perspektives.

E, ne kete kaos, ata vete me paqartesine e tyre dhe me percarjen e madhe nuk do te qendrojne asnjehere te bashkuar. Ky ishte nje realitet i Mergates shqiptare, pas Luftes se Dyte Boterore. B.an

Bashkimi ne Egjipt i Mergates shqiptare

Si Mbreti Zog shpetoi Mit'hat Frasherin dhe afrimi i Aleateve

Gati 4000 emigrante shqiptare, qe ishin larguar prej ardhjes se qeverise komuniste, ishin vendosur ne Itali dhe Greqi. Me mbarimin e Luftes, ashtu si vendet e tjera te Lindjes, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash te kerkuar me Mit'hat Frasherin e Ali Kelcyren ne krye. Ata kerkoheshin te dorezoheshin per t'i denuar si armiq te popullit o kriminela lufte. "Mbreti Zog, keta te dy", kujton adjutanti- i ka marre nen vezhgim dhe i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Mbreti u shty edhe me tej, kur mori masat per t'i sjelle deri ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Per kete, ai lidhet me Egjiptin, Sirine dhe Jordanine. Dy muaj pas dorezimit te dy notave te Mbretit, Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe Britania e Madhe ju pergjigjen duke i thene Lartmadherise se he per he, nuk kishte ndonje mundesi formimi i nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Ata i kerkojne formimin e nje Komiteti. Ne kete mes fillojne te hyjne ne loje personazhet e mergates, qe Mbreti donte t'i bashkonte. Mbreti insiston, qe komiteti te kete kryesimin e Mit'hat Frasherit, gje te cilen ky i fundit e pranon. Ne kujtime del emri i Ing.Xhafer Deves, qe kerkon te punoje nen vartesine e Zogut dhe te mbeturit e Divizionit famekeq "Skenderbeu", qe luten per ndihme nga Greqia



Aleksandri, 5 tetor 1946

Me daten 5 Tetor 1946, ne mengjes, kolonel Husein Selmani arriti ne Aleksandri. Aty ai u prit prej Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit prej Chamberlainit Qemal Mesarese. Atje ishin edhe shume oficereve shqiptare ne Oborrin Mbretnor. Prej aty, direkt shkoi ne Pallat dhe u paraqit tek Mbreti Zog dhe Mbreteresha Geraldine e Princi Trashegimtar Leka.

"I permalluar,-kujton adjutanti- qe nuk ishim pare prej rreth disa vjeteve te luftes, aty menjehere pas pershendetjeve erdhi koha e drekes dhe u shtrua dreka". E pasi hengren dreke, Mbreti e urdheroi kolonelin, qe pas dite do te bisedonin mbi disa ceshtje urgjente. Pas kesaj, Koloneli mori leje e doli e shkoi ne Hotel.

Aleksandri 5 tetor 1946

Sipas urdherit te Madhnis se Tij Mbretit kolonel Husein Selmanit, ne oren 5 pasdite u paraqit para Madhnis se Tij Mbretit, shkruhet ne kujtime. Ku, menjehere filloi t'i parashtroje gjendjen mbi sa vijon. Ja cfare kujton adjutanti:

1-"Mbi atitudin (qendrimin) e Qeverise Turke, ne interesin tone, brenda gjendjes ne te cilen ndodhemi sot. Perkrahja deri ku mundet me na u dhene politikisht rreth perpjekjeve tona me nje raport te gjere, qe nuk po e shenojme ketu.

2-Gjendja ekzistuese ne Shqiperi dhe ndryshimet ne metode. Keto jane bere krejtesisht nga metodat e Kominformit. Ne vend jane me teper se 200 organizatore sovjetike e jugosllave ne administraten shqiptare. Ata jane shperndare ne ushtri, polici, ne reforma, ne shkolla, e gjithkund, d.m.th. se vendi administrohet krejtesisht prej sllaveve. Ketu eshte nje raport me te gjitha dokumentat, prej hyrjes se tyre me 29 Nentor 1944 e deri sot. Ketu eshte edhe nje liste e te gjithe personelit te ekzekutuar e te tjera. Ne, nuk po i shenojme ketu, sepse ato zene nje volum.

3-Situata eshte aq e tallavitun ne Greqi, saqe shumezohet me teper se ajo e 43-44 ne Shqiperi. Ka shume deme, masakra, vrasje, djegie, e te tjera mizerina. Nga kjo gjendje ne shikojme se vazhdon vetem me teper duke egersuar. Vetem nje nderhyrje miqesore britanike perbri Rusise Sovjetike mund te ndryshoje dicka, sepse perndryshe Greqia do te okupohet prej E.A.M.I. Pas kesaj ushtria britanike nuk mundet ta pastroje me kete situate sepse sot clirojne nje vend, po neser okupohet nje tjeter. Pra, ata nuk do te kene mundesi, qe te bejne dicka.

4-Rreth nje bisedimi, qe kemi patur me britaniket e me turqit, persa i perket pastrimit komunist prej tokes Greke. Ju kemi dhene me kuptu se: Komunizmi nga toka greke nuk mund te shkulet, sepse keto furnizohen me te gjitha materialet e nevojshme nga Rusia Sovjetike me anen e Bullgarise, te Jugosllavise e te Shqiperise. D.m.th. se kufiri grek prej "Edreneje e deri ne Butrint", eshte ne doren komuniste. Me teper eshte kufiri shqiptar, qe i furnizon me te gjitha.

5-Menyra me e lehte per te shpetuar Greqine nga komunizmi dhe qe te stabilizoje qetesine e vendit eshte: Nje miqesi e sinqerte me Shqiperine duke hequr dore nga kerkesat e saj kunder tokes shqiptare. Duke i garantuar indipendencen e integritetin te para Luftes Dyte Boterore, qe keshtu se bashku si aleate, te luftojme komunizmin shqiptar e grek. Pa u zhduk komunizmi prej Shqiperise, kurre nuk do te kete qetesi prej komunizmit Greqia, se foleja e tyre eshte ne Shqiperi.

6-Kjo garanci miqesie lipset prej ndermjetesise britanike dhe turke dhe jo prej grekeve. Ne kete pike ishte nje relacion i madh me shume detaje, sa nuk po e shenojme ketu.

7-Nje promemorie permbi emigracionin ne Greqi, Itali dhe Austri e nje pjese ne Jugosllavi. Sepse, ata qe jane ne Jugosllavi jane demtuar shume prej jugosllaveve. Edhe ata qe ndodhen te gjalle nuk e ndjejne veten aspak te sigurte dhe po ikin perdite e kalojne ne Greqi se ketu te pakten jane Aleatet.

8-Nje promemorie permbi nje organizim nacional te emigracioneve. Kjo, sepse nje pjese akoma mbajne tendenca te ndryshme. Me Mit'hat Frasherin, kam patur nje korespondence te gjate dhe shpresohet te mberrihet ndonje rezultat i favorshem. Deri me sot eshte nje shumice afer 4000 vetash, por per dite ata po kalojne kufirin.

Hysein Terpeza nga Ferizovici i Gjilanit, ka dale tani ne Greqi, me nje fuqi prej 700 vetesh krejt ushtare te rinj dhe te stervitur. Keta kane qene anetare te divizionit "Skenderbej". Jane te gjithe ushtare pa familje dhe une me keta jam ne kontakt te ngushte, e nuk i kam lene qe te perzihen me te tjeret. I kam keshilluar t'i mbajne krejtesisht vecas e po patem mundesi t'i sjellim ketu ne Egjypt. Kuptohet, po qe se Madheria e Tij Mbreti Faruk na lejon. Bile, keta jane edhe si nje garde e forte per Mbretin Faruk, se jane trima e besnike.

Ne mes te emigracionit shqiptar lipset nje bashkim duke i lene tendencat menjane per t'ju perveshur nje bashkepunimi, natyrisht ne lidhje me deshirat e Anglo-Amerikaneve. Sot na favorizon edhe kjo situata greke, qe eshte ne shkaterrim e siper prej komunisteve. Shpresohet se greket do te heqin dore nga pretendimet e kota te tyre, qe na sollen gjithe keto deme deri tani.

Pas gjithe ketyre, i parashtrova mbi sa bisedova ne Pere me Ambasadorin Turk Excellencen e Tij Ershan Eshrefin. Dhe i dorezova raportin qe me dha".

Madheria e Tij, Mbreti Zog u pergjigj me pas: "Te gjitha i kuptova mire. Rreth mundesive, qe keni do te perpiqemi per nje bashkim ne interes te Atdheut, por duhet edhe pak kohe. Zotni Ministrit Asaf Xhaxhulit i faleminderit shume, per sakrificat e tija patriotike. Por, tani per tani, nuk mundemi te marrim nje vendim. Pasi kam edhe une ata qe do ju spjegojne mbi pengesat qe na behen. Por, sot i shkruani Asafit se ju nuk do te ktheheni me ne Istanbul. I gjithe veprimi do te behet ketu, se une kam nevoje qe ti te jesh ketu. Tani detyra juaj eshte ketu, prandaj gjithe detyren tuaj qe kishit ne Turqi, ta marre Asafi Ministri persiper me Avnine (Derrallen). Natyrisht, kur koha ta kerkoje mund te therrasim edhe Asafin ketu".

Keshtu sipas urdherit te Mbretit Zog, menjehere i shkrova gjate e gjere si Ministrit Asaf Xhaxhulit, po ashtu kapiten Avni Deralles, nga nje leter. U shpjegova, qe nuk do te kthehem per nje kohe te gjate ne Turqi dhe e gjithe detyra ime atje, ju ngarkohet juve, vijon adjutanti.

Ne keto momente eshte nje problem i madh persa i perket emigracionit. Ata jane me nje gjendje shume te veshtire, si edhe kane frikesime te medhaja nga propaganda komuniste. Aleatet duhet t'i dorezojne ne shtetet qe ata gjoja kane bere krime e te tjera. Por, Madhnija e Tij Mbreti Zog ka marre te gjitha keto masa sigurimi nga ana e Anglo-Amerikaneve, qe keta nuk do t'u dorezohen.

London mars 1946

Sikursi dihet, perfundimi i Luftes se Dyte Boterore e ndau boten ne dy blloqe, shkruhet ne kujtime. Ky vendim ishte marre kohe me pare ne konferencat e Teheranit e te Jaltes. Fatkeqesisht, ne keto konferenca, mbeti Shqiperia ne zonen e influences te Rusise Sovjetike dhe ne kete menyre te gjitha perpjekjet e nacionalisteve dhe gjaku i derdhur nuk u moren parasysh prej Fuqive te Medhaja. Ne muajin e Nentorit 1944 fuqite nacionaliste shqiptare, te detyruar nga rrethanat e krijuara, u detyruan te terhiqen. Nje pjese e madhe moren rruget e mergimit dhe nje pjese tjeter e vogel mbeti neper malet e Shqiperise duke rezistuar, me shpresen se kjo gjendje mund te ndryshoje.

Fuqite komuniste shqiptare, te perkrahur moralisht dhe materialisht nga Bashkimi Sovjetik dhe nga Marshali Tito po gjithashtu ne Jug nga forcat komuniste greke (E.A.M.I.) e shtruan vendin dhe formuan Qeverine komuniste. Duke vendosur keshtu diktaturen e proletariatit. Po, ne kete kohe, Aleatet e Medhenj, Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe Britania e Madhe, Rusija Sovjetike dhe Franca, e njohen menjehere Qeverine Komuniste te Tiranes.

Madhnia e Tij Mbreti Zog I, qe gjendej ne Angli, duke pare rrethanat e veshtira qe ju kercenonin Shqiperise, e vecanerisht sa i perkiste ceshtjes se Vorio-Epirit beri hapat e duhura prane Aleateve Anglo-Amerikane ne interesin e Atdheut.

Ne kete kohe, akoma qendronin dy Legata Mbreterore Shqiptare te hapura dhe te njohura zyrtarisht ne Turqi dhe ne Egjypt. Madhnia e Tij Mbreti Faruk se bashku me Qeverine e tij Egjyptiane e ftoi Mbretin Zog I qe te shkonte ne Egjypt, duke i premtuar se Legata Mbreterore Shqiptare ne Egjypt nuk do te mbyllej dhe se Madhnia e Tij Mbreti Zog I do te kishte te gjitha te drejtat e nje sovrani e ta konsideronte Egjyptin si nje Atdhe te dyte te Tij, vijohet ne kujtime.

Mbreti Zog i I, duke marre parasysh rrethanat e veshtira te emigrates Shqiptare, qe ishte shperndare ne Evrope dhe kishin mbetur rrugeve pa buke e ne kondita shume te veshtira jetesore vendosi te shkonte ne Egjypt. Kete e beri per t'ju ardhur ne ndihme emigrates shqiptare dhe per t'i sherbyer me te gjithe fuqite e tij materiale dhe morale interesave te Atdheut te kercenuar nga Fqinjet. Kjo u be me pelqimin e Aleateve te Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe te Britanise se Madhe.

Keshtu ne muajin Mars 1946, Madhnia e Tij Mbreti gjithe Familjen e Suiten e Tij u nis nga Londra per ne Egjypt. Ku u prit nga Madhnia e Tij Mbreti Faruk dhe Qeveria e Tij. Cdo gje u be zyrtarisht dhe me te gjitha nderimet, qe i perkasin nje sovrani duke u instaluar ne Kairo.

Duke u kthyer ne situaten e Mergates, Mbreti Zog I shkruante se: Nuk ishte asnje dite i qete, sepse per dite i vinin telegrame e letra nga emigrata shqiptare qe me te vertete ndodhej nen mizorina. Ajo ishte e persekutuar nga cdo pikpamje. Ai u shqetesua se tepermi ne rregullimin e qetesimin e tyre, derisa per here te pare, fale bujarise se Mbretit Faruk i erdhi nje ndihme e vogel.

Madhnia e Tij Mbreti Zog nderhyri personalisht prane Amerikes dhe Anglise dhe Kryqit te Kuq Nderkombetar, qe t'ju vinin ne ndihme me anen e organizatave bamirese. Kjo behej per t'i shpetuar nga mizerja e madhe, qe i kishte mbuluar si ne ushqim, banim, semundje, veshmbathje e cdo nevoje njerezore.

Qeveria Egjyptiane, me Mbretin Faruk ne krye, me nje bujari shpirterore mori masa te shpejta duke mbledhur ndihma te konsiderueshme. Me anen e nje komisioni, nen Kryesine e Naltesise se tij Princit Amir Ibrahimit, u erdhi ne ndihme emigranteve shqiptare qe u gjindeshin ne Itali. Po gjithashtu edhe nje komision tjeter nen Kryesine e Theoderos Pashes, u shkoi ne ndihme emigrates ne Greqi. Kjo behej pervec ndihmave, qe kohe pas kohe ju dergonte Mbreti Zog. Kjo bujari vellazerore, aq e shpejte e Kombit vella egjypian me Mbretin fisnik Faruk ne krye, u dha nje fryme shpetimi. Kjo u be ne nje kohe kur emigrantet ndodheshin mos me keq. Kuptohet se kombi shqiptar kete gjest bujar kur nuk e harron.

Pas te gjitha ketyre perpjekjeve e nderhyrjeve qe beri Mbreti Zog, Aleatet derguan organizatat per rregullimin e emigracionit. Menjehere u hapen kampet "refugjate" si ne Greqi dhe ne Itali, per te gjithe emigracionin e Ballkanit, qe ishin terhequr prej komunizmit. Mergata disi u qetesua, sepse bashke me mbeshtetjen i kane sjelle edhe veshmbathje, mjekime, ushqime dhe po ashtu edhe banese.

Ne kete kohe, Shtetet Komuniste me Bashkimin Sovjetik ne krye bene demarshe dhe protesta prane Aleateve. Ato paraqiten listat qe permbanin nje sasi te madhe refugjatesh te akuzuar si kriminele e armiq te popullit. Komunistet kerkuan, qe keta t'u dorezonin emrat cdo shteti perkates, per t'u denuar nga gjykatat popullore te qeverive komuniste.

Per, sa u perket emigranteve shqiptare, qeveria komuniste e Tiranes kishte paraqitur nje liste prej 200 personash me Mit'hat Frasherin e Ali Kelcyren ne krye. Ajo kerkonte qe keta t'i dorezonin per t'i denuar si armiq te popullit o kriminela lufte. Por, Mbreti Zog I keta te dy qe ishin marre nen vezhgim i shpetoi me te gjitha garancite e tija personale prane aleateve. Ai arriti qe te marre masat per t'i sjelle ne Egjypt me pelqimin e Mbretit Faruk. Si keta ishin edhe shume te tjere, qe mund te ishin ne dyshim.

Me poshte ne kujtime shkruhet se: Madhnija e Tij Mbreti Zog ishte gjithnje i tronditur nga kjo gjendje e veshtire kundrejt kesaj pjese emigrantesh. Ata i kerkonin ndihme dhe per kete ai nuk ishte i qete. Gjithnje mendonte se mos te behej nje padrejtesi e madhe njerezore. Me kete rast, ai prape u drejtoi nota si aleateve anglo-amerikane ashtu edhe qeverise Italiane. Po, ne te njejten kohe, ai marshoi edhe prane Shteteve Arabe, e vecanerisht prane Mbretit Faruk te Egjyptit; Mbretit Abdullah te Jordanise; Presidentit te Sirise Shykri Kuattly dhe Libanit. Qellimi ishte qe ata te perkrahnin emigraten shqiptare duke e pranuar instalimin e tyre nder vendet arabe. Pra, duke i shpetuar nga kjo mizerie e frikesim. Kerkesave te Mbretit Zog, Shtetet Arabe menjehere ju pergjigjen duke i pranuar me kenaqesi. Ata e bene me shpenzimet e tyre istalimin ne tokat e veta dhe me te drejta, por si arabet te emigranteve. Me teper nga te gjithe Mbreti Faruk arriti qe te vinte ne dispozicion te gjithe vaporet per transferimin e tyre nga Greqia dhe nga Italia. Kuptohet se kjo behej ne vendet e caktuara dhe me shpenzimet e veta.

Ishte kjo koha, kur mbreti vendosi qe te vendoste vete ne ndihme te tyre: Mbreti Zog I porsa mori pelqimin e Shteteve Arabe, mbi pranimin e refugjateve shqiptare ne tokat e tyre, me te drejtat si arabet dhe me premtimin se do te ndihmoheshin me te gjitha kushtet menjehere dergoi Adjutantin e vet kolonel Husein Selmanin ne Itali. Me anen e tij, u dergoi mesazhin e vet te tri grupeve politike, pa asnje ndryshim tendence. Ne ate kohe, grupet qe e perfaqesonin emigracionin shqiptar ishin O.K.L.L.; Balli Kombetar; dhe Blloku Indipendent e disa te pa partie. Mesazhi i tij i garantonte, qe te qendrojne te qete se asnje e keqe kunder tyre nuk do te ngjante. Ai i sqaronte per pranimin me gjithe konditat nder Shtetet Arabe per t'u instaluar, deri sa koha "te na lejoje me hyre brenda ne Atdheun tone".

Aleksandri, 8 maj 1947

Kolonel Husein Selmani, me urdherin e Mbretit Zog I, i drejtoi keto letra bashkatdhetareve. Keto po shenohen ashtu si i ka rregjistruar adjutanti:

"I ndershmi Mithat Bej. Eshte e pamohueshme qe per te perballuar kercenimet dhe rreziqet e ardhura prej jashte edhe te gjendjes kautike, qe ekziston brenda Shqiperise gjithe shqiptaret e lire te frymezuar prej ndjenjave thjesht nacionale e duke mos qene te influencuar prej konviksionit politik ose ideologjik, kane zhvilluar deri sot, ne cdo rast te volitshem nje aktivitet. Kjo eshte bere duke kerkuar njohjen dhe mbrojtjen e te drejtave te pacenueshme, persa i perket Indipendences dhe integritetit tokesor kombetar.

Ky aktivitet, megjitheqe ka qene i lavderueshem dhe dobiprures, duhet te forcohet edhe me shume. Po ashtu do te kishte perfundime me efikase, po te ishte se perpjekjet e lartpermendura qe kane si qellim mirevajtjen dhe sigurimin e te ardhmes do te ishin te koncentruar dhe te dirigjuar prej nje komiteti te formuar prej personash nga te gjithe partite nacionaliste.

Pikerisht, per t'ja arritur ketij qellimi, aq te deshirueshem per mbrojtjen e ceshtjes kombetare dhe per zhdukjen e mosmarreveshjeve demtuese per sukesin definitive te perpjekjeve te zhvilluar kemi bere thirrje. Dhe, sic ju ka lajmeruar me pare, Abdul Sula gjithe patrioteve te grupeve te ndryshme, flitet per mbledhjen e nje komisioni konsultativ ketu, per te kembyer lirisht mendimet per realizimin e nje fronti te perbashket. E nuk eshte nevoja te kujtojme se ne cdo rast rreziku, kur e ka lypur bashkimi kombetar mbledhjet historike te se kaluares kane dhene perfundime te fruteshme ne dobine e interesave te larta te Atdheut.

Zhvillimi dhe tendencat e situates nderkombetare dhe rrethanat e sotme, bejne edhe me teper te nevojshme qe nje mbledhje e tille te realizohet sa me shpejt. Kjo duke patur si baze bashkepunimin me pelqimin e te gjitheve, qe cdo parti te jete e lire te ndjeke parimet qe ka caktuar derisa te realizohet stabilizimi dhe rrenjosja e plote e sovranitetit kombetar ne Atdheun tone. Atehere, fjala e fundit do te jete populli per te shfaqur lirisht vullnetin e tij, kuptohet persa i perket formes se Qeverise qe deshiron.

Duke pasur bindjen e plote se ju, ashtu dhe gjithe patriotet e lajmeruar nuk do te mungoni te jepni kontributin tuaj ne kete rast te nevojshem te ceshtjes kombetare e per se shpejti me te gjitha udhezimet ka per t'u derguar kolonel Husein Selmani, Mbreti ju ben te fala".



Ju lutem Mithat Bej, mirrni pershendetjet e mija me te perzemerta.

Miku I Juej Husein Selmani.

*************

Kjo eshte nje leter tjeter e rregjistruar nga adjutanti:

"I dashuri Hiqmet Bej. Deri tani u perpoqem mjaft, qe te dergonim nje person atje. Por, tani po vjen kolonel Husein Selmani. Kjo vonese eshte shkaktuar nga mungesa e autoriteteve italiane ketu, per dhenie vize. Prandaj po vijme ne propozimin e pare tuajin qe te zgjidhet nga nje person prej cdo grupi d.m.th. tre ose kater persona. Po hollesirat do t'i mirrni nga une (kolonel Selmani). Keta persona do te vijne ketu dhe natyrisht shpenzimet kane me qene tonat.

Rregullimin e kesaj, po ua le ta beni si do ta shihni me te arsyeshme. Derisa te vije une, (kolonel Selmani) jam i mendimit se ky takim do te jete ne interesin e pergjithshem edhe ne dobine e avenirit te Shqiperise e integritetin. Dhe, per indipendencen, qe pa ndryshime ideologjike eshte natyrisht ideali me i larte i cdo shqiptari.

Njekohesisht, per hir te Atdheut, te mos behet asnje veprim sado i vogel qe mund te leshoje ne rrezik mbrojtjen dhe sigurimin e interesave te larta kombetare. Pikerisht, kjo ka qene arsyeja qe ka shkaktuar mosveprimin tone deri tani. Po, ne kete menyre, kemi lajmeruar shqiptaret brenda e jashte Shqiperise. Edhe nje gje tjeter, me sa ka qene e mundur e natyrisht sic ju beme te ditur se: shpenzimet do te paguhen nga ana jone. Mbreti ju ben te fala te gjitheve dhe juve vecanerisht. Pritni i dashuri Hiqmet Bej te falat e mija me te perzemerta".

I yti Husein Selmani.

*******

Mbreti Zog I pasi mori premtimet e ceshtjes sistemimit te emigranteve shqiptare me anen e dy Legatave Mbretnore Shqiptare, te Turqise dhe te Egjyptit, ju dergoi nota Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe. Ai e beri kete duke kerkuar njohjen zyrtare te nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Dhe kete gje beri me te vetmin qellim per te mbrojtur integritetin tokesor te Atdheut. Ne ate kohe ishte i kercenuar aso kohe shume keq prej Fqinjeve e vecanerisht Greqise.

Dy muaj pas dorezimit te notave te lartpermendura, Shtetet e Bashkuara te Amerikes si edhe Britania e Madhe ju pergjigjen Mbretit Zog duke i thene se he per he, s'kishte mundesi formimi i nje Qeverie Shqiptare ne Mergim. Nderkohe i sugjeruan qe te formohet nje komitet politik dhe per kete qellim erdhen te derguarit e Departamentit Shtetit Amerikan ne Aleksandri dhe filluan bisedimet me Madherine e Tij Mbretin Zog mbi formimin e ketij komiteti. Ata qendruan dy jave dhe u vendosen.

Ata ishin Zotni Beria, Shef Seksioni i Departamentit te Shtetit, dhe kolonel Fils, Atashe ushtarak Amerikan. Gjithashtu ishte edhe nje ndihmes. Ishte vendi ku u vendos dhe u nenshkrua dhe jo thjesht nje deshire. Ishte e askujt dhe e paanshme. Por, tani pritej autorizimi i Ëashingtonit.

Rome 24 gusht 1947

Ja cfare shkruhet ne kujtime per kete dite: I derguari i Mbretit Zog kolonel Husein Selmani ishte ne Rome me 24 Gusht 1947. Ai beri nje mbledhje ku morren pjese disa nga personalitetet e urdheruar: 1-Mehdi Frasheri, 2-Hiqmet Delvina, 3-Kapidan Gjon Marka Gjoni, 4-Dr.Kemal Jusufati, 5-Ismail Verlaci, 6-Demiter Berati, 7-Ernest Kuliqi, 8-Ferid Dervishi, 9-Sotir Avrami, 10-Ekrem Libohova.

Kolonel Husein Selmani ne baze te urdherave te marra prej Madhnis se Tij Mbretit ju komunikoje keto:

1-Persa i perket dorezimit te emigranteve shqiptare, qe u kerkonin nga Qeveria Komuniste, Beograd e Tirane, kjo ka marre fund. Pasi, aleatet kishin vendosur me i hedh poshte kerkesat e komunisteve te Tiranes. Keshtu kjo frike u sigurua e nuk ekziston me nje frike e tille.

2-Gjithashtu Shtetet Arabe me Mbretin Faruk ne krye, kane pranuar me gjithe zemer instalimin e emigrates shqiptare ne vendet e tyre me te gjitha te drejtat sikurse arabet. Emigrata do te vendoset ne tri qendra kryesore : Egjypt, Syri dhe Jordani.

3-Ne vend te nje qeverie ne mergim do te formohet nje komitet politik i perbere prej te gjitha grupeve nacionaliste me qender ne Kairo. Kryetar i ketij komiteti, sipas deshires te Mbretit, do te jete Mithat Frasheri, duke pasur rreth tij si antar njerez te Ballit Kombetar te O.K.L.Legalitetit dhe te Bllokut Indipendent dhe te njerezve paparti eventualisht.

Mbledhja perfundoi me nje entuziazem te papershkruar, shkruan adjutanti. Ai pranoi te gjitha konditat dhe pa asnje kusht ata pranuan qe te vihen ne dispozicion si te deshirohet prej Mbretit. Ne kete menyre u vendos keshtu dhe per heren e pare me keto bisedime u shperndame.

Pas kesaj mbledhje tek kolonel Husein Selmani erdhen dhe vizituan Xhemil Dino, Ajet Libohova, Nexhmedin Viriani, Zef Seregji, Ekrem Vlona, Kol Bib Mirakaj.

"Natyrisht, thote adjutanti,- dhe ketyre ju komunikua mesazhi e mbeten te kenaqur. Gjithashtu iu be te njohur edhe vendimi i marre dhe i vendosur nga mbledhja. Me daten 30 Gusht 1947 me erdhi inxhinier Xhafer Deva, dhe me shfaqi se ky vinte ne emer te Dr.Xhelal Mitrovices, Prof.Rexhep Krasniqit, te Tahir Zaimit e te tjere kosovareve. Ai me deklaroi se me gjithe zemer e besnikeri vihemi ne dispozicion te Madhnis Tij Mbretit Zog. Pastaj, me dha nje leter per me ja parashtruar Mbretit ne emrin e tij. Ku shtoi duke shprehur se une dhe Dr.Xhelal Mitrovica shpresojme te kemi fatin e lumtur me i parashtruar personalisht Madhnis Tij Mbretit homazhet bashke me besnikerine tone e mbare Kosoves. Ju lutem pranoni mirenjohjeet tona te thella Xhafer Deva, perfundonte letra. Me 1 shtator 1947 me erdhen Dr.Xhelal Mitrovica, Ali Draga, Sulejman Kryeziu, te cilet ishin ne dijeni se ka qene po ne emer te tyre Inxh.Xhafer Deva. Po te njejtat bisedime u zhvilluan edhe me keta".

Pasi u mbaruan bisedimet dhe vizitat ne Rome, si me shqiptaret ashtu dhe me autoritetet italiane, lajmerova Kampin "Barleta" se do ta vizitoja me daten 4 shtator 1947, shkruan adjutanti. Aty ne Barleta ishte dhe Mit'hat Frasheri e nje pjese e madhe e shqiptareve, Hasan Dosti, Andoni, Zef Pali, Mehmet Alltuni, Isa Lika, Kadri Cakrani, e shume personalitete te tjere. Me Aleksandri isha per cdo dite ne lidhje me telefon mbi gjithe sa zhvillohej. Deri ketu te gjitha punet venin krejtesisht ne baze te programit e kishin shpresa se edhe me autoritetet italiane do te perfitojme mbi sa i perkiste emigracionit.

Barleta 4 shtator 1947

Per kete dite ne kujtime shkruhet se: I derguari i Mbretit Zog, kolonel Husein Selmani vizitoi kampin Barleta. Atje, ai u prit me shume perzemersi prej Z.Mit'hat Frasheri, Hasan Dostit, Dervish Rexhepit, Kadri Cakranit, Vasil Andonit, Zef Palit, Halil Macit, Irfon Ohrit, Mehmet Alltunit, Isa Likes, Vehip Runes e shume te tjereve. Pasi u pershendeten me te gjithe kolonel Husein Selmani me Mithat Frasherin se bashku vizituan gjithe kampin. Ishin te tre grupet se bashku.

Si mbaroi vizita e kampit, kolonel Husein Selmani, per here te pare, bisedoi me Mit'hat Frasherin, ne prezencen e Vasil Andonit e te Baba Rexhepit. Mit'hat Frasheri e priti mesazhin e Mbretit me nje kenaqesi jashtezakonisht mire dhe pa asnje ndryshim pranoi ardhjen ne Egjypt per t'u vene ne krye te detyres kombetare.

" Mithatit, kujton adjutanti,-i spjegova edhe mbi sa u bisedua ne Rome, d.m.th. se ishim krejtesisht dakord. Pasi mbarova gjithe bisedimet me Mit'hat Frasherin bashke me ta kam shkuar tek pergjegjesi i Bllokut Indipendent dhe tek te O.K.L. Legalitetit. Me Mit'hatin bashke e aty takimi mori nje forme krejtesisht si nje bashkim Kombetar. Kuptohet persa u perket interesave te Atdheut, sepse cdo grup ne te ruante tendencat e veta per me vone.

Pasi morem fund te gjitha bisedimet e mbetem krejtesisht dakord e te kenaqur u shtrua nje dreke. Atje mirrnin pjese me se 300 persona. Ishin te gjithe grupet se bashku me Mit'hat Frasherin, me pergjegjesin e Ballit Kombetar Irfon Ohri e Kol Mirakaj, me pergjegjesit e Bllokut Indipendente, Vehip Runa, Mehmet Alltuni, Isa Lika me pergjegjesit e O.K.L. Legalitetit. Dreka kaloi me nje kenaqesi plot gaz e vllaznim. U shkembyen fjalime. I pari mori fjalen Vehip Runa pastaj Mit'hat Frasheri dhe me ne fund kolonel Husein Selmani. Te gjitha fjalimet ishin patriotike".

Kolonel Husein Selmani pasdreke shkoi ne Hotel. Aty prape priti gjithe ata qe deshironin per t'u pare e biseduar me te. Ishte gjithnje Mit'hat Frasheri me vete. Deri sa eshte nisur per Regio Emilio, hengri edhe ai darke me ta. Pastaj ata kane biseduar mbi shume ngjarje qe i perkasin ceshtjes Shqiperise, si edhe rreth perpjekjeve ne rrethin e luftes, mbi pretendimet e pengimet qe na kishin sjelle greket". Sic e shihni edhe sot, qe edhe ajo vete eshte ne tym e flake prej komunizmit", perfundon adjutanti.

Organizmi i mergates shqiptare ne Kampet e "Barletes" dhe "Rexhio Emilias" ne Itali

Krijimi i Komitetit te Mergates me Mit'hat Frasherin

Keshilli per rregullimin e emigracionit

Mbreti Zog tregon se pse nuk u lejua qe te luftoje perkrah Greqise

Ka ardhur vjeshta e vitit 1947. "Kisha mbledhur te gjithe Keshillin, qe kishte studjuar e vendosur per rregullimin e emigracionit shqiptar. Atje ishin Mehdi Frasheri, Hiqmet Delvina, Dhimiter Berati, Kapidan Gjon Markagjoni, Ismail Verlaci, Ernest Koliqi, Ekrem Vlona, Tahir Kolgjini, Dr.Kemal Jusufati, Ferid Dervishi, Sotir Avrami, Ali Kelcyra, Koco Muka, Ragip Frasheri", kujton adjutanti, qe ndodhet vete ne Itali. Ndersa eshte folur per te ardhmen e Mergates, nje problem i madh eshte per te gjithe, se cdo te behet me familjet e tyre. Mbreti, ne kujtime premton se: "eshte i preokupuar per te ardhmen e djelmerise te emigranteve shqiptare dhe per sistemimin me te mire per to, duke siguruar cdo perkrahje ne menyre qe ata te perparojne dhe te kulturohen". Ne kujtime tregohet sepse Mbreti nuk u lejua te luftoje ne Greqi. Kur fqinji jugor u sulmua me 28 Dhjetor 1940, Zog I Mbreti i Shqiptareve i eshte drejtuar Mbretit dhe Qeverise Greke. Ai ishte gati te shkonte ne Greqi per te formuar legjionet shqiptare per te luftuar krah per krah me greket. Por, u ndalua sepse greket kishin pretendime mbi token shqiptare.

[Albo]

Frika nga komunizmi

Te paret kane qene njerezit e Mergates, qe e kane pasur ne kurriz, friken ndaj komunizmit. Shume prej tyre, me shume probleme te mbartura me vehte, nje gje e dine shume mire: se komunistet nuk do t'i falnin lehte. Eshte kjo arsyeja, qe shumica e tyre, qe i kane kundershtuar gjate komunistet kane frike ne fundvitet '40. Me teper se cdo gje, friken e shton fakti se komunistet i kane ndjekur deri aty, madje kane filluar qe edhe t'u perzihen ne pune. Kjo i ben emigrantet politike shqiptare, qe te kerkojne qe te zhvendosen menjehere nga Italia. Alternativa, qe u jep adjutanti i mbretit, drejt Egjiptit dhe Sirise duket se eshte me e mira. Ja pse emrat, qe afrohen per te drejtuar komitetet e refugjateve, jane te gjithe spektrit kundershtar komunist. Por, bashkimi i tyre, ndodh vetem perpara nje rreziku te madh te ekzistences, sepse kur ishte puna, qe te luftonin kunder komunisteve shume syresh nuk kane mundur. Gjithsesi, mbreti e di shume me mire se te gjithe situaten. Ai i ka mire te skeduar njerezit, qe nuk iu pergjigjen ne 7 prill, por edhe ne situata te tjera kritike. Por, i duhet t'i kaloje te gjitha. Me shume se percarja, atyre u duhet bashkim. Kjo eshte arsyeja, qe mergata drejtohet nga Mit'hat Frasheri, nje njeri teper i besuar. Por, ne kete ngutje, nje gje nuk mund te fshihetomunistet forcohen nga dite ne dite. Dhe ca me keq, ata gjejne gjithmone e me shume mbeshtetje nga ana e faktorit nderkombetar. Pervec Anglise dhe Amerikes, qe tashti vendosen ne nje front te ri, vendet e tjera duket se duan ta mbajne mire me komunistet e Tiranes.

Dhe, njerezit e Mergates, qe i kane njohur "live" komunistet, duket se jane te paret qe lajmerojne me ankthin e tyre, se beteja me komunistet nuk do te ishte e lehte. Si per ironi te fatit, ajo do te vazhdonte, derisa sa shume prej njerezve te Mergates nuk do te ishin me gjalle. B.an

Organizmi i mergates shqiptare ne Rexhio Emilia

Mbreti Zogashkimi i Mergates dhe afrimi i Eqerem bej Vlores, Koliqit etj

Pas vizites ne kampin e Barletes, adjutanti i mbretit udheton drejt kampit te Rexhio Emilias. Jane qindra shqiptare, qe presin te ardhmen te frikesuar prej komunisteve.

Adjutanti u rrefen si ka mundur qe t'i bashkoje dhe ne te ardhmen t'i therrasin te gjithe ne Siri, Egjipt dhe Jordani. E gjithe mergata qetesohet dhe prane mbretit afrohen edhe Ernest Koliqi, Gjon Marka Gjoni, Eqerem bej Vlora, Ali Kelcyra etj. Edhe qeveria italiane tregon interes, ndersa zv/ministri i jashtem italian takon adjutantin duke e siguruar per refugjatet. Duket sikur gjerat shkojne shume mire, por papritmas kolonel Hysein Selmani therritet ne Egjipt. Keshilli per rregullimin e emigracionit ka emrat e Mehdi Frasherit, Hiqmet Delvines, Dhimiter Beratit, Kapidan Gjon Markagjonit, Ismail Verlacit, Ernest Koliqit, Eqerem bej Vlores, Tahir Kolgjinit, Dr.Kemal Jusufatit, Ferid Dervishit, Sotir Avramit, Ali Kelcyres, Koco Mukes, Ragip Frasherit

Regjio Emilio 7 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani, pasi perfundoi takimet me te gjitha ne Kampin Barleta, i shoqeruar deri ne stacion prej Mit'hat Frasherit e gjithe pergjegjesit e grupeve te ndryshme, u nis. "Ishin afer 300 persona, qe me shoqeronin ne mbremjen e dates 6 Shtator 1947, kujton adjutanti-kur u nisem per te vizituar Kampet e Regjio Emilios. Ata ishin te lajmeruar e ne mengjesin e dates 7 Shtator 1947, arritem ne kamp. Ne Regjio Emilio, priteshim prej te gjithe pergjegjesve te grupeve, Salih Myftia, me pergjegjesit e Legalitetit dhe Faik Cukut me pergjegjesit e Ballit Kombetar e tjere. Ishim pothuaj se me teper se 100 persona. Brenda tyre ishin edhe disa boshnjake, si Hasan Ago Senica e te tjere".

Pasi u pershendetem, kujton kolonel Selmani,- u drejtuam te flisnim me pergjegjesit e grupeve. Ai vizitoi te gjithe kampet, ku u ndje nje kenaqesi e madhe. Pasi u vizituan kampet, ai shkoi me pare ne qendren e O.K.L.Legalitetit tek Salih Myftari, ne prezencen e Hysen Prishtines, Neshat Kolonjes, Moz-har Pustines, Selam Damanit, Omer Beshirit dhe ju komunikoi mesazhin e Mbretit. Atje u prit me nje brohori e kenaqesi te madhe, mandej ju vura ne dijeni permbi sa u bisedua ne Rome, vijon adjutanti. Si u vendos unanimisht u pranua.

Pas kesaj,thote ai- une shkova ne qendren e Ballit Kombetar tek N.kolonel Faik Cuku dhe aty ne prezencen e tre pergjegjesve te Ballit, edhe ketu, po me te njejten fryme u prit mesazhi. Dhe, bisedimet ishin teper te sinqerta dhe Faik Cuku, ishte ne dijeni mbi bisedimet me Mit'hatin. Ketyre ju sqarova ne hollesi per bisedimet e Romes dhe ata mbeten dakord.

Pasi mbarova me pergjegjesit e partive, thirra Dervish Bicakun, Sadik Shasken, Qemal Begun. Ai bisedoi gjate e gjere me ta, "e ketyre vecanerisht ju dhashe te falat e Mbretit". Ai i kishte miq te ngushte, por ishin te kaluar pak nga mosha. Ata mbeteshin gjithmone per nje bashkim ne mes te emigracionit shqiptar.

Pasi u mbaruan te gjitha si vizitat po ashtu dhe bisedimet u shtrua nje dreke prej te tre grupeve. Ajo kaloi ne nje harmoni te perzemert e krejt vellazerore. Pothuaj, se u harruan cdo lloj grindje e meparshme. Adjutanti kujton se ndjeu nje kenaqesi te vecante rreth bukes dhe asnje fjalim nuk u zhvillua. "Vetem se kishte qeshje e dashuri ne mes njeri tjetrit, e mbi te gjitha ishte dashuria per Mbretin Zog.

Pas dreke, kolonel Selmani, shkoi ne Hotel, ku aty priti kolonine shqiptare te Milanos dhe kaloi ne Milano dhe priti disa njerez prej Paresise Boshnjake. Aty kishte me vete nje Major Italian Profesor Omer Beshirin, dhe Moz-har Pustinen. Si mbaroi te gjitha vizitat te kolonise shqiptare ne Milano, "natyrisht aty ishin Zonja dhe Zotni edhe boshnjaket e te tjere".

Kolonel Husein Selmani, ne Milano, ngarkoi Omer Beshirin dhe Xhemal Ferren e Qemal Shtinen. Ai rregulloi nje kokteil per te gjithe kolonelet, aty ne sallonet e Hotelit. Kjo u be sepse ai nuk kishte kohe per me ju kthye vizitat. Kokteili kaloi mjaft mire. U shkembyen mjaft fjalime, po kolonel Selmani ngarkoi Profesor Beshirin t'ju pergjigjet. "Kjo ishte nje kenaqesi e paharrueshme ne mes te kolonis shqiptare ne Milano", vijon adjutanti.

Kolonel Husein Selmani, pasi mbaroi cdo send ne Milano, u kthye ne Regjio Emilio. Aty shkoi e u beri nga nje vizite dy oficerave britanike e amerikane, qe ishin pergjegjes te kampeve. Ata e priten shume mire dhe e siguruan se cdo gje qe t'ju vije perdore nuk ka per te munguar per plotesimin e mungesave, qe mund te ndihen. Pas kesaj, kolonel Selmani i falenderoi dhe doli.

I derguari i Mbretit Zog I, qe ishte kolonel Husein Selmani ne Regjio Emilio, para se te nisej per Rome, i rrethuar me teper se 1000 vete burra, gra, femije, kur po ndaheshin prej tyre nuk ju durua dhe "nga mallengjimi i teper, ju drejtova keto fjale po ne emrin e Mbretit:

Motra e vellezer te dashur. Madhnia e Tij, Mbreti Zog pas ketyre tragjedive, qe po kalon populli yne i dashur, jo vetem shpirterisht por edhe me cdo mjet qe ka sot ne dore ka nderhyre dhe ka bere c'eshte e mundur per t'jua plotesuar nevojat. Dhe me ju ardhe ne ndihme ne te gjitha pikpamjet, per sistemimin e emigrates, sikurse tregon edhe mesazhi i Mbretit. Vecanerisht, Mbreti eshte i preokupuar per te ardhmen e djelmerise te emigranteve shqiptare dhe per sistemimin me te mire per ta. Ai do te perpiqet duke siguruar cdo perkrahje, ne menyre qe te perparojne dhe te kulturohen. Ai ka shprese te plote se: keto vuajtje qe po kalojme sot do te marrin fund dhe do t'ja arrijme qellimit te perbashket si vellezer, qe jemi te nje gjaku dhe te nje toke.

Per kete shpresojme se atje ku do te emigroje rinia shqiptare do te kete te gjitha perkrahjet morale dhe materiale, per te ecur perpara ne rrugen e kulturimit. Ne menyre, qe kur te vije dita t'i sherbej me se miri interesave te larta te Shqiperise".

Mbas ketij bisedimi menjehere kolonel Selmani hyri ne tren dhe u nis per ne Rome. Ai i salutoi te gjithe, dhe "emigrantet nuk u shperndane deri sa treni nuk dukej me", shkruan ai.

Rome 11 shtator 1947

Per kete dite adjutanti kujton se: Kur po sa arrita ne Rome aty me vjen nje telegram prej Salih Myftise dhe Faik Cukut. Me te cilen me thone se, sonte kane arrestuar Hasan Age Senicen dhe Kurtish Romen dhe Adem Dushin. Keta ishin pergjegjesit e emigrates boshnjake dhe nuk dihet se ku i kane derguar. Mundesisht perpiqu per shpetimin e tyre, i thoshin adjutantit ne leter.

"Kjo na tronditi shume rende dhe kolonel Selmani menjehere mori Ferid Dervishin dhe Stefon Stilven e shkoi ne Ambasaden Amerikane ne Rome", shkruan Hysein Selmani. Aty menjehere u thirr sherbimi policor i kampeve dhe i pyeten. Pas shume telefonatash brenda nje ore i gjeten duke kaluar ne Trieste dhe i ndaluan. Ata na siguruan se brenda kesaj nate njerezit do te dorezohen ne kampin Regjio-Emilio. "E mos behi merak se i shpetuat", i thane burimet amerikane adjutantit.

Falenderova Ambasadorin dhe shkova ne Hotel. Aty mora Salihe Myftine dhe Faik Cukun ne telefon e ju thashe se i gjetem, shkruhet ne kujtime- dhe brenda nates do te vijne ne kamp e keta shpetuan.

Rome 16 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani mblodhi me 16 Shtator 1947, ne oren 10 para dite, ne sallonet e Hotelit D'Gasper, "paresin me perfunduar permbi sa ishte biseduar me 24 Gusht 1947. Para se u vizituan kampet dhe ne mbledhje ishin":

1-Mehdi Frasheri 8-Kapidan Gjonmarkaj 15-Ali Kelcyra

2-Hiqmet Delvina 9-Ismail Verlaci 16-Koco Muka

3-Dhimiter Berati 10-Ernest Koliqi 17-Ismail Sefa

4-Qemal Jusufati 11-Tahir Kolgjini 18-Hiqmet Meco

5-Ferid Dervishi 12-Ekrem Vlona 19-Ekrem Telhai

6-Ragip Frasheri 13-Nexhmedin Qoraliu 20-Nexhet Peshkopia

7-Sotir Avrami 14-Ago Agaj 21-Moz-har Pustina

Kolonel Husein Selmani, si i pershendeti, ju shpjegoi ne hollesi mbi vizitat qe pati ne Kampet Barleta, dhe ne ate Regjio-Emilio. U tregoi gjithe sa u biseduan si dhe kenaqesia pergjithesisht, qe u ndigjue prej te gjitheve. E vecanerisht ishte ajo e Mit'hat Frasherit.

Pas kesaj, kolonel Selmani shkurtimisht ju vuri ne dukje rreth gjendjes se kaluar me pak fjale: "Perpjekjet rreth Luftes Dyte Boterore nje dite do te shihen te gjitha, C'eshte bere prej Institutit te Larta Shteteror dhe te atyre patrioteve shqiptare qe kane pasur mundesine t'i sherbejne kombit, per ta shpetuar nga keto menzyra".

"Edhe sot,-tha ai- lipset cilidoqofte ta kuptoje clirimin e Atdheut. Nuk pretendohet as qe varet krejtesisht nga mundimet dhe sherbimet, qe mund t'i behen nga ana e shqiptareve. Por, edhe nga ana tjeter, qe perpjekjet per te gjetur miq te sinqerte ne perkrahjen e rasteve, duhet te gjithe te bejme cmos dhe te sakrifikojme cdo gje. Kjo duke qene te bashkuar me nje program dhe me direktiva te caktuara. Vetem nje sjellje e tille, shkruan adjutanti- mund t'i lavderoj shqiptaret para historise dhe t'i shfajesoi nga ana e kombit. Per t'i arritur ketij qellimi, shqiptaret te bashkuar, duhet te jene ne bashkepunim dhe ne marreveshje te ngushte e vellazerore. Dhe vecanerisht edhe me Shtetet Fqinje, Greket dhe Jugosllavet ne arrati.

Duke qartesuar nje problem persa u perket nje marreveshje me Fqinjet tane ketu duhet t'i hedhim nje veshtrim c'eshte bere nga ana jone per te arritur nje marreveshje dhe bashkepunim per nje front te perbashket me greket. "Sic mund ta dini, shkruhet ne kujtime- se kur u sulmua Greqia me 28 Dhjetor 1940, Zog I Mbreti Shqiptareve i eshte drejtuar Mbretit dhe Qeverise Greke, se ai ishte gati te shkonte ne Greqi per te formuar legjonet shqiptare per te luftuar krah per krah me greket, ky ofrim nga ana e Mbretit te Shqiptareve mbeti pa pergjigje nga ana e Greqise, ne 1943-44, prape Mbreti i Shqiptareve ka kerkuar te shkoje ne Shqiperi me anen e Aleateve dhe aty te luftoje okupatorin, eshte penguar nga ana e fqinjeve.

Gjate luftes Italo-Greke shqiptaret kane sabotuar ushtrine italiane, ushtaret shqiptare te marre me force jane arratisur me shumice ne Greqi. Te tjere te carmatosur u vune ne fushe perqendrimi nga ana e italianeve. Kete sabotim kaq te forte Qeveria fashiste Italiane e ka quajtur nje nga faktet kryesore te humbjes se luftes se saj me Greqine, se pengesa u duken gjithkundi.

Mund te thuhet me keqardhje se cdo veper dhe deshire e shfaqur nga ana e shqiptareve per te vene bazat e nje miqesie te sinqerte, deri sot nuk ka gjetur ndonje pritje te meritueshme nga ana e grekeve. Megjithekete, ne kemi qene gjithmone e kurdohere te gatshem, me pas nje bashkepunim ne interesa te Shqiperise dhe Greqise, te bazuara ne nje miqesi te sinqerte. Dhe, eshte e nevojshme per te dy palet, qe lidhen me interesat politike dhe ekonomike te perbashket dhe qe kane nje afrim me shume se cdo komb tjeter ne gadishullin Ballkanik.

Ne prape jemi gati t'ju zgjasim doren per nje lidhje miqesie, te sinqerte e te forte, por me nje kondite se cdo pretendim i kote i tyre te zhduket. Te kthehen sipas viteve 1922-39, qe ne mes te dy kombeve ishin harruar cdo e kaluar dhe filloi nje miqesi e dashuri aq e perzemert ne mes te dy popujve miq. E shqiptaret per te filluar hedhjen e themelit te nje miqesie nje pike veme ne dukje: qe greket ne qofte se kane dhe ushqejne deshiren per nje miqesi, duhet te shfaqin se ato respektojne indipendencen, integritetin tokesor dhe lirine e Kombit Shqiptar.

Ne cdo marreveshje, qe mund te hyjne e qe mundet te bejne shqiptaret ne emigrim, per te pasur efektin e nje traktati dhe te nje akti nderkombetar duhet te kene parasysh qe te jene ne legalitet te kompetencave dhe te fuqive te veshura per nje marreveshje. Marreveshjet kane fuqine e tyre kur jane bilaterale dhe s'kane asnje vlere kur keto behen nga perfaqesuesit e nje anes qe nuk ka prerogativat per konkludimin e nje marreveshje.

Shqiptaret kesaj pike duhet t'i vene re shume se kjo kondite esenciale per efektin e nje marreveshje duhet ta kene kurdohere parasysh dhe duhet te dihet se nje marreveshje pa qene me konditat legale jo vetem qe nuk ka asnje vlere, por mund te kete rreziqe te pariparueshme.

Shqiptareve ne mergim nuk u mungojne mjetet per t'u veshur perfaqesuesit e tyre per te drejtat e cdo marreveshje per te miren e Kombit. Sepse sic eshte e ditur Zog I Mbreti i Shqiptareve s'ka abdikuem. Ai eshte veshur nga Parlamenti i fundit, i kthyer ne Asamble, qe te ushtroje edhe jashte Shqiperise ne interes te kombit shqiptar te gjitha prerogativat qe i ka dhene statuti kombetar. Gje e cila eshte e njohur dhe ne disa shtete ka dhe perfaqesuesit e tij diplomatike. S'ka as me te voglin dyshim se Mbreti i Shqiptareve per te miren e Atdheut ka qene e do te jete gati te perdori prerogativat edhe fuqite qe i ka mveshur shtatuti, per te shpetuar Atdheun e per te liruar kombin. Se bashku me ju miqte e Shqiperise".

Mbas kesaj, Mehdi Frasheri tha: "Sic shohim se asnje kundershtim nuk ka atehere do te ishte mire qe te emerohen elementi i pershtatshem per komitetin qe do te merren per rregullimin e emigracionit dhe pjestimin e tyre ne vendet e pranuara nga miqte arabe. Ne kete menyre u caktuan ata qe do te merrnin pjese. Aty qe mungonte ishte Mithat Frasheri dhe Sali Myftia, po ata kishin pranuar".

Rome 17 shtator 1947

Ja si shkruan adjutanti per kete dite. Mori fjalen Hiqmet Delvina, i cili vuri ne dukje se "Komiteti i emigracionit zen edhe he per he vendin e nje komiteti politik, per t'i dhene gjithe kontributin dhe sakrificat e tyre interesave te larta te Atdheut. Natyrisht, nen udhezimin e N.M.Tij Mbretit Zog, personat qe do te zgjidhen nga partite duhet te jete kopetent per detyren qe u besohet pervec Mit'hat Frasherit. Ai eshte shenuar drejtpersedrejti nga deshira e Mbretit Zog si kryetar i ketij komiteti".

Mbas bisedimit te Hiqmet Delvines filluan te japin emrat e caktuara nga grupet e ndryshme, qe partite kishin zgjedhur me votat e tyre:

Komiteti i Emigracionit

1-Mit'hat Frasheri Kryetar i Komitetit

2-Salih Myftija Antar i Komitetit

3-Ernest Koliqi Antar i Komitetit

4-Ali Kelcyra Antar i Komitetit

5-Koco Muka Antar i Komitetit

6-Dr.Qemal Jusufati Antar i Komitetit

7-Dr.Ragip Frasheri Antar i Komitetit

8-Prof.Vasil Andoni Sekretar i Komitetit

Ky ishte komiteti, i zgjedhur prej grupeve te ndryshme. Me perjashtim te Mit'hat Frasherit, qe ai ishte caktuar prej deshires se Mbretit Zog. Keta qendren e kishin ne Aleksandri te Egjyptit. Dhe, natyrisht do te vizitonin edhe shtetet e tjera si Jordanine e Syrine per instalimin e emigrates. Ky Komitet ne te vertete do te funksiononte nder ata shtete, qe ende njihnin Shqiperine Mbretnore Shqiptare dhe jo komunizmin. Atje ishte dhe vendi, ku te ishte nje Qeveri ne emigrim. Ne ato shtete, qe nuk e njihnin si nje qeveri e njihnin si nje komitet politik, por me mbrojte te drejtat e cdo ngjarje te Shqiperise.

Financimi, he per he, rendon krejtesisht mbi Mbretin Zog nga te hollat e tij. Prandaj, do t'u benin demarshe per nje hua. Dhe, per sa u perket kolonive shqiptare kjo tani nuk realizohet tani per tani, se keto nuk jane ne ate entuziazem si ne vitin 1939-40, ka ndryshuar koha, vijon adjutanti.

Ekzistojne shpresat, se me anen e Shteteve Arabe, mund te gjendet nje hua prej afer 2 milion sterlinga. Kjo shume kalon nje kohe dhe atje zhvillohen mjaft punime dhe ka propaganda edhe ne shtetet aziatike ne dobi te ketij komiteti.

Ky ishte vendimi, qe u mor ne Rome, sipas mesazhit te Madhnis Tij Mbretit Zog I dhe ku kane qene po te gjithe te kenaqur nga kjo veprimtari ne interesat e Shqiperise.

Rome 17 shtator 1947

Kolonel Husein Selmani, me kete date ne oren 10 paradite, i shoqeruar prej Dr.Qemal Jusufatit dhe Ferid Dervishit shkuan ne Ministrine e Jashteme Italiane. Atje pati nje takim me Kontit Xopin, meqe Sforca nuk ndodhej ne Rome. Me kontin bisedoi mbi emigraten shqiptare, pasi qarkullonin disa gjera e lipte si nje garanci prej qeverise Italiane qe mos t'ju behet ndonje padrejtesi. Ideja ishte seemigrantet brenda nje kohe te shkurter do te terhiqeshin pergjithesisht ne Shtetet Arabe.

N/Ministri i Jashtem Italian Konte Xoppi, me nje kenaqesi u pergjigj, kujton adjutanti: "Mos te keni asnje dyshim se mos u ngjasi ndonje e keqe, sic flitet se mos t'i dorezojne tek komunistet , se ne qysh sot do te vejme sherbimet tona qe ne rast se diktohet nje gje e tille, ne sic e dini nuk mundemi me u kundershtuar anglo-amerikaneve. Vetem se ju siguroj, pa pesuar asnje gje te lige, do i hipim me nje vapor tonin dhe direkt do ua dergojme ne Aleksandri dhe per kete te jeni te qete".

Vecanerisht u ngrit ne kembe dhe me shtrengoi doren e me tha: "Jemi me turp para N.M.Tij Mbretit Zog se kete leje qe nuk na hiqet fashizmi ja vuri kete njolle popullit Italian kundrejt popullit mik e bujar shqiptar. Me perulesi i parashtroj homazhet e mija me te larta". Tek mbaruam keto fjale dolem na percolli deri poshte.

Si dolem nga Palacio Kixhi, shkova tek Gjeneral de Antonio, komandanti i P.Xhandarmerise Italiane. Ate e falenderova se tepermi se ky me kishte lene nje major ne dispozicion gjithkund ne vizitat qe ju kam bere kampeve per 10 dite rresht. Ky na priti shume mire, si edhe na tha se keni kaluar shume mire me bashkatdhetaret tuaj. "Ne kemi ndjere nje kenaqesi e rritje morali",- me tha kujton koloneli,-dhe a keni me qendruar ndonje dite ketu".

"Jo, -i thashe- neser nisem".

"Perse kaq shpejt,- me tha dhe m'u lut si mik personal qe sonte do te hame nje darke bashke".

Megjitheqe, insistova duke thene se kisha afer 15 persona shqiptar per darke 'e ju lip te falura ai me insistoje saqe u detyrova te ndaloj vajtjen per nje dite dhe i thashe mire'. Keshtu u ndame.

Kur pas dy oresh bashke me Gjeneral Galin me vjen ne Hotel per te me kthyer viziten. Por, kur erdhi aty gjeti me teper se 30 persona nga paresia e emigracionit. Nejse, e mora e hyra me nje sallon te vecante. Atje e paraqita me Mehdi Frasherin, Kapidan Gjon Markagjonin dhe Dhimiter Beratin, e te tjere. Ata pasi pine kafe dhe patem nje bisedim qeshje te vjetera e dolem e shkuam.

Tamam, ne oren 8 te mbremjes, vjen Gjenerali Galicio Gali me gjithe automobilin dhe na mori. Aty isha une, Dr.Qemali, Ferid Dervishi dhe Omer Fortuzi. Shkuam ku na kishte rezervuar nje restorant mbi Vatikan, nuk ja mbaj mend emrin. Aty kemi qendruar deri ne oren 1 pas mesnate dhe mbetem shume te kenaqur. Ata na derguan vete deri ne Hotel, ju kerkova se neser po nisesha.

"Por, kur do te me jepet rasti me ardhe prape do te kalojme nje nate te kendshme si kjo nate. Ose, me ju ra rasti ndonje here ne Aleksandri, tek ne keni shtepine tuaj". Keshtu,- thote adjutanti, u morem vesh. Me fjale te mire, duke me siguruar se per cdo gje, na keni ne dispozicion e te tjera, u ndame.

Rome 18 shtator 1947

Me daten 18 shtator 1947, kisha mbledhur te gjithe Keshillin, qe kishte studjuar e vendosur per rregullimin e emigracionit. Ishin 1-Mehdi Frasheri, 2-Hiqmet Delvina, 3-Dhimiter Berati, 4-Kapidan Gjon Markagjoni, 5-Ismail Verlaci, 6-Ernest Koliqi, 7-Ekrem Vlona, 8-Tahir Kolgjini, 9-Dr.Kemal Jusufati, 10-Ferid Dervishi, 11-Sotir Avrami, 12-Ali Kelcyra, 13-Koco Muka, 14-Ragip Frasheri e te tjere. Kur ishim ne bisedim e siper dhe kete mbremje si keto edhe sa te tjere do i kisha per darke.

Tamam ne kete kohe marr nje telegram urgjent nga Aleksandria, ku me lajmerojne se per disa interesa teper urgjente menjehere duhet qe te kthehesha ne Aleksandri. Dhe, ne rast se nuk keni mbaruar pune mund te shkonim prape. "Por, sot te niseni per ketu, ZOG I", e lajmeronte Lartmadheria.

"Ky telegram, vijon adjutanti,- na shqetesoi jo se kishte ndonje send, qe i perkiste emigracionit, por natyrisht jane gjera te tjera. Me qeshje vazhduam bisedimin, dhe ju thashe se tani dreken do ta hame se bashku. Dergova menjehere Omer Fortuzin per me marre bileten, qe pasi te mbaronim dreken do te nisesha menjehere. Pastaj, ju pergjigja telegramit se: Sipas urdherit sot pasdite nisem per Aleksandri. Ku shpresoj qe pasneser te jem ne Aleksandri dhe telegramin ja dhashe Fortuzit qe t'ja jape menjehere. Shtova se, te gjitha punet ketu kane marre fund me se miri.

Me daten 18 Shtator 1947, ne oren 4 pasdite, u nisa bashke me Ferid Dervishin dhe Omer Fortuzin me automobil per Napoli. Aty menjehere hyra ne vapor 'Argjentina', qe do te nisej menjehere se aeroplanet nuk mund te uleshin ne Aleksandri. Keshtu, si u ndava me Ferdi Dervishin dhe Omer Fortuzin, vaporri u nis ne drejtim te Aleksandrise. Une akoma isha duke pershendetur Feridin e Fortuzin ne taracen e vaporit kur u ula per te shkuar ne kabinen time. Papritmas, aty me vjen komandanti i vaporit dhe me thote:

"Ju lutem, ketu paskan hyre fshehtas dy shqiptare. Ata jane ne vapor te fshehur pa bilete dhe pa vize. Asnje dokument nuk kane. Keta kane deklaruar se na njeh kolonel Husein Beg Selmani dhe shkojme ne Aleksandri me ate. Ne keta i kemi marre ne verejtje per t'ja dorezuar xhandarmerise se Mesine. I kemi lajmeruar qe ata do te vijne me nje motoskaf per t'i marre".

Une u habita se kush do te jene keto persona. Menjehere ju thashe: "Te m'i sjellin mua t'i shikoj, se kush jane keta dy shqiptare. A mos te jene komuniste o kush".

Kur m'i sollen, ata ishin Xhelal Beg Bushati nga Shkodra dhe Malosh Kosova. Une menjehere i mora per gryke dhe i ula. Kapiteni i vaporit u habit. Pastaj e ula edhe komandantin e vaporrit dhe u thashe se: "Po ju keshtu, ku veni?" Ata me thane se:"Ne nuk kishin me vend, as jetese ne Itali. Prandaj vendosem qe te vijme ne Egjypt, duke perfituar prej zoteris suaj".

"Po mire. A keni ndonje dokument,- i pyeta?"

"Asgje nuk kemi, as document dhe as bilete,- me thane". "Nejse,- ju thashe- sa per bilete nuk eshte nevoja, se ju paguaj une vaporin. Keshtu ju luta komandantit te vaporrit qe mos te mirrej asnje mase kunder ketyre. Keta jane miq te ngushte te mij dhe se jane familje shume te mira ne Shqiperi, jam une garant per ta dhe ju pagova biletat". I mbajta me vete deri ne Aleksandri dhe komandanti shume burre i mire qe ishte...

Aleksandri 23 shtator 1947

Me daten 23 shtator 1947, ne mengjes, arrita ne Portin e Aleksandrise. Aty isha i pritur prej Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit, Chamberlein Kemal Mesarese, Gaqi Goges, kapiteneve Zenel Shehit e Halil Sufes, si edhe prej kapiten Shevki Egiptiani, qe ishte ne sherbim te Pallatit Mbretnor Shqiptar.

Aty pasi u pershendeta me ta zbritem nga vaporri. Isha i percjelle edhe nga komandanti i vaporit. Ne kete kohe mora me vete dhe Xhelal Beg Bushatin dhe Malush Kosoven dhe hipen ne automobila e shkuam direkt ne Pallat tek Mbreti Zog. Aty, si u paraqita tek Mbreti dhe tek Mbreteresha e Princeshat, pas nje bisedimi te shkurter, i spjegova ceshtjen e Xhelal Beg Bushatit e Malush Kosoves. Mbreti Zog me nje kujdes me tha: "Po djali Suce Begut"

"Si urdhnon,- i thashe. Oh, sa mire, keni be kolonel,- me tha Mbreti. Tani m'i sillni ketu tek une t'i pyes".

Menjehere i mora dhe i paraqita tek Mbreti, shkruan adjutanti. Mbreti Zog, si i dha doren dhe i uli porositi kafe dhe i pyeti mbi te gjitha. Ai urdheroi kolonel Selmanin, qe t'i rregulloje mire me nje hotel pension dhe ju tha se sa here te deshironi te vinin ketu ishin si ne shtepine e tyre. Nga ana tjeter, vecanerisht urdheroi kolonelin me i rregullu pasaportat e cdo dokument tjeter. Dhe kur u ngriten me dale moren leje e i puthen doren Mbretit. Por, Mbreti i ndaloi dhe i tha kolonelit: qe te therrase Mbretneshen dhe Princin Leka e te falen me ta. Se eshte djali i Sulce Begut.

Menjehere, erdhen Mbretnesha dhe Princi Trashegimtar Leka. Aty, ata u habiten kur pane se Princi ishte i rritur shume e u shperthyen lotet. I puthen doren Mbretneshes, por nga mallengjimi nuk mujten me fol, dhe keshtu moren leje e dolen. Mbreti i dha kolonel Selmanit nga 10 lira egjiptiane t'jua jipte qe t'i kishin per shpenzime. I shperndava nga 10 lira Xhelal Begut dhe 10 Malush Kosoves. Me pas, ai i dergoi ne Hotel "Bourivazhe" per te fjetur dhe per te ngrene si mysafir i Mbretit Zog. Ata u kenaqen se tepermi sa qe nuk dinin se si te shpreheshin.

Mbasi kolonel Selmani ju rregulloi pasaportat e gjitha dokumentat, keta deshironin te shkonin ne Siri se Shevket Sulejmanin e kishin te tijin e ju kishte premtuar shume sende. "Ku me thane, qe deshironin te shkonin sa me pare, bile kolonel Selmani, Malosh Kosoven deshi ta ndaloje si guzhinier ne Pallat. Sepse, ai ishte shume i zoti, per gjellberes. Se ky ka patur restorantet me te mira ne Durres. Por, nuk mundi te rrinte se i kishte dhene fjalen me shku ne Syri, Damasco".

Pas 10 diteve, ne Aleksandri, kolonel Selmani sipas urdherit te Mbretit, ju dha biletat e vaporrit me anen e shoqerise "Farros" per Beirut. U dha edhe pak te holla, qe t'i kishin me vete dhe vete i dergoi e i futi ne vapor e keshtu u nisen per Siri.

"Kane kaluar shume mire atje, do te shkruaje me vone adjutanti. Kane treguar gjithe ate bujari e mirepritje e ndihma qe Madheria e Tij Mbreti Zog I ju beri. Dhe ju tha qe te qendronin ne Aleksandri, si miq te Mbretit, bashke me oficeret e tjere. Ata falenderonin kolonel Husein Selmanin per fisnikerine e burrerine te pashoqe te tij e te tjera. Keshtu, ata derguan apostafat Shevket Sulejmanin ne Aleksandri per te shfaqe bindjen e besnikerine kundrejt prijesit te madh Mbretit Zog I.

Mbreti Zog grumbullon mbreterit arabe

Si i priten Siria dhe Egjipti emigrantet shqiptare

Ardhja ne Egjipt e Komisionit te Emigranteve shqiptare

Pse nuk shkoi Mit'hat Frasheri ne Egjipt

"Mbreti Zog, nje nate, i thirri si miq per darke ne shtepine e tij ne Aleksandri, Mbretin Faruk; Mbretin Abdullaj; Kryetarin e Syrise Shyqri Kuwatly; Miftine e Jeruzalemit Hysein Efendine; Xhemil Madam Bene, Emile Chamunin dhe ju dha te kuptonin mbi ngjarjet, qe po zhvillohen ne Palestine ne mes Arabeve e Izraeliteve", tregon adjutanti. Zogu mundohet t'u terheqe vemendjen atyre, per nje nga problemet me te medha, qe do t'i shoqeroje me pas pergjate gjysmes se dyte te shekullit te kaluar nga marredhenia arabo-izraelite. "Ju,- duhet te studjoni mire, se ne c'menyre mundeni te gjeni nje pajtim te favorshem duke keshilluar vellezerit tuaj arabe, qe te rrine urte, e mos t'i japin asnje shkak egersie, se ju me force nuk mundet te beni asgje", i keshillon Zogu i I. Me shume se cdo gje mbreti vuan per te ardhmen e mergates shqiptare, qe duket se nuk do ta kete te lehte ne vendet arabe. Mbreti mendon per zhvendosjen e mergates ne drejtim te SHBA, Frances, Anglise dhe vendeve te tjera

[Albo]

Lufta arabo-izraelite dhe shqiptaret

Ende shteti i Izraelit nuk ka marre shtat dhe ai qe pa lindur duket se kercenon edhe vendndodhjen e re te Mergates shqiptare ne kete rajon. Ne kujtimet, qe po botojme, Mbreti shqiptar, qe mundohet te jete zeri i vetem pergjegjes per fatin e tyre, u sugjeron krereve arabe, qe te jene te kujdesshem me fenomenin hebre. Me shume se vizion i te ardhmes, tek mbreti shtrihet fati i njerezve te tij. Ai e di mire, nga e kaluara e tij, se po te duan aleatet e tij anglo-amerikane, behet gjithshka. Problemi i thene troc perpara perfaqesuesve te vendeve arabe ngjall vetem cudi, sepse ata e kane vendosur qe do te luftojne hebrejte, pa asnje lloj paragjykimi. Ketu duket edhe vizioni i qarte i Mbretit. Ai u ben te qarte, bashkebiseduesve te tij, se forca e shtetit te ri hebre eshte e lidhur me vullnetin, qe qendron pas fenomenit te ardhjes se tyre ne token arabe. Kesaj shtuar me pasurine, ben qe ata te jene nje rrezik i vertete. Mbreti e kupton kete, jo thjesht vetem nga zhvillimet e proceseve boterore, por edhe nga imperativi qe lidhet me fatet e Mergates shqiptare. Me shume se fatet e tyre, apo refugjateve te tjere ne Bote, duket se tashme kudo ka me kujdes per levizjen sioniste.

Dhe, insistimi i mbretit shqiptar ne mergim bie ne vesh te shurdher. Vendet arabe e kane zgjedhur rrugen e tyre. Kjo rruge, me pas, do te dergonte ne konfrontime te pafundme, qe deri tani eshte konvertuar me humbjen e mijerave jete njerezore. Mbase eshte i gjalle njesoj edhe ne ditet tona, kur konflikti izraelo-palestinez eshte ne nje kend tuneli, qe nuk i duket fundi.

Gjithsesi, shqiptaret me aq sa u afrohen jane shume mirenjohes ndaj Egjiptit dhe Sirise. U duket se nje Atdhe i ri, ky vendqendrim, qe i ka larguar nga andrallat e pak viteve me pare. Por, eshte ende viti 1947 dhe Mergata shqiptare jeton ende me shume shprese per te ardhmen. B.an

Ardhja e krereve te Mergates ne Egjipt

Mbreti Zog tregon si e zhvendosi Mergaten ne SHBA, Angli prej Luftes arabo-izraelite

Ndersa cdo gje eshte maturuar per ardhjen e Mergates shqiptare, ndodh nje fatkeqesi. Kolera, qe bie ne vitin 1947, i ndalon udhetimet nga Evropa ne Afrike. Ky eshte problemi, qe Mit'hat Frasheri dhe shume emigrante nuk shkojne dot ne Egjipt. Nderkohe, ne vendndodhjen e Mbretit arrin Komiteti i emigranteve shqiptare, qe do te merret me fatin e tyre te mevonshem. Pervec Mit'hat Frasherit, qe mbetet pa ardhur vine Sali Myftiu, Ali Kelcyra, Ernest Koliqi, Koco Muka, Qemal Jusufati, Ragip Frasheri. Por, papritmas planet e Mbretit shkojne ne nje drejtim tjeter. Ardhja e koloneve cifute dhe forcimi i shtetit te ri te tyre, beri qe Mbreti te parashohe pasiguri per fatin e njerezve te tij. Kjo e ben, qe te therrese ne Oborrin e tij, kreret e Emigracionit Nderkombetar, per tu parashtruar nje strategji te re: Zhvendosja e Emigranteve shqiptare ne drejtim te SHBA, Angli, France dhe vendeve te tjera. Nderkohe, mbreti shqiptar mbas nje takimi me Mbretin Faruk, Mbretin Abdullaj, Kryetarin e Republikes Sriane Kueatly dhe Myftiun e Jeruzalemit Hysein Efendiut, Xhemil Madam Beut u tregon se duhet te gjenin nje rrugezgjidhje, per problemin e ri te veshtire me fqinjet hebre, qe sapo dilte ne horizont

Aleksandri 27 shtator 1947

Ne kete dite adjutanti kujton se: Pasi i parashtrova te gjitha, sa u zhvilluan permbi rregullimin e emigrates ne Itali dhe vendimet e marra pergjithesisht dhe ku kemi rene dakord e vecanerisht ate te Mithat Frasherit, Mbretit me urdheroi qe sa me shpejt lipset te vihen komiteti ne krye te detyres. "Per te rregulluar transportimin e tyre ne vendet, qe ata kane per te caktuar". Mbreti Zog mbeti teper i kenaqur mbi veprimet e kryera ne Itali.

Vecanerisht, kujton adjutanti- Mbreti i urdheroi kolonel Husein Selmanit, qe t'ju dergoje Komitetit vizat ne Ambasaden Egjyptiane ne Rome. Po ashtu dhe biletat me anen e shoqerise "Farose". Ideja e mbretit ishte qe "sa me shpejt te vijne sepse koha nuk prêt vonese. Po ashtu urdheroi per te zene nje shtepi ose hotel per ta me te gjitha nevojat, ushqim dhe te tjera".

Fillimisht , keta ishin gjithsej 7 persona, kujton adjutanti. Kolonel Husein Selmani shkoi ne Kairo ne Ministrine e Puneve te Jashtme Egjyptiane dhe telegrafisht ju dergoi vizat ne Ambasaden Egjyptiane ne Rome: Emrat e tyre ishin 1-Mit'hat Frasheri, 2-Sali Myftia, 3-Ali Kelcyra, 4-Ernest Koliqi; 5- Koco Muka, 6-Qemal Jusufati, 7-Ragip Frasheri. Bashken me ta ju nis dhe nje telegram Hiqmet Delvines, mbi vizat e derguara ne Ambasaden Egjyptiane, qe te lajmeroheshin sa me pare, qe te nisen per Aleksandri dhe "telegrafisht te na lajmerojne arritjet", vijon Selmani.

Po ne kete menyre, u derguan dhe biletat ne Shoqerine "Farrose" ne Rome. Dhe, po ne kete menyre u lajmerua Hiqmet Delvina, qe t'i veje ne dijeni. Dukej se tani nuk kane asnje pengim.Ideja ishte qe ata vetem te nisen sa me pare, se ketu jane marre masat per banimin e administrimin e tyre.

"Ne Syri, shkruhet ne kujtime per kete dite,-deri tani kane mberritur oficere e persona te emigrates afer 300 vete. Keta jane te instaluar menjehere nga autoritetet e vendit, por presin qe sa me pare te shkoje Komiteti i Emigracionit si ne Syri, ashtu ne Jordani. Kjo behet per rregullimin e 6000 emigranteve, pervec atyre ne Egjypt. Mbreti Zog per ne Egjypt ka caktuar Husen Terpezen me 700 kosovare dhe nja 100 oficera te karriereve te ndryshme si artiler kembesorie, xhenjo, nderlidhje, e nje aviator. Jane edhe 200 studente per ne Akademine Militare".

Nderkohe, vijohet ne kujtime-situata politike ne Vendet Arabe nuk eshte aspak e favorshme: Fatkeqesisht, per dite po vjen duke u egersuar pjesa e Palestines, ne mes Arabeve palestiniane dhe Izraelit. Kjo, sic duket se nje dite do te marre nje forme me serioze, por Mbreti Zog duke pare kete situate, ju propozoi miqesisht Shteteve Arabe persa i perkiste emigracionit shqiptar. Perseri, ju beri nje propozim kryetareve te Shteteve Arabe si Mbretit Faruk, Kryetarit te Republikes Siriane Shyqri Kueatly dhe Mbretit Abdullaj. Kjo lidhej mbi atmosferen e keqe qe u krijuan ne Palestine dhe qe Mbreti parashtroi se "a t'i sjellim emigrantet shqiptare sipas konditave qe na keni dhene, ose t'i ndalojme".

Keta menjehere u pergjigjen propozimeve qe ju beri Mbreti Zog, kujton adjutanti- duke siguruar se u kemi dhene te gjitha instruksionet autoriteteve kompetente per marrjen e masave te instalimit te emigracionit shqiptar me gjithe te drejtat qe ju kemi parashtruar. "Dhe, sa i perket gjendjes, ajo thuhet se nuk lot asnje ndryshim mbi emigracionin, po te vijne", vijohet ketu.

Hiqmet Delvina, telegrafisht lajmeroi , ne kete kohe, se si vizat ashtu biletat m'u dorezuan mua per te 7 vetet. "I lajmerova qe te nisen e te vijne ketu ne Rome, qe t'ju dorezojne biletat si dhe vizat e te nisen sa me pare per Aleksandri. Nisjen do ua lajmerojme telegrafisht", shkruan adjutanti.

"Tani ka filluar nje grindje ne mes Zhifevet dhe te Arabeve Palestineze, saqe zhifet sillen keq edhe kunder britanikeve. Ligja Arabe ka protestuar pa mase prane UNE-s, por nuk ka patur asnje rezultat. Qetesia shkurt duket se ka per te shkaktuar ndonje konflikt Arab-Izrael se shkendite e kesaj po duken haptazi", shkruan adjutanti.

Mbreti Zog, nga kjo gjendje e krijuar, nuk i pelqen aspak momenti, per sa i perket instalimit te emigracionit ne Shtetet Arabe. Frika eshte se mos te pesojne ndonje krize.

Nga ky shkak, Mbreti urdheroi qe deri sa te vijne Komisioni i emigracionit, pervec ketyre qe kane ardhur mos te transportohen me, derisa komisioni te shohe vete vendndodhjet e masat e marrura. Po qe se qendrimi i tyre eshte shume me mire ne kampet, aty ku ndodhen heperhe dhe nuk sheh aspak te mire, qe ata te zhvendosen. Mbreti nuk ka ate entuziazem, sic e kishte me pare, ne keto momente per sigurimin e emigracionit, thote adjutanti.

Mbreti Zog ftoi kryetarin e pergjithshem te emigracionit ne Gjeneve, qe mundesisht te urdheronte per tri dite deri ne Aleksandri, vijon adjutanti. Ashtu beri edhe per Peter Son, shefi i emigracionit per Europen. Kur erdhen, ai i mbajti mysafir te vet per tri dite ne Aleksandri. Ju spjegoi planin, duke i bere te kuptonin mbi sa deshironte per emigraten shqiptare. "Vecse cirkostancat (rrethanat) e krijuara e perdite vijne duke u egersuar ne mes arabeve dhe izraeliteve, me lene me dyshu se nje dite, ata mos te mbeten emigrantet rrugeve. Per kete arsye, kam nderruar ndryshe mendimet, dhe duke marre mendimet tuaja vetem e vetem per interesin e emigrates, sepse ata jane sakrifikuar aq rende e mos te pesojne edhe nje fatkeqesi tjeter", u tha ai atyre.

"Mendoj, u tha mbreti,- qe me perkrahjen tuaj t'i transferojme ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes, ne Britanine e Madhe, ne France, ne Kanada dhe ne Australi. Natyrisht me shpenzimet e IROS, per udhetimin dhe sigurimin e punes ne vendet qe do te caktohen per t'u transferuar. Dhe, sa i perket kesaj edhe une mund t'u jap nga nje note ketyre shteteve per pranimin e tyre dhe duke i garantuar edhe se jane elementi i paster dhe i mire".

Propozimet e Mbretit Zog u gjeten me plot vend dhe ata i thane tekstualisht keshtu: "Madhni, keni studjuar fare mire gjendjen arabe dhe izraelite. Vertete se sot nuk eshte aspak e sigurte emigrata ne keto vende, se mund te vije nje dite qe nuk do te jene ne gjendje te ushqejne emigraten e tyre e jo tjeter. Keni menduar se nje shpirt dhimbes ju ushqente tradita dhe dashuria qe keni e ushqeni per Kombin tuaj. Menyra me e mire per shpetimin e tyre, si edhe per edukimin e familjes e femijeve tyre eshte kjo qe keni menduar. Edhe ne, per plotesimin e ketyre deshirave dhe per te mirat e te varferve qe kane vuajtur e po vuajne, kemi per te bere jo sa na eshte dhene detyra, por edhe me teper dhe kemi shprese se kjo do te gjeje te gjitha sa deshirohet. Por, sot nuk mundemi per t'ju siguruar, vetem se brenda dy javeve do te keni pergjigjen e favorshme", i thane ata Mbretit.

Me keto fjale, Mbreti Zog I percolli miqte amerikane si Komisarin e P.te Gjeneves dhe Peter Sonin, drejtor i P.Emigracionit ne Europe. Ata shkuan si miq dhe u duken teper te kenaqur.

Aleksandri 22 tetor 1947

Sot, me daten 22 Tetor 1947, Komiteti i formuar per rregullimin e emigracionit arriti ne Aleksandri, deklaron adjutanti ne kujtime. Ku ishte i pritur nga kolonel Husein Selmani, Ministri i Oborrit Mbretnor Sotir Martini, Chaberlein Kemal Mesarea e shume oficere. Menjehere, ai eshte shoqeruar ne nje hotel te vogel, qe e kishim angazhuar te gjithe vetem per komitetet. Pasi pushuan pak, ne oren 11 te dites, u paraqiten tek Madheria e Tij Mbreti Zog. "Si u pershendeten, ai i uli dhe ju foli mbi te gjitha sa lipset te studjohet".

Fatkeqesisht, Mit'hati, kujton adjutanti- nuk kishte ardhur po per nje jave deri sa te vinte vete kishte ngarkuar Koco Muken zevendes. Mbreti i ndaloi per dreke e pas dreke ne oren 4 pasdite te shoqeruar nga kolonel Husein Selmani shkuan dhe nenshkruan ne Pallat Rasettin, si edhe shkuan tek Princi Trashegimtar Princi Muhamet Ali. Me vone shkuan tek Guvernatori i Aleksandrise. Pasi keto vizita u kryen, ata u kthyen ne Hotel se aty do t'u kthenin vizitat mikpritesit.

Me daten 28 Tetor 1947 mora nje telegram prej Mit'hat Frasherit ne te cilin me lajmeronte se jam gati per t'u nisur me aeroplan. Por, do te deshiroj te marr edhe Vasil Andonin me vete. "Ju lutem per vizen dhe biletin e tij ne eshte se pranohet", na tha ai.

Kolonel Selmani, shkruhet ne kujtime menjehere i dergoi vizen dhe bileten telegrafisht per Vasil Andonin duke i shtuar se deri sa te vini ju ketu, asnje pune nuk do te behej. "Po te vini sa me pare, e ju presim dhe keni bere mire qe po merrni Vasilin", e keshilloi adjutanti.

Kur fati i keq i tij ishte se tamam ne kete kohe ra kolera aq e forte, saqe u ndaluan kryekeput udhetimet me Evropen, si me Vapor ashtu dhe me aeroplane. Mit'hat Frasheri mbeti me gjithe Vasil Andonin ne Rome. Per kete na telegrafoi Hiqmet Delvina se Mit'hatit nuk i jepet viza per Egjypt, as Liban, as Siri, per arsye te koleres dhe kerkonte sesi te bente. "I lajmeruam, shkruan adjutanti- qe te prese ne Rome derisa te happen rruget, ku shpresohet se shpejt do te hapen rruget. I kujtuam se jane marre masa te forta, per zhdukjen e semundjes".

Keshtu, Mit'hati mbeti ne Rome e Komitetit ju bene te gjitha mjekimet dhe inxheksionet e nevojshme. Ata u nisen per ne Siri. Me daten 27 Nentor 1947 arriten ne Damasko, ku u priten me nje bujari e perzemersi prej Kryetarit te Republikes Siriane Shykri Kueakly dhe prej te gjitha autoriteteve syriane. Dhe Kryetari i Republikes ju deklaroi sic kishte premtuar se emigracioni shqiptar do te instalohet me se miri ku kishte dhene te gjithe urdherat enteve perkatese dhe ju shtoi qe te vihen menjehere ne kontakt me ta e mos te merziten. Dhe, per cdo gje te vini ketu tek une, sa here qe t'ju shfaqet nevoja, u tha ai.

Pasi dolen prej Kryetarit te Republikes, ata shkuan e vizituan emigracionin. Mbeti nje pjese e vogel qe paten shkuar, se te tjeret ishin ndaluar heperhe. "Ata ishin nga 40 oficere dhe 10 doktore e agronome dhe profesore. Beheshin rreth 300 gjithsejt, ku ata po mirrnin masa edhe per te tjeret qe eventualisht mund te vinin. Por, Madheria e Tij Mbreti Zog duke pare se situata po shkonte shume kritike, ne mes Arabeve dhe Izraelit pati dhene urdher ndalimin heperhe. Zaten, ra edhe kolera, qe keshtu Mbreti...."

Madheria e tij Mbreti Zog ishte gjithnje ne kontakt me Mrs.Peter Son, kryetar i emigracionit dhe e therriste shpeshhere per te biseduar ne Aleksandri, persa i perkiste emigracionit. Por, tani Mbreti,-shkruan adjutanti- kishte nderruar mendim, se po te plaste nje konflikt arabo-izraelit do te mbetej shume veshtire emigracioni. Izraelitet akoma nuk e kuptonin as Mbreti Faruk, e as Shyqri Kueatly, as Mbreti Abdullaj, as Xhemil Madami, se izraelitet ishin te garantuar prej anglo-amerikaneve. Ata u mbronin per cdo kercenim prej tyre dhe kjo ishte nje fatkeqesi per arabet.

Megjitheqe, vijohet ne kujtime se Mbreti Zog gjithnje ua spjegonte Mbretit Faruk, Mbretit Abdullaj, Kryetarit te Republikes Syriane Kueatly dhe Miftiut Jeruzalemit Hysein Efendiut, Xhemil Madam Beut qe mos t'i japin shkak nje konflikti me arme me izraelitet. "Por, te perpiqen me anen e anglo-amerikaneve, per te gjetur nje solucion pajtues, e te vihen disa kondita ne mes te dy kombeve arabe: Izraelit ne Shtetin Palestine. Por arabeve u ishte rritur mendja, dhe nuk shikonin se Izraeli ishte perkrahur prej gjithe Europes. Se, kur i kane instaluar, ju kane dhene te gjitha garancite e mbrojtjes, por keto nuk degjonin".

Atmosfera, vijohet ne kujtime- ne shtetet arabe gjithnje vjen duke u keqesuar, tani diktohen edhe agjente te Rusise Sovjetike. "Ata kane sjelle ne Ambasaden Ruse me teper se 600 vete, pervec siluleve (agjenteve) qe i kane shperndare nder te gjithe anet. Bejne nje propagande pothuaj haptazi, se ketu gjejne mjaft perkrahje per te zhvilluar programin e tyre. Eshte nje popull i varfer, dhe ne grindje njeri me tjetrin. Pothuaj, se partia e Vakfit eshte si shtylla egjyptiane, por ata nuk i shohin interesat e shtetit kundrejt interesave personale".

Komiteti ne Syrie, ishte teper i kenaqur nga pritja dhe fjalet e mira te Kryetarit te Republikes Excellenca e tij Shykri Kueatly. "Por, ata nuk ishin te kenaqur nga autoritetet, sepse ecin shume ngadale, dhe zene shkaqe jo buxheti: jo banimi e te tjera. Akoma edhe kjo pakice emigrantesh nuk kane gjetur stabilizimin e duhur. Po ashtu inxhinieret, profesoret, agronomet e gjithe ato specialiste shqiptare, nuk u eshte dhene pune. Sot me neser, ku nuk shohin se do te realizohet asgje. Tani i ka kapur edhe frika e atyre arabeve qartes se do te ikin nga Palestina.

Akoma rruget nuk jane hapur, qe te levizin vaporet ose avionet per ceshtjen e koleres. Mit'hat Frasheri me Vasil Andonin ishin ne Rome. Mit'hati vete u nis per ne Greqi, Athine. Ndersa, Vasilin e la ne Rome ne pritjen e hapjes se rrugeve. Ku na njohu, se nuk qendroi ne Greqi. Vetem pas dy dite u nis per Stamboll Turqi. Prej atje do te ndodhet per disa dite tek motra e aty prej Stambollit do na shkruaje.

Kryetari i Komitetit ne Syri Salih Myftia na shkruan se: Kolonel Fiqri Dinja ne Greqi kerkon me ardhe ne Syrie me 600 vete. "Nuk dime si te bejme, a tua dergojme 'atestacionet' d.m.th. lejen e ketushme se keta i pranojne. Apo sipas urdherit te pare t'i ndalojme heperhe".

Ne ju pergjigjem si Komitetit ne Syri. Po ashtu i shkruam kolonel Fiqri Dines, qe deri me nje urdher te dyte mos te levizin nga kampet. Se kemi biseduar mbi te gjitha me Mr.Peterson, shef i emigracionit, qe ka per te ndihmuar me mire emigraten. I shpjeguam, thote koloneli- heperhe nuk jane rregulluar instalimet dhe nevojat e duhura persa u nevojiten emigracionit.

Aleksandri 5 dhjetor 1947

Madheria e Tij Mbreti Zog ishte shume i shqetesuar pa mase prej situates te nderlikuar qe zhvillohej ne Shqiperi. Ai ju dergoi Notat perkatese Shteteve te Medhaja si Shteteve te Bashkuara te Amerikes, po ashtu Britanise se Madhe e Frances. Keto kishin te benin mbi vuajtjet e tmerret e popullit shqiptar. Ishte nje mekat i madh per kete popull te varfer qe anglo-amerikanet nuk ngulen kembe sic bene per Greqine. E qe me shpetimin e Shqiperise kishin stabilizuar edhe qetesine greke nga komunistet qe e shkaterruan. Ata dhe po e shkaterrojne perdite dhe perfundimi nuk dihet.

Cdo dite, shtepia e Mbretit Zog ne Aleksandri ishte e hapur per miqte amerikane, britanike, franceze, turq, arabe, spanjolle dhe greke, e te tjere. Ku nuk kishte dite o nate pa mysafire te huaj dhe shqiptare pa mase. Po ashtu ishte edhe kolonia egjyptiane qe ishin te lidhur ngushte me dashurine e Mbretit.

Sot, me daten 7 Dhjetor 1947, erdhi prape nje delegacion grek prej deputetesh nen kryesine e Andonopolos, per te biseduar me Mbretin Zog, kujton adjutanti. Mbreti i priti shume mire e si gjithmone me buzeqeshje dhe fjala e pare qe ju tha ishte: "Nuk dij sepse ne shqiptaret ju duam ju grekeve, e ju nuk na doni ne shqiptaret. Kjo eshte nje mekate e habitshme sepse jemi dy kombe me te afer me miq, me te vjeter. E, qe na puqen edhe interesat e njejta per ta mbrojtur njeri tjetrin. Po akoma juve nuk tregoheni te sinqerte me shqiptaret".

Delegacioni grek i parashtroi Madhnis se Tij Mbretit Zog, homazhet me miqesore te Mareshallit Papogos Kryeministrit Grek. Ata i dhane te kuptonte se sic shpjeguat Madhnia Juaj po ashtu edhe ne greket e vertete, po ajo dashuri e vellazerim mbreteron kundrejt miqeve trima shqiptare. Por, rrethanat si edhe nje pjese qe po te thuash, qe e kane vesh xhaketen nga e mbrapa, jane ata qe kane shkaktuar kete armiqesi ne mes te dy kombeve miq e vellezer. Qe gjithmone do te ruajne interesat e tyre te barabarta e me plot sinqeritet kunder cdo armiku, qe mund t'i vije Shqiperise, ose t'i vije Greqise. E mos te mendohen me te kaluarat, qe cirkostancat europiane na lane duarlidhur.

Mbreti Zog ju tha se: "do te jeni miqte e mij personale derisa te ktheheni ne Athine". Per dite te vinin me bisedua e sidomos darkat do t'i hame se bashku ketu. Kemi edhe Zerven e Spiro Milon. Por, po te doni bisedoni dhe i merrni edhe ata. Kjo varet nga deshira juaj si ta gjykoni dhe i urdheroi kolonel Husein Selmanit qe t'i shoqeronin ne Hotel "Houri-vazhe", dhe i tha qe t'i thoshte Drejtorit qe keta jane miqte e Mbretit Zog e te mbahen me se miri.

Por jo se ka ndonje shprese, veren adjutanti- edhe prej ketij delegacioni grek edhe keto po si gjithe te tjeret se e gjithe puna varet tek Britania e Madhe dhe Amerika. Kjo nuk varet prej tyre, kur ata e shohin nevojen qe te heqin dore nga kerkesat e pavend. Dhe, sidomos eshte nje budallallek qe nuk pershkruhet qe e konsiderojne se jane ne lufte me Shqiperine. Kjo nuk i barabitet asnje ndergjegje, se kur u sulmua Shqiperia prej Italise Fashiste me 7 Prill 1939, grekerit jo qe nuk i dhane asnje ndihme jo materiale po edhe morale. Vecanerisht edhe i telegrafuan Musolinit duke e uruar, qe u bene shefiare (aleate) me Italine Fashiste e te tjera.

Mbreti Zog ju tha delegacionit grek:" Une kam deshirua dhe deshiroj qe me greket te mberrijme ne nje marreveshje miqesore e krejt reciproke ne sinqeritet. Per te mbrojtur interesat e perbashketa, nuk kuptoj, tha Mbreti Shqiptar, se qysh me 1920 e deri me 1939, kishim nje miqesi e vellazerim krejt te sinqerte. Cdo gje o pretendim ishte harruar, por lufta e fundit i perseriti ne menyre banale. Kur filluan kerkesat italiane, keto sic ja kemi patur komunikuar Qeverise Helene ishin ne demin e Ballkanit, d.m.th. kunder Greqise e Jugosllavise. Ata nuk u zgjuan me 7 Prill 1939, kur Italia Fashiste sulmoi Shqiperine. Dhe, protestacionet e kerkesat te ndihmave nuk na u pergjigjet, por bete te kundertat duke njohur okupimin e Shqiperise.

"Kur u sulmua Greqia, vijon adjutanti, kujtimet e mbretit- me 28 Tetor 1940, Shqiperia Qeverise Helene ju drejtua si Mbretit Georg II po ashtu Kryeministrit Mataksait, per nje aleance ushtarake per te luftuar armikun e perbashket. Ne Turqi u be mobilizimi me here dhe ishin gati 6000 vete per t'u nisur per Greqi. Ne Jugosllavi kishim 400 oficere e nja 1000 civila edhe ketu u urdheruan qe te kalojne kufirin jugosllav e te hyjne ne Greqi per te luftuar krah per krah me vellezerit greke. Po ashtu, dhe ne Shqiperi sic u vertetuan se 600 oficere me 2400 ushtare ishin gati per te sabotuar ushtrine italiane, ashtu si edhe u sabotuan. Pervec kesaj u urdherua mbare populli shqiptar per t'u ngritur kunder fashizmit e per t'u bashkuar me ushtrine vella greke. Gjithe keto dita e pare ishte ne rregull, te nesermen u ndryshuan. Tani miqte e mij ju mireseerdhet. Keni ardhur ketu dhe jeni miqte e mi. E persa dite qe do te qendroni ketu ne Aleksandri, por cdo bisedim, derisa Qeveria Greke te heqe dore nga keto pretendime absurde, duke u vertetuar edhe nga Britania e Madhe dhe Amerika, cdo bisedim eshte i kote. Kete, me anen e Gjeneral Zerves e te Spiro Milos,ja kam spjeguar marshallit mik Papogos Keto i din mire kryeministri i sotem grek".

Me poshte ai vazhdon:"Sic jemi duke pare dhe duke verejtur, po kjo ishte me pare ne Shqiperine. Duhet thene se sikur mos te kishte qene kembengulja greke kunder njohjes te Qeverise Shqiptare ne mergim kurre nuk do te ngjante kjo katastrofe ne Greqi. Nuk do te kishte komunist ne Shqiperi sikur mos te ishte influenca sovjetike dhe jugosllave ne Shqiperi. Por do te ishte influenca e anglo-amerikaneve dhe Shqiperia, kur do te ishte e qete. Atehere ja u merr mendja se komunizmi ne Greqi nuk do te gjente ate liri e ate perkrahje, po perkundrazi do kishte pengime si ne Greqi ashtu dhe ne Shqiperi". Keto ishin fjalet e Mbretit Zog qe ju tha delegacionit grek.

Pasi gjendja ne mes Izraelit e Arabeve palestinieze cdo dite vjen duke u keqesuar Shtetet Arabe, Egjypti, Syria, Jordania dhe Libane kane mbetur dakort per t'i mbrojtur vellezerit e tyre edhe ne qofte se me lufte. Por, kjo eshte nje gabim i madh qe behet tha Mbreti Zog.

Ishte kjo arsyeja qe Mbreti Zog, nje nate, i thirri si miq per darke ne shtepine e tij ne Aleksandri, Mbretin Faruk, Mbretin Abdullaj, Kryetarin e Syrise Shyqri Kueatly, Miftine e Jeruzalemit Hysein Efendine, Xhemil Madam Bene, Emile Chamunin dhe ju dha te kuptonin mbi ngjarjet qe po zhvillohen ne Palestine ne mes Arabeve e Izraeliteve. "Dhe vertete, -ju tha Mbreti mes te tjerave-gjendja eshte e rende. Ju duhet te studjoni mire se ne c'menyre mundeni te gjeni nje pajtim te favorshem. Po, kjo ne urtesi dhe gjithnje duke keshilluar vellezerit tuaj arabe qe te rrine urte. Mos t'i japin asnje shkak egersie, se ju me force nuk mundet te beni asgje dhe ska asnje fitim vetem se humbje. Mos harroni se Anglo-Amerikanet, qysh se i kane instaluar Zhuifet ne Palestine, ata qe i shpetuan nga shpata e Hitlerit sot nuk do te lejojne qe t'i masakroni ju. Ata i kane siguruar qofte politikisht, qofte financiarisht dhe nuk mund t'i preke askush. E duhet te dini edhe nje gje me teper se kete: Qe sot ne Boten amerikane dhe angleze, izraelitet luajne nje rol me rendesi. Se nje pjese e financave eshte ne doren e tyre. Per kete, une si nje mik i juaji e shoh shume te demshme per ju, nje akt te tille kunder tyre. Nuk do te beni gje dhe do te dilni me humbje te madhe, e eshte turp, kete ua them seriozisht ne rast se vendoset nje akt i tille".

Me poshte mbreti vijon: "Une kur kam patur rast po kete fjale ua kam thene edhe amerikaneve e anglezeve, qe te bejne c'eshte e mundur te gjejne nje muzivene pajtimi. Se keni per te qitur dore arabet, si politikisht dhe ekonomikisht. Pra, te merreni vesh me arabet qe ne Palestine po qe e mundur te ndahet ne mes te dy popujve, arabe e izraelite dhe te dy shtetet e vegjel te jene te garantuar nga anglo-amerikanet per cdo nevoje si ekonomikisht dhe politikisht. Kjo eshte e vetmja menyre qe mundet te realizoje kete gjendje te kritikeshme".

Kurse shefat arabe, vijon adjutanti- duket se e degjonin veten aq te forte saqe do t'ia hidhnin jashte Izraelin, po kjo ishte nje absurditet . Mbreti Zog ju tha pastaj: "Mire edhe une me zemer jam me ju. Por, kjo eshte nje rruge qe nuk del, ne asnje menyre. Sikurse edhe Rusia Sovjetike te jete me ju, nuk mund te nxirrni jashte Zhuifet, se prapa tyre sic ju shpjegova jane Shtetet e Bashkuara te Amerikes, Britania e Madhe dhe Franca. Ky mendim juaji eshte krejt i gabuar, se vetem do te merrni me qafe ato nje million arabe se Izraeli do t'i hedhe jashte dhe asgje tjeter. Nuk do te beni e do te humbisni te gjitha te drejtat, se nuk do ju lene te beni nje veprim te tille kunder tyre, se po ate dite qe ju te filloni nje veprim ato do ju dergojne UNE-n, per t'ju ndaluar. Dhe, ne rast se ju nuk do te pranoni udhezimet e UNE-s, ju bijne vete e ju shkaterrojne. Po gjeni menyre me urtesi me amerikanet edhe me anglezet, e rregullojini me te bute e urtesi. Vetem prej kesaj mund te fitoni".

Megjithe, keto bisedime qe vazhduan pothuaj prej me teper se 5 ore nuk u arrit asnje marreveshje. Duket se ju shkonte mendja se Mbreti flet vetem per deshirat e amerikaneve e anglezeve, e kjo ishte krejt e kundert. Mbreti po i keshillonte, si nje mik i vertete arab, "qe mos te futen ne nje hendek, qe nuk kane per te dale kurre, po te gjejne menyre me diplomaci e ne urtesi per te rregulluar ne dy shtetet Palestinen. Eshte i vetmi solucion qe ishte. Dhe, kete pune duhej ta kishin bere me kohe qysh kur filluan te sjellin Zhuifet ne kohe lufte. Atehere do te kishte qene me lehte, qe ta kishin ndare edhe keto t'i instalonin ne pjesen e tyre".

Mbreti Zog, po te njejtat ua thoshte edhe amerikaneve si dhe britanikeve. Me kembengulje atyre ju thoshte se jeni duke i nxjerre dore pergjithesisht arabet, por gjeni nje menyre rregullimi per kete gjendje qe po vjen perdite duke u keqesuar. Dhe, ju thoshte: "Mos te bini ne ate kohe qe te mirren masa me arme. Se, atehere do te jete shume e veshtire, se Arabet jane teper te zemeruar dhe kane te drejte mbi gjithe keto pa drejtesira qe ju behen e te tjera".

Ja si ndodhi Incidenti i kryqezorit britanik ne Shqiperi

Mbreti Zog ne arenen nderkombetare propozon ndarjen ne dy shtete te Izraelit me Palestinen

Takimi me te jatin e Julian Emeri, shefi i kabinetit te Churchill

Semundja e rende dhe e papritur e princeshes Ruhije

Me daten 22 Tetor 1947 Kryqezori Britanik "Saumarez dhe Destrojer Volage" lundroi permes kanalit te Korfuzit dhe u ndesh ne mina detare, qe e shkaterruan gati krejt. Dyzet e kater marinare britanike mbeten te vdekur ne kete ngjarje te shemtuar e tragjike, qe u quajt "Incidenti i Korfuzit". Nje jave me vone Enver Hoxha i dergoi Organizates se Kombeve te Bashkuara nje note ku shpallte se luftanijet Britanike kishin shkelur ujerat tokesore te Shqiperise, me qellim qe te shkaktonin trazira ne Shqiperi. Incidenti qe po flitet eshte incidenti me i rende ne historine mes te dy vendeve.

"Na vjen miku britanik Excellenca e tij Emri, ish Minister Britanik, qe ishte mik i Mbretit Zog e i Mbretereshes Geraldine. Ai rreth Luftes se Dyte Boterore Emri ishte Minister dhe nje mik i ngushte i Mbretit Zog. Ai fliste gjuhen shqipe. Natyrisht,-kujton adjutanti- Mbreti dhe Mbreteresha u bene pritjet me miqesore, e ishin mysafir te Mbretit Zog". Emri ishte Baba i Julien Emrit. Nderkohe, edhe per interesat e Mergates, Mbreti shikon dhe sugjeron madje dhe Emeri, qe Vendet arabe te bejne kujdes me kolonet hebrej. Papritmas princesha Ruhije eshte rende. "Madhnia Tij Mbreti Zog eshte shume i merzitur prej semundjes se Princeshes Ruhije. Ajo eshte e detyruar te shkonte ne Kajro per nje konsulte me te gjere ne Spitalin Francez. Por, princesha eshte teper rende e shpresat e nje sherimi jane krejtesisht te erreta", kujton adjutanti

[Albo]

Nje armiqesi e tejkaluar

Eshte e veshtire, qe te sjellesh ndermend sentimentet e Mbretit shqiptar, kur ka takuar per here te pare, pas lufte, Familjen Mbreterore italiane. Sepse, keta te fundit mbanin ne koken e tyre edhe kuroren e Skenderbeut, qe eshte dhuruar nga Parlamenti shqiptar. Institucion, qe u instalua, pas largimit te monarkeve shqiptare nga vendi. Eshte vete monarku italian, qe ka bere demarshet e para te pajtimit, ndersa Mbreti Zog ka bere kortezine e rastit. Nuk kishte si te ndodhte ndryshe me zhvillimet nderkombetare te asaj kohe. Te dy mbreterit ne eksil duket se kane pak mundesi, qe te kthehen ne Atdhe. Te vetmet gjera, qe i lidhin ne kete te tashme, jane te perbashketa: Eksili dhe e Ardhmja. Per Mbretin italian duket se mundesite e rikthimit jane me te pakta dhe se mosha nuk ia lejonte nje gje te tille. Ndersa, Ahmet Zogu eshte gjithsesi jo shume i ri, por me me shume shpresa per tu kthyer ne vend. Ka nje kapital njerezor me te madh, qe e mbeshtesin dhe qe ai harxon tani energjite e tij me te medha, ne menyre qe ata te sistemohen. E kesaj kohe eshte edhe fillimi i mendimit te organizimit te tyre. Te gjithe ata duken te njesuar, pervec ne nje fare mase ben perjashtim grupi, qe ka bashkepunuar me pushtuesin gjerman. Te gjithe e pranojne mbeshtetjen e Zogut dhe drejtimin e tij. Ky i fundit kerkon me insistim, qe ka ardhur koha ne te cilen Mergata duhet te kete nje destine tjeter. Eshte me mire, qe ata te jene ne Vendet Perendimore, te cilat e kane pikasur realisht se kush eshte rregjimi i vertete komunist ne Shqiperi.

Kjo energji e ben altruist Mbretin shqiptar, qe nga ana e tij, di te fale edhe Mbretin italian ne mergim. Me vdekjen e Viktore Emanuelit te III, pjesmarrja e Zogut te I-re ne funeral tregon se koha i sheron te gjitha. Madje, edhe merine ndermjet dy monarkeve ne Eksil. B.an

Vdekja e Viktore Emanuelit te III

Mbreti Zog: Si ndihmova ish kundershtaret Mustafa Kruja, Mehdi Frasherin dhe Hiqmet Delvina

Mbreti italian ne eksil, Viktore Emanueli III, qe ne kohen e tij 'mbante' edhe kuroren e Shqiperise vdes ne Egjipt. Ne kohet e fundit, ai ishte pajtuar me Mbretin shqiptar. Dhe madje i biri i tij Umberto bashke me te shoqen ka shkuar ne audience tek Zogu i I, me rastin e semundjes se princeshes Ruhije. E papritur ka qene per Familjen e Savojes, kur ne ceremonine mortore merr pjese edhe Lartmadheria me Mbretereshen Geraldine. "Gjithkujt e sidomos italianeve ju beri nje pershtypje aq te madhe prezenca madheshtore e Mbretit Zog, ne varrimin e nje mikut te pare dhe armikut te fundit", kujton adjutanti. Po pershtypja e Mbretit Zog duket se eshte tradicionale. Sipas zakoneve shqiptare, ai e fal ate qe pranoi te mbante, kur ishte gjalle edhe kuroren mbreterore shqiptare. Ne kete kohe ne Egjipt mberrijne njerez te tjere te mergates shqiptare. Mustafa Kruja, qe ishte kryeminister ne kohen e fashizmit, pas plot 25 vjetesh, vjen dhe e takon mbretin. Bashke me te edhe Hiqmet Delvina dhe Mehdi Frasheri. Mbreti merr te gjitha masat per qendrimin e tyre, madje edhe duke i ndihmuar direkt. Por, situata eshte e rende ne rajon. Mbreti shqiptar e shikon se e ardhmja e njerezve te tij nuk mund te jete me ne vendet arabe, ashtu si ka shpresuar. Gjendja e keqe e 500 emigranteve shqiptare ne Siri e ben Zogun qe te insistoje per shpejtimin e afrimit te Mergates ne vendet Perendimore. Ne kete kohe, ashtu si pritej, per familjen mbreterore ndodh nje fatkeqesi. Ruhija, nje nga princeshat, pas plot gjashte vjet semundje te pasherueshme, jep shpirt ne nje nga spitalet me moderne te Kairos

Aleksandri 28 dhjetor 1947

Madhnia Tij Viktor Emanueli III, Mbreti i Italise vdiq ne Aleksandri me daten 28 Dhjetor 1947. Ceremonia e varrimit ju be me daten 29 Dhjetor 1947 ne oren 3 pasdite. Ne ceremoni ishte lajmeruar edhe Lartmadheria Tij Mbreti Zog. Ai mori pjese ne ceremonine e varrimit dh ishte i shoqeruar prej Madhnise Saj Mbretereshes Geraldine, kolonel Husein Selmanit, Princ Omer Farukut, Ministrit Kemal Mesarea dhe Ministrit te Oborrit Mbretnor Sotir Martinit.

Pasi mori fund ceremonia, Madhnia e Tij Mbreti Umberto, Princi Ramonof, Mbretnesha Giovanna dhe Gjenerali Gracioni dhe nje elite e madhe e shoqeruan Mbretin Zog deri jashte tek automobili. Aty, vecanerisht Mbretit Umberto dhe Mbretnesha Giovanna, ju shtrengoi doren duke i ngushelluar per kete humbje te rende.

Gjithkujt, por sidomos italianeve ju beri nje pershtypje aq te madhe prezenca madheshtore e Mbretit Zog ne varrimin e mikut te pare dhe armikut te fundit. Po pershtypja e Mbretit Zog ishte tradicionale, ashtu sic ju ka hije zakoneve shqiptare. Gjithkushi e admiroi dhe pothuajse te gjithe e shoqeruan deri tek automobili, kujton adjutanti.

"Madhnia e Tij, Mbreti porsa mberriti ne shtepi e gjeti te motren Princesen Ruhije shume semure. Kjo kishte 6 vjet, qe vuante nga kjo semundje e pasherueshme. Saqe edhe Madhnia e Tij Mbreti Faruk me gjithe te motren erdhen. Bashke me ta ishin me teper se 12 doktore e profesore. I thirren duke i dhene gjak deri ne mengjes. Deri diku dhimbjet u qetesua provizorisht. Mbreti Faruk nuk do te harrohet kurre, sepse per te gjithe naten ka qendruar bashke me Mbretin Zog", vijon adjutanti.

Meqe, Princesha eshte shume rende, kujton per kete dite kolonel Hysein Selmani- konsultacioni i Profesoreve keshilluan Mbretin, qe tashme kishte pak shprese. Ata keshilluan qe ta dergojne ne spitalin francez ne Kairo. Mbasi, aty kishin ardhur disa vegla te reja, elektrike per kete semundje. Kishte mundesi qe t'i behej ndonje permiresim. Po nga ana tjeter, Mbretit doktoret ja thane haptas: "Se shpresa eshte 2-3 perqind. Kjo ishte vetem per te hequr merakun".

"Madhnia e Tij Mbreti Zog me gjithe Mbretereshen Geraldine e Princeshat, si edhe suiten, vendosen dhe me date 2 Kallnor 1948 u nisen per ne Kairo. Te gjithe ishin bashke me Princeshen e semunde Ruhije. Menjehere, te nesermen, shkuam me te gjithe profesoret ne Spitalin Francez. Aty ishin edhe specialistet franceze me makinat me moderne. Filluan te gjithe konsultacionet. U bene analiza e te tjera. Por gjendja vazhdonte te ishte mjaft rende".

Doktoret nuk mbeten aspak te kenaqur, megjithese i bene disa kura,-vijon adjutanti. Qellimi ishte vetem per ta qetesuar dhe jo tjeter. Aty, doktoret e keshilluan Mbretin qe ta shtrojne ne spital, sepse kishte te gjitha mjetet e nevojshme por shpresa e shpetimit pothuaj ishte e prere. Keshtu, Madhnite e Tyre, Mbreti dhe Mbretnesha shkuan ne nje shtepi, qe e kishin marre me qera. Aty mbeti e motra, Princesha Sanije.

"Ne cdo dite, gjendja vjen vetem duke u dobesuar edhe me teper. Mbreti Zog eshte shume i merzitur, sepse ishte njera nga motrat me te urta dhe kishte 6 vjet qe vuante nga kjo semundje", kujton adutanti.

Kairo 5 kallnur 1948

Mbreti ishte i lodhur, shkruan per kete dite adjutanti. "Shkoi per te pushuar pak, kur menjehere erdhi Madhnia e Tij Mbeti Faruk bashke me Doktor Reshatin. Pasi pyeti per shendetin e Princeshes, Mbreti shqiptar i tha se: Gjendja eshte mjaft e rende. Motren e shtrova ne spitalin francez, se keshtu me keshilluan profesoret. Atje paska disa vegela moderne, por kete e din me mire doktor Reshati". Pas ketij bisedimi, menjehere filluan bisedimet permbi ngjarjet e Palestines. Mbreti Faruk ishte teper i merzitur. Dukej se nuk e linin te qete. Gjithnje e nxisnin se do te ishte me mire te merrte masa lufte, se keshtu nuk shkonte. Myftiu i Jeruzalemit kishte ikur me 2000 vete e erdhi ne Kairo. Dhe, e gjithe kjo gjendje varej prej Mbretit Faruk. Arsyeja se ky ishte shteti me i madh dhe me i pasur. Mbi te gjitha, rendesia e situates ketu peshonte me shume.

Mbreti Zog gjithnje e kundershtonte per nje akt te tille. Lartmadheria e keshillonte per urtesi e per te biseduar me amerikanet dhe britaniket e francezet. "Per te gjetur nje muzivene te pershtatshem per te dy popujt. Dhe, e vetmja menyre ishte per te ndare ne dy shtete, Palestinen. Natyrisht, edhe juve (egjiptianeve) do t'ju kushtonte nje front i madh. Por, me teper anglo-amerikanet do te bejne pagesen me te madhe, se shkulja e familjeve kerkon nje shpenzim per instalim".

Mbreti Zog vazhdoi duke i thene: "Une ju dua si nje vella qe ju kam. Po ju them ate qe une parashoh. Ne rast se beni nje gabim per te marre masa ushtarake, kjo do te jete nje humbje. Do te mbetet e pa permiresuar per ju, si edhe ata nje million arabet do ju vijne ne vendet tuaja. Keshtu, Zhuifet menjehere do ta okupojne krejtesisht Palestinen. Sic, ua kam thene shpeshhere, se izraelitet kane Britanine e Madhe dhe Ameriken e Francen mbrapa. Ato, qysh se i kane instaluar aty, i kane siguruar me te gjitha si politikisht dhe financiarisht. Per me teper nuk lene qe t'i sulmoni aspak juve. Kete duhet ta merrni ne urtesi dhe me biseda me britaniket, por dhe me amerikanet e francezet. Formoni nje komision nga elemente mjaft inteligjente: si Xhemil Madam Begu dhe zgjidh nje nga Egjypti si Nehas Pashen; po ashtu nga Jordanija nje person te njohur; gjithashtu merr Chamunin ose Charren ne Liban. Pra beni nje komision qe jane edhe miq e te njohur mire prej tyre. Keta patjeter do te gjejne nje menyre rregullimi".

Po ashtu, ai e keshilloi mikpritesin e tij egjiptian se:"Vecanerisht, ne asnje menyre nuk duhet qe arabet palestinezet te lene vendin e te ikin ne vendet e ndryshme si ne Egjypt, Siri, Liban e Jordani. Nuk eshte mire, se vendi perfaqesohet prej njerezve e jo toka pa njerez. T'i keshilloni te rrijne urte e mos t'i japin asnje shkak grindjeje dhe te durojne. Prej ketyre, mos te shkaktohet asnje nderhyrje se Zhuifet mund t'ju japin shkak por arabet duhet qe te shohin punen e tyre".

Me keto fjale, ata hengren darke e kane qendruar deri ne oren 2 pas mesnate. Mbreti Faruk shkoi dhe monarku shqiptar e percolli deri tek automobili. Ai ishte vete i treti. Shkuan bashke me Doktor Reshatin, Qerim Sabitin. Pak caste me vone, kujton adjutanti, Mbreti pyeti pak Princeshem Sanije ne Spital per Ruhijen. Princesha iu pergjigj se "flen pak por nuk eshte mire". Pastaj mbreti shkoi e fjeti. Ai i tha kolonel Husein Selmanit: "Per cdo gje me lajmeroni, e ti flej ketu ne sallon".

Kairo 8 kallndor 1948

Sot me daten 8 janar 1948 Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina me gjithe familje zbriten ne Aleksandri. "Menjehere na lajmeruan, shkruhet ne kujtime- dhe kolonel Husein Selmani ju tha qe te zene vend ne Aleksandri". Ai vete mori persiper qe do telefononte porsa te dilte Mbreti ne sallon. Ata e pyeten per shendetin e Princeshes dhe koloneli ju tha shkurt se nuk ishte mire.

Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina, qe benin pjese ne Keshillin Mbretnor lajmeruan menjehere Ministrin e P. Jashtme dhe te Mbrendshme Egjyptiane, qe do te qendrojne ne Aleksandri. "Ne kete menyre menjehere urdheruan autoritetet e Aleksandrise", vijon adjutanti.

Kur Mbreti Zog doli ne sallon, kolonel Husein Selmani i parashtroi se Mehdi Frasheri dhe Hiqmet Delvina erdhen ne Aleksandri me gjithe familje.

"Ju thashe qe te qendroni atje, i tha ai mbretit- e njekohesisht lajmeroni Ministrin e Jashtem dhe Ministrin e Brendshem Egjyptian. Kjo, ne menyre, qe te jene te lire per te qendruar ne Aleksandri".

"Shume mire,- tha Mbreti- qe paskan ardhur". Pastaj vijoi duke keshilluar adjutantin: "Sa te kthehem ne Aleksandri do t'i therras e kam per te biseduar mbi shume probleme me ta. Mos te merziten, jepu te falat".

Kairo 9 janar 1948

Me daten 9 Kallnur 1948 erdhen nga Italia ne Kairo Mustafa Kruja, Omer Beshiri, Ago Agaji, shkruhet ne kujtime. Ata menjehere i telefonuan kolonel Husein Selmanit, mbi arritjen dhe se ndodheshin ne Hotel "Hilio-Polise". Kolonel Selmani, prape lajmeroi Ministrin e Jashtem dhe ate te Brendshmin Egjyptian edhe per keta. Duhej bere kjo, ne menyre qe ata te lejoheshin per te qendruar ne Kairo. Pastaj menjehere hyri tek Madheria e Tij Mbreti Zog. I parashtroi ardhjen e tyre dhe masat e marra. Madhnia e Tij Mbreti e urdheroi:" Neser ne oren 10, para drekes te vinin ne audience: Mustafa Kruja, profesor Omer Beshiri dhe Inxh.Aga Agaj".

Menjehere te nesermen ne oren 10 erdhen ne audience.

"Madhnia e Tij Mbreti Zog I i priti shume mire te ardhurit, sidomos Mustafa Krujen. Kete personalisht kishte nje kohe prej 25 vjeteve qe nuk e kishte pare. Po ashtu edhe tjetrin Profesor Beshirin dhe po ashtu edhe Inxh.Ago Agajn. Nuk i ndaloi shume paskesaj, se kishte per te shkuar ne spital, per te pare te motren. Qe vazhdonte te ishte teper rende. Ju tha qe te vijne te nesermen per dreke dhe me urdheroi per te thirrur Mbretneshen dhe Princin Trashegimtar Leken. Kur i pane, atyre u jane mbushur syte me lot e nga mallengjimi dhe as qe munden me fole", shkruan adjutanti.

Ne Egjypt filluan greva. Me teper ka probleme ne Universitare per cdo dite. Kjo ishte pergatitur nga agjentet e huaj e sidomos te Rusise Sovjetike qe qarkullonin haptazi gjithkund. Ata kishin fut hunden ne te gjithe dikasteret, ne polici, ne dogana, e pothuajse shume edhe nder oficeret. "Situata vjen duke u keqesuar, sa me teper e nuk eshte aspak e lehte qe te sigurohet qetesia. Cdo kabinet qe vjen nuk ka mundesi te stabilizoje qetesine e vendit. Si Kairo, por me teper Aleksandria dhe Ismailija jane te mbushur me te huaj, saqe nuk njihen se qysh tendenca zhvillojne. Por, me teper jane agjente sovjetike", shkruhet ne kujtime.

Kairo 15 kallnor 1948

Komiteti i emigracionit ne Siri dergoi nje raport urgjent mbi gjendjen kritike te emigrates shqiptare ne vend. Ja si shkruhej aty: "Tani ne Siri kane ardhur me teper se 2000 refugjate palestineze. As atyre nuk dine se qysh t'ju bejne, dhe 500 vetet tane jane ne nje situate mjaft te veshtire. Kryetari Republikes Excellenca e tij Kueatly, perpiqet por nuk kane buxhet per asgje. Merrni masat e shpejta".

Madhnia e Tij Mbreti Zog urdheroi kolonel Husein Selmanin, per te thirrur menjehere Excellencen e tij Peterson. Qe mundesisht te paraqitej tek Mbreti ne Kairo, se Petersoni, per fat ndodhej ne Athine. Ai brenda dites erdhi me aeroplan dhe u paraqit tek Mbreti Zog. Natyrisht Mbreti i kerkoi te falur dhe e falenderoi qe menjehere u paraqit.

Pasi u pershendeten, shkruhet ne kujtime Mbreti Zog thirri kolonel Husein Selmanin dhe e urdheroi te kendonin raportin e komitetit qe vinte nga Sirija. Aty Peterson u prek shume dhe u kthye nga Mbreti Zog e tha: "Madhni, leri sa u perket shqiptareve. Keta menjehere i rregullojme. Por, pse u be ky gabim i madh prej arabeve. A nuk kane menduar pak se ku jane e ku vene me nje rruge qe ka per t'i germosur shume keq?! Ashtu, sic thuhet, me teper se 100.000 Palestiniane arabe jane larguar nga vendi i tyre. Por kjo shkon ne favor te Zhifeve. A nuk kane menduar pak,- tha Petersoni. Madhni me te vertete me lejoni t'ju them se jeni shume largpames. Keni bere shume mire qe ndaluat emigraten, qe mos te transferoheshin ne vendet arabe. Sot do te ishte nje katastrofe e madhe".

Petersoni tha pas kesaj:" Neser do te shkoj vete ne Siri. Do te iki vetem per rregullimin e emigrates shqiptare, derisa t'i transformojme ne vendet, qe do te caktohen. Pas kesaj, nje pjese mund t'i dergojme shpejt ne Australi. Kemi marre pergjigje mbi pranimin e nje pjese dhe tha se mos keni asnje merak per shqiptaret. Ata i rregullon tani organizata", tha ai.

Para se te nisej Petersoni, Mbreti Zog I i kerkoi: "Nuk ka asnje mundesi qe t'u ndihmohet edhe ketyre refugjateve palestineze. Ata kane mbetur rrugeve me gjithe familjet".

"Jo,- i tha Petersoni,- kjo eshte nje tjeter pune. Nuk hyjne ne fondet e emigracionit. Keto jane pune inatesh dhe ata duhet t'i administrojne ata, qe i kane keshilluar per te ndjekur kete rruge. Ne asnje menyre organizata jone nuk mundet. Kete mund ta beje vetem Lidhja e Kombeve, kur mund te gjendet ndonje ujdi ne mes arabeve dhe Izraelit. Vetem keshtu mund te merren masa". Me keto fjale e shoqeroi kolonel Husein Selmani deri ne Aeroport te Kairos. Zyrtari i larte i emigracionit u nis per Damask te Sirise. I telefonova Salih Muftise, qe me gjithe Komitetin ta presin ne aeroport te Damaskut Syrie, kujton adjutanti.

Por sa kishte qene nis Petersoni erdhi Mbreti Faruk. Ishte shume i merzitur dhe hyri ne sallonin privat te Mbretit. Atje biseduan shume, por vetem ata te dy Mbreterit. Vetem degjuam fjalet kur i tha Mbreti Zog Mbretit Faruk, qe i ishte lutur Drejtorit te Emigracionit, qe po te kete mundesi te ndihmohen edhe emigrantet palestiniane. Ata kane mbetur me gra e femije rrugeve dhe jane mos me keq. "M'u pergjigj qe jo,- i tha Mbretit Faruk, -organizata jone nuk mund te perzihet ne ate, pervec UN-as e kjo me tha eshte shume e veshtire". Dhe, ishte shume i prekur, sipas adjutantit, sepse u mor nje mase e tille, me u mendu mire.

Vdekja e princeses Ruhije me 31 janar 1948

ne spitalin francez ne Kairo

Me daten 31 Janar 1948, ne oren 6.40 pas dite Princesa Ruhije dha shpirt ne Spitalin Francez ne Kairo. Ishte dita e xhuma. Kur vdiq prezent ishte Mbreti Zog, Mbreti Faruk, Mbreteresha Geraldine, Princ Omer Faruku dhe Princeshat. Bashke me keta ishin edhe shume miq te tjere. Dhe, kuptohet se e gjithe suita e pallatit shqiptar aty. Si u bene te gjitha formalitetet fetare, trupi u vendos ne arkivol. Pastaj me ceremoni te madhe u dergua ne shtepine ku banonte Mbreti Zog. Dhe, per te gjithe ate nate, me qindra vete dhe po ashtu gjithe trupi diplomatik dhe elita egjyptiane burra e gra, ishin grumbulluar ne sallonet derisa u be mengjezi. Ne ate kohe, te gjithe u shperndane per nje ore per t'u veshur me xhaketa tai.

"Menjehere erdhen nga Aleksandria Madhnia e Tij Mbreti Umberto dhe Mbretnesha Giovanna, Princi Ramonof, dhe e gjithe kolonia shqiptare ne Aleksandri, shkruhet ne kujtime. Ne oren 11.00 filloi ceremonia afer Gropit Sulejmane Pashe. Para Xhamise ishte vendosur cadra e zakonshme. Nje skuadran kavalerie e shoqeronte karrocen dhe bashe me ta edhe nje batalion ushtare. Ndersa kapanoni mbante prezencen e Mbretit Zog, Mbretit Faruk, Mbretit Umberto, Princit Trashegimtar Mehmet Aliut dhe gjithe princat egjyptiane, Qeveria, Trupi Diplomatik. Pothuaj ishin me shume se 5000 vete ne Funeralin, ku u varros ne Teqen Mangalli".

Pasi u mbarua ceremonia e varrimit, te gjithe deshen t'i jepnin doren Mbretit Zog. Por, ai ju tha se me zakonet shqiptare dora jepet tek shtepia. "Dhe, sonte do te jepet nje pershpirtje ne Xhami dhe do te hame nje darke ne Hotel Shpette", u tha ai te pranishmeve. Keshtu e shoqeruan Mbretin te gjithe deri tek shtepia. Aty nje pjese qendruan ne sallone, nje pjese ne Bahce dhe me vone te gjithe shkuan ne Xhami. Si ata qe ishin Mohamedane e te tjereve u tha ne ora 9.00 te mbremjes te shkonin ne Hotel Shepet. Aty ishin rezervuar sallone per 260 vete me te gjitha gjerat.

"Nuk mund te lihet pa u shenuar bujaria teper burrnore e miqesore e Madhnis Tij Mbretit Faruk, qe vepra e Tij, ne kete rast mbetet gjithmone e gjalle ne zemrat e gjithe shqiptareve. Ai, shkruan adjutanti i mbretit- beri me teper se duhej bere, si ne cadren, por dhe ne ceremonine ushtarake e te tjera".

Mbreti Zog per 10 dite me rradhe priti vizita ne Kairo. Atij i vinin nga te gjitha anet, telegrame, letra me mijera. Prej ketyre, ato qe ishin te nevojshme, menjehere u falenderuan. Dhe, sa per te tjeret, pergjigja u be me vone kur u kthyem ne Aleksandri, sepse atje kishim te gjitha arshivat.

Ajo qe ishte interesante ne kete kohe kishte te bente me faktin qe: Pergjigjet e notave qe ju ishin derguar Shteteve persa i perkiste emigracionit Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe, Frances, Australise, Kanadase te gjitha na ishin pergjigjur. Ne edhe i patem njoftuar komisariatit P.ne Gjeneve, qe ishin pranuar. Madhnia e Tij Mbreti Zog, me gjithe Mbretereshen e Princeshat, si dhe Suiten me daten 12 shkurt 1948 u kthyen ne Aleksandri. Aty edhe nje here u dha nje pritje per kolonine shqiptare, e greke per ngushellime. "Me vone Mbreti u qetesua, shkruan adjutanti- por asnjehere nuk ishte i qete se sa mbarohej nje gje dilte nje tjeter, gjithmone me telashe".

Aleksandri 18 shkurt 1948

Madhnia e Tij Mbreti Zog mblodhi Keshillin Mbretnor, nen kryesine e vet, ku mirrnin pjese: Mehdi Frasheri, Hiqmet Delvina, Musa Juka, Husein Selmani, Kemal Mesareja, Sotir Martini, Abdyl Sula. Mbreti i vuri ne dijeni qe programi i parapare mbi instalimin e emigracionit ne Shtetet Arabe u pezullua. "Kjo, jo prej Shteteve Arabe, por prej meje, u shpjegoi ai: Sic po e shihni se gjendja ne mes Zhuifeve dhe Arabeve Palestineze eshte teper kritike. Po ikin me mijera arabe e dalin ne ato vende si ne Siri, Jordani, Egjypt, Liban dhe kane mbetur mos me keq".

Pastaj e urdheroi kolonel Husein Selmanin per te lexuar raportet e fundit, qe dergoheshin nga Komiteti yne prej Damasku ne Siri. Ata kerkojne nje ore e me pare per te marre masa per t'i larguar prej kendej. Sipas kesaj, thirra Drejtorin e Iros, Excellencen e tij Peterson. Ai menjehere u nis per Damask dhe me siguroi se persa ju perket shqiptareve, do te mirren te gjitha masat me ushqime, banim, mjekime dhe deridiku me veshmbathje.

"Mos keni as me te voglin merak, me siguroi ai.

Vecanerisht, kemi marre te gjitha pergjigjet e notave, qe ju paten drejtuar Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe, Frances dhe Kanadase e Australise, e lexuan te gjithe pergjigjet. Ato jane krejtesisht ne favor dhe jane urdheruar organizatat per te marre masat e shpejta".

Pasi u lexuan keto gjera persa i perkiste emigracionit, Mbreti ju vuri ne dijeni mbi delegacionet greke. "Shpeshhere kane ardhur te bisedojne, ka thene Mbreti- por pa ndonje rezultat. Ata, si gjithmone dhe prej meje kane marre pergjigje te njejta, si ketu po ashtu edhe ne Londer rreth Luftes Dyte Boterore. Dhe, ua kam thene ne forme te prere, qe pa hequr dore nga kerkesat ne token shqiptare, asnje marreveshje me ne nuk keni. Eshte e kote qe te bisedojme dhe si miq kur te deshironi hajdeni. Por, jo per bisedime te tilla".

Pastaj Mbreti ju foli mbi situaten shume te nderlikuar: "Une, si mik i arabeve, i kam keshilluar. I kam mbledhur me duzina heresh ketu, duke ju bere te ditur se izraelitet, qe i shpetuan nga shpata e Hitlerit, nuk lejojne me shpaten tuaj kundrejt tyre. Natyrisht, i kam keshilluar qe te zgjedhin kater persona te njohur mire dhe miq te Anglo-Amerikaneve. Ata, sipas meje, duhet te ishin nje Egjyptian, nje Syrian, nje nga Jordania, dhe nje Libanez qe te mirren vesh ne urtesi per rregullimin e dy kombeve. Kjo do te behej duke i ndare ne dy shtete ne kontrollin e Anglo-Amerikaneve e Francezeve si ekonomikisht dhe politikisht, sepse perndryshe keto e kishin te humbur kryekeput luften".

"Po te njejtat propozime, u tha mbreti- e bile edhe me rende ua kam propozuar edhe Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Britanise se Madhe, ashtu si Frances. Pra, qe te shpejtojne ne ndalimin e ngjarjeve te Arabeve e Zhuifeve. Me kete menyre keni humbur pothuaj 100 milion arabe, saqe agjentet turbullues qarkullojne gjithkund, ne vendet arabe, e sidomos ne Egjypt. Ata i kane futur hundet gjithkund dhe kane arritur deri ne dezerte te paguajne te holla dhe duke dhene instruksione. Ata jane te veshur me rrobe arabe galabina, e te tjera. Por, nuk degjojne e na vjen keq po qysh me ba", u sqaroi ai bashkebiseduesve te tij.

Me keto bisedime, per heren e pare, u shperndane. Edhe Mbreti ishte pak i lodhur nga vdekja e princeshes e shkoi per te pushuar.

*Prishja e Shqiperise me Jugosllavine

*Mbreti Zog: Enver Hoxha nuk eshte armiku im



*Mbreti:Po u sulmua Shqiperia nga Greqia, une do te luftoj me 20.000 veta per atdheun

*Formimi i Komitetit "Shqiperia e lire"

*Edhe njehere per problemin arab

Marredhenia teper miqesore ne mes Jugosllavise dhe Shqiperise nuk mund te shkonte me tej. Shkak per kete ishte se historikisht vendet e kane pasur te veshtire bashkejetesen miqesore me njera-tjetren. Dhe, keshtu nuk mund te ndodhte ndryshe edhe ne vitin 1948 "Urrejtja kunder Jugosllavise ka filluar brenda nje dite. Komunistet shqiptare kane grisur duke i hedhur poshte gjithandej fotografite e Titos. Ata menjehere i nxorren brenda 24 oreve te gjitha oficeret, tekniket e cdo lloj organizatoresh jugosllave dhe shoqerite tregtare dhe industriale shqiptaro-jugosllave", shkruan adjutanti. Midis te dy vendeve madje edhe u prene relatat diplomatike. Ne kete kohe te veshtire per Shqiperine, Greqia i shpalos hapur interesat e saj. Zogu i I, qe ka edhe pervojen e sjelljes greke gjate pushtimit fashist nuk mund te harroje kollaj. Mbreti u thote perfaqesuesve greke: "Enver Hoxha nuk eshte armiku im se eshte shqiptar. Nuk eshte grek. Une ne mbrojtjen e Shqiperise me gjithe fuqite e mia jam i bashkuar me ato qe mbrojne Shqiperine". Madje ai shkon edhe me tej, kur thote se po u sulmua Shqiperia, ai do te luftoje vete i 20.000 me burra. Eshte koha, kur formohet Komiteti "Shqiperia e Lire" dhe shtrohet edhe njehere per zgjidhje problemi i madh arab. Gati ka ndodhur ashtu si ka paralajmeruar Mbreti shqiptar. Por, per kete eshte vone. Izraeli, qe ne lindjen e tij, ka treguar se eshte me shume se nje fuqi e zakonshme ne kete rajon.