Ortodoks Shqiptare Qe Ndihmuan Per Alfabetin Shqip.

[hoteli]

Ke shume te drejte popull i thjeshte ata ishin shume dhe i perkasin te tre feve .
Une kur e hapa temen isha pak e acaruar dhe kam qene shume impulsive,po shkruaja neper temat e tjera ne forum si ndaja une ortodoksit e vertete shqiptaren ,nga ato jo shqiptar ,dhe po me fshiheshin te gjitha shkrimet ,pa asnje arsye e shpjegimi ,kjo me beri qe te hap nje teme te veçante ,per ti treguar ''atyre '' se kush jane ortodoksit e vertete ....
Mua si person nuk me intereson feja ,une shoh personin ,moralin tek çdo njeri ...

Neve na nevojiten keso textesh,dhe mire pres,duhet krejt me tregue ne ket forum,se shumica i marin punet,si nuke i shofin,une po them vetem nji gja qe viktimat ma te medhaja,per gjuhe i ka perjetue ORTODOXIA,jane vra dhe mbytun shume njerez eminent ,prandaj jame i mendimit qe sa ma shume ti kujtojme,sepse ndihmesa ka qene e madhe.

[Popull Thjesht]

Neve na nevojiten keso textesh,dhe mire pres,duhet krejt me tregue ne ket forum,se shumica i marin punet,si nuke i shofin,une po them vetem nji gja qe viktimat ma te medhaja,per gjuhe i ka perjetue ORTODOXIA,jane vra dhe mbytun shume njerez eminent ,prandaj jame i mendimit qe sa ma shume ti kujtojme,sepse ndihmesa ka qene e madhe.

Edhe nje here Hotelo,

Ata qe ti i quan ortodoks , kane qene vetem mirefilli shqiptare ! Favori i tyre i madh ka qene se ne ate kohe , kane pase mundesine te marrin dije dhe shkrim e kendim , neper shkolla , madje jo ne gjuhen shqipe , sepse gjuha shqipe ishte e ndalume dhe shkoje ne litar , ne thike apo helm po te mesoje shqip !

Por ja qe keta "ortodoks" , pavaresisht se kane mesuar ne gjuhe te huaj , ashtu si Skenderbeun qe gjaku dhe lavida e te pareve e therriti ne ndihme te kombit , edhe keta "gjakpaster" shqipetare , dijen e marre ne gjuhe te huaj u perpoqen me sakrificen e jetes se tyre per ta vene ne sherbim te kombit te tyre qe te tjeret kerkonin ta shuanin !

Pra sic e shikon ata nuk kane asnje lloj lidhje me "orotdoksine" , por qe ne vogeli familjet e tyre i kane edukuar dhe ngjizur me "shqiptarine" !

Zmbaku mbetet zambak edhe pse lind ne ferrë !

[Korbi999]

Pershendetje Saura!

Historia e gjuhes se shkruar shqipe lidhet pa dyshim me emigrantet shqiptare neper bote qe nga Stambolli, Kajro, Bukureshti, Sofia, Janina, Europa Perendimore, e deri ne Bostonin e m'ate ane atllantikut ne fakt gjithe USA.
Meqenese tema eshte specifike, pra per orthodokset qe u shquan ne shkrimin, mesimin dhe triumfin e gjuhes shqipe, po sjell ketu nje figure shume te rendesishme dhe domethenese te asaj periudhe te veshtire te fillimeve te shqipes si gjuhe ne gjithe Shqiperine e sidomos ne jug te saj ku ''loja'' luhej me goditje nen mes.

At Stathi Melani (1858-1917)

Historia e lavdishme e popullit shqiptar eshte e mbushur plot me ngjarja dhe figura te shquara, qe per geshtjen e shenjte te Atdheut, shkrine gjithe jeten e tyre dhe nuk u perkulen perpara asnje veshtiresie deri ne flijimin e jetes se tyre. Nder kleriket ortodokse qe njeh historia si martire te kombit radhiten: Papa Kristo Negovani, At Stath Melani, Dhimiter Misha, Papa Llambro Ballamaci etj., te cilet ashtu si patriote te tjere te shquar te fjales e te shkolles shqipe si Naum Veqilharxhi, Petro Nini Luarasi, Koto Hoxhi, Pandeli Sotiri e dhjetra te tjere, u ndoqen tere jeten, u burgosen, u torturuan e u helmuan ose u vrane barbarisht nga armiqte e kombit, sidomos nga grekërit, vetem e vetem se donin qe ashtu si ne familje, edhe ne shkolle e ne kishe, shoqeri e kudo te flitej e te shkruhej ne gjuhen shqipe, sepse luftonin kunder pretendimeve dhe synimeve shoviniste, luftonin per të drejtat legjitime, lirine, pavaresine dhe teresine tokesore te Shqiperise.


Nje nder keta patriote qe nuk e mposhten dot as ndjeket e persekutimet e Patrikanës se Stambollit e te regjimit to Sulltan Abdyl Hamitit, as nga ato te Fanarit grek dhe te andarteve greke, te viteve 1913-1914 e as nga hordhite rebele te Esat Pashe Toptanit dhe Mustafa Ndroqit, por qe gjithe jeten e vet dhe te familjes e shkriu per gjuhen shqipe, per shkollen shqipe, per kishen kombetare shqiptare, per lirine, pavaresine dhe teresine tokesore te Shqiperise, eshte edhe At Stath Melani.

Veprimtaria patriotike e At Stath Melanit, qe kap nje periudhe rreth 35 vjeçare dhe qe u zhvillua ne Stamboll, ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe mbi dhjete vjet ne Shqiperi, eshte e njohur ne brezat e moshuarte krahinave te Shqiperise Jugore dhe me gjere. Per veprimtarine atdhetar te tij hedhin drite nje mori shkrimesh, ne libra, gazeta e revista te kohes, qe kur ishte gjalle dhe pas renies deshmor, nepermjet te cilave dhe burimeve te shumta gojore, eshte arritur te jepet nje tabllo pak a shume e plote per veprimtarine e ketij patriot! Ai as pasurine e gjithe botes nuk e vinte perpara detyres se shenjte ndaj Atdheut.

Vleresimi qe i ka bere patrioti i degjuar, Mihal Grameno, qysh ne vitin 1907 si: "Atdhetar i flakte, i zgjuar dhe trim, si nje nga te paktët patriote qe perpiqeshin per te drejtat kombetare ne kohen e Sulltan Abdyl Hamitit", tregon se ai ka zhvilluar nje veprimtari te shquar qysh ne dhjetevjeçaret e fundit te shekullit XIX. Per te ka folur e shkruar me respekt Fan. S. Noli dhe shume patriote e bashkeluftetare te tij, shoqeri patriotike dhe redaksi gazetash. Veprimtaria e At Stath Melanit nuk kufizohet vetem ne fushen e propagandës e te organizimit. Ai ishte njekohesisht edhe nje luftetar i pa epur, per me teper nje komandant çete i zoti, qe paraprinte me shembullin e tij ne çdo ndeshje me armiqte. Qene bashkeluftëtar me me Riza Velçishtin, Mihal Gramenon, Çerçiz Topullin, Sali Butken, Hajredin Tremishtin, Kopi Tushemishtin, Pamdeli Çeçon, Mihal Dhosin, etj.

At Stath Melani vritet ne pusi nga andartët grekë më 24 Dhjetor 1917. Vrasja e At Stathit shkaktoi nje vale te madhe hidherimi jo vetem ne popullsn e krahinave te Permetit, Leskovikut dhe Kolonjes, por edhe te Gjirokastres, Tepelenes, Delvines, Sarandes, QamerisedheVlores, si dhe nder shqiptaret jashte atdheut ne SHBA dhe gjetke. U bene shume protesta tek autoritetet italiane te pushtimit, nepermjet te cilave kerkonin zbulimin dhe ndeshkimin e vrasesve. Me poshte jepet nje leter e zbuluar kohet e fundit derguar At Stath Melanit nga patrioti Ikonom Kozma Ikonomi. Kjo leter eshte derguar nga Iliasi i Himares, me 5 Mars 1917 pasi At Stathi u kthye ne Shqiperi nga Amerika ne fillim te vitit 1917. Letra u botua nga Dr. Thoma Çomora ne gazeten Illyria te dates 27-29 Nentor 1996, nder te tjera shkruhet:

*"... O i nderuari dhe i dashuri im, mik dhe shok i istikamit... te kam rixha qe te tregosh shume kujdes, se me sa me thane, grekërit kane derguar pese asfalios (spiune) te kishave greke e serbe per te vrare e prere shqiptaret. Keto m’i tha miku im Agajoti Koço Dhjako, qe ia kish thene Llambro Konduri, çobani ku kane fjetur ata te peste. Njeri nga ata kish thene se: "Ne jemi ata qe do t’ua rregullojme samarin, prandaj ta rnblidhni mendjen e te bashkoheni me ne...se atyre qe kundershtojne gjuhen greke, qe duan gjuhen shqipe ne te psallture dhe ne skoliat, ate gjuhe arixhifke, do t’u presim koken e do t’ua dergojme ne Athine e qe atje, kryepeshkopi, do t’ua shpjere ne Stamboll te Patriku". Pese asfaliosit ishin: Jorgo Jankulla, Jani Maksakuli, Lefter Kakavja, Pano Perikliu dhe Sotir Jorgji. Jorgo Jankulla i pat thene çobanit Llambro Konduri se: "Ne Allvani kane ardhur shume njerez nga Greqia... per te vrare e per te prere te gjithe ata shqiptare, te çdo feje, e sidomos myslimane e katoliket qe jane kundra kishave ortodokse te Greqise dhe Serbise".

O At Stathi! Mos harro fare se pabesia e grekeve dhe e serbeve nuk kane fund. Dhamo Dhimoklisi qe eshte vellai im me tha se grekërit ne bashkepunim me serbet duan te hapin nje shkolle per prifter ortodokse ne Shqiperi dhe jashte saj ne Kosove e Çameri, per t’i grekosllavizuar shqiptaret. Dhaskalet e ketyre shkollave jane pergatitur ne Vallahos te Janines, ne ate lanet shkolle te "Vorioepirit". Duhet te tregohemi syhapur se keto dy kisha te satanait kerkojne te shkaterrojne çdo gje tonen. Duan te hapin edhe nje shkolle greke ne Himare, se pretendojne qe Himara eshte Greqi. Jane kapur rruges, duke ardhur per ketej Arhimandriti Vasilis Simas dhe Ikonomi Angjelos Calimaqis me nje barre librash ne gjuhen greqisht, te ngarkuara ne tri mushka. Perkthyes kishin Jovan Dragiçin, nje serb qe dinte shume mire greqisht dhe shqip. Me anen e atyre librave perhapet zeri per te marre tokat tona. Kane dhe plot harta. Kerkojne Shqiperine njera deri lart mbi Vlore ta kene grekërit dhe pjesen tjeter ta marrin serbet. Por keta armiq i shpuri ne shteg dhe i zuri te gjalle, te tre, çeta e Thanas Denit, i cili i beri çeço dhe i detyroi t’i rrefenin te gjitha, i zbertheu avokati Neço Duka. Me tha Dhimosten Gjoka, nje njeri qe ketu ne fshat e mbajne si me te mençurin sepse ka qene shume vite ne Misir se: "Ne nje kafene ne Vlore degjoi se ne Permet ka ardhur nje dhespot civil i quajtur Dhamaskinon, i shoqeruar nga dy vete, per t’u marre me floras e faunas, por qe fshehurazi takohen me grekomane e fillosllave. Bejne tertype per te vrare ca njerez qe nuk u shkojne sipas uzhutit te tyre".

Te lutem At Stathi, per te gjithe ate qe kemi kaluar bashke ne kurbet, ku me shume kemi qene te pangrene sa te ngrene, ki kujdes se mos bie ne pusira dhe ke perte shkuar ne thiken e tyre! Une dhe ti i jemi kushtuar Shqiperise, prandaj e mbajme edhe ballin lart. Erdhem nga kurbeti per vendin tone dhe per shqiptaret. Vatanin e kemi me te kushtuar se çdo gje ne kete bote. Por Shqiperise tone o vella i eshte ngjitur si e pegera kisha greko-serbe e megaloidhese dhe Jugosllavise se madhe, te dyja kisha te thikaxhinjve. Ruaju Stathi! Dhe koburen e dyfekun mos i nda nga vetja se greket e serbet jane te pabese, pa din e pa iman. Jane dhelpra plaka! ... Te shrengoj per qafe e te puth, une miku yt, e shoku i istikamit..."

Ikonom Kozma Ikonomi nde Ilias- Himare, 5 Mars 1917

Prof. Apostol Kotani

[hoteli]

At Stathi Melani (1858-1917)

1858 -1984 ndonji koleg i ketije ZOTNIU,sepse kame takue nji prifte ne Ohrid qe kishte 100e sa vjet ku prifte ka vdekur ne vitin 1984,kjo ka ndodhe ne vitin 1966,ky prifte ka marre pjes ne ALFABETIN ne MANASTIR.1908 ? ? ?

[hoteli]

Citim:
Postuar më parë nga Kreksi
Une qaj hallin se si na iku Manastiri e tjeret lidhen pas hixhabit(zoti na ruajt,çfare fjaleeshte kjo, ne çfare gjuhe ????) sme intereson aspak veshja e tyre, me interson se si ehumbem manastirin....

Me 1923 shiko LOZANA,i humbem krejte kishat te cilat u mueren prejTUQEVE,gjdo kishe dhe manastire ka pasur afer XHAMIN,ne te shumten te rasteve,prej vitit 1878 humben krejte,dhe sote nuke e kemi asnji,manastir dhe kishe ne prone SHQIPETARE,shumica u deklaruan MUSLIMAN sulltan Abdyli hamidi,ja u punoi Shqipetareve,DMTH prej vitit 1878 1923 humbem 3500 kisha dhe manastire,role te madhe luejti KONULLI NUSHIQ ne PRISHTIN kurse ne PRIZREN KONZULLI RUS,ne Maqedoni KONZULLI BUGAR,dhe i tehjeken prej GREQISE dhe ato ne greqi qe kane qene Shqipetare i bane SERBE,= edhe te tjera kombeve bugare ruse rumune VETEm shqipetare JO,kane VRA SHUME PRIFTA SHQIPETARE njenin prej TYRE (% ose !)) VJEQAR KA TAKUENE KESHTJELLEN E OHRIDIT DHE ME KA TREGUE,KA QEN EDHE PJESTARE I ALFABETIT TE GJUHES SHQIPE ME SIGURI KA QEN ORTODOX SHQIPETARE NE KATER PES VENTE MI KA TREGUE PRERJET E TRUPIT,DHE PLAGET,bashke me mue ka qen edhe nji femer e re ,dhe me ka thane se gjithmone ne muejin maj vjen ne KESHTJELL dhe KISHE te OHRIDIT,baba e asaj femne e mbane ne mend mirepo edhe babegjyshi i femres qe kesh me te e mbantene mende dhe thoshte sa per 70 vjet gjdo vjet vjen ne maj,pore kure nuke ka folur e para here qe ka ndie qete kete ndrue ndonji fjale,ne gjuhen Shqipe ,PS,ajo femra qe ateher folke Maqedonishte ka qene Shqipetare,Ajo FAMILJE KUR KAME QEN pastaj pase 40 vjete me thojshinqe kure skane fole gjuhen Shqipe,mirepo maqedoni me tregoi se kane ndrue fen ,dhe kupetova krejt,nuke deshiroj ti ceki emrat pore nji gja e diese ne vitin 1966 ai prifti me ka thane sei fole 15 gjuhe,i kame besue edhe pse ishte ne lecka,krejte lecka pore ishte i paster dhe me mjeker,pore do te me jet nji gja pergjithmone,se krejt kohen thojke une jam SKIPETAR nga SKYPNIJA,dhe per gjdo vjet me ardhe ne OHRID,mue mu duke shum interesant,kurenuke do ta haroj ate PRIFTE,kame pyetr per ate prifte,se a ka ardhun ende ne Ohrid me kane thane se 126 vjet ka jetue,mirpo sipas mendimit tim asht gabim,sepse kongresi i alfabetit ashte mbajtur shum heret gja qe thoshte ateher i ka pasur110 vjet,kurse edhe 26 36 i avitet ti ket pasur 126 130 vjet,me thane per keshtjellen e OHRIDIT qe ASHTE KESHTJELLA E PIROS,kete e di sigurishte,sepse piro ka jetue 5 6 vjet ne OHRID,aty ku ashte Manastiri i thojke REZIDENCA E PIROS,me kaqe po e mbaroj kreksi. 31-10-2009, 11:49

[saura]

Pershendetje Korbi 999

Ju faleminderit te gjithve juve me shkrimet dhe faktet qe keni sjelle ,me vjen keq qe nuk po shoh ca ortodoks shume aktiv tek temat e junullatosit ..
Apo keto nuk ju perfaqesojne juve ????

[Xhuxhumaku]

Një libërth i vogël, por me vlera të mëdha "ëvetari" i Naum Veqilharxhit

Prof. dr. Tomor Osmani

Ndoshta sot lexuesit mund t‘i duket çudi që për një libërth të tillë prej 8 faqesh të ketë pasur aq jehonë, të jenë shkruar artikuj të shkurtër dhe të gjatë, të jenë botuar edhe monografi dhe vazhdon të rikujtohet edhe pas një shekulli e gjysmë e më shumë. E ky është "Ëvetari" i Naum Veqilharxhit, i pari abetar i shqipes, shkruar me një alfabet të veçantë dhe qarkulluar në vitin 1844, 165 vjet më parë.
Kush ishte Naum Veqilharxhi? Ishte një patriot nga Vithkuqi i Korçës, që qe një ndër qendrat ekonomiko-kulturore të mëdha të vendit tonë në shekullin XVII-XVIII, që më pas u shkatërrua, duke u kthyer në një fshat të zakonshëm. Në një zonë të tillë me tradita patriotike dhe arsimore lindi Naum Veqilharxhi, në fund të shekullit XVIII dhe vdiq, siç thuhet i helmuar nga patrikana greke, më 1846, duke u bërë kështu dëshmori i parë i Rilindjes sonë Kombëtare. Shumë i ri, së bashku me familjen emigroi në Galac të Moldavisë për të mos u kthyer më në atdhe. Më pas do të punojë si avokat në Braila të Rumanisë, e cila ishte një qendër e emigracionit në Ballkan, e kulturës iluministe dhe e lëvizjes çlirimtare.
Naum Veqilharxhi qe atdhetari i parë shqiptar që formuloi kërkesat kulturore të lëvizjes sonë për çlirim kombëtar, duke u bërë kështu pararendësi i Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Në formimin e tij luajti një rol edhe mjedisi patriotik i kohës ku ai jetoi dhe pjesëmarrja në lëvizjen eteriste që luftoi në atë vend për të shporrur pushtuesin e huaj.
Kështu me emrin e Veqilharxhit lidhet një veprimtari e gjerë patriotike që do t‘i shërbente zgjimit të ndërgjegjes kombëtare të popullit shqiptar dhe pati një ndikim të veçantë tek atdhetarët shqiptarë, të cilët në veprimtarinë e tyre ecën në gjurmët e Naum Veqilharxhit. "Ata, theksonte M. Islami, shihnin tek ai njeriun që kishte hapur një rrugë të re për çështjen kombëtare dhe për këtë arsye e nderonin dhe e ruanin të gjallë kujtimin e tij".
N. Veqilharxhi ishte iluminist dhe si i tillë u jepte përparësi lëvrimit, përhapjes dhe shkrimit të gjuhës amtare, kur dihej se shqiptarët, duke qenë të pushtuar, kishin pengesa në lëvrimin dhe pasurimin e saj, pasi politika e pushtuesit ishte e tillë që donte të përjetësonte prapambetjen shekullore. Prandaj mbështeste pikëpamjet iluministe se një popull mund të dalë nga padituria, vetëm duke shkruar e lëvruar gjuhën amtare e duke e konsideruar faktor të rëndësishëm edhe për zhvillimin mendor të fëmijëve dhe mjet të fuqishëm për përvetësimin e njohurive. E gjithë veprimtaria e tij politike e pedagogjike ka bërë që N. Veqilharxhi të zërë një vend të rëndësishëm në historinë e shkollës, të shkrimit shqip dhe të historisë së mendimit politik dhe pedagogjik.
Rrethanat e kohës diktonin që të zhvillohej arsimi në gjuhën amtare, të arsimoheshin shqiptarët e kjo duhej realizuar në një kohë sa më të shkurtër. E bënte të domosdoshme një veprimtari të tillë, pasi mund të zhdukeshin edhe ato akte të trashëguara nga e kaluara.
Veprimtaria e tij kulturore është përqendruar në hartimin e një alfabeti të veçantë për shqipen dhe botimi i dy abetareve. Ka edhe ndonjë informatë tjetër, se përveç abetareve deshti të botojë edhe një gramatikë, por vdekja ia ndërpreu planet e tij. M. Domi, disa vite më parë, pati deklaruar se N. Veqilharxhi kishte përgatitur lexime për moshën fëminore dhe të rriturit, ndërsa Dh. S. Shuteriqi pranonte se që më 1844 kishte gati një përkthim të "Një mijë e një netëve". Të gjitha këto njoftime na bëjnë të mendojmë se N. Veqilharxhi duhet të ketë lënë në dorëshkrim edhe vepra të tjera të pabotuara.

* * *
Punën e parë Naum Veqilharxhi e nisi me hartimin e një alfabeti të veçantë për shqipen për të qenë kështu nismëtar për një vepër të tillë, pasi ky alfabet do të ishte jashtë ndikimeve politike dhe
fetare të kohës. Ai ishte i bindur se një punë e tillë mund ta bënin edhe vetë shqiptarët. Kujtojmë Çajupin, i cili gjysmë shekulli më vonë,
deklaronte se alfabeti duhet të zgjidhet prej nesh. Naumit i kushtoi shumë kohë për të hartuar këtë sistem shkrimor, ku thuhet se punoi rreth 20 vjet, diçka e ekzagjeruar. Tek alfabeti i këtij punëtori atdhetar duhet të vlerësojmë ndjenjat patriotike të autorit, që kërkonte me insistim që të shkëputej nga çdo ndikim i huaj, duke dhënë një alfabet të veçantë, pasi populli shqiptar ishte një popull më vete, kishte historinë dhe gjuhën e tij, prandaj duhet të kishte edhe alfabetin e vet. Por ky sistem shkrimor nuk ishte praktik, si nga përdorimi, ashtu edhe se krijonte vështirësi financiare për të blerë shtypshkronja, pasi atyre ekzistueseve u mungonin të gjitha karakteret e veçanta.
Burimi i këtij alfabeti ka ngjallur diskutime në qarqet shkencore të kohës dhe më vonë. Autorët e ndryshëm qofshin vendës apo të huaj kanë dhënë shpjegime të ndryshme. Ne kemi mendimin se Naum Veqiharxhi nuk është mbështetur në asnjë nga alfabetet ekzistuese. Ai krijoi një alfabet të veçantë, por nuk përjashtohet mundësia e ndikimit të ndonjë elementi nga alfabeti cirilik sllav dhe ciriliku sllav civil. Mithat Frashëri, një shekull më parë, theksonte se shkronjat e Naum Veqilharxhit janë të veçanta dhe së largu ngjajnë me armenishten. Një ide të tillë për një ndikim nga alfabeti armen e ka shprehur edhe ndonjë autor tjetër. Një shtjellim më të hollësishëm e ka bërë dr. Gjystina Shushka, e cila është marrë ekskluzivisht me veprën e Veqilharxhit, kryesisht, në rrafshin gjuhësor, që përveç të tjerave në vitin 1999 botoi në Prishtinë monografinë "Gjuha në veprën e Naum Veqilharxhit". Mundësinë e ndikimit nga alfabeti armen ajo e shpjegon me kontaktet që ka pasur Naum Veqilharxhi me armenët në lagjen ku banonte në Braila gjatë viteve 1834-1839.
* * *
Duke qenë se e zgjidhi sipas pikëpamjes së tij çështjen e alfabetit, Naum Veqilharxhi u mor me hartimin e abetareve për gjuhën shqipe, kur në atë kohë nuk kishte një alfabet të vetëm të gjuhës sonë dhe nuk kishte shkolla në gjuhën amtare. Kjo ide nuk i lindi rastësisht. Ka pasur faktorë që e kanë nxitur për t‘u marrë me një nismë të tillë. Ai jetonte në një mjedis ballkanik, kur lëvizja për çlirim nga Turqia sa vinte e rritej dhe ndërgjegjja politike sa vinte e forcohej, kur popujt e Ballkanit një nga një kishin fituar pavarësinë. Edhe historiku i hartimit të abetareve në popujt e Ballkanit nuk ishte i hershëm. Brenda 2-3 dhjetëvjeçarëve të shekullit XIX të gjithë këta popuj hartuan abetaret e tyre. Prin fillimisht Greqia, duke hartuar abetaren e parë në Ballkan, për të vazhduar me atë të Rumanisë (1820), të Bullgarisë (1824) dhe të Serbisë (1827). Roli i këtyre abetareve ishte i madh, duke ditur se ai është libri i parë i nxënësit. Patjetër edhe ky faktor ka pasur ndikimin e vet te N. Veqilharxhi. Së pari hartoi një abetare prej 8 faqesh me titull "Fort i shkurtër e i përdorshim Ëvetar shqip për çdo si cillë që do të mpsonjë të kënduarit e të shkruarit bukur shqip". Autori e shihte se pak faqe nuk ishin të mjaftueshme, por e ndiente të domosdoshme të bënte edhe ndonjë sqarim. Kështu në parathënien e botimit të dytë theksonte se "mos i vështroni të vogëlmit e ti, koha do t‘i dëftenjë të mathtë e të rendit" (=rëndësinë e tij). Një vit më vonë Veqilharxhi, më 1845 botoi abetarin e dytë prej 50 faqesh me titull "Fare i ri Ëvetar shqip për djelm nismëtorë, nxjerrë e dhënë mbë dritë tani herën e parë për djem të vegjël me një të zgjedhur nga disa gjë të mirash e të fitimëshme".
Ky abetar humbi nga qarkullimi gati një gjysmë shekulli dhe së fundi u gjet në Greqi në një bibliotekë të atjeshme. Menjëherë u transkriptua nga Ll. Nase, Tiranë, 1984 dhe më vonë nga Gj. Shushka, Prishtinë, 1994.
Parathënia e botimit të dytë ka si titull "E parthënme për mbi djemt e rinj shqipëtarë". Ishte një manifest i vërtetë i lëvizjes sonë kombëtare. Përveç të tjerave, kjo parathënie kishte vlera edhe për mendimet që jep për zhvillimin e gjuhës dhe të arsimit kombëtar. Në Ëvetar ka dhënë edhe këshilla për të rinj, shumë prej tyre me përmbajtje praktike dhe edukative, si: Secili ka për detyrë të dojë vendin e tij. Më e madhe gjë se të mësuarit nuk ka mbë këtë jetë; Kush nuk mëson e nuk punon, nuk duhet të hajë.
Ëvetarin u prit me interes në Shqipëri, kryesisht në atë juglindore. Korçarët në letrën që i dërgojnë më 4 maj 1845 N. Veqilharxhit, posa kanë marrë Ëvetarin, i shkruajnë: "…duke lavdëruar dhe lartësuar të plotëfuqishmin Perëndi, që ju ka ndriçuar për t‘i paraqitur në gjuhën tonë shkronja me të cilat prej aq shekujsh kombi ynë ka hyrë në histori. Tani me këtë zotësi të zotërisë suaj të denjë për t‘u lavdëruar, kombi ynë do të numërohet me këtë fillim me kombet e ndriçuara të Europës… dhe emri i Zotërisë suaj do të mbetet i pavdekshëm deri në fund të shekujve".
Me interes është edhe gjuha e përdorur në këto dy abetare, kur vihet re një prirje për t‘i afruar dialektet e shqipes që rilindësit tanë të shquar do ta ngrenë në veprat e tyre. Kjo duhet parë lidhur ngushtë me mundësitë e tij dhe kushtet historiko-shoqërore kur Veqilharxhi punoi. Te Veqilharxhi gjithashtu, vihet re dëshira dhe përpjekja për pasurimin dhe pastrimin e gjuhës, zëvendësimin e fjalëve të huaja me fjalë të shqipes në përputhje me strukturën e gjuhës sonë etj. Me gjithë dëshirën e mirë që kishte Veqilharxhi për të krijuar fjalë të reja, nuk qe dorëmbarë. Për këtë mund të kenë ndikuar edhe mungesa e një përgatitjeje të shëndoshë gjuhësore. Megjithatë mund të përmendim ndonjë prej tyre, ndonëse shumica nuk pati jetë, si: tërulmt-përulje, tërsjellt=përkthej, përgjykonj=rigjykoj, përflaç=përbuzësh parfolmësi=profet, parpleqtë=stërgjyshërit, mfshersës=spiun, nxjerës- hartues, krerëtore=shkronjë e madhe, mëzëtore=bashkëtingëllore, vendlermi=atdhe, vendlehti=parajsë etj. Në Ëvetarët e tij gjallëroi edhe ndonjë fjalë të vjetër, si gërbje për kullë, ose i përdori me zgjerim kuptimi, si dora për fara, komitë për shërbyes, kuvënt për fjalë etj.
Nga fjalët e krijuara disa u trashëguan, si fletore për libër, abetare, broshurë që më vonë u përdor për gazetë, e parthënme për parathënie, zëtore më zanore etj.
Veqilharxhi ishte plotësisht i ndërgjegjshëm për çdo punë që bënte në interes të atdheut dhe të gjuhës shqipe. Në parathënien e "Ëvetarit" të vitit 1845 shkruante: "…sa vjet i madhi Zot të më falnjë i kam për të tërthertur (=sakrifikuar) duke punuar për vendin tim… për këtë gjuhënë tënë".

* * *
Në vitin 1846, atë vit që mendohet se e kanë helmuar, ai hartoi një qarkore (Enciklikë) greqisht, drejtuar bashkatdhetarëve ortodoksë të pasur dhe të mësuar në Shqipëri, në të cilën formuloi për herë të parë kërkesat në fushën e kulturës për lëvizjen tonë kombëtare, duke i dhënë përparësi mësimit të gjuhës amtare dhe ngritjes kulturore që do të shërbenin për ta radhitur popullin tonë krahas popujve të tjerë të qytetëruar. Kultura, sipas N. Veqilharxhit, mund të fitohet vetëm me anë të gjuhës amtare. Ai e kupton se nga i vjen rreziku shqiptarëve. Duke qenë iluminist, edhe në këtë qarkore shtron nevojën se cilat do të ishin kërkesat për popullin tonë. Në këto momente ishte e domosdoshme që të rrisnim dijet tona, ta shkruajmë gjuhën shqipe. Për këtë ai shkruante: "Ato kombe që mbetën në padije u shëmbellejnë thjesht skllevërve… këto vetëm atëherë do të mund të dalin nga gjendja e turpshme e mjerimit kur do të fillojnë të lërojnë gjuhën e tyre kombëtare, mirëpo kjo nuk fitohet ndryshe veçse me shkronja të posaçme kombëtare, gjë që është filluar para meje, por që për shkak të përzierjes me të huaj dhe të intrigave të ziliqarëve, të gjitha mbeten pa fryt".
Po në atë vit kemi një letër të gjatë me karakter polemizues që i drejton të nipit të tij Jani Calit, që studionte në Vjenë. Veqilharxhi me një gjuhë të ashpër i drejtohet shqiptarëve dhe të nipit, duke i treguar se cilat do të ishin detyrat e tyre. Me botimin e abetareve nga disa elementë antishqiptarë kishte nisur lufta kundër tij. I nipi, grekoman, që ishte kundër përpjekjeve të Veqilharxhit për çështjen shqiptare, e këshillon xhaxhanë që të mos merret me shqipen se po rrezikonte pasurinë, moralin e jetën. Veqilharxhi në këtë letër i përgjigjet, në mes të tjerash, se padija sjell që të mohohet kombi shqiptar, historia dhe gjuha e tij.
E gjithë letra është një dokument i rëndësishëm që pasqyronte patriotizmin e tij të flaktë të Naum Veqilharxhit, si dhe botëkuptimin e tij

* * *
Vepra e tij nuk ishte e gjerë dhe voluminoze, por me vlerë, si abetaret dhe në mënyrë të veçantë parathënia e botimit të dytë të "Ëvetarit", Qarkorja dhe letra dërguar Jani Calit janë dokumente me vlerë historike për atë periudhë.
N. Veqilharxhi mbetet një nga figurat më të rëndësishme të kulturës sonë të gjysmës së parë të shekullit XIX që kontribuoi për lëvizjen tonë kombëtare për çlirim nga Turqia.

shqip.

[Xhuxhumaku]

Thimi Mitko: Dokumentet e polemikës me historianin grek Panajot Aravantinoi

» Dërguar më: 21/06/2009 - 14:42

Arben LLALLA

Në Egjipt nga Shek.XIX dhe nga mesi i Shek.XX ka ekzistuar një komunitet i madh shqiptarësh, të cilët kanë luajtur një rol të rëndësishëm në lëvizjen e Rilindjes Kombëtare. Shqiptarët e parë në Egjipt kanë ardhur nëpërmjet Perandorisë Osmane si drejtues ushtrie dhe ushtarë. Kolonia shqiptare u forcua shumë në kohën e sundimit të Mehmet (Aliu) Pash Kavallës në vitet 1805-1848. Shqiptarët në Egjipt kanë qenë shumë aktivë në drejtim të çështjes shqiptare. Në vitin 1903, Fan Noli shkon atje për të punuar si mësues në një shkollë greke dhe u njoh me disa atdhetarë shqiptar që e bindën që të shkonte në Amerikë duke i paguar dhe harxhet e udhëtimit. Mbledhësi i madh i Folklorit shqiptar Thimi Mitko e zhvilloji pjesën më të madhe të veprimtarisë së tij në Egjipt. Po ashtu vepruan edhe shkrimtar dhe poetë të më vonshëm si Andon Zako Çajupi, Filip Shiroka, Aleksandër Xhuvani etj. Atje u themeluan disa shoqata dhe janë botuar gazeta, libra dhe broshura të ndryshme që luajtën një rol të madh në zhvillimin e gjuhës shqipe dhe ngritjen e nivelit të vetëdijes kombëtare. Gazetat që u botuan vetëm në Kajro ishin: “Toska”, “Besa”, “Sëpata”, “Shkreptima” etj.
Pra me Egjiptin lidhet shumë figura të shquara shqiptare që kanë vepruar në këtë vend. Por për fat të keq në ditët tona Kolonia shqiptare e dikurshme është zhdukur, ka mbetur vetëm në kujtesën e historisë sonë.

Polemikat e Thimi Mitkos

Në histografinë shqiptare na mungojnë shumë biografi të njerëzve të shquar që kanë dhënë një kontribut të madh në çështjen kombëtare. Ka mungesë të qyteteve ku kanë lindur, familjet nga vinin dhe trashëgimtarët e tyre. Mendoj se ka ardhur koha që studiuesit tanë duhet të punojnë nëpër arkivat e huaja dhe të kërkojnë për të gjetur sa më shumë të dhëna për këta atdhetarë dhe për kombin shqiptar. Vendi fqinji me Shqipërinë, Greqia fsheh shumë dokumenda që kanë lidhje me shqiptarët dhe Shqipërinë. Në arkivat greke mund të gjinden shumë libra, gazeta, broshura që janë botuar në gjuhën shqipe dhe greke në shek.XVIII-XIX, të cilat tregojnë për gjuhën, historinë tonë kombëtare që nga koha e Aleksandrit të madh e deri më sot. Nga kërkimet e mia nëpër këto arkiva kam ndeshur me qindra libra të autorëve grek që shkruajnë për shqiptarët si trashëgimtarë të Pellazgëve, Pirros dhe Aleksandrit të Madh. Ndoshta ky sinqeritet i shumë shkrimtarëve grek të shekujve të kaluar ka bërë që shteti i tyre t’i fshehë ose ti zhduki këto libra me vlera të mëdha. Por megjithatë ka nëpër bibliotekat private dhe universitare libra të ruajtura me kujdes që lidhen me shqiptarët dhe Shqipërinë e hershme që u kanë shpëtuar “konservimit të zhdukjes”. Ndër shumë libra, broshura dhe gazeta të shek.XVIII-XX që kam gjetur në arkivat greke, ka edhe materialet që lidhen me aktivitetin e Thimi Mitkos. Janë faqe të gazetës “PANDORA”“(ÐÁÍÄÙÑÁ)ku shkrimtari shqiptar polemizon me historianin grek Panajot Aravantinoi, i cili bënte shtrembërime historike për qytetin e Korçës dhe zonën për rreth saj. Një pjesë e kësaj polemike është botuar në veprën e Thimi Mitkos “Bleta Shqiptare”, 1981, Tiranë. Por për fat të keq përgatitësit e veprës nuk kanë botuar qoftë edhe një faksimile të gazetës greke “Pandora” ku janë botuar shkrimet e Mitkos për ta paraqitur veprën më të pasur dhe të besueshme. Po ashtu në Historinë e letërsisë ku shkruhet për Thimi Mitkon nuk janë faksimilet e gazetës greke në fjalë. Prandaj e pashë të udhës të nxjerr nga arkiva e gazetës greke “Pandora” (në të vërtetë ka qenë revistë jo gazetës si na e kanë paraqitur në veprën e Th.Mitkos) e cila u themelua më 12 dhjetor 1849 dhe doli në qarkullim në prill të 1850, dy herë në muaj. Kjo revistë u botua deri në vitin 1872 dhe e përgatisni Nikolao Dragumi (që ishte arvanitas), Kostandin Paparigopulo, Aleksandro Riyo Ragapi, Kristo A. Duka.
Pra, në faqet e kësaj reviste Thimi Mitko ka dhënë një kontribut të madhe duke botuar shkrimet e tij për të vërtetën e Korçës dhe Maqedonisë së atëhershme. Gjatë kërkimeve nuk munda të gjej pjesën e fundit të vazhdimit të polemikës së Thimi Mitkos me historianin grek Panajot Aravantinoi. Ndoshta ajo pjesë nuk u botua asnjëherë për arsye të ndryshme, por pjesa më e madhe e pa dritën e botimit për të sqaruar më mirë lexuesin grek të atyre viteve që ushqeheshin me keqinformime për fqinjët e tyre, që ende ishin nën pushtimin osman. Titulli i shkrimit të Mitkos është “Shënime mbi Maqedoninë dhe Korçën” (ÐÅÑÉ ÔÇÓ ÅÍ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁ, ÊÏÑÉÔÓÁÓ). Këto shkrime janë botuar në veprën e Mitkos, por pa asnjë shënim mbi revistën “Pandora” dhe faksimile. Interesant është fakti se shkrimet e Thimi Mitkson për Korçën u botuan dy në vitin 1859 dhe dy pas 8 viteve më 1867. Mendoj që në stafin e revistës greke “Pandora” për botimet e shkrimeve të Mitkos duhet të ketë ndikuar ndonjë nga punonjësit e brendshëm sepse shkrimet janë botuar me emrin anonim “Një nga pajtimtarët”. Në ato vite ka qenë e vështirë për të mbrojtur çështjen shqiptare në shtypin grek për arsye se sapo ishte hedhur projekti për realizimin e Greqisë së Madhe (MEGALO IDHEA) më 1850. Në programin e “MEGALO IDHESË” mbretëria e Greqisë donte të përfshinte brenda saj të gjithë ortodoksit e Ballkanit dhe të Azisë së Vogël. Greqia kërkonte kufirin me Shqipërinë deri në Lumin Shkumbin. Një pjesë e këtij projekti u realizuan në vitet 1912-1914 me marrjen e qyteteve të Artës, Janinës, Prevezës dhe Konicës.

Shoqëria “VËLLAZËRIA SHQIPTARE” në Egjipt

Më 22 mars të vitit 1890 vdes Thimi Mitko në qytetin Beni Suef. Ai ishte vendosur në fillim të viteve 1860. Në Beni Suef kanë jetuar dhe punuar në përgjithësi shqiptarët që ishin me origjinë nga zona e Korçës dhe Pogradecit. Gjatë kërkimeve gjeta statutin e shoqërisë “Vëllazëria Shqiptare” inicialet e njërit nga atdhetarët shqiptarë që ka vepruar në qytetin ku vdiq Mitkoja. Bëhet fjalë për K. E. Mitko, njërin nga themeluesit e shoqërisë “Vëllazëria Shqiptare” në Egjipt. Ndoshta iniciali K., tregon emrin Kosta dhe E., Efthimio. Thimi Mitko në të vërtetë emrin e pagëzimit e kishte Efthimo, por ai ashtu si Fan Noli parapëlqenin të njiheshin me emrat që nuk tregoni kuptimësi greke si Efthimio-Thimi, Theofan Mavromati-Fan Noli. Në këmbimet e letrave me De Radën, Jovan Mitkon, J.U. Jarniku, Fr. Krispi, e Italisë Thimi Mitko emrin e tij e shkruante E. Mitko, ndërsa në letrat që u ka dërguar Kristo Zhapës, Th. Kreit, K. Kristoforidhit, me Th. Mitko. Ka mundësi K. E. Mitko të jetë djali i madh, Kosta Mitko.
Shoqëria “Vëllazëria Shqiptare” në Egjipt në rregulloren e saj mban datën e themelimit 1 maj 1894, në Beni-Suef. Kryetar i kësaj shoqërie ishte zgjedhur I. A. Bakllava, nënkryetar N. Dhuci, arkëtar Marko M. Marku, sekretar K. E. Mitko dhe anëtarë të tjerë të Këshillit drejtues ishin M. Dhimitriu, X. Vito, P. E. Plluska.
Qëllimet kryesore të kësaj shoqate ishin të ndihmonin shqiptarët në Egjipt dhe në Shqipëri, për ruajtjen e traditave kulturore kombëtar dhe gjuhën shqipe. Anëtarë i kësaj shoqate mund të bëhej çdo shqiptar i lindur në Egjipt dhe jashtë tij, pa dallim feje dhe krahine. Duke bërë një kërkesë që ia dorëzonin kryetarit dhe 20 franga me dy këste. Po të refuzohej anëtarësimi kërkuesi nuk kishte të drejtë të kërkonte arsyet e refuzimit të kërkesës. Anëtarët rregullisht duhet të paguanin 10 franga në vit kuotën e anëtarësimit. Shoqëria pranonte dhe dhurata në të holla, të cilat pranoheshin me një kërkesë nga dhuruesi dhe me argumentet se si duhet të përdoreshin këto të holla. Shoqëria ishte jo politike dhe punonte që shqiptarët të kishin vendin që u takonte në Egjipt si një diasporë e madhe që ishin.

milosao.

[Xhuxhumaku]

Pepo, historiani që bllokoi grekët në Konferencën e Paqes

» Vendosur: 04/11/2009 - 08:56
•

Ferdinand Dervishi

Gusht 1946. Atmosfera e krijuar në Konferencën e Paqes në Paris ishte bërë e vështirë për delegacionin shqiptar. Grekët, të mbështetur kryesisht nga britanikët, kishin marrë revanshin në akuza. Politikisht mëshonin që Shqipëria të rreshtohej në listën e shteteve agresore, apo fashiste të Luftës së Dytë, ndërsa në një tjetër nivel takimesh, një grup historianësh të tyre rreshtonin argumente për të pastruar fushën e kundërshtive me qëllim që shteti i tyre të shtrinte kthetrat në drejtim të Vorio Epirit. Kështu, teksa politikanët e rinj komunistë shqiptarë përpiqeshin tu mbushnin mendjen fuqive fituese të luftës se vendi i tyre ishte viktimë e agresionit fashist, në një sallë të veçantë, nën mbikëqyrjen e drejtuesve të saj, historianët grekë dhe shqiptarë, ishin përplasur edhe më fort mes tyre me argumente dhe kundërargumente për përkatësinë tokësore të Vorio Epirit. “Është tokë greke. Që të gjitha gërmimet arkeologjike në Apoloni apo edhe në vende të tjera e vërtetojnë këtë. Aty janë gjetur me shumicë shkrime të vjetra në greqisht, monedha të vjetra greke...”, ishte pretendimi më këmbëngulës i grekëve. “Atëherë në bazë të kësaj logjike ju, grekëve, edhe francezët duhet t’ju japin edhe Parisin, duhet t’ju japin edhe këtë sallë ku ne po flasim, pasi në disa kisha të vjetra, jo shumë larg nga këtu, ka pllaka me mbishkrime në greqisht, por edhe monedha të vjetra greke...”, kishte qenë kundërpërgjigjja më e fortë dhe shkatërruese e një historiani shqiptar që fliste një frëngjishte të rrjedhshme. Pikërisht në këtë pikë ishte thyer keqas revanshi i historianëve grekë. Historiani shqiptar që i kishte sulmuar në këtë mënyrë ishte Profesor Petraq Pepo, i laureuar për histori në Francë dhe njëkohësisht pedagog në Liceun e Korçës e Normalen e Elbasanit, një personazh i mbetur me dëshirën e tij larg publicitetit, porse krejt solid dhe me përmasa të pazakonta në memorien e atyre që patën fatin ta njihnin nga afër.

Rrëfimi i të birit

“Unë jam njeriu që jam munduar të mbledh copëzat e historisë së jetës së tim eti. Natyrisht që nuk i kam nga vetja, por që të jeni të sigurt se nuk i ekzagjeroj, për çdo rast po ju them edhe emrin e personazhit që i konfirmon”, nis rrëfimin për të atin mjeku Leonidha Pepo, i biri i historianit të shquar, Petraq Pepo. Ndërsa të vërtetat apo historitë që rrëfen, flasin për një personalitet të fortë, për një njëri që i thoshte burgut hapu, apo e çonte të ardhmen në greminë, sa herë që bëhej fjalë për të mos ndryshuar bindjen e vet. Me pak fjalë pjesë e një race njerëzore që tashmë rezulton e zhdukur.
Ato që nuk harrohen nga njeriu dhe historiani Petraq Pepo nisin në një takim të vitit 1940 në Pallatin e Brigadave, ku Francisko Jakomoni, mëkëmbësi në Shqipëri i Mbretit Viktor Emanueli i III, kishte thirrur ajkën e intelektualëve shqiptarë. Qëllimi i këtij takimi të organizuar nga Jakomoni ishte tentativa për të kaluar në anën e fashizmit e sa më shumë intelektualëve shqiptarë, ose thjesht një seancë demagogjie në favor të “të mirave” që po sillte fashizmi në Shqipëri. Por përfund fjalimit të mëkëmbësit të Mbretit, në një kohë kur në sallë kishte rënë heshtje varri, çohet në këmbë dhe merr fjalën pikërisht historiani Petraq Pepo, në atë kohë mësimdhënës në Normalen e Elbasanit. “Kujt i tregoni ju se çfarë është fashizmi! Kujt i thoni ju se fashizmi çliroi Shqipërinë? Trupat tuaja ushtarake në vendin tonë thonë vetëm pushtim, fashizmi nuk sjell ndërtim, por robëri”, ishin pak a shumë fjalët e profesor Pepos që kishin trazuar shumëkënd.
“Misto Treska ish-diplomat, përkthyes dhe publicist i njohur më ka rrëfyer këtë moment. Sipas tij, pas ndërhyrjes së babait, e gjithë salla ngriu. Ndërsa disa nga miqtë, të frikësuar për fatin e tij të mëtejmë, e këshillonin me zë të ulët që të hiqte dorë”, rrëfen Leonidha, i biri i Profesor Pepos.
“Ngelëm të gjithë si hunj. Nuk e kuptuam ku e gjeti atë guxim”, kishte qenë përshtypja e një tjetër shqiptari të shquar, Aleks Budës, aty i ftuar.
“Një ditë më pas babait i hodhën prangat dhe e internuan në Itali”, vazhdon rrëfimin i biri. Por kalvari me pushtuesit italianë i profesor Pepos nuk merr fund as pas 2 vitesh internim, sepse në 1943 ai arrestohet sërish dhe mbyllet në kampin e përqendrimit të Porto Romanos në Durrës. “Të dhëna për këtë që po them gjenden në librin e diplomatit dhe gazetarit, Ylli Poloska, me titull ‘Në skëterrën fashiste”, përmbyll këtë histori i biri i Profesorit të historisë duke përsëritur se i ati në çdo kohë kishte qenë një guximtar i pandreqshëm, apo më saktë një besnik i verbër i bindjeve të tij.

Konferenca e Paqes

Një tip i tillë përzgjidhet edhe nga krerët komunistë të vendit, së bashku me Aleks Budën, si konsulent në Konferencën e Paqes, që u zhvillua në Paris më 1946. Profesor Pepo i kishte dhënë mësim, mes të tjerëve, edhe Enver Hoxhës në Liceun e Korçës dhe nuk është çudi të ketë qenë përzgjedhje e tij. Në Konferencë beteja vendimtare parashikohej të ishte me grekët, të cilët tentonin rreshtimin e Shqipërisë në anën e shteteve agresore e bashkëpunëtore të fashizmit. Fqinjët e jugut ishin përgatitur më së miri me argumente, duke synuar që në këtë konferencë të tentonin ndryshimin e kufijve shtetërorë, pra aneksimin e Vorio Epirit. Shpatën e kishte marrë në duar Kryeministri grek, Kostantin Kaldaris. Ai lëshon një sërë akuzash e argumentesh të mirëstudiuara për efektin që mund të bënin. Sipas tij “më 1907 kryeministri grek Teotokis dhe ai shqiptar, Ismail Qemali, kishin nënshkruar një traktat që i linte Greqisë Vorio Epirin??? Por edhe SHBA (Senati), sipas tij, njihnin karakterin helenik të Epirit të Veriut dhe rekomandonin bashkimin me Greqinë”. Ndërsa në një tjetër seancë Kaldaris lëshon një tjetër broçkull. Thotë se “partizanët shqiptarë që luftuan për çlirimin e Shqipërisë ishin grekë dhe luftonin për bashkimin e atdheut të tyre... se 28 mijë dëshmorët e Shqipërisë ishin vorioepiriotë...” Më tej i njëjti, për të mbrojtur akuzat e veta ndaj shqiptarëve, nxjerr një faksimile të gazetës shqiptare “Tomorri”, të vitit 1940, që kishte në faqen e parë me germa të mëdha një thirrje publike të antizogistit Omer Nishani: “I bëj thirrje popullit shqiptar të futet në Partinë Fashiste. Ky njeri, ky fashist, është tani President i Shqipërisë”, tha dikur Kaldaris triumfues, duke tundur në ajër origjinalin e gazetës. Një çast më pas, pa e lënë atmosferën të ndryshonte, Kaldaris nxjerr edhe një tjetër faksimile duke vjellë helm: Po ju rrëfej edhe se cilin kanë Shef të Shtabit të Ushtrisë. Shikoni këtë urdhër të lëshuar nga Spiro Moisiu, në kohën që ka qenë Komandant i Batalionit ‘Tomorri’. Këtu është një urdhër sulmi. Thotë: Në orën 12:30 të sulmohet territori grek. Ky njeri, që është tani në krye të ushtrisë shqiptare, ka vrarë e prerë deri në Kostur...”
Në këtë situatë të pashpresë të krijuar, barrën kryesore të sulmit e mban politika, moslëshimi pe nga delegacioni shqiptar i kryesuar nga Enver Hoxha, komunikimi i tij mbresëlënës me mediat, por gjithsesi kthesën e bën ndihma e vendeve aleate të Bllokut Komunist të Lindjes. Për shembull, delegati jugosllav, Moshe Pijade, anëtar i Byrosë Politike të P.K. Jugosllave, me origjinë izraelite, kishte gjetur argumente shkatërruese kundër grekëve. “Jam këtu t’ju bëj me dije deri ku shkon agresiviteti grek ndaj shqiptarëve. Grekët ndjekin një politikë karakteristike të monarkive ballkanike. Këto ditë na kanë bërë propozime për të ndarë Shqipërinë mes Greqisë dhe Jugosllavisë, Madje propozimi na është bërë drejtpërdrejt nga zoti Kaldaris”, ishte deklarimi i Pijades, që i la të gjithë pa frymë. Ndërsa vulën, apo humbjen përfundimtarëve të grekëve në këtë betejë e firmosin pikërisht dy historianët shqiptarë, Petraq Pepo dhe Aleks Buda. Të cilët dërmojnë me argumente logjike e shkencore kolegët grekë. Pepo rrëzon argumentet greke për Vorio Epirin duke shkoqitur se nuk kishte asnjë lidhje mes mbishkrimeve apo antikave greke, të gjetura në brendësi të territorit shqiptar, me pretendimet për Vorio Epirin. Se ato, reliket apo mbishkrimet, nuk tregonin më shumë se shkëlqimin e epokës greke, po aq sa e tregojnë edhe të njëjtat shenja të lënë në territorin shqiptar nga kultura romake. Gjithsesi batuta e Pepos: “Atëherë në bazë të kësaj logjike ju, grekëve, edhe francezët duhet t’ju japin Parisin meqë edhe këtu ka mbishkrime greke”, ka mbetur në opinionet, por edhe mediat e kohës, si kulmi i një debati të fituar me zgjuarsi. Sepse e gjithë lufta bëhej që opinioni në Konferencë, por edhe ai francez e botëror, i informuar përmes mediave, të kthehej në favor të Shqipërisë dhe këtij qëllimi iu arrit. Përfundimisht Shqipëria u rreshtua në krah të shteteve fituese të Luftës së Dytë dhe njëkohësisht historia dëshmon se grekët dështuan në të gjitha tentativat e tyre.
I pabinduri
Pas çlirimit Profesor Petraq Pepo kryesisht mbetet një studiues i historisë në Institutin e Historisë pranë Akademisë së Shkencave. Ai firmos një varg punimesh që të gjitha të klasit të lartë, si dhe një numër librash po mbi historinë. Por, edhe pse jeton në një shoqëri që kishte nisur me hir e pahir t’i bindej diktatit të plotë të komunistëve në pushtet, Profesor Pepo mbetet i njëjti, i papajtuari i madh me çdo shfaqje harbutërie.
“Im atë ka shkruar një libër për atdhetarin Themistokli Gërmenji. Por ky libër nuk u botua kurrë, sepse babait iu kërkua që të ndërhynte në tekst. Kjo sepse në atë kohë Enver Hoxha kishte shpallur Haxhi Qamilin si hero popullor. Ndërkohë në librin e tim eti dokumentohej kundërshtia e Gërmenjit me idetë e Haxhi Qamilit. Por babai e hodhi tej dorëshkrimin, duke preferuar që ai më mirë të mos botohej, sesa të ndërhyhej për ndryshimin e së vërtetës, apo historisë. Këtë dorëshkrim unë e ruaj të paprekur, siç ma ka lënë im atë dhe së shpejti do e çoj për botim”, rrëfen Leonidha. Por historitë e profesor Pepos janë edhe më grishëse se kaq. Kolegët e tij kujtojnë një moment kur Profesori i është kundërvënë vetë Kryeministrit Mehmet Shehu. “Gjatë gjithë jetës im atë ka mbetur besnik i bindjeve të veta. Nuk është thyer kurrë. Kolegët e tij më kanë treguar një situatë të pazakontë të krijuar në Elbasan në rastin e përkujtimit të 50-vjetorit të Normales, ku merrte pjesë edhe Kryeministri Mehmet Shehu. Në një ndërkohë, një studiues i njohur, që kishte marrë fjalën, i thur elozhe Luigj Gurakuqit, drejtorit të parë të Normales. Por duket këto lavde Mehmetit nuk i pëlqejnë. Ai ndërhyn brutalisht duke përbaltur Gurakuqin e treguar me gisht duke barazuar me heroin një drejtor pasardhës të Normales, që ishte shpallur Hero i Punës Socialiste. Në këtë kohë kolegët thonë se babai nuk ka duruar duke kërkuar të marrë fjalën. Një moment kur të gjithë i thoshin të kishte kujdes, të mos dilte të fliste, të mos i kthehej kundër Mehmet Shehut. Por për çudinë e të gjithëve ai, si dukur përballë Jakomonit, e kundërshtoi Kryeministrin e shqiptarëve, por këtë radhë për çudinë e të gjithëve nuk u ndëshkua. Sepse e njihnin që të gjithë si ‘kokë më vete”, përmbyll rrëfimet më pikante për të atin, i biri, mjeku Leonidha Pepo.


“Im atë shoqëroi të famshmin Oprandi në majë të Tomorrit”

Ferdinand Dervishi

Në dimrin e 1939, vitit të mbrapshtë për shqiptarët, banorët e rrëzë malit të Tomorrit, të njëjtit mal që përmendet në Iliadën e Homerit, duhet të kenë kundruar me kërshëri të zgjatur dy alpinistë të ngarkuar si kuaj. Njëri italian dhe tjetri shqiptar, të dy mustaqellinj, të dy të sertë e kokëshkretë, të vendosur të ngjiteshin në majë. Në majë të Tomorrit, malit që shërbente, apo ende shërben, si stacion i ecejakeve të perëndive, apo si vendçlodhje e përkohshme në autostradat e tyre qiellore. Italiani, që tymoste duhan me llullë, si ta kishte pjesë të pandarë të portretit, ishte i famshmi Giorgio Oprandi, piktor që në atë kohë kishte sigluar emrin si i pavdekshëm në historinë e artit italian dhe jo vetëm. Një vlerësim i vulosur përfundimisht pas prezantimit më 1917 të tablosë “Alpini duke vdekur - L’alpino morente”, që paraqiste një ushtar të qëlluar për vdekje, i përqafuar në këtë moment të fundit të jetës nga figura fluide e një femre. Një punim që rrëfen tragjedinë e ushtrisë italiane në llogoret e Luftës së Parë Botërore. Tjetri, shqiptari, ishte historiani i njohur Petraq Pepo, që nuk mbetej asnjë hap më pas në vlera përballë mikut të përtejdetit. Profesori i historisë, laureuar në Francë, pak muaj më pas do kundërshtonte publikisht Francisko Jakomonin, mëkëmbësin në Shqipëri të Mbretit Viktor Emanueli III, duke e ditur që për këtë shkak do përfundonte në burg, i njëjti më 1946, gjatë zhvillimit të Konferencës së Paqes në Paris, ballë për ballë e drejtpërdrejt, do të hidhte në kosh me argumente pretendimet e historianëve grekë për Vorio Epirin e të tjera të ngjashme.

“Oprandi u shoqërua nga im atë”

“Giorgio Oprandi u shoqërua nga im atë në udhëtimin e tij drejt Beratit me destinacion përfundimtar malin e Tomorrit”, shqipton fjalët e para të historisë së panjohur, Leonidha, mjek kardiolog, i biri i Profesor Petraq Pepos. Sipas rrëfimit të mjekut, që në atë kohë ende nuk kishte ardhur në jetë, por që rizgjon nga memoria tregimet e të atit, piktori i famshëm italian kishte mbërritur në Shqipëri në kohë dimri. Periudhën e qëndrimit, pra dimrin, e pohojnë edhe autorë italianë që kanë shkruar pjesë të biografisë së Oprandit, madje kjo kohë e tij në Shqipëri fiksohet në këmbimin e viteve 1939-1940.
“Oprandi kishte ardhur në Tiranë me qëllim për të vizituar Shqipërinë, sidomos kishte fiksim zonën e Tomorrit. Nuk jam fort i ftilluar të them se si u poq me tim atë, por saktësisht di se përse Oprandi u bë bashkë më të në udhëtim. U bënë bashkë sepse im atë ishte njohës i mirë edhe i gjuhës italiane, sepse ishte historian i laureuar në Francë dhe sepse kishte edhe ai hobi udhëtimet, sidomos rrëshqitjet me ski. Ndërsa koha kur janë ngjitur në Tomorr ka qenë në dimër. Sepse kanë shkuar që të dy të pajisur me komplete skish. Im atë ishte një biçim manjaku për takëmet e sportit, sidomos të skive, të cilat unë i kam ruajtur, madje janë në gjendje perfekte”, rrëfen Leonidha, edhe ky në gjurmë të së atit, një udhëtues e skiator i thekur. Që të bëjë të plotë mbushjen e mendjes, Leonidha zbret në qilarin e shtëpisë dhe nxjerr prej andej skitë e vjetra të drunjta, por të mirëmbajtura të së atit, që janë të markës “Everest”, një palë doreza po aq të vjetra, prej bambuje, një çantë “me samar” me kafaz metalik që përshtatet me formën e kurrizit si dhe një thikë gjahu. Që të gjitha të prodhimit të para vitit 1940, apo ndryshe, rreth 70-vjeçare. “Kam shkuar gjithandej për ski me kompletin e vjetër të babait dhe profesionistët, qoftë edhe në vendet fqinje, në Mal të Zi, për shembull, kanë kërkuar, pa sukses, të mi blejnë”, përforcon Leonidha kureshtinë për sendet e vjetra të së atit.

Piktura dhuratë

Kështu dy udhëtarët e rrallë për vendin dhe kohën janë nisur për të eksploruar Tomorrin, malin e shenjtë. Italiani për të shuar kureshtjen, por edhe për të skicuar apo edhe peneluar pamje të natyrës që është treguar zemërgjerë me bukuritë e kësaj zone, ndërsa tjetri, shqiptari, për të plotësuar në terren njohuritë e tij për historinë, për sport, por edhe për ta nderuar duke e shoqëruar artistin nga përtejdeti. Leonidha nuk di të thotë më shumë hollësira, por që të vërtetojë këtë udhëtim katërçipërisht, tregon me gisht në murin e shtëpisë së tij një tablo në vaj që paraqet malin e Tomorrit, jo më e madhe se 50 me 40 centimetër, duke shpjeguar se ajo është dhurata që piktori i shquar italian, Oprandi, i bëri të atit pasi u kthyen nga udhëtimi në zonën e Beratit. Me penelata të thjeshta, piktori ka sjellë ekzaktësisht pamjen e këndvështruar nga perëndimi në lindje të malit të Tomorrit, që është i zbardhur nga bora. Ngjyrat e përdorura me kurnacëri janë më tepër jeshilja, e bardha dhe e kaltra, ndërsa kafja është lënë të plotësohet nga kanavaca e paprekur, që në këtë rast është krejt çuditshëm kompensatë druri e thjeshtë. Përfund tablosë është nënshkrimi i njohur i piktorit të madh, G. Oprandi. Piktura e ruajtur në gjendje të shkëlqyer konsiderohet si vlerë e patjetërsueshme dhe e trashëgueshme e familjes Pepo. Ndërsa historia italiane e artit nënvizon se në vitin 1941, piktori i madh Giorgio Oprandi, para se të mbyllej në vetvete për shkak të fashizmit, ekspozoi në Romë disa punime të frymëzuara nga personazhe e kostume popullore shqiptare.

panorama.