Sot kujtojmë......

[Gordon Freeman]

DOM DEDË PLANI

Lindi në Shkodër, më 21 janar 1891.

Shkollën e mesme e kreu në Seminarin Papnor të Shkodrës, kurse teologjinë në Insbruk (Austri).

U shugurua meshtar në Primiz (Austri) më 3 gusht 1919.

Pas shugurimit të tij meshtarak u rikthye në atdhe.

Ishte i mirë dhe i zellshëm. U arrestua në vitin 1947 në Rrenc (Shkodër).

Vdiq ndër tortura para se të gjykohej, më 30 prill 1948.

[Gordon Freeman]

FRANO GJINI

Frano Gjini lindi më 1886 në Shkodër, Shqipëri - vdiq më 11 mars 1948 në Shqipëri - filozof dhe teolog shqiptar.

Imzot Frano Gjini lindi në familjen e Pjetër (Tuke) dhe Drande Gjini. Mësimet e para dhe të mesme i kreu në Shkodër ë koëegjin Saverjan i eterve Jezuit ndërsa studimet e larta për Filozofi dhe Teologji i kreu në Romë, Italiku u shugurua meshtar.

Imzot Gjini shërbeu si prift në Laç të Kurbinit, Vlorë, Durrës ku edhe u shugurua ipeshkev ndërsa më 1932 u emërua abat i Mirditës. Gjatë kësaj kohe Imzot Gjini përvetsoi disa gjuhë dhe predikonte fenë në këtë mjedisë në moton "Fe Atdhe". Më 1945 Selia e Shejtë e emeron Zëvendës delegat Apostolik në vend të delegatit Apostolik Leone Nigris. Gjatë kësaj kohe ai mbronte interesat e komunitetit katolik shqiptar në Shqipëri e cila në këtë kohë qeverisej nga komunistët.

Për veprimtarin e tij Imzot Gjini arrestohet më 18 nëntor 1946 me akuzat a.) Agjent i Vatikanit dhe i Anglo-Amerianëve) Bashkëpunëtor me një grup klerikësh Françeskanesh si At Mati Prendueshi, At Çiprian Nika etj. që kishin ndermarre futjen ne kishen Françeskane e mëfsheh ”armë” me qëllim për të organizuar kryengritje ndaj rregjimit.

Imzot Gjini akuzat e ngritura nga regjimi nuk i pranoi dhe më 11 mars 1948 pas 16 muaj hetusie ai pushkatohet.

[toni77_toni]

Kujtojmë; Imzot Gjon Nikollë Kazazi, në 258- vjetorin e vdekjes!

Imzot Gjon Nikollë Kazazi lindi në Gjakovë, më 1 janar 1702. Mësimet e para i mori në vendlindje, ndërsa studimet teologjike i filloi në Kolegjin Ilirik të Shën Pjetrit, i vazhdoi në Kolegjin e Shën Palit në Fermo e i kreu ne Kolegjin Ilirik të Loretos, ku studioi gramatikë, retorikë e filozofi.

I nisi studimet kur ishte djale i ri, 18 vjeç; i kreu në vitin 1727, kur mori edhe titullin doktor në filozofi e teologji. Po atë vit u shugurua meshtar. 41 vjeç do të shugurohej ipeshkëv i Shkupit. Sapo u kthye, kryeipeshkvi Mikel Suma, e emëroi misionar ne Prizren. Më pas kaloi nga Prizreni ne Gjakovë, për shërbim baritor, të cilin e kreu se bashku me dom Anton Teodorin.

Me që dallohej per zgjuarsi dhe aftësi te veçantë, imzot Suma e emëroi dom Gjonin vikar të përgjithshëm.

Pas largimit të imzot Mikel Sumës nga kryeipeshkvia e Shkupit, ishte Gjon Kazazi ai që e drejtoi atë kryeipeshkvi nga viti 1737. Me propozimin e Imzot Vinçenc Zmajeviqit, Kazazi u emërua vizitator apostolik i kryeipeshkvisë së Sofjes dhe ipeshkvisë së Nikopolit, në Bullgari. Me 23 shtator 1743, Papa Benedikti XIV e emëroi imzot Gjon Nikollë Kazazin kryeipeshkv i Shkupit. Palion e mori në Romë, me 16 dhjetor 1743.

Gjatë qëndrimit në Romë, në vitin 1743, imzot Kazazi zbuloi ne Bibliotekën e Propagandës Fide të vetmin ekzemplar të ruajtur deri më sot të ‘Mesharit’ të dom Gjon Buzukut, botuar ne vitin 1555. Po atë vit, 1743, botoi edhe katekizmin e tij: "Breve Compendio della Dottrina Cristiana tradotta in lingua Albanese per l'utilitŕ, e istruzione dei Fanciulli di quella Nazione. Da un Nazionale del Regno di Servia Alunno della S. Congregazione" shtypur ne Romë nga "Stamperia della S. Congregatione de Propaganda Fide."Kryeipeshkvi Gjon Kazazi shkoi disa herë në Romë për vizitë "ad Limina Apostolorum". Pranë Varreve të Apostujve u gjunjëzua për herë të fundit në vitin 1750 Kryeipeshkvi i Shkupit vdiq me 5 gusht te vitit 1752, duke lënë gjurmë të pashlyera ne historinë e Kishës shqiptare, si bari e edukator i klerit; e të albanologjisë, si zbulues i parë i librit më të vjetër të shtypur, që njihet deri me sot, Mesharit të dom Gjon Buzukut. Ndërroi jetë më 5 gusht të vitit 1752.

[toni77_toni]

Më 18 gusht përkujtojmë shën Florin e shën Laurin, martirë të Dardanisë!

Më 18 gusht kalendari Kishtar perkujton Martirët e Ulpianës afër Prishtinës: Shën Florin e Laurin.

Kisha katolike përkujton me 18 gusht dy shënjtorë, që derdhën gjakun për Krishtin në trojet shqiptare: e kemi fjalën për Shën Florin e Shën Laurin, nga qyteti i Ulpianes në tokën e Dardanisë, Kosova e sotme.

Tradita dymijevjeçare e krishterimit nder Shqiptar, nuk mund te mos i falte banoreve te ketyre trevave ne shekuj edhe shenjtoret vendas, ose ungjillezues te trevave ku banojne sot shqiptaret. Dy prej tyre i kremtoi sot Kisha universale: jane Shen Flori e Shen Lauri:

Per t’i njohur me mire figurat e tyre po kujtojme:
Sikurse deshmohet prej burimeve kishtare, Dyrrah-u –Durresi, pati qysh ne vitin 56 nje ipeshkev te shuguruar.

Ne kohen kur Shen Pali shkelte ne Durres, atje nisi sherbimin nje ipeshkev me emrin Cesar, i cili qe nje nga martiret e pare te fese se Krishtit, pra nje nga shenjtoret me te hershem te krishterimit.

I dyte nder shenjtoret e botes iliro-shqiptare eshte shen Ashti (apo shen Asti), gjithashtu peshkop i Durresit, i martirizuar ne vitin 117.

Shen Jeronimi (Hieronymus), nje nga kater dijetaret e medhenje te kishes, qe ne shekullin e 4-t Perktheu “Vulgate-n”, duke i dhene Perendimit te parin tekst te shkrimit te shenjte ne latinisht, ishte nga Stridoni i Dalmacise, vend i banuar nga iliret, gje qe e pohon vete Shenjti ne shkrimet e tij.

Pak a shume ne te njejten kohe, shen Niketa, i njohur edhe me emrin “ shen Niketa i Dardanise “apo “ shen Niketa i Remessiana-s” ( tek sllavet: “sveti Nikita”, kompozoi himnoren e mirenjohur “ Te deum, laudeamus”-“ Ty Zot te lavderojme”. Te pakten qe nga fillimi i shekullit te kaluar, kur britaniku A.E. Burn botoi ne Cambridge (1905) monografine “Niceta of Remessiana”, dihet boterisht se ky shenjtor doli prej botes iliro-shqiptare. Vete shen Niketa shkruan me doren e tij: “Dardanus sum” jam dardan.

Shenjtoret e martire te tjere pasuruan traditen e krishterimit ne Shqiperi duke ardhur prej visesh ku nuk paten mundesi, per shkak te persekutimeve te jashtzakonshme, te perhapnin Ungjillin e Krishtit.

Flori dhe Lauri, ose Floriani dhe Laurini, siç njihen shpesh dy vëllezërit binjakë, erdhën nga vise të largëta në shekullin e 2-të në Dardani, e pikërisht në Ulpiana, afër Prishtinës, ku, me pelqimin e sundimtareve vendas, ngriten një Kishë të krishterë, të cilen ia kushtuan Jezu Krishtit. Jetuan në gjysmen e parë të shekullit të 2-të dhe, kur persekutimi ndaj krishterimit u shtri edhe në trevat ilire, u martirizuan në Kosovën e sotme, duke mbrojtur kështu tokën e të parëve tanë me gjak të derdhur për të deshmuar Krishtin.

Në fillimin e shekullit të pestë, sipas dëshmive të Atëe Zef Valentinit ( 1929), shën Gjon Gojarti kaloi dy vite të vështira në brendësi të Ballkanit, saktësisht në tokën ilire. Një dëshmi e paraqitur një shekull më parë nga greko- shqiptari Nikolaos Mystakidis bën të ditur se Kishës së Laboves perandori Justinian i dhuroi një copë nga druri të shenjtë të kryqit të kryqëzimit të Krishtit dhe një dorëshkrim të artë të shën Gjon Gojaritit.

Tradita e takimit të hapësires shqiptare vashdoi me shekuj. Në veri shën Sergji e Baku; në jug shën Gjon Vladimiri, deri tek shën Kozmai, tregojnë se bota shqiptar e jo vetëm nuk ishte e largët për misionaret e shenjtë, por, madje, u krijonte atyre mjedise zhvillimi a lartesimi për misionin e ungjillëzimit e përhapjen e kulturës. Kjo nuk lidhet vetem me bashkësitë e krishtera, por me bashkësinë shqiptare në tërësi. Për ilustrim po lexojmë të plotë letrën e Ali pashë Tepelenës drejtuar të bindurve të tij, me porosinë për ringritjen dhe ruajtjen e manastirit të shën Kozmait:

“Juve rum te nahijes se Beratit, myzeqare dhe vlleh grabovare, katunde dhe çifliqe. Ju lajmeroj se ja ku vura nje epitrop qe te me ndreqe manastirin e plakut Kozma; ndihmova dhe une me aspra e te ndihmoni dhe ju si t’ju thote dhespoti, me qellim qe te ndreqet ky manastir. Per ata qe nuk do te japin ndihmen e tyre, do te me mbetet hateri dhe pastaj do te paguajne dyfish. Sikunder ju urdheroj ashtu te beni pas ketij vendimi. (Ne Gjirokaster, me 12 shtator 1813” (“Kodiket e shqipresie “, bot i DPA § Unesco-s, Tirane 2003, f.48)

Dijetari austriak, Todor Ippen, shkruan se ne malet e Shqiperise se Veriut dikur shiheshin portrete shenjtoresh te kohes se paleokrishterimit. Kjo nuk eshte provuar dhe as mohuar nga ndonje studiues i mevonshem. Por ne nje permendore tjeter te kultures tradizionale, ne te drejten etnozakonore shqiptare, thuhet rrepte se “shtepia e shqiptarit eshte e Zotit, e mikut dhe e shtegtarit”, shprehje kjo e mirenjohur per te gjithe, por, per fat te keq pa shtojcen: “Kujdes, sepse nuk dihet kush troket ne derë shenjti apo...”.

[simonpjetri]

Atë Zef Pllumi në 3-vjetorin e vdekjes


Me 25 shtator përkujtojmë, françeskanin e shquar shqiptar, atë Zef Pllumi në 3-vjetorin e vdekjes.

>>>At ZEF PLLUMI lindi në vitin 1924, në Malin e Rencit (Lezhë). Në vitin 1931 hyri në kolegjin françeskan të Shkodrës, ku ndoqi ciklin e arsimimit klasik, ku ndër të tjerë pati si mësues At Gjergj FISHTËN, Patër Anton HARAPIN, At Gjon SHLLAKUN. Gjatë viteve 1943-1944 ishte bashkëpunëtori më i ri i revistës Hylli i Dritës dhe sekretar personal i At Mati PRENDUSHIT. Ky i fundit ishte Provincial i françeskanëve në Shqipëri. Në moshën 22-vjeçare, në fund të vitit 1946, u arrestua dhe u dënua nga regjimi komunist me tre vjet burg, të cilat i vuajti në kampet famëkeqe të Bedenit dhe të Orman-Pojanit. Në vitin 1956 u shugurua meshtar. Për 12 vjet shërbeu si meshtar i Dukagjinit, me qendër në Shosh. Në vitin 1967 u arrestua përsëri dhe vuajti për 23 vjet dënimin në burgje dhe kampe të ndryshme.

>>>Me rrëzimin e regjimit totalitar rifilloi meshtarinë tek kisha e Shna Nout në Tiranë (25 dhjetor 1990). Nga viti 1993 rimori botimin e revistës Hylli i Dritës, e cila pati një ndërprerje në periudhën 1997-2003. Në këto vite shkroi dhe botoi trilogjinë “Rrno vetëm për me tregue”, vëllimet “Françeskanët e mëdhenj”, “Frati i pashallarëve Bushatli”, “Erazmo Balneo” dhe “Ut heri diçebamus”. Ndërkohë, megjithë moshën e thyer dhe vështirësitë e shikimit, i ndihmuar nga nxënësit e vet, punoi dhe për botime të tjera. Një ndër nismat e tij vlerëplota ishte dhe ribotimi i kolanës së plotë të veprave të etërve françeskanë, të zhdukura barbarisht nga qarkullimi dhe nga raftet e bibliotekave.

>>>Në vitin 2006 u dekorua me Urdhrin “Nderi i Kombit”, “si përfaqësues të pasurisë kulturore e njerëzore, si një institucion të vërtetë, që i rezistoi regjimeve dhe kohrave më të vështira dhe si simbol i qytetarit të lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane”. Në të njëjtin vit, Ministria e Kulturës e Shqipërisë nderoi At Zef PLLUMIN me çmimin letrar Penda e Artë për trilogjinë e tij me kujtime Rrno vetëm për me tregue.

>>>U nda nga jeta në moshën 83-vjeçare, në Romë, më 25 shtator 2007.

[toni77_toni]

Don Mikeli, mësues i parë i shkolles së parë shqipe ne Kosove!

Në Stubëll mbahet manifestimi fetar e kulturor "Takimet e Dom Mikelit"

Manifestimi i përvitshëm fetar e kulturor “Takimet e dom Mikelit” që u mbajt të shtunën e kaluar në fshatin Stubëll të Kosoves, është një ndër ngjarjet më të rëndësishme që organizohen në komunën e Vitisë dhe një ndër ngjarjet më të rëndësishme edhe për ipeshkvinë e Kosovës, në shenjë të nderimit dhe respektimit të fillimit të punës së shkollës së parë shqipe në Kosovë, hapur në objektin e Kishës së vjetër katolike të Stubllës më 1584 dhe mësuesit të parë të kësaj shkolle Dom Mikel Tarabulluzit.

Qe prifti kosovar don Rrok Gjonlleshaj, ideatori e nismëtari i kësaj ngjarje shpirtërore e fetare,ai i cili më 28 shtator 1991 për herë të parë organizoi “Takimet e Dom Mikelit”, si famullitar i atëhershëm i bashkësisë Kishtare të Shën Jozefit në Stubllë.

E të shtunën e kaluar, manifestimi tradicional fetar e kulturor “Takimet e Dom Mikelit”, shënoi 20 vjetorin e organizimit. Ngjarja e parë e këtij manifestimi qe Meshës e Shenjtë kremtuar në orën 10:00 nga don Lush Gjergji, Vikar gjeneral i Ipeshkvisë së Kosovës. Pas Meshe programi i manifestimit vijoi me tribunën kulturore, me kumtesën e paraqitur të don Lush Gjergjit mbi Jubileun e 100 vjetorit të lindjes së të Lumes Nënës Terezë.

Risia e manifestimit të sivjetmë qe edhe zbulimi i Memorialit të Martirëve të Karadakut si dhe shpallja zyrtare e Muzeut Kombëtarë të Shkollës së Parë shqipe në Kosovë.

Ministri kosovar i kulturës, rinisë e sportit, z. Lutfi Haziri, bëri shpalljen e Muzeut Kombëtar të Shkollës së Parë shqipe në Kosovë. Në bazë të njohurive tona, mbështetur në të dhëna të studiuesve të shumtë, vendorë e të huaj, Ipeshkvia e Kosovës konfirmon si Shkollë të Parë Shqipe, shkollën në fshatin Stubëll të Epërme.

Funksionimi i kësaj shkolle, me ndërprerje të herëpashershme, për shkak të rrethanave historike në të cilat u gjend populli shqiptar, përcillet që nga viti 1584, i njohur si Kolegji i Shën Lukës, themelet e të cilit deri vonë janë ruajtur nga banorët vend për të vazhduar deri më 1905 kur Stublla pavarësohet si famulli. Ky vit ndërkaq shënon edhe mbështetjen financiare të shkollës nga ana e Austro-Hungarisë, së këndejmi dhe njohjen ndërkombëtare të saj.

Po kështu u bë zbulimi i Memorialit të Martirëve.

Më pas siç është bërë traditë u zhvillua edhe “Ora e madhe letrare”, ndarja e çmimit “Agim Ramadani” për tri poezitë më të mira si dhe çmimi i kompozitorit Akil Koci.


nga Prishtina njofton don Albert Jakaj

[toni77_toni]

Sot kujtojmë Shën Jeronimin Ilir, qe lindi në Stridon të Dalmacisë ilire!

Shën Jeronimi ishte njohës i mirë i Shkrimit Shenjt dhe ai thonte se nese nuk njeh Shkrimin e Shenjt do te thotë mos njohësh Krishtin.

Shën Jeronimi përkthejë krejt Besëlidhjen e Vjetër e të Re nga tekstet origjinale, bashkë me komentet përkatëse. Kështu doli në dritë “Vulgata” e cila ende sot, mbas gati 20 shekujsh, përdoret në liturgjí të Kishës.

Me 30 shtator kalendari kishtar përkujton Shën Jeronimin, meshtar e doktor i Kishës.

Një nga figurat më të shquara të Kishës katolike gjatë shekujve të parë mbas ediktit kostandinian, Shën Jeronimi qe polemist i mprehtë, skripturist i thellë dhe punëtor i palodhshëm.

Lindi në Stridon të Dalmacisë ilire rreth vitit 347 në një familje të krishterë. Që në fëmijëri u dallua për karakter të pavarur e të pasionuar si edhe për kujtesë e inteligjencë të jashtëzakonshme. U pajis me kulturën më të lartë klasike të kohës dhe u thellua në studimin e Shkrimit Shenjt sipas tekstit grek. Talentin e vet e vuri në shërbim të papës Damazi, i cili e ngarkoi me detyrën të përkthente latinisht tekstet origjinale të Shkrimit Shenjt, në mënyrë që besimtarët t'i kuptonin sa më mirë gjatë kremtimeve liturgjike. Më pas u tërhoq në Betlehem, ku u dha pas pendesës, lutjes, kundrimit të Fjalës së Zotit e studimit të gjuhëve lindore, të aramaishtes e hebraishtes së vjetër.

Shën Jeronimi e kuptoi se të mos e njohësh Shkrimin Shenjt do të thotë të mos njohësh Krishtin. Nisi, prandaj, të përkthejë krejt Besëlidhjen e Vjetër e të Re nga tekstet origjinale, bashkë me komentet përkatëse, fryt i mendjes dhe i kulturës së tij. Kështu doli në dritë “Vulgata” e cila ende sot, mbas gati 20 shekujsh, përdoret në liturgjí të Kishës. Shën Jeronimi vdiq në Betlehem të Palestinës më 30 shtator të vitit 420, duke përsëritur lutjen që ia kishte drejtuar vazhdimisht Zotit: "Më fal, o Zot, se jam dalmat". Kërkonte falje për temperamentin e tij kolerik, që e kishte bërë shpesh të humbiste kontrollin mbi vetveten. Kishës, të cilën e kishte dashur aq shumë, i la trashëgim thesarin e pallogaritshëm të veprave të tija.

Shën Jeronimit, është At i Kishës, që përktheu në latinisht Biblën. Jeronimi ishte vërtetë njeri i dashuruar me Fjalën e Zotit. Në festën e tij edhe ne jemi të ftuar të ecim në gjurmët e tij dhe ta lexojnë e meditojmë Biblën, Fjalën e Hyjit, duke rikujtuar fjalët e Jeronimit: “Mos të njohësh Shkrimin Shenjt, do të thotë të mos njohësh Krishtin”. “Bibla është mjeti me të cilin Hyji u flet çdo ditë besimtarëve” (Ep. 133, 13), bëhet kështu nxitje e burim i jetës së krishterë në çdo situatë e për çdo njeri. Të lexosh Shkrimin Shenjt do të thotë të flasësh me Hyjin: “Në se lutesh – i shkruan Shën Jeronimi një vashe fisnike romake – ti flet me Dhëndrin; në se lexon, është ai që të flet”. (Ep. 22, 25). Studimi e meditimi i Biblës e bëjnë njeriun të urtë e paqësor. (krh In Eph., prol).

Po sikur na porosit Benedikti XVI lypen dy kriteret themelore për ta kuptuar Biblën. Së pari: “Vetëm fryma e thellë e lutjes dhe ndihma e Shpirtit Shenjt mund të të ndihmojnë për ta kuptuar Biblën: “Në interpretimin e Shkrimit Shenjt ne kemi gjithmonë nevojë për ndihmën e Shpirtit Shenjt” (Në Mich. 1, 1, 10, 15)”.

Kriteri i dytë i interpretimit të Fjalës së Zotit është përkimi me magjisterin e Kishës, që do të thotë të jesh në përkim me mësimet zyrtare të Kishës: “Nuk mund ta lexojmë kurrë Biblën të vetëm. Gjejmë shumë porta të mbyllura e shkasim lehtësisht në gabime. Bibla u shkrua nga Populli i Hyjit e për popullin e Hyjit, të frymëzuar nga Shpirti Shenjt. Vetëm përmes këtij bashkimi me Popullin e Zotit mund të hyjmë me gjithë vetveten në bërthamën e së vërtetës, të cilën dëshiron të na e thotë vetë Zoti përmes Fjalës së Tij Hyjnore. Për shën Jeronimin, interpretimi i Biblës duhet të jetë gjithnjë në pajtim të harmonishëm me fenë e Kishës katolike”.

Shën Jeronimi nuk e shpërfilli kurrë aspektin etik, do të thotë detyrën e koherencës së krishterë për ta jetuar Fjalën e Zotit, që duhet ta kenë parasysh të gjithë besimtarët e , në mënyrë të posaçme, predikatarët: “Kështu nxit meshtari Nepoçian: ‘Veprat tua nuk duhet të jenë në kundërshtim me fjalët tua, për të mos ndodhë që, kur të predikosh në Kishë, ndokush të thotë me vete: ‘Po ti vetë, pse nuk vepron kështu?”. I lezetshëm vërtetë ky mësues që, pasi e mbushur mirë barkun, të mëson si të agjërosh; edhe një hajdut mund ta dënojë koprracinë; por Meshtari i Krishtit duhet të flasë gjithnjë ashtu si mendon dhe si jeton”. (Ep. 52, 7).

E kjo koherencë duhet të shndërrohet në vepra dashurie të krishterë sepse – siç thoshte Shën Jeronimi – Jezu Krishti është i pranishëm në çdo qenie njerëzore. “Ç’ kuptim ka t’i veshësh muret me gurë të çmuar, në se Krishti vdes urie në njeriun e varfër? (Ep. 58, 7). Jeronimi është konkret e na mëson: duhet ta veshim Krishtin në të varfërit, ta vizitojmë në të munduarit, ta ushqejmë në të uriturit, ta strehojmë në njerëzit që nuk kanë çati mbi kokë”.

Sot pra, përmes Shën Jeronimit, të kujtojmë nevojën e edukimit të plotë të njeriut, si kulturor ashtu edhe fetar e moral . “Sepse pikërisht sot shikojmë sesi edukimi i personalitetit të njeriut në tërësinë e tij, edukimi i përgjegjësisë para Hyjit e para njeriut, është kushti i vërtetë i çdo progresi, i çdo paqeje, i çdo pajtimi e i çdo mospranimi të dhunës. E është Shkrimi Shenjt, Bibla që na prin drejt realizimit të edukimit para Hyjit e para njeriut e kështu, edhe drejt humanizmit”.

[toni77_toni]

Me 18 tetor 1685 botohet “Çeta e profetëve” vepër e imzot Pjetër Bogdanit

Sot duke shfletuar kalendarin përkujtojmë 18 tetorin e vitit 1685, si datën e botimit të kryeveprës së ipeshkvit shqiptar imzot Pjetër Bogdanit “Cuenus Prothetarum de Christo Salvatore Mundi.” e njohur me titullin shqip “Çeta e Profetëve” shkruar në gjuhën shqipe dhe italiane. Ja edhe titulli origjinal i plotë: “Cuneus Prophetarum de Christo Salvatore Mundi, et eius evangelica veritate, italice, et epirotice contexta, et in duas Partes divisa”.

Kjo vepër teologjike e ipeshkvit shqiptar imzot Pjetër Bogdanit, shkruar për të ndihmuar besimtarët e krishterë shqiptarë në përthellimin e njohjes të të vërtetave të fesë së krishterë, të të vërtetave ungjillore e në mënyrë të posaçme të figurës së Shëlbuesit të Botës, Jezu Krishtit, cilësohet edhe si libri i parë i prozës origjinale shqipe dhe mbetet një nga monumentet e teologjisë shqipe, të kulturës e posaçërisht të gjuhës e letrave shqipe.

Siç dihet, në saje të botimit të kësaj vepre “Çeta e Profetëve” në vitin 1685 në Padovë të Italisë, imzot Pjetër Bogdani zë një vend të dorës së parë në letërsinë shqipe të vjetër. Me botimin e parë, vepra zgjoi një interes të madh jo vetëm në trojet shqiptare po edhe në Itali e më gjerë, sikur dëshmojnë edhe dy botimet e kësaj vepre në vitet 1691 e 1702.

Interesi i zgjuar nga kjo vepër është në radhë të parë teologjik, sepse bënë fjalë për Aën e Jezu Krishtit, por edhe shkencor. Pranë të dhënave biblike, të vërtetave ungjillore, shtjellimeve teologjike e Katekistike, në këtë vepër gjenden edhe disa interpretime shkencore mbi dukuritë e natyrës, të bazuara në astronomi.

Rëndësia gjuhësore kryeveprës së imzot Pjetër Bogdanit “Çeta e Profetëve”, është origjinaliteti, shkruar shqip e italisht, sepse botimi i fundit dhe më interesant midis botimeve tjera të lashta në gjuhën shqipe që kemi qysh nga dom Gjon Buzukut me ‘mesharin’, Lekë Matranga, Frang Bardhi, Pjetër Budi e tjerë.
Veprat e këtyre autorëve ishin kryesisht vetëm përkthime të latinishtes e të italishtes me disa shtojca origjinale të vetë autorëve, ndërsa vepra e imzot Pjetër Bogdanit “Çeta e Profetëve” është krijimtari e tij teologjike, filozofike, historike e shkencore.

Në këtë vepër, shohim përgatitjen e lartë e të thellë teologjike dhe kulturore të imzot Pjetër Bogdanit, shohim vetëdijen që ai ka për situatën e rëndë në të cilën ndodhët populli e grigja e tij shqiptare nën zgjedhën otomane, dhe luftën që ai bën për ta “mposhtur errësirën e injorancës, për të ndriçuar njerëzit me anë të diturisë e jetës, që buron nga Bariu i Mirë, Shëlbuesi i botës, Jezu Krishti. Ky është ideali që e frymëzoi imzot Pjetër Bogdanin gjatë veprimtarisë së tij në shërbim të Popullit e të Kishës, sikur dëshmon vepra “Çeta e Profetëve”.

Kjo vepër doli që një kërkesë e kohës që përjetonin trevat shqiptare dhe Evropa. Në vitin 1639 kryengritësit shqiptarë të Kelmendit kishin vënë në ikje një ushtri të madhe turke, ndërkohë që osmanët ishin kthyer përpara Vjenës vetëm dy vjet para daljes së veprës së imzot Pjetër Bogdanit.

E pikërisht dëshira e urgjenca për të ungjillëzuar dhe riungjillëzuar shqiptarët që kishin përqafuar fenë e pushtuesit turk, e shtynë imzot Pjetër Bogdanin që t’i kërkonte kolegjit të Propagandës së Fesë botimin e një vepre ku të shpjegoheshin themelet e doktrinës së krishterë katolike. Vepra e shkruar nën dritën e qiriut në kushte të vështira, ku imzot Bogdani strehohej që mos ta kapnin turqit, nxirrej mbasi libra të tillë në gjuhën shqipe mungonin, me shpresën se duke e ndriçuar kombin shqiptar, të tjerë Gjergj Kastriota do të dilnin në mbrojtje të vlerave e të vet popullit.

[toni77_toni]

8 nëntori 1464 shkruhet 'Formula e Pagëzimit' nga imzot Pal Engjëlli!

Duke shfletuar kalendarin historik, sot më 8 nëntor përkujtojmë datën e shkrimit të dokumentit Kishtar të kryeipeshkvit të Durrësit, imzot Pal Engjëllit, në gjuhën kishtare të kohës, latinisht, në të cilin dokument gjendet në gjuhën shqipe “FORMULA E PAGEZIMIT”, që deri më sot konsiderohet si dokumenti i parë shqip që njihet e që mbanë datën e 8 nëntorit të vitit 1462.

Dokumenti i kryeipeshkvit shqiptar imzot Pal Engjëllit, mik, këshilltar e bashkëpunëtor i afërt i heroit të kombit shqiptar, Gjergj Kastriotit, Skënderbeut, ruhet në bibliotekën Laurentiane të Firencës dhe për herë të parë është gjetur nga historiani rumun Nicolae Jorga më 1915.

Dokumenti është fryt i vizitës baritore që kryeipeshkvi shqiptar imzot Pal Engjëlli bëri si bari e udhëheqës shpirtëror i grigjës së Zotit, nëpër Kishat famullitare dhe vise të territorit të kryedioqezës së Durrësit.

Në mbarim të kësaj vizite baritore e shpirtërore imzot Pal Engjëlli paraqet pasqyrën e gjendjes së organizimit të Kishës, situatën e vështirë në të cilën gjendeshin banorët e besimtarët, problemet e mëdha ekonomike e rreziqet që i kanoseshin aso kohe popullsisë dhe duke u lënë porosi, në rend të parë priftërinjve por edhe besimtarëve (banorëve) ti pagëzonin foshnjat në rast të rrezikut të vdekjes me fjalët e Formulës sipas ritualit kishtar të Pagëzimit…“Unë po të pagëzoj në emër të Atit, e të Birit e të Shpirtit Shenjt”.
Së fundi në këtë dokument imzot Pal Engjëlli u kërkon Eprorëve të Kishës së Romës të ndihmojnë popullsinë e varfër e të vuajtur të këtyre viseve.

[toni77_toni]

102 vjet më parë në Manastir 14 - 22 nëntor 1908 lindte alfabeti i sotëm i shqipes!

Kongresi i Manastirit u mblodh nga 14 deri më 22 nëntor 1908 për të vendosur për problemin e ndërlikuar të alfabetit. U organizua nga shoqëria Bashkimi dhe u propagandua nga Mid'hat bej Frashëri në revistën e tij Lirija: "... ardhi një ditë e pëlqyerë për istorinë tonë, që të nisim liruar' e papengim të punojmë për mbrodhësin' e lumtërin' e kombit tonë, jo me barut edhe me armë, po me kartë e pëndë, andaj kjo çështje e Abecesë lipsetë të jetë fillim, që pa atë nuku do mundim të harijmë qëllimetë tona të lartëra për mbrodhësi të gjuhësë."- Kështu shkruante Mid'hat bej Frashëri, që e drejtoi këtë mbledhje, ku morën pjesë 150 delegatë të të gjitha viseve e besimeve nga mbarë Shqipëria dhe kolonitë shqiptare jashtë.

Ndër pjesëmarrësit e shquar qenë Gjergj Fishta, Ndre Mjeda, Mati Logoreci, Luigj Gurakuqi dhe Hilë Mosi nga Shkodra; Shahin bej Kolonja dhe Petro Nini Luarasi nga Kolonja; Thoma Abrami nga Korça; Sotir Peci nga Bostoni, dhe Bajo Topulli e familja Qiriazi nga Manastiri.

Kongresi zgjodhi një komision prej njëmbëdhjetë antarësh nën kryesinë e atë Gjergj Fishtës për të studiuar problemin e alfabetit e për të dalë me propozime. U arrit menjëherë në mendimin e përbashkët që alfabeti t’i shërbente kryesisht forcimit të unitetit kombëtar. Nismëtar i kësaj frymne qe Atë Fishta i cili shpjegoi se sido që i dërguar prej shoqërisë Bashkimi, s’ ishte aty thjeshtë për të mbrojtur abece-në, por për të gjetur një rrugë që çonte në bashkimin e përgjithshëm. T
re alfabetet kryesorë që u morën në shqyrtim qenë: alfabeti i shoqërisë letrare Agimi të Shkodrës i propozuar nga Ndre Mjeda; alfabeti i shoqërisë letrare Bashkimi të Shkodrës, i hartuar nga Imzot Prenkë Doçi dhe alfabeti i Stambollit, i hartuar nga Sami bej Frashëri. Toskët ishin më fort për alfabetin tradicional të Stambollit, kurse gegët zakonisht pëlqenin alfabetin e Bashkimit, i cili ishte më praktik për botimet, sepse nuk kishte shkronja jolatine.

U shqyrtuan gjithashtu edhe dy alfabete të tjerë, alfabeti grek i përdorur nga Kostandin Kristoforidhi, dhe alfabeti arab, të cilin shumë myslimanë të devotshëm, sidomos në Maqedoni e Kosovë, vazhduan ta shohin si të vetmen zgjidhje edhe për shumë kohë pas Kongresit. Komisioni vendosi të pranojë variantet e modifikuara të alfabeteve të Bashkimit e të Stambollit. Të dy mund të përdoreshin në shkolla e në botime.

Pranimi nga të gjithë i vendimit të komisionit do të donte ende shumë kohë, por, me vendimin për të mbështetur një zgjidhje kompromisi, kongresi shtroi rrugën për kalimin shkallë-shkallë nga alfabeti i respektuar i Stambollit, te alfabeti i tanishëm i shqipes i bazuar në shkronja latine, duke mënjanuar kështu polemika e kundërshtime e duke hedhur bazat për formimin e gjuhës letrare shqipe.