Komunikimi me fëmijë.

[Dar_di]

Dashuria dhe logjika

Fotografi e bashkangjitur si ilustrim:


Ky kapitull merret me mënyrat me të cilat prindërit do të mund t`i orientonin fëmijët e tyre në drejtim të duhur, pa dominuar shumë mbi ta dhe pa mbrojtje të tepruar. Përdorimi i empatisë, forcimi i fëmijëve në marrjen e përgjegjësive për problemet e tyre dhe lejimi i fëmijëve që të përjetojnë pasojat e veprimeve të tyre janë shtyllat e këtij qëllimi

Rregullat e dashurisë dhe logjikës

Rregulla 1
Të rriturit përcaktojnë kufij të pacënueshëm në mënyrën e të dashurit pa nervozë, pa fjalime ose kërcënime.

Rregulla 2
Nëse fëmijët shkaktojnë probleme, të rriturit ua kthejnë me dashuri.
1. Të rriturit, me dashuri ia bëjnë me dije fëmijës se ai është i aftë t`i zgjidhë problemet në mënyrën që nuk i pengon të tjerët.
2. Fëmijëve u ofrohen mundësi të kufizuara.
3. Të rriturit përdorin fjalë, të cilave u përmbahen me përpikëri.
4. Të rriturit i bëjnë të mundura përfundimet.
5. Të rriturit do të duhej të tregonin empati, kur paraqesin përfundimin.

T`i mësosh fëmijët si t`i zgjidhin problemet e tyre

Dashuria dhe logjika, hapi i parë: Empatia
“Sa pikëlluese.”
“Me siguri kjo dhemb.”

Dashuria dhe logjika, hapi i dytë: Dërgoni “porosi të fortë.”
“Çfarë mendon se do të bëjë?”

Dashuria dhe logjika, hapi i tretë: Ofroni zgjidhje.
“A do që të dëgjosh se çfarë kanë provuar fëmijët e tjerë?”Në këtë pikë ofroni shumë lloje të zgjidhjeve, nga e mira deri tek e keqja. Është më mirë që të filloni me zgjidhje më të dobëta. Çdohërë kur ofroni zgjidhje, kaloni te hapi i katërt duke e nxitur fëmijën që të parashikojë përfundimin me fjalët e tij. Kjo do të thotë se ju do të shkoni para dhe prapa nga hapi i tretë në të katërtin dhe anasjelltas.

Dashuria dhe logjika, hapi i katërt: Lëreni fëmijën të parashohë përfundimin.
“Dhe si do të hyjë në punë kjo?”

Dashuria dhe logjika, hapi i pestë: Lejoni fëmijës që ose të zgjidhë ose të mos zgjidhë problemin.
“Me fat. Shpresoj t`ia dalësh mbanë.”Mos u brengosni. Në qoftë se fëmija ka “fat” dhe zbaton zgjidhjen “e dobët”, atëherë ai do të mësojë dyfish.

Love and Logic 2207 Jackson Street, Golden, Colorado 1-800-338-4065; www.loveandlogic.org

[Dar_di]

Tri lloje të prindërve

Sipas doracakut të autores Bonnie Miller, ekzistojnë tri lloje të prindërve:
1. Këshilltar
2. Helikopter
3. Ushtarak

Më poshtë paraqesim veprimet e ndryshme të këtyre llojeve të prindërve se çfarë bëjnë ata në rastet 1, 2, 3, 4, ,5 ,6 ,7 ,8, 9, dhe 10: sipas radhitjes së parashtruar:

1. Këshilltar
Ky prind i “dashurisë dhe logjikës” jep këshilla dhe konsultohet me fëmijët

1. Prindi i dashurisë dhe logjikës ofron porosi të fuqisë dhe vlerës personale
2. Prindi i dashurisë dhe logjikës shpesh përmend përgjegjësitë
3. Prindi i dashurisë dhe logjikës demonstron se si duhet të kujdesesh për vetveten dhe të jesh i përgjegjshëm
4. Prindi i dashurisë dhe logjikës shkëmben ndjenjat rreth shfaqjes dhe përgjegjësive personale
5. Prindi idashurisë dhe logjikës u ofron dhe u ndihmon fëmijëve të gjejnë mundësi/zgjidhje dhe i lejon që të vendosin vetë
6. Prindi i dashurisë dhe logjikës ofron “korniza kohore” Brenda të cilave fëmija i kryen përgjegjësitë
7. Prindi i dashurisë dhe logjikës modelon bërjen e një pune të mirë, përfundimin, pastrimin dhe ndjenjat rreth asaj
8. Prindi i dashurisë dhe logjikës shpesh pyet veten “Ku qëndron problemi?” ndihmon fëmijët në gjetjen e zgjidhjeve të problemeve të tyre
9. Prindi i dashurisë dhe logjikës më shumë vepron sesa flet
10. Prindi i dashurisë dhe logjikës lejon fëmijët t`i përjetojnë pasojat natyrore dhe ato t`u shërbejnë si mësuese

2. Helikopter
Ky prind qëndron mbi fëmijët dhe i shpëton ata nga bota armiqësore në të cilën jetojmë

1. Ofron porosi të fuqisë dhe vlerës së dobët personale
2. Gjen shfajësime për fëmijët, por ankohet se disa përgjegjësi nuk janë respektuar
3. “Merr” përgjegjësinë për fëmijët
4. Mbron fëmijët nga çdo ndjenjë e keqe
5. Vendos për fëmijët
6. Nuk ofron strukturë, por ankohet, “Pas gjithë asaj që kam bërë për ty…”
7. Ankohet dhe fajëson “Kur do ta mësosh këtë?” “Unë gjithmonë duhet të fshij pas teje.”
8. Ankohet se ka një fëmijë të papërgjegjshëm që i shkakton shumë telashe
9. Flet dhe vepron shumë, gjë që tregon se fëmija nuk është i përgjegjshëm
10. Mbron fëmijën nga pasojat natyrore, përdor fajësimin si mësues

3. Ushtarak
Ky prind komandon dhe drejton jetën e fëmijëve

1. Ofron porosi të fuqisë dhe vlerës së dobët personale
2. Bën shumë kërkesa dhe pret shumë prej fëmijëve
3. I tregon fëmijës se si ai duhet të marrë përgjegjësi
4. I tregon fëmijës se si ai duhet të ndihet
5. Ofron mundësi absolute “Ky është vendimi që duhet të marrësh!”
6. Kërkon që punët dhe përgjegjsitë të kryhen menjëherë
7. Jep urdhëra dhe kërcënon: “Do ta pastrosh dhomën apo …”
8. Merr problemin mbi vete duke përdorur kërcënime dhe duke urdhëruar që të zgjidhet ai
9. Përdor shumë fjalë të rënda, shumë pak vepron
10. Përdor ndëshkimin; dhimbja dhe armiqësia shërbejnë si mësuese

Jim Fay, Love and Logic Institute, 1981 www.loveandlogic.org

[PINK]

Dardi na sill ndonje material per femijet e vegjel qe flasin ne veten e trete .

[Dar_di]

Disiplina

Qëllimi i masave disiplinore është mësimi dhe orientimi, e jo ndëshkimi si qëllim i vetvetes. Qëllim yni është që fëmijët t`i mësojmë të bëhen të disiplinuar, në mënyrë që ata të mësojnë nga gabimet e veta, të zhvillojnë vlerat dhe vetëdijen morale. Shumë lloje të masave të padhunshme disiplinore janë të trajtuara në këtë kapitull.

Motivet e sjelljeve të këqija

Sipas modelit të Alfred Adlerit dhe Rudolf Dreikursit (Fëmijët: sfidë), është me rëndësi përcaktimi i motiveve të fëmijëve për sjellje të këqija dhe reagimi në mënyrën e caktuar. Prindërit dhe mësuesit mund të zbulojnë qëllimin e fëmijës sipas asaj se si të NDIHEN TË RRITURIT.

Nëse fëmija kërkon KUJDES TË TEPRUAR, të rriturit ndihen TË SHQETËSUAR.

Nëse fëmija tregon REZISTENCË TË FORTË, të rriturit ndihen TË ZEMËRUAR OSE TË SFIDUAR.

Nëse motivi i fëmijës është HAKMARRJA, të rriturit ndihen TË LËNDUAR.

Dhe nëse fëmija sillet ME ZEMËRNGUSHTËSI DHE PAAFTËSI TË PARAMENDUAR, të rriturit ndihen TË FRUSTRUAR DHE TË DEKURAJUAR.

Çfarë mund të bëjnë në raste të tilla prindërit dhe arsimtarët?

Motivi: Kujdesi

Mos i kushtoni kujdes fëmijës vetëm pse e gjakon atë duke u përpjekur që vetëdijshëm atë ta arrijë me sjellje të keqe. Çirrjet, kundërshtimi dhe sharjet i mësojnë fëmijët se mund ta tërheqin vëmendjen (qoftë kjo edhe negative) me sjellje të keqe. Në vend të kësaj, përpiquni të injoroni sjelljen që nuk lejohet, porse njëherësh përpiquni t`i kushtoni kujdes dhe me fjalë t`ia thoni sjelljen që është e lejueshme. Me fjalë të tjera, vërejeni fëmijën tuaj kur sillet mirë! Gjeni kohë vetëm për të dhe kalojeni së bashku – bindeni se nuk ka nevojë të sillet keq për t`i kushtuar ju kujdes.

Motivi: Rezistenca
Bëni diçka – mos jitni vetëm në fjalët boshe. Ndërmerrni iniciativë, porse jo në mënyrën që do ta përçmonte fëmijën tuaj. Mos pranoni t`ju fusë në diskutim ose në grindje. Në vend të kësaj, shërbehuni me “porosinë me “UNË”, ofroni mundësi për zgjedhje, caktoni pasojat logjike dhe përdorni teknikat e zgjidhjes së problemeve që do t`ju shpiejnë tek zgjidhja e pranueshme edhe për ju, edhe për fëmijën. Ndihmoni fëmijës ta ndiejë që edhe ai ka fuqi që mund ta përdorë në mënyrë konstruktive.

Motivi: Hakmarrja
Ju nevojitet shumë durim për t`iu shmangur grindjes dhe për të mos përdorur ndëshkime të ashpra ndaj fëmijës që shfrytëzon këtë motiv. Me rëndësi është të hetohet fëmija që do t`i fyejë të tjerët ngase ka qenë i fyer. Për këtë arsye dëgjoni dhe te fëmija zhvillojeni vetërespektin dhe imazhin pozitiv për vetë atë dhe ndihmoni që t`i shfaqë ndjenjat e tij në mënyrë më pak të dëmshme.

Motivi: Dekurajimi
Ky fëmijë më së shpeshti do të thotë: “Nuk mundem.” Prindërit dhe arsimtarët nuk do të duhej të lejonin të merrnin detyrimet e fëmijës së këtillë dhe t`i kryenin të gjitha në vend të tij. Në vend të kësaj, nxiteni mëvetësinë dhe iniciativën. Lejoni t`ju ndihmojë juve dhe t`u ndihmojë fëmijëve më të vegjël. Mësojeni se në rregull është edhe të gabohet, se mësohet edhe nga gabimet. Kërkoni anët dhe aftësitë më të mëdha që fëmija juaj i ka dhe bëni hapa të vegjël drejt suksesit.

[Dar_di]

Strategjitë pozitive disiplinore

Strategjitë e mëposhtme kanë natyrë parandaluese dhe janë të formuluara në atë mënyrë që të parandalojnë të mos eskalojë situata deri në atë pikë në të cilën prindi do të ndihej i nervozuar dhe i frustruar. Asnjë nga strategjitë disiplinore nuk janë efektive për të gjithë fëmijët dhe në të gjitha situatat dhe shumica prej tyre kanë nevojë të përpunohen në mënyrë që të kenë efekt dhe të jenë të përshtatshme.

• Përgatiteni fëmijën tuaj
Tregoni fëmijës suaj se çfarë po ndodh. Shprehni qartazi pritjet tuaja rreth sjelljeve të fëmijës suaj dhe krijoni një ambient që u përshtatet këtyre pritjeve.
“Ne do të ndalemi te banka. Ti nuk mund të vraposh rreth e qark, por ka karrige të veçanta, ku ti do të mund të ulesh dhe të lexosh ndonjë tregim. Cilin tregim dëshiron ta lexosh?”

• Njihuni me ndjenjat e fëmijës suaj
Tregoni fëmijës se çka mendoni që ndien ai. Kur fëmijët ndiejnë se po i kuptojnë, janë më të prirur për përgjigje pozitive. Bëhuni empatik dhe përqëndrohuni në sjelljen, jo në fëmijën.
“Shihet se ti dëshiron të luash me nënën njëherë. Nganjëherë është vështirë të presësh.”

• Përcaktoni kufij për sjelljet e padiskutueshme
Thuajani fëmijës qartazi kufijtë dhe ndiqni ata me vendosmëri.

• Ofroni zgjidhje, në vend se të jepni urdhëra
Askush në botë nuk i ka në qef urdhërat. Kur fëmija zgjedh alternativën, ai është më i angazhuar rreth rezultatit. Ofro një zgjidhje ndërmjet dy alternativave të pranueshme.

• Zgjidhni problemet bashkërisht
Gjeni kohë për t`u ulur me fëmijën tuaj dhe për t`i përshkruar gjendjen. Pranoni ndjenjat e fëmijës dhe shkëmbeni ato me tuajat pa gjykuar. Mendoni bashkërisht rreth zgjidhjeve të mundshme dhe provoni të tjera në qoftë se njëra nuk hyn në punë.

• Siguroni forcë pozitive
Kur fëmija juaj sillet mirë, lavdërojeni dhe nxiteni atë. Bëhuni i veçantë. Pranoni çdo shenjë të progresit drejt sjelljes së dëshiruar, pa marrë parasysh se sa e vogël është. Përqëndrohuni më shumë në përpjekjen, jo në rezultatin.

• Shpërqëndrojeni vëmendjen e fëmijës
Shpërqëndrojani vëmendjen fëmijës nga konflikti, në një aktivitet të ri. Në qoftë se kjo nuk është e mundur, atëherë përdorimi i humorit, i imagjinatës ose i lojës në një gjendje e cila del jashtë kontrollit shpesh e neutralizon atë.

• Lejoni fëmijët që t`i përjetojnë pasojat e veprimeve të tyre
Ne gjithmonë nuk u bëjmë mirë fëmijëve duke i shpëtuar ata nga gjendjet e vështira. Për shembull, në vend se të zemërohemi se duhet t`ia dërgoni drekën fëmijës suaj në shkollë për herë të dytë në këtë javë për shkak se ai e ka harruar, ju mos ia dërgoni. Ai do të marrë një mësim shumë të vlefshëm rreth përgjegjësisë, pa pasur nevojë që ju ta qortoni.

Përshtatur nga www.parenting-qa.com

[Dar_di]

Njëmbëdhjetë rregulla disiplinore


1. Ndihmojeni fëmijën që të mësojë si të sillet duke e vënë atë në sprova të drejtpërdrejta, nga të cilat do të mësojë sjelljet e dëshiruara. Lejoni atij që të vërejë se po silleni siç do të donit të sillej ai.
2. Sjelljet duhet të shoqërohen me pasoja, të cilat i mësojnë fëmijët se ç´është mirë dhe ç´është keq. Pasojat me të cilat shoqërohen sjelljet e mira quhen shpërblime. Ndërkaq pasojat me të cilat shoqërohen sjelljet e këqija quhen dënime.
3. Nëse do të kujdeseni më shumë, rezultati do të jetë më i mirë. Një prej qëllimeve kryesore të edukatës është që të ndiqni se ç´sjellje kanë fëmijët tuaj.
4. Dënimet (ndalesat) përdoren pë t´u ndihmuar që t´i ndryshojnë sjelljet e pahijshme, ndërsa janë efektive vetëm nëse përdoren bashkë me shpërblime për stimulimin e sjelljeve të hijshme.
5. Dënimet asnjëherë nuk duhet të jenë qëllim i keqtrajtimit, shkaktimit të lëndimeve, ose i kërcënimit pët t´i lënduar fëmijët.
6. Ndalimi për të dalë do të jetë efikas atëherë kur kjo kohë shfrytëzohet në mënyrë cilësore. Në qoftë se koha e ndalimit të daljes nuk shfrytëzohet në mënyrë cilësore, fëmija do ta përjetojë emocionalisht këtë ndëshkim.
7. Ndalimi për të dalë duhet të përoret me masë dhe vetëm për qëllime mësimi për fëmijët e vegjël. Për fëmijët e fazës së pubertetit dhe tek ata në këtë fazë përdoren forma të tjera të dënimeve, që janë më të përshtatshme.
8. Dënimi duhet të jetë në harmoni me shkallën e deliktit. Po ashtu, duhet të jetë i arsyeshëm, korrekt dhe të ndërlidhet me gabimin e bërë.
9. Dënimi duhet të ketë shkasin dhe të mos zgjasë shumë. Dënimet e gjata nuk e motivojnë fëmijën për të mirë.
10. Në qoftë se ndalesa keqpërdoret ose përdoret në mënyrë joadekuate, duhet kërkuar masë tjetër ndëshkimi dhe mënyrë tjetër të përdorimit. Një prej qëllimeve të displinës është që fëmijët të mësojnë të sillen si duhet. Në qoftë se fëmijëve nuk u jepet edhe mundësi tjetër, atëherë si do të mësojnë të sillen si duhet?
11. “Në qoftë se diç shkatërron, duhet të përgjigjesh. Në qoftë se çrregullon, duhet të rregullosh.” Dëmshpërblimi është mënyra më e mirë për t´i mësuar fëmijët cilat janë pasojat e sjelljes së keqe.

Përshtatur nga Family Development Resources, Inc.
3160 Pinebrook Road, Park City, Utah, USA
www.familydev.com

[Dar_di]

Ç`është kontrollimi i sjelljes?

Fotografi e bashkangjitur si ilustrim:


Kontrollimi i sjelljes është një term që përdoret për të shpjeguar teknikat që prindërit i përdorin për t`i ndihmuar fëmijët e tyre në mësimin e sjelljeve të hijshme dhe të dëshirueshme. Shembuj të kontrollimit të sjelljes përfshijnë lavdërimin për sjelljen e dëshiruar, injorimin e sjelljes së pahijshme, dëmonstrimin e sjelljeve të hijshme dhe dënimin për sjelljet e padëshiruara. Këto teknika përdoren nga prindërit që t`i mësojnë fëmijët e tyre për t`i respketuar rregullat, për t`i përmbushur pritjet e prindërve në aspektin e sigurisë, aktivitetit në shkollë dhe pastërtisë, si dhe për të ndëshkuar sjelljet e papranueshme. Vetëdijshëm ose pavetëdijshëm, ju si prind në vazhdimësi përdorni teknikat e kontrollimit të sjelljes.

Ç`është disiplina?

Disiplinë janë rregullat, udhëzimet dhe standardet e sjelljeve të pranueshme që prindërit i përcaktojnë për fëmijët. Disiplinën e përbëjnë kufijtë përbrenda të cilëve fëmijët mësojnë të sillen në mënyrë të pranueshme nga shoqëria. Për shembull, disiplina mund të përfshijë përgjegjësitë e fëmijës në shtëpi, koha e caktuar me saktësi për dalje, rregullat familjare, siç janë ndalimi i rrahjes ose i hedhjes së gjërave, mbajtja e pastërtisë dhe pasojat për mosrespektimin e rregullave. Porosia të cilën prindërit ua dërgojnë fëmijëve nëpërmjet disiplinës është: “Unë kujdesem për ty dhe përcaktoj kufij e pasoja që do të të ndihmojnë ty të kontrollosh sjelljet e tua.”

Ç`është ndëshkimi?

Ndëshkimi është një dënim që ushtrohet mbi fëmijën nga prindi, kur fëmija ka zgjedhur thyerjen e një apo më shumë rregullave, udhëzimeve, ose standardeve të sjelljeve të pranueshme e të përcaktuara nga prindërit. Lloje të përshtatshme të ndëshkimeve përfshijnë pauzat në lojë (Time Out), humbja e privilegjeve, ose kompensimi i caktuar për ndonjë objekt të thyer.

Dallimi ndërmjet ndëshkimit dhe disiplinës
Disiplinë janë rregullat dhe prirjet që prindërit kanë për sjelljet e fëmijëve të tyre. Ndëshkim janë veprimet që prindërit ndërmarrin kur rregullat qëllimisht thyhen.

Rregullat duhet të jenë të qarta dhe të qëndrueshme

Në qoftë se lojtarët nuk i dijnë rregullat e lojës ose nëse rregullat ndryshojnë për çdo javë, do të ishte e pamundur që lojtarët të dijnë se çka është e lejueshme e çka jo. Pa këto njohuri, lojtarët e ndëshkuar do të nervozohen dhe do të jenë të ashpër ndaj gjyqtarit.
Po kështu nuk ndodhë edhe në shtëpi. Prindërit presin që fëmijët të kenë sjellje të hijshme. Megjithatë, që fëmijët të kenë sjellje të përkufizuara nga prindërit si të hijshme, ata duhet t`i dijnë rregullat – çka është dhe çka nuk është e pranueshme.
Qëndrueshmëria e rregullave ka rëndësinë e njëjtë. Në qoftë se rregullat ndryshojnë ose zhduken, rezultati do të jetë = ndjenja të ngatërresës dhe të nervozës.

Rregullat duhet të jenë të drejta

Rregullat e rrepta e parandalojnë mësimin e pavarësisë, autonomisë dhe përgjegjësisë. Kur fëmijët thonë se rregullat e caktuara janë shumë të rrepta, ju duhet të diskutoni këtë çështje me ta dhe të provoni të zgjidhni dallimet në vlerësim. Kur fëmijët mendojnë se rregullat janë mjaft të rrepta dhe nuk kanë mundësi t`i diskutojnë ato, atëherë ata mendojnë se rregullat si dhe ndëshkimi nuk janë të drejta.

Kohëzgjatja e ndëshkimit

Që të jemi më efektivë, ndëshkimi duhet të bëhet menjëherë pas sjelljes së pahijshme. Nëse kjo bëhet Brenda një kohe të shkurtër, fëmija do të kuptojë raportin midis sjelljes së papranueshme dhe ndëshkimit. Mirëpo, nëse kalon shumë kohë, atëherë fëmijët e vegjël mund të ngatërrohen dhe të mos kuptojnë pse po ndëshkohen.

Parimësia e ndëshkimit

Për arritjen e pakësimit të rasteve të sjelljes së pahijshme të fëmijëve, ndëshkimi duhet të bëhet çdoherë kur sjellja e papranueshme ndodh. Në qoftë se fëmijët nganjëherë ndëshkohen nganjëherë jo, atëherë ata do të ndihen konfuzë, do të mësojnë si të manipulojnë dhe në të shumtën e rasteve do të mendojnë se ndëshkimi është i padrejtë.

Ndëshkimi jofyes

Goditja, qortimi dhe kërcënimi i fëmijëve janë praktika fyese. Ato u tregojnë fëmijëve se ata nuk janë të mirë, në vend se t`u tregohet se sjellja e tyre është e papranueshme.


Llojet e ndëshkimit

• Humbja e privilegjit
E përshtatshme për moshën 2,5 vjeç dhe më të mëdhenj.
Privilegji është një e drejtë që jepen nga prindërit. Kjo mund të jetë shikimi i televizorit, loja me një lodër të veçantë etj. Në qoftë se fëmija e keqpërdor objektin ose e keqpërdor privilegjin, ai e humb atë për një kohë. Merrjani lodrën a privilegjin vetëm atëherë kur fëmija e keqpërdor (hedh, thyen etj.).

• Ndalesa për dalje
Qëndrimi në shtëpi dhe humbja e disa privilegjeve brenda shtëpisë.

• Zhgënjimi prindëror
Një deklaratë e thjeshtë mund të shprehë zhgënjimin e prindit për sjelljen e fëmijës. Qëllimi është që te fëmija të krijohet vetëdija dhe kujdesi lidhur me zhgënjimin e prindit. Për shembull:
“Biri im, dëshiroj të dish se sa jam zhgënjyer që ke zgjedhur ta godasësh vëllanë tënd. Unë jam i sigurt se herave të tjera nuk do ta bësh këtë dhe atij do t`i thuash me fjalë që të mos i prekë lodrat e tua.”

• Time Out
I përshtatshëm për moshën 3 e më shumë vjeç.
Time Out është një izolim i përkohshëm i fëmijës nga të tjerët për shkak të sjelljes së pahijshme të tij.

Përshtatur nga Family Development Resources, Inc. 3160 Pinebrook Road, Park City, Utah, USA www.familydev.com

[Dar_di]

“TIME OUT”

Fotografi e bashkangjitur si ilustrim:


Time Out është metodë me të cilën fëmijët mësojnë se sjellja e tyre është e papranueshme dhe se nuk mund të arrijnë atë që dëshirojnë duke u sjellë në mënyrë të pahijshme. Me Time Out fëmija ndahet nga çdo ndikim, duke përfshirë edhe vëmendjen negative që do ta tërheqë ai. Në këtë mënyrë fëmijës i jepet kohë për t`u qetësuar dhe për të menduar për mënyrë tjetër me të cilën do të arrihet qëllimi. Pos kësaj, kjo metodë jep mundësi edhe të rriturit që të qetësohet, për të marrë vendim më të mirë lidhur me masat më efikase që fëmija të marrë mësim si duhet të veprojë.

Time Out

Metoda Time Out më së shpeshti përdoret në entet parashkollore dhe në shkollat fillore për fëmijët prej moshës tre deri nëntë vjeç. Sjelljet që kërkojnë përdorimin e metodës Time Out janë: rrahja ose sjellja agresive, çirrja, hedhja ose shkatërrimi i gjësenedeve, shërthimi i mllefit, diskutimi me më të rriturin etj.

Prindi së pari mund të thot diç, si: “Kjo është sjellje e papranueshme. Thuaje qartazi çfarë do, në vend se ta shtysh shokun”, ose: “Tashti pusho dhe mendo.” Pastaj mund t`ia tërheq vërejtjen: “Nëse vazhdon të sillesh kështu, do të kalosh në Time Out.” Përjashtim nga kjo rregull bën kur fëmija sillet në mënyrë destruktive ose kur i shkakton dhembje fëmijës tjetër, me ç`rast duhet të largohet menjëherë. Prindi duhet t`i drejtohet fëmijës me ton të qetë dhe jo kërcënues: “Tashti do të shkosh në Time Out.”

Shmangiuni diskutimit ose grindjes. Nëse fëmija proteston, sërish thuani me zë të qetë: “Tashti do të shkosh në Time Out.”

Vendi për Time Out duhet të jetë i mërzitshëm dhe i privuar nga çfarëdo stimulimi. Prindi nuk duhet t`i kushtojë vëmendje fëmijës në Time Out, as t`u lejojë fëmijëve të tjerë që të kenë kontakt me të. Rregull themelore për Time Out-in është që fëmija në të duhet të kalojë nga një minutë për çdo vit moshe (p.sh. fëmija katër vjeç do të duhej t`i kalonte katër minuta në Time Out). Mirëpo, në qoftë se prindi vëren që fëmija është qetësuar, koha e Time Out-it mund të shkurtohet. Pasi fëmija ta ketë lëshuar Time Out-in, prindi do të duhej të vërente dhe të komentonte sjelljen e tij të pranueshme shoqërore.

Si ta përdorim Time Out-in

Time Out-i është…Time Out-i është formë e kontrollimit të sjelljes që përdoret nga prindërit kur fëmija bën sjellje të pahijshme. Fëmija largohet nga skena dhe mbyllet në një hapësirë të qetë. Atje fëmija nuk bën asgjë përderisa t`i jepet leja për të dalë.

Time Out-i nuk është…
Time Out-i nuk është izolim i fëmijës për një kohë të gjatë: nuk është izolim i vetmuar në një dhomë të errët dhe nuk është kërcënim për humbjen e dashurisë apo të mbrojtjes së prindit.

Kur ta përdorim Time Out-in
Përdoreni Time Out-in kur fëmija seriozisht e ka thyer njërën prej rregullave të familjes. Disa shembuj mund të jenë: thyerja e ndonjë objekti qëllimisht, hedhja e gjësendeve nëpër shtëpi, injorimi i kërkesës për të mos bërë diçka apo sjellja fyese ndaj të tjerëve, sharje, goditje dhe ngrehje flokësh.

Kur nuk bën ta përdorim Time Out-in
Mos e përdorni Time Out-in për shkelje të vogla të rregullave familjare, për sjellje që ju i konsideroni pjesërisht shqetësuese ose pjesërisht të papranueshme ose për gabime të rëndomta. Provoni që sjelljet e tilla t`i injoroni ose të përdorni të tjera metoda përkatëse për kontrollimin e sjelljeve. Përdorimi selektiv i Time Out-it e ngre efektshmërinë e tij si teknikë kontrolli.

Time Out-i më së miri është të zbatohet te fëmija i moshës së shkollës fillore dhe parashkollore. Time Out-i nuk është e preferueshme të përdoret te tinejxherët. Teknikat e tjera, si humbja e privilegjeve, kufizimet dhe pasojat janë efektive me adoleshentë.

Sigurohuni nëse fëmija e kupton konceptin e Time Out-it

Përcaktoni rregulla që garantojnë Time Out-in

Zgjidhni një vend për Time Out
Kjo hapësirë nuk duhet të përmbajë gjëra interesante për të bërë a për të shikuar. Hapësira në shkallë, korridori, prapa derës, paradhoma mund të jenë vende të mundshme për Time Out. Në vende të këtilla fëmija nuk ka ç`të bëjë, përveç të rrijë dhe të presë. Asnjëherë mos e mbyllni fëmijën në një dhomë të errët, të frikshme apo në dhomë me ventilim jo të mjaftueshëm. Time Out-i nuk është paraburgim, por është largimi i fëmijës nga një gjendje e kënaqshme në një situatë jostimuluese.

Përcaktoni sa do të zgjasë Time Out-i
Time Out-et e shkurta (një deri në shtatë minuta) janë më të efektshme. Një parim i mirë është që kohëzgjatja e Time Out-it të lidhet me moshën e fëmijës, një vit moshë – minutë (p.sh.: fëmija pesëvjeçar – Time Out-i pesë minuta). Përdorimi i kohëmatësit të kuzhinës ose kohës së mikrovalës i lejon fëmijës ta dëgjojë zilën që tregon përfundimin e Time Out-it.

Fotografi e bashkangjitur si ilustrim:


Si ta përdorim Time Out-in
Ia tërhiqni vërejtjen fëmijës që, nëse e përsërit sjelljen e gabuar, do të hyjë në Time Out. Në qoftë se sjellja i lëndon të tjerët, atëherë futeni fëmijën në Time Out menjëherë.

Në qoftë se sjellja e pahijshme vazhdon, atëherë thuani fëmijës që të shkoni tek vendi i Time Out-it. Nëse fëmija reziston, atëherë përdorni forcë fizike minimale për ta dërguar atë në Time Out. Kurr mos përdorni forcë të madhe fizike për ta futur fëmijën në Time Out.

Tregoni fëmijës se sa do të zgjasë Time Out-i. Kujtojani atij se Time Out-i nuk fillon përderisa ai nuk do të qetësohet.

Injoroni të gjitha komentet, argumentet dhe premtimet e fëmijës se ai nuk do të përsërisë atë veprim. Çdo lëshim nga prindërit mund ta forcojë sjelljen e pahijshme.

Pas përfundimit të Time Out-it, udhëzojeni fëmijën për sjellje të mira dhe lavdërojeni atë për bashkëpunimin në të ardhmen. Në qoftë se Time Out-i ndodh gjatë kohës së darkës, lejoni fëmijën që ta përfundojë darkën.

Përshtatur nga Family Development Resources, Inc. 3160 Pinebrook Road, Park City, Utah, USA www.familydev.com dhe burime të tjera.

[Dar_di]

Vendimet dhe pasojat

Fotografi e bashkangjitur si ilustrim:


Ne mundemi që t`ua mësojmë fëmijëve vetëdisiplinën në mënyrë që ata, kur të rriten, të jenë të gatshëm të vendosin vetë. Ofrimi i mundësive për zgjedhje e mëson fëmijën për mëvetësi dhe i ndihmon që të mendojë se ka fuqi të vendosë për jetën e vet. Pasojat ua bëjnë me dije fëmijëve se të rriturit nuk janë ndëshkues të këqij dhe se veprimet e fëmijëve kanë rezultate natyrore dhe logjike, të cilat janë të lidhura me vendimet dhe veprimet e tyre.

Vendimet

Si të rritur ne marrim vendime në jetën tonë të përditshme. Ashtu bëjnë edhe fëmijët tanë. Llojet e vendimeve që ne marrim varen nga rezultatet dhe pasojat e mundshme. Ne mësojmë nga vendimet tona. Nëse ne vendosim që të mos vishemi mirë gjatë dimrit, natyrisht se do të ftohemi. Nëse ne nuk duam të ftohemi, atëherë para se të dalim duhet të vishemi me rroba më të nxehta.

Gjatë marrjes së vendimeve dhe pasojave, së pari ua thoni të gjitha mundësitë që kanë fëmijët dhe pasojat e tyre. Për shembull:

“Fëmijë, ose luani bashkë, ose ndani lodrat, përndryshe që të dy do të hyni në Time Out.”

“Nora, unë pres nga ti që të vazhdosh të hash darkën. Nëse vazhdon të veprosh kështu, unë nuk do të lejoj të vazhdosh. Është vendim yti.”

Mësimi nëpërmjet vendimeve dhe pasojave

Nëse prindërit përdorin pasojat logjike të pakëndshme, fëmija mëson. Për shembull, qëndrimi i fëmijës jashtë më shumë se koha e caktuar, nga prindi rezulton me ndalesën për të dalë natën ose fundjavën e ardhme. Me këto pasoja, fëmija është më pak i prirur për të përsëritur sjelljen e tillë në të ardhmen.

Nëse premtoni, përmbusheni premtimin

Në mënyrë që t`u ndihmojmë fëmijëve në kontrollimin e sjelljeve të tyre, duhet të paraqiten pasojat e këtyre sjelljeve. Nëse nuk paraqiten pasojat, ose nëse ato ndodhin rastësisht, atëherë fëmijët ndihen të ngatërruar dhe nuk dijnë çfarë të presin. Pasojat e sjelljes duhet të ndodhin në përputhshmëri me të.

Kërcënimet nuk janë pasoja

Prindërit nganjëherë i kërcënojnë fëmijët si pasojë e një sjelljeje të pahijshme. Shpeshherë kërcënimet nuk realizohen dhe është më mirë të mos realizohen. Asnjëherë mos përdorni kërcënimet si pasojë; për shembull: “Mos e ngacmo motrën, se do të këpus qafën.”

Asnjëherë mos jepni ultimatum si vendime

Ultimatumet shpesh nuk mund të realizohen dhe shumë shpejt fëmijët kuptojnë se fjalët tuaja janë boshe; “Nëse nuk qetësohesh, nuk do të flas kurrë me ty.”

Asnjëherë mos paraqitni zgjedhje, kur nuk ka

Për shembull: “A do ta marrësh pallton, apo jo? Tash do të ikim.” Kjo nuk është zgjedhje; fëmija patjetër duhet ta marrë pallton.

Pasojat duhet të jenë të lidhura me sjelljet

E gabuar:
“Ti e ke thyer lodrën. Për pasojë nuk do të shikosh televizorin një javë.”

E drejtë:
“Ti ke thyer lodrën. Hedhja e gjësendeve dhe thyerja e tyre me qëllim nuk lejohet. Për pasojë, nuk do të luash me lodrat e tua dy ditë.”

Vendimet dhe pasojat hyjnë në punë kur fëmija është në gjendje të dallojë të drejtën nga e gabuara, mund të sillet në mënyrë të hijshme dhe ka kapacitet mendor për të marrë vendime të mençura. Ndëshkimi i foshnjës është një shembull i gabuar i vendimeve dhe pasojave për shkak se foshnja është shumë e vogël për t`u sjellë ashtu si duhet.

Pasojat e keqpërdorura asnjëherë nuk janë të pranueshme pa marrë parasysh sjelljen. Ajo çfarë fëmija mëson nga e gjithë kjo është urrejtja e autoritetit, filozofia e revanshit dhe ideja se duke goditur dhe duke bërtitur mund t`i shtysh njerëzit të bëjnë atë që dëshiron. Këto lloj qëndrimesh vetëm sa shkaktojnë më shumë fyerje dhe probleme në familje. Duke përdorur pasoja të përshtatshme, fëmijët mësojnë mënyra të shëndosha për kontrollimin e sjelljeve të tyre.

Pasojat natyrore dhe ato logjike
Ka dy lloje pasojash për të gjitha sjelljet: logjike dhe natyrore. Këto pasoja mund të jenë të kënaqshme dhe të pakënaqshme.

Pasojat natyrore nuk ndërtohen dhe nuk planifikohen, por ndodhin sipas rrjedhës natyrore të ngjarjeve. Për shembull, nëse një fëmijë ecën zbathur në trotuar të nxehtë, atëherë do t`i digjen këmbët. Një fëmijë që rri deri vonë, do të jetë i lodhur të nesërmen në shkollë. Një fëmijë që del jashtë gjatë dimrit pa pallto, do të ftohet. Këto pasjoja ndodhin në mënyrë natyrore. Askush nuk i planifikon ato.

Pasojat logjike, në anën tjetër, janë të planifikuara dhe të rregulluara. Pasojat logjike ose të planifikuara përcaktohen nga prindërit në mënyrë që t`u ndihmojnë fëmijëve për të mësuar sjellje të pranuara dhe të hijshme. Janë tri pasoja logjike që zakonisht përdoren nga prindërit:
1. Humbja e privilegjit
2. Time Out
3. Dëmshpërblimi (Në thelb do të thotë fëmijët duhet të bëjnë mirë si kundërshpërblim i një veprimi të kryer. Për shembull, nëse fëmija thyen diçka qëllimisht, prindërit mund të kërkojnë nga fëmija që ta paguajë sendin e thyer. Pagesa do të thotë shpenzimi i parave nga kursimet, kryerja e disa punëve shtesë në shtëpi ose ndërtimi i sendit të thyer. Dëmshpërblimi është një pasojë e efektshme për fazën e parapubertetit dhe atë të adoleshencës.).

Përshtatur nga Family Development Resources, Inc. 3160 Pinebrook Road, Park City, Utah, USA www.familydev.com

[Dar_di]

Metoda e pasojave logjike

Pasojat natyrore dhe ato logjike janë metoda me të cilat fëmijëve u ndihmohet që të mësojnë nga gabimet e veta, e jo që për shkak të tyre të ndëshkohen. Këso strategjish u mundësojnë fëmijëve vetë të zgjedhin, të marrin përgjegjësinë për sjelljen e tyre dhe të marrin vendime më të mira në të ardhmen.

Pasojat natyrore

Me pasoja natyrore nënkuptohen rezultatet e parashikuara të sjelljeve të caktuara. Nëse fëmija nuk e mban xhupin kur temperatura jashtë është më e ulët, do të ketë të ftohtë. Nëse nuk i lidhë lidhëset e këpucëve, do t`i shkelë dhe do të rrëzohet. Nëse e harron drekën, do të jetë i uritur gjatë mësimi. Të rriturit nuk kanë nevojë të ndërmarrin asgjë për të theksuar ekzistimin e pasojave natyrore;
Ato thjesht ndodhin, ndërsa fëmija kupton porosinë menjëherë.

Pasojat logjike

Pasojat pozitive
• Janë të qarta dhe konkrete.
• Kanë shumë alternativa.
• Nuk janë dënime.
• Logjikisht bazohen në rregulla.
• Mbrojnë dinjitetin e fëmijës.
• Rrisin prirjen për kontroll tek fëmija.
• Rrisin motivimin tek fëmija.

Katër lloje të pasojave gjenerike mund të zbatohen në rregull:
1. Të kujtohet rregulli.
2. Vërejtja (kujtimi i rreptë).
3. Hartimi i planit të aktivitetit dhe ushtrimi i sjelljeve të drejta.
4. Plani me shkrim.

Dallimi ndërmjet pasojave dhe ndëshkimeve

Rregulla: Mbeturinat duhet të hidhen në konteiner.
Pasojat: Hiqni mbeturinat nga dyshemeja.
Ndëshkimi: Hiqni mbeturinat nga shtëpia për një javë.

Parimet e zbatimit të këtyre metodave

• Të jeni konsekuentë. Gjithnjë zbatoni njërën nga këto metoda.
• Thjesht, sqaroni rregullat dhe pasojat.
• Shfrytëzoni përparësitë e afërsisë fizike. Fizikisht afrojuni fëmijës, sa të jetë e mundur me rastin e zbatimit të njërës nga këto metoda.
• Me qëllim fëmijën shikojeni në sy kur zbatoni njërën nga këto metoda.
• Mos e sillni fëmijën në pozitë të palakmueshme para moshatarëve të vet.
• Flitni me ton të qetë.
• Bëhuni të fortë dhe pa mllef zbatojeni njërën nga këto metoda.
• Mos pranoni arsyetimet, licitimin, as dredhitë.
• Shfrytëzojeni rastin kur fëmija sillet si duhet.

Përshtatur nga libri Richard L. Curwin dhe Allen N. Mendler, Disiplina me dinjitet (Dicipline with Dignity), Association for Supervision and Curriculum Development, 1988.

Ndëshkimi si pasojë e sjelljes

1. Ndëshkimi duhet të ndodhë menjeherë pas shkeljes së rregullës.
Ndëshkimi për një sjellje që ka ndodhur para disa orëve ose ditëve nuk është praktikë e mirë.
2. Ndëshkimi asnjëherë nuk duhet të përqëndrohet në njerëz, por në sjellje.
E papranueshme, e keqe, e gabuar etj., është sjellja – jo njeriu.
Ne dëshirojmë që fëmijët, adoleshentët dhe të rriturit të ndihen fitimtarë, e jo humbës.
3. Goditja, bërtitja dhe kërcënimi ndëshkojnë njeriun, jo sjelljen.
Njerëzit që përjetojnë ndëshkime të tilla kanë vetëbesim dhe bindje të keqe për vetveten.
4. Ndëshkimet duhet të jenë të drejta dhe të ndërlidhura me sjelljen.
Ndëshkimi i drejtë do të thotë ndëshkim jo i gjatë dhe jo i tepërt. Izolimi për një muaj nuk do të thotë tjetër veçse shfryrje e mllefit prindëror. Ideja është që ndëshkimi të ndalet dhe të lejohet fëmija të vazhdojë të bëjë gjëra të mira dhe të pranueshme.
5. Ndëshkimet duhet të shihen si të vetme dhe në përputhje me vlerat, rregullat familjare e morale.
Goditja e një adoleshenti pse e ka goditur dikë tjetër, nuk përputhet me rregullat familjare që ndalojnë goditjen.
6. Lloji i ndëshkimit duhet të ndërlidhet me sjelljen.
Izolimi për shkak të shkeljes të mosrespektimit të kohës së përcaktuar është i arsyeshëm. Por, izolimi i fëmijës për thyerje te gjësendeve nuk është i qëlluar. Në këtë rast pagesa a ndërrimi i gjësendeve, si ndëshkim, është i ndërlidhur me sjelljen e pranueshme të fëmijës.