Nė ēastin kur njė mysliman lind dhe kur pėrsėri nė shtratin e tij tė vdekjes shtrihet,
shtatė fjalė arabe i pėrsėriten nė vesh: La ilaha illa Allah, Muhammad Rasul Allah!; e
qė do tė thotė: nuk ka Zot pėrveē Allahut; Muhamedi (ėshtė) profet i Allahut. Kjo
kredo qė ėshtė pika kryesore e riligjionit islam futet nė mendje tė njė myslimani qė nga
djepi e gjer nė varr. Ajo pėrsėritet pesė herė nė ditė me thirrjen pėr t`u falur.
Myslimanėt po ashtu inkurajohen tė pėrsėrisin emrin e Allahut sa mė shumė qė tė
munden gjatė ditės.
1. Allahu e grabit islamin
Fjala Allah e grabit islamin. Secili fis arab kishte perėnditė dhe perėndeshat, idhujt e
vet, por njė numėr fisesh po ashtu njihte perėndi tė panjohur qė e quanin al-ilah, qė
fjalė pėr fjalė do tė thotė Zoti. Ai mendohej tė jetė hyjni e padukshme dhe supreme;
megjithatė ata nuk kishin koncept tė pėrbashkėt se kush ishte ai. Me kohė Allahu u bė
pėrgjithėsimi i perėndisė fisnore, qė shpesh quhej al-ilah (zoti). Kur njė fis takohej
me fisin tjetėr, e qė kishin tė njėjtin perėndi, e quanin al-ilah, dhe ata mendonin se e
kishin fjalėn pėr tė njėjtėn qenie - kėshtu u formua ideja e pėrbashkėt pėr Allahun nė
mesin e arabėve (Nazir Ali fq. 26)
Allahu dhe njė numėr i madh nga tė 99 emrat e tij pėrdoren zakonisht pėr tė pagėzuar
meshkujt arabė sot. Kjo traditė praktikohej nė Arabi madje edhe para islamit. Edhe
vetė babai i Muhamedit e kishte emrin Abd-Allah (rob i Allahut). Fakti se kėta emra
pėrdoreshin zakonisht nė mesin e adhuruesve idhujtarė arabė cilėson tė vėrtetėn se
Allahu nuk ishte Zot i Biblės. Ai ishte nė tė vėrtetė, hyjni pagane qė e njihnin vetėm
arabėt e Gadishullit. Poezia arabe e periudhės sė Xhahilisė (injoranca ) para islamit e
tregon kėtė qartė.
Qabja njihej si beit allah ose shtėpia e allahut. Edhe pse strehonte 360 perėndi idhuj,
Qabja ishte nė fund tė fundit shtėpia e Allahut, perėndia supreme pagane. Si zot i
Qabesė ai nuk paraqitej me ndonjė statujė reale siē paraqiteshin tė 360 idhujt e tjerė. A
do tė jetonte Jahve, pra zoti i Biblės, nė njė shtėpi me 360 perėndi dhe perėndesha?
Profetėt arabė
Muhamedi s`ishte i pari qė provoi tė pėrkrah adhurimin monoteist tė Allahut. Para tij
kishte tė tjerė arabė me mesazhe tė ngjashme. Njė njeri i quajtur Hud nga fisi A`d nė
Jemenin jugor predikoi pėr disa vite, por kishte shumė pak bashkėmendimtarė. Salihi
nga fisi Thamud, afėr Gjirit Aqaba, predikonte kundėr politeizmit. Njerėzit e tij e
hodhėn poshtė porosinė e tij dhe vendosėn tė mbajnė idhujt e tyre. Shua `ub nga fisi
hijaz ishte vetėm njėri nga disa qė filloi tė provojė pėr ti ftuar arabėt tė besojnė nė
Allahun dhe qė ti rrėnojnė tė gjitha perėnditė e tyre tė tjera. Njė grup i vacantė i
quajtur Hanifėt provoi tė pėrkra epėrsinė e Allahut mbi perėnditė jera. Arabėt hodhėn
poshtė mesazhin e profetėve tė tillė dhe tė Hanifėve, duke preferuar perėnditė e tyre tė
dukshme.
3. Muhamedi - profeti i fundit arab
Ėshtė me rėndėsi jetike pėr studentin e islamit qė tė kuptojė se Muhamedi vazhdoi
trashėgiminė e paraardhėsve tė tij qė nuk ishin tė vetėdijshėm pėr judaizmin dhe nuk
kėrkonin tė bashkoheshin me asnjėrin. Kėta profetė arabė pėrkrahnin njė ēėshtje
krejtėsisht arabe dhe njė hyjni arabe.
Muhamedi ishte i fundit nė njė sėrė profetėsh qė kishin njė qėllim tė pėrbashkėt, t`i
bashkojnė arabėt nėn njė hyjni supreme. Nė tė vėrtetė, njė shikim mė i pėrafėrt nė
pėrvojėn e tij dhe nė mėnyrėn e tij tė udhėheqjes i japin vend tė fortė brenda traditės
arabe. Apeli i tij pėr besimin nė Allah si hyjni e vetme nė themel ėshtė mesazh i njėjtė
qė edhe paraardhėsit e tij arabė patėn predikuar.
Megjithatė, Muhamedi kishte gjasa tia dalė me misionin e vet pasi qė kishte fituar
pasuri duke u martuar me Khadijan, si dhe pėr shkak tė pozitės sė spikatur qė mbante
fisi i tij kurejshi ndaj fiseve tjera arabe dhe influencės sė hebrenjėve dhe tė krishterėve
qė kontribuan nė zhvillimin e tij dogmatik. Pastaj, arabėt ishin tė magjepsur nga poezia
se cilės i mveshnin forcė djallėzore. Pasiqė stili i arabishtes sė Kuranit ishte poetike
dhe atraktive, arabėt mendonin se Muhamedi ishte i sofistikuar, i shquar dhe i
fuqishėm.
. Perėnditė paraislame tė arabėve
Nė mėnyrė qė tė arrijmė njė kuptim mė tė mirė tė konceptit islamik tė Allahut, duhet
patjetėr tė kuptojmė atmosferėn religjoze nė Arabi para lindjes sė islamit. Muhamedi u
lind nė fisin kurejshi dhe u rrit nė njė shoqėri gati krejtėsisht pagane. Edhe pse kishte
pak hebrenj dhe tė krishterė qė jetonin nė Arabi nė atė kohė, ata kishin pak influencė
nė jetėn fisnore.
Pėr shkak tė pozitės gjeostrategjike, Meka, shtėpia e fisit kurejshi, ishte qendėr
kryesore tregtare dhe religjioze. Ishte shtėpia e Qabes, njė shenjėtore historike e cila
strehonte 360 perėndi dhe perėndesha pagane. Kurejshitėt, qė fituan njė pozitė
prominente nė mes arabėve, ishin mbrojtėsit e Qabes. Ata siguronin jetesė duke
siguruar strehimet, ushqimin dhe nevojat tjera pėr pelegrinėt dhe tregtarėt qė vinin nga
Arabia dhe regjionet fqinje pėr ti vizituar idhujt favorit tė tyre nė Qabe. Pa dyshim kjo
atmosferė multireligjioze ndikoi shumė Muhamedin duke formuar konceptet e tij
religjioze, veēanėrisht atė tė hyjnisė.
1. Hyjnitė (perėnditė) arabe:
Para islamit, arabėt nuk kishin religjion formal, tė organizuar, praktika religjioze apo
besime. Katėrqind vite para ngritjes sė islamit, arabėt ishin animistė duke njohur njė
turmė tė perėndive dhe perėndeshave. Secili fis kishte perėndinė e vet, dhe kėta
perėndi mund tė ndahen nė katėr kategori
Hyjnitė yjorė (astrologjike)
Sikurse edhe me shoqėritė tjera blegtorale, fokusi i religjionit tė benduinėve ishte hėna,
qė siguronte dritė gjatė natės pėr kullotjen e kopeve. Gjer nė ditėn e sotme, ēdo xhami
nė maje ka hėnėn drapėrore, dhe ende myslimanėt e ndjekin kalendarin lunar. Festat
dhe kremtimet islamike, pėrfshirė edhe agjėrimin e Ramazanit janė tė rregulluara me
daljen e hėnės. Mbijetimi i kėtyre praktikave ėshtė njė indikacion i pėrvetėsimit tė
kėtyre praktikave astrologjike nė islam. Kurani flet nė favor pėr sabejtė dhe i vendos
nė kategorinė e atyre qė e kėnaqin Perėndinė, kategori qė pėrfshinte gjithashtu edhe
hebrenjtė dhe tė krishterėt (Sure 2:62;5:69). Shumė myslimanė nuk e dinė qė sabejtė
ishin adhurues tė yjeve nė kohėn e Muhamedit. Ata e konsideronin hėnėn si perėndi-
baba, diellin si perėndi-nėnė dhe yjet si pasardhės tė kėtyre perėndive
. Hyjnitė gurorė
Perėnditė mė prominentė nga guri ishin Hubali, perėndia mashkull i Qabes, dhe tri
perėndesha motra: Allati, Manati dhe Ouza. Fisi i Muhamedit, kurejshi, i konsideronte
tė tri kėto perėndesha si bijat e Allahut. Pėrveē perėndive kryesore nė Qabe, ēdo fis
arab kishte perėndi tė tjerė mė tė vegjėl pėr adhurim shtėpiak dhe devocion, dhe gjatė
udhėtimit apo marshimit nė luftė, ata bartnin perėnditė e tyre tė nderuara, nė tė njėjtėn
mėnyrė sikurse hebrenjtė bartnin Arkėn e Besėlidhjes. Sikurse perėnditė nga guri,
ishin pa shpirtė dhe pa formė, ashtu edhe Allahu nė islam, ėshtė jopersonal dhe
misterioz. Duke qenė religjionet primitive (pagane) hyjnitė e tyre nuk ishin tė mveshur
me atribute personale.
1.3. Hyjnitė natyrore
Kontrasti ndėrmjet shkretėtirės sė thatė dhe oazės fertile tė heq njė dallim tė mprehtė
ndėrmjet tė mirės dhe tė keqes nė mendjet e arabėve. Kjo formoi bazėn e konceptit tė
hyjnisė sė tyre. Nė njė anė, e mira prezentohej nga hyjnitė shpirtmirė duke shfaqur
vetėn nėpėrmjet lumenjve, burimeve, lisave dhe kafshėve. Nė anėn tjetėr, e keqja
prezentohej nga demonė dhe xhinė qė jetonin nė shkretėtira dhe shpella, duke
shkaktuar tmerre dhe fatkeqėsi.
1.4. Hyjnitė e panjohura
Poetė arabė tė periudhės paraislamike tė Xhahilisė, pėrdoren emrin llah nė poezitė e
tyre, pėr tiu referuar njė hyjnie supreme. Arabėt besonin nė njė hierarki tė perėndive,
nė tė cilin ishin perėnditė e vegjėl dhe ata mė prominentė. Allahu ishte nė maje tė
piramidės. Deklarimi islamik Allahu akbar, do tė thotė llahu ėshtė mė i madhi nga
tė gjithė perėnditė tjerė pagane. Kjo ėshtė ajo ēfarė Muhamedi u mundua ti deklaronte
fisit tė tij pagan. Qabja quhej seit Allah qė nėnkuptonte shtėpia e Allahut. Allahu ishte
konsideruar Zot i padukshėm, i panjohur i Qabes. A ka mundur qė kjo ide tė huazohet
nga perėndia i panjohur i grekėve i pėrmendur nė Veprat 17:23? Hubali, idhulli mė i
lartė, ishte zotėruesi qė banonte nė Qabe tė cilit i ofroheshin adhurimi dhe flijimet e
arabėve. Pėr nga rėndėsia e tyre me radhė vinin tė bijat e Allahut: Allat, Manat dhe
Uza.
Atmosfera religjoze
Atmosfera religjioze nė Mekė ishte e llojllojshme. Pasi qė ishte edhe qendėr tregtare
dhe religjioze. Meka ishte me pellgje qė mbusheshin nga pėrrenj tė shumtė religjoz,
ndėrsa mbizotėronte politeizmi. Zoroastrionizmi, krishterimi, judaizmi dhe filozofia
greke, tė gjitha kėto ndikuan nė zhvillimin e konceptit tė Muhamedit mbi hyjninė. Njė
pjesė e madhe e kėtyre ndikimeve kanė mbetur nė islamizėm deri nė ditėt e sotme.
Myslimanėt qėndrojnė me fytyrė nga Qabja sa herė qė falėn. Ato e puthin gurin e zi tė
Qabes si pjesė e haxhit tė tyre nė Mekė. Nė tė vėrtetė shumica e ritualeve qė bėhen
gjatė haxhit janė zakone pagane qė datojnė nga kohėrat paraislamike. Marrėdhėnia nė
mes tė religjionit dhe politikės ishte e fortė. Pėr arsye se jeta e arabėve pėrqendrohej
rreth perėndive fisnore, adhurimi ishte njėlloj si besnikėria politike. Refuzimi i
adhurimit ndaj perėndisė fisnore konsiderohej mohim i Zotit (apostazi) dhe tradhėti.
Nobokodonosori, nė librin e profetit Daniel kishte tė njėjtėn pikėpamje. Trajtimi
islamik i apostazisė ishte vazhdimėsi e kėsaj shprehije fisnore.
. Hyjnitė pagane tė Arabisė
Qysh nė shekullin 5 para Krishtit, Herodoti, historiani, shkroi se arabėt kishin dy hyjni
kryesore: Oratoll dhe Al- ilat. Samuel Zuemer beonte se kur ishin pėrkthyer nga
greqishtja nė arabishte ato pėrbėjnė fjalėn pėr Allah Taal (perėndia shumė i lartė) dhe
Allahu (gjinia femrore pėr Allahun), e qė tė dyjat ishin hyjni nė kohėn e Muhamedit.
Perėnditė e mėposhtme janė disa nga ato qė Arabėt nderonin nė kohėn e Muhamedit
dhe pėr qindra vite mė parė
Krijoni Kontakt