
Postuar mė parė nga
Dar_di
ENCIKLOPEDIA NEKROLOG I MAQEDONISĖ
Xhelal Zejneli
Nė shkurt tė vitit 1990 Kryesia e Akademisė Serbe tė Shkencave dhe tė Arteve, i besoi Degės sė shkencave tė historisė tė organizojė njė cikėl ligjėratash mbi serbėt dhe shqiptarėt nė shekullin XX, si pjesė e serisė, tė filluar nė maj dhe nė qershor tė vitit 1986 me temėn Ilirėt dhe shqiptarėt qė vazhdoi nė nėntor tė vitit1987 me ciklin e ligjėratave mbi serbėt dhe shqiptarėt nė shekullin XIX dhe XX. Ligjėratat u mbajtėn nė ndėrtesėn e ASSHA (SANU) nė Beograd, e cila ndodhet nė Rr. Knez Mihajlova Nr. 35. Nga kėto cikle ligjėratash tė akademikėve serbė, SANU botoi tre libra me nga 450 faqe: Iliri i Albanci, Beograd, 1987; Srbi i Albanci u XIX i početkom XX veka, Beograd, 1988; dhe Srbi i Albanci u XX veku, Beograd, 1991, 457 faqe. Kėta tre libra u botuan nė dy gjuhė: nė serbisht me alfabetin cirilik dhe nė anglisht. Nė ta, jo vetėm qė vihet nė dyshim prejardhja ilire e shqiptarėve, jo vetėm kontestohet njė gjė e tillė, por edhe mohohet. Mohohet edhe autoktonia e shqiptarėve nė Ballkan dhe sidomos autoktonia e shqiptarėve nė brigjet e Adriatikut dhe tė Jonit. Nė kėta libra mohohet rrjedhimisht edhe gjuha shqipe si bijė e ilirishtes. Nė librin Iliri i Albanci (Ilirėt dhe shqiptarėt) mohohet edhe qenia kombėtare shqiptare, d.m.th. kombėsia shqiptare. Nė tė, thuhet se shqiptarėt janė produkt i pėrzierjes sė mbetjeve tė disa grupeve etnike. Dhe kjo pėrzierje paskėsh ndodhur, assesi nė lashtėsi por nė mesjetė, d.m.th. para ca shekujsh. Duke mohuar prejardhjen ilire dhe autoktoninė e shqiptarėve, pseudoshkenca serbe ka pasur pėr synim tė justifikojė politikėn ekspansioniste ndaj territoreve shqiptare, daljen nė det dhe pushtimin e Kosovės. Nė vitin 1985 akademikėt serbė hartuan njė projekt i cili, nė janar tė vitit 1986 doli si botim anonim, i njohur si Memorandumi i SANU-s. Mė vonė ky memorandum do tė cilėsohet si nekrolog i Jugosllavisė. Mė 1937, nė Klubin Kulturor Serb nė Beograd, akademiku serb Vasa Ēubriloviq, prezantoi elaboratin famėkeq Iseljavanje Arnauta (Shpėrngulja e shqiptarėve). Mė 1913, akademiku Vladan Gjorgjeviq botoi nė Beograd librin famėkeq Arnauti i Velike sile (Shqiptarėt dhe Fuqitė e Mėdha). Libri u pėrhap nė kancelaritė evropiane tė kohės. Autori bėn dehumanizimin e shqiptarėve, duke i paraqitur si njerėz me bisht qė flejnė nėpėr degėt e drunjve, keqbėrės
Kjo ideologji antishqiptare zė fill me Načertanijen (Projektin) e Ilija Garashaninit, tė botuar nė Beograd mė 1844. Njė institucion tjetėr serb, po aq antishqiptar ėshtė edhe Lidhja e Shkrimtarėve tė Serbisė, Beograd, Rr. Francuska Nr. 7. Fatkeqėsisht, Evropa sot, nuk e ndėshkon Serbinė pėr kėtė destruksion irracional.
Akademia Maqedonase e Shkencave dhe e Arteve (AMSHA-MANU) nuk ėshtė veēse njė nėnprodhim i Akademisė Serbe (SANU). Duke qenė e tillė, rrjedhimisht edhe projektet e saj janė thellėsisht antishqiptare. Ky institucion kulturor dhe shkencor, mė i larti i kėtij vendi, nė vitin 2001 doli me propozimin pėr ndarjen e Maqedonisė. Sipas tė ashtuquajturve akademikė maqedonas, ska Maqedoni me shqiptarė tė barabartė. Mund tė ketė Maqedoni vetėm me shqiptarė tė nėnshtruar. Ky ėshtė njė koncept retrograd dhe anakronik qė bie ndesh me realitetin dhe me tendencėn historike. Kėta pseudo-akademikė nuk e ndanin Maqedoninė sipas parimit etnik. Me ndarjen qė propozonin ata, rreth njė e treta e popullatės shqiptare mbetej nėn administrimin maqedonas. Thelbi i ideologjisė sė MANU-s ėshtė: Shqiptarėt nė Maqedoni nuk janė popull autokton por ardhacak. Shqiptarėt nė Maqedoni kanė ardhur prej viseve qendrore dhe veriore tė Shqipėrisė, gjatė sundimit tė Perandorisė Osmane, pas pėrfundimit tė procesit tė islamizimit tė tyre. Shqiptarėt, duke qenė keqbėrės, janė vendosur nė kėto hapėsira, duke ushtruar dhunė ndaj popullsisė vendase maqedonase duke i detyruar ata, tė shpėrngulen prej vatrave tė veta
Historiani maqedonas Jovan Trifunoski, i lindur mė 1914 nė fshatin Vrutok afėr Gostivarit, ėshtė autor i librit Albansko stanovnitvo u Makedoniji Beograd, 1988. Libri ka 182 faqe. Ky pseudohistorian maqedonas, mė 1950 mbrojti tezėn e doktoraturės para njė komisioni tė Akademisė Serbe tė Shkencave dhe tė Arteve nė Beograd. Sipas kėtij autori, shqiptarėt nė disa vise tė Maqedoninė paskėshin ardhur nga Shqipėria, e pikėrisht nga fundi i shekullit XVIII dhe gjatė gjysmės sė parė tė shekullit XIX (1780-1840). Qėndrimet e sipėrthėna tė kuazi-akademikėve maqedonas pėrputhen pikė pėr pike me qėndrimet e pseudo-akademikėve serbė. Qėllim tjetėr i kuazi-akademikėve maqedonas ėshtė qė, duke mohuar ēdo vlerė historike tė shqiptarėve tė kėtyre trojeve, tė bėjnė ēhistorizimin e tyre. Synimet e MANU-s flasin pėr pretendime territoriale tė maqedonasve ndaj trojeve shqiptare nė Maqedoni. Sipas kėtyre pretendimeve, shqiptarėt nė Maqedoni janė qiraxhinj. Si tė tillė, ata janė njėfarė minoriteti apo pakice, tė cilės duhet dhėnė ca tė drejta qytetare sa pėr tė mbajtur frymėn. Kėta pseudo-akademikė e mohojnė rolin e shqiptarėve nė tė gjitha periudhat historike. Mohojnė edhe prejardhjen e figurave kolosale tė kombit shqiptar: tė Gjergj Kastriotit, tė Nėnė Terezės
Njė ndėr enciklopeditė mė tė besueshme nė botė ėshtė Enciklopedia e pėrgjithshme e Oksfordit. Nė tė, pėr Nėnė Terezėn shkruan: Tereza, Nėnė (emri i lindjes Agnes Gonxhe Bojaxhiu)
Murgeshė dhe misionare katolike, e lindur nė Maqedoninė e sotme nga prindėr shqiptarė, Enciklopedia e pėrgjithshme, Oxford, botimi shqip, Tiranė, 2006, f. 1241. Ja se ēshkruan Larousse: Teresa (Agnes Gonxha Bojaxhiu, dit Mčre) religieuse indienne dorigine albanaise, Le Petit Larousse, Paris, 1995, f. 1708. Njė tjetėr enciklopedi shkruan: Terezija, Majka, pravo ime Gonxhe Bojaxhiu, redovničko ime Majka Terezija ili Tereza, misionarka; rošena u Skoplju. Po narodnosti Albanka. (Opća Enciklopedija Jugoslavenskog Leksikografskog Zavoda, Zagreb, 1982, libri 8, f. 183). Pėr tėrė botėn Nėnė Tereza ėshtė shqiptare, pėr sllavo-maqedonasit jo.
Akademia Maqedonase (MANU) mėton tė ndėrtojė ideologjinė nacionaliste maqedonase. Nga kjo ideologji buron edhe politika nacionaliste e shtetit. Me fjalė tė tjera, ideologjia nacionaliste antishqiptare e kėtij institucioni tė lartė kulturor dhe shkencor pėrputhet me politikėn nacionaliste antishqiptare tė shtetit. Domethėnė, shqiptarėt nė Maqedoni ballafaqohen me njė politikė antishqiptare shtetėrore. Ėshtė sistemi ai qė i diskriminon shqiptarėt. Antishqiptarizmi nė Maqedoni ėshtė politikė e shtetit. Shqiptarėt nuk duhet tė befasohen nga njė ideologji dhe nga njė politikė e kėtillė antishqiptare. Kjo ideologji antishqiptare e maqedonasve ėshtė vazhdim i ideologjisė antishqiptare garashaniniste dhe shėn-stefaniste, kominterniste dhe serbokomuniste, e ndėrtuar prej Garashaninit, Jovan Cvijiqit dhe Vladan Gjorgjeviqit, e vazhduar prej Ēubriloviqit dhe e pėrcjellė prej akademikut serb me shkollė tė mesme bujqėsore Dobrica Qosiqit. Ideologji kjo e ngritur nė politikė shtetėrore dhe e zbatuar nga karagjorgjeviqėt, nga Pashiqi, nga Rankoviqi deri te zjarrvėnėsi i Gadishullit S. Milosheviqi dhe dishepujt e tij Shesheli, Koshtunica, Vuk Drashkoviqi dhe B. Tadiqi, tė gjithė kėta, krerė tė sė ashtuquajturės ēėshtje kombėtare serbe, kėsaj murtaje tė zezė tė Ballkanit. Thelbi i ēėshtjes qėndron nė sa vijon: Maqedonasit synojnė tė ndėrtojnė ideologji kombėtare. Por ky synim i tyre ėshtė i vonuar pėr mė shumė se njė shekull. Kjo vonesė shekullore ndikon pashmangshėm qė ideologjia kombėtare e tyre tė shndėrrohet nė njė ideologji nacionaliste tė zvetėnuar qė ėshtė nė kolizion me tendencėn historike. Shekull i kombeve ka qenė shekulli XIX. Shekulli XXI ėshtė shekull i integrimeve. Nuk rishkruhet historia e Ballkanit kur tu kujtohet pseudo-historianėve tė MANU-s. Kėto pėrpėlitje tė ideologėve tė rrejshėm maqedonas janė dėshmi e padiskutueshme e krizės sė identitetit tė popullit maqedonas. Maqedonasit, duke mos ditur se ējanė, bullgarė apo serbė, natyrshėm pėrjetojnė krizė identiteti. Sipas historianėve tė rrejshėm tė tyre, maqedonasit mund tė ekzistojnė si komb vetėm po qe se identifikohen me maqedonasit antikė. Ndryshe, nuk paskėsh, as komb maqedonas, as Maqedoni.
Kjo politikė e VMRO-sė dhe e Gruevskit, proceset e rajonit i kthen prapa. Kjo politikė nacionaliste e vonuar ngjall nacionalizmin e popujve tė tjerė tė Gadishullit, pra ēel kutinė e Pandorės. Rajoni, pas njė periudhe njėzetvjeēare tė tranzicionit, hyri nė fazėn e stabilizimit dhe tė integrimit. Politika e Gruevskit ėshtė destabilizuese dhe luftėnxitėse. Kjo politikė pėrputhet me pėrpikėri me atė tė Tadiqit dhe tė Koshtunicės. Tani nė rajon lindin dy qendra destabilizuese: Beogradi dhe Shkupi. Tė jesh me Tadiqin dhe me Koshtunicėn do tė thotė tė jesh kundėr NATO-sė dhe BE-sė.
Kėtu nė Maqedoni nuk bėhet fjalė pėr enciklopedinė e Blazhe Ristevskit. Kėshtu sepse, politika antishqiptare nė kėtė vend ėshtė zbatuar edhe pa u botuar ajo, qė nga viti 1912. Kėtu nuk ėshtė ējerrė kurrfarė maske, ngase diskriminimi i shqiptarėve ka qenė transparent dhe permanent. Deri mė sot, Maqedonia ishte nė mosmarrėveshje me Bullgarinė pėr gjuhėn; me Serbinė pėr kishėn; me Greqinė pėr emrin. Sot maqedonasit kanė ēelur njė front tė ri atė me shqiptarėt. Domethėnė maqedonasit, pa pikėn e arsyes, as tė argumentit, janė nė konflikt me tė gjithė fqinjėt e tyre. Rast i rrallė nė histori. Kjo shpie nė izolimin e kėtij populli dhe tė kėtij vendi. Kjo i largon akoma mė shumė nga Perėndimi dhe nga euro-atlantizmi. Duke mohuar faktorin shqiptar nė Maqedoni, maqedonasit bien nė konflikt, si me shqiptarėt nė kėtė vend, ashtu edhe me kombin shqiptar nė Ballkan. Dhe ēfarė paradoksi?! Njė popull pa identitet vė nė dyshim autoktoninė dhe historinė e popullit mė tė lashtė tė Gadishullit! Shqiptarėt nė rajon, pėr dallim nga boshti ortodoks antimaqedonas Sofje-Athinė-Beograd, janė tė vetmit qė e njohin popullin maqedonas. Qendrat politike shqiptare tė vendosjes Tirana dhe Prishtina, qė nga ndarja e Maqedonisė prej ish-RSFJ-sė, prore kanė ndjekur politikė konstruktive ndaj saj. Dhe kjo enciklopedi e MANU-s ėshtė shpėrblim pėr konstruktivitetin shqiptar. Shqiptarėt nė Maqedoni si dhe kombi shqiptar nė Ballkan duhet ta rishqyrtojnė qėndrimin e tyre ndaj maqedonasve. Faktori politik shqiptar nė Maqedoni duhet ta rishikojė pozicionin e vet politik. In ultima linea, teoria antike e pseudoshkencės maqedonase, ėshtė nė kundėrshti tė drejtpėrdrejtė me interesat vitale tė shqiptarėve nė Maqedoni dhe tė kombit shqiptar nė Ballkan. Teoria antike e Gruevskit paraqet pretendim territorial tė drejtpėrdrejtė ndaj trojeve etnike shqiptare kėtu nė Maqedoni dhe mė gjerė. Politika e Gruevskit rrėnon dhe degradon faktorin politik shqiptar nė Maqedoni; diskrediton politikėn konstruktive dhe atė tė fqinjėsisė sė mirė tė Tiranės dhe tė Prishtinės; komprometon rėndė politikėn e Uashingtonit dhe tė BE-sė.
U bėhet pyetje Uashingtonit dhe Brukselit: Ē'u bė me investimet e tyre 20-vjeēare nė ndėrtimin e shoqėrisė multietnike dhe nė kapėrcimin e paragjykimeve dhe tė stereotipeve nė kėtė vend? Pėr ēfarė multietniciteti mund tė flitet sot e tutje? Dhe pėr ēfarė tolerance ndėretnike?
Politika antishqiptare e Gruevskit dhe e VMRO-sė, qė nga viti 2006 e deri mė sot, ka ardhur duke u shkallėzuar. Dhe pritej tė pėrfundonte kėsisoj. Rrjedhimisht, pėrgjegjėsi pėr enciklopedinė maqedonase duhet tė mbajė edhe faktori politik shqiptar. Njė hap i tmerrshėm i qeverisė sė Gruevskit ishte edhe dekreti jotransparent i para ca muajve, qė nxėnėsit shqiptarė, maqedonishten ta mėsojnė qė nga klasa e parė fillore. Ky vendim u miratua nga njė qeveri nė tė cilėn bėjnė pjesė edhe ministrat shqiptarė. Shtrohet pyetja: Si kanė mundur ministrat shqiptarė ta lejojnė njė gjė tė tillė?! Kėta, ose s'janė pėrfillur fare, ose s'kanė qenė tė njoftuar, ose e kanė miratuar vendimin. Politika e Gruevskit ia vė nė dijeni faktorit politik shqiptar se politika nuk ėshtė njė punė, tė cilės mund t'i dalin zot injorantėt e mėsuar, konformistėt, oportunistėt dhe karrieristėt; se politika kombėtare nuk ėshtė biznes, komercializėm, mercenarizėm dhe llaē e beton pėr tė ngritur pėr pėrfitime personale ndėrtesa shumėkatėshe. Faktori politik shqiptar duhet ti largojė nga radhėt e vet kuajt e Trojės. Vice versa, dėshtimi politik ėshtė i pashmangshėm. Partitė shqiptare nuk duhet tė harrojnė se nė kėto troje ka njerėz tė cilėt kauzės kombėtare ia kanė kushtuar njė jetė tė tėrė.
Projekti i MANU-s tė pėrkujton vitet 80 tė qindvjeēarit XX, kur boshti famėkeq Shkup-Beograd-Titograd ushtronte gjenocid mbi popullin shqiptar nė Serbosllavi. Shqiptarėt nuk duhet tė preokupohen shumė me nacionalizmin maqedonas. Maqedonasve duhet tu bėhet me dije se pa shqiptarėt ska Maqedoni. Maqedonasit nuk janė pėr bashkėjetesė me shqiptarėt, nuk tregojnė kurrfarė tolerance ndaj tyre dhe ushqehen me paragjykime e stereotipe. Shqiptarėt ndėrkaq, thonė se janė tė pėrcaktuar pėr bashkėjetesė dhe pėr ruajtjen e tėrėsisė sė kėtij vendi. Pra, Maqedoninė dhe stabilitetin e saj, e ruajnė shqiptarėt, pėr tė qenė tė diskriminuar nė tė. Ēfarė absurditeti! Kėtė se bėn asnjė popull nė botė. Qė prej vitit 2006 Gruevski ka vepruar intensivisht pėr ti degraduar shqiptarėt. Qėllimi i tij ėshtė ta rrėnojė, ta diskreditojė dhe ta komprometojė faktorin politik shqiptar, tė ndėrtojė shtet unitar, centralist e monoetnik maqedonas dhe qė, njėherė e pėrgjithmonė, ti shndėrrojė shqiptarėt nė pakicė tė papėrfillur. Idenė serbomadhe tė akademikėve serbė u pėrpoq ta jetėsonte S. Milosheviqi. Nuk ia doli. Si rrjedhojė, Jugosllavia, kjo kreaturė e AVNOJ-it, u zhbė. Rrugės sė tij ecėn me pėrpikėri edhe Gruevski.
Enciklopedia shtetėrore ėshtė projekt zyrtar i shtetit. Njė projekt i tillė manifeston filozofinė politike tė shtetit. Enciklopedia maqedonase me pėrmbajtje antishqiptare, manifeston nė thelb politikėn antishqiptare tė shtetit maqedonas. Po s'qe kėshtu, atėherė Gruevski dhe kabineti i tij duhet tė distancohen prej njė projekti tė tillė, ta dėnojnė atė dhe ta nxjerrin nga pėrdorimi. Nga ky krijim famėkeq duhet tė distancohen njėzėri edhe ministrat shqiptarė. Autorėt e kėtij projekti duhet tė denigrohen nga vetė opinioni maqedonas. Ndryshe, s'mund tė ketė Maqedoni dyetnike. Nė shtetet dyetnike projekteve tė kėtilla u kushtohet rėndėsi parėsore, nė mėnyrė qė tė mos rrėnohen marrėdhėniet ndėretnike. Nė rastin konkret dijetarėt maqedonas, tė ndihmuar edhe nga dy a tre mercenarė shqiptarė, e kanė shpėrfillur plotėsisht faktorin shqiptar, duke rrezikuar kėsisoj perspektivėn e kėtij vendi. Pas Memorandumit tė SANU-s (1986) u suprimua autonomia e Kosovės. Por u zhbė edhe Jugosllavia. Edhe enciklopedia maqedonase synon tė mohojė luftėn e 2001-shit dhe Marrėveshjen e Ohrit, ti defaktorizojė shqiptarėt dhe t'i shndėrrojė nė pakicė tė parėndėsishme. Kjo mund tė ketė pėr pasojė fundin e Maqedonisė. Me mjetet e shqiptarėve financohen projekte antishqiptare. Ky ėshtė rast unik nė historinė e botės.
Kishte tė tillė qė thonin: Dyert e Akademisė Maqedonase janė tė mbyllura pėr shqiptarėt
! Pyetja mund tė shtrohet edhe kėsisoj: Ēu duhet shqiptarėve tė kenė nė njė akademi tė tillė dy a tre akademikė shqiptarė qė nuk pėrfillen fare?! Vetėm pėr ndonjė honorar?! Shqiptarėt duhet tė ndėrtojnė politikėn kombėtare vetanake si dhe institucionet e veta kulturore dhe shkencore. Po tė prisnim arsimim nga universiteti maqedonas i Shkupit, kurrė sdo tė themeloheshin, as USHT-ja, as UEJL-ja. Ndaj politikės diskriminuese, restriktive, represive dhe opresive tė Gruevskit duhet tė reagojnė edhe Tirana me Prishtinėn, njashtu siē reagon Beogradi ndaj serbėve jashtė Serbisė. Edhe e ashtuquajtura politikė konstruktive e ka njė kufi, pėrtej tė cilit nuk shkohet. Faktori politik shqiptar duhet tė dijė se deri ku shtrihen kufijtė e politikės paqėsore, konstruktive dhe stabilizuese. Ndryshe, tejkalimi i kėtyre kufijve, pėr hir tė interesave koniunkturale, paraqet tradhti tė lartė. Ndaj ideologjisė sė vonuar tė Akademisė maqedonase duhet tė reagojnė institucionet mė tė larta shkencore tė Shqipėrisė dhe tė Kosovės. Blazhe Ristevski duhet ta dijė se nuk hartohet enciklopedi duke punėsuar nė redaksinė e saj dy a tre shqiptarė jokompetentė. Ka kaluar koha e shqiptarėve tė ndershėm, e rahman morinave dhe e mercenarėve.
Shoqėria shqiptare duhet tė dijė se liria nuk fitohet me dasma, me ahengje dhe me fanatizėm fetar. Shqiptarėt nė Maqedoni duan tė bėhen mė myslimanė se arabėt. Sundimtarėt ndaj tė sunduarve gjithmonė kanė zbatuar dy lloj politikash: Divide et impera (Pėrēaj dhe sundo) dhe Panem et circusens (Bukė dhe argėtim). Uashingtoni, BE-ja dhe Gruevski duhet tė dinė njė gjė: Mos-hyrja e shqiptarėve nė qeveri e vė nė dyshim ekzistimin e shtetit maqedonas.
Shkupi Press
Krijoni Kontakt