Proverbat arabe

[Xhuxhumaku]

Proverbat arabe

Një pjesë e rëndësishme e kulturës janë proverbat, anekdotat, përrallat etj. Kështu edhe për ato arabe. Duke shfletuar një libër të Husejn Al-Amily, me proverba dhe anekdota, botuar vitet e fundit dhe që së shpejti do ketë edhe versionin shqip, me titullin “Thesari arab”, vërejmë në to një pasuri të thellë mendimi e përvoje. Le të njihemi me disa prej tyre, qoftë edhe shkurtimisht.

Vlerësimin e madh për dijen arabët e shprehin, përveç të tjerash, edhe kështu:

-Të gjitha gjerat pakësohen kur përdoren, vetëm dija, sa më shumë përdoret, aq më shumë shtohet.
-Dija është thesari më i mirë: e lehtë për t’u bartur, e pagrabitshme nga hajdutët, shumë e dobishme në nevojë, shok në vetmi, dinjitet në shoqëri dhe kënaqësi në mërziti - Ar-Radhi (shek. X)
-Kërkoje arin me masë, kërkoje dijen pa masë.
-Dija është shpatë me dy tehe, varësisht në cilat duar bie.
-Në se nuk mund të jesh një yll në qiell, bëhu qiri këtu në tokë.

Krahas dashurisë për dijen, arabët çmojnë fort përpjekjet për zbulimin e të vërtetës dhe përbuzin gënjeshtrën dhe gënjeshtarët:

-E vërteta, sikurse trëndafilat, lulëzon në mes gjembash. – Saadi
-Në se gënjeshtari të thotë se qumështi është i bardhë, mos e beso.
-Nëna e vdekur e gënjeshtarit ka qenë virgjëreshë.
-Kur gënjeshtari e gjeti gënjeshtrën e tij në Pazar, e besoi atë.
-I ndershmi i beson të ndershmit, por gënjeshtari nuk i beson gënjeshtarit.

Ndjenja e dashurisë është e fuqishme, po ashtu, ajo shprehet edhe me proverba të tilla si:

-Ena e dashurisë nuk mbushet dot.
-Syri i dashurisë është i verbër.
-Dashuria dhe parfumi nuk mund të fshihen.
-Kur u ngrit e dashura, hëna e plotë perëndoi!
-Dashuria vjen nga Qielli; urrejtja nuk ka asnjë prejardhje të mirë.

Ndërsa veset e njerëzve stigmatizohen, si p.sh. ambicia:

-Ambicia është një skllavëri e vazhdueshme.
-Tri gjera nuk duhen lavdëruar: një plak i padijshëm, një varfanjak dorëlëshuar dhe një pasanik gënjeshtar.

Ndërsa për marrëdhëniet ndërmjet pushtetit dhe popullit ata shprehen:

-Autoriteti i keqëson njerëzit dhe njerëzit e keqësojnë autoritetin.
-Ligjet e këqija janë një barrë mbi supet e njerëzve të mirë- njerëzit e këqinj janë një barrë mbi supet e ligjeve të mira.
-Ari provohet me gur dhe kadiu me ar.
-Kundërshtoje ministrin, por jo portierin e tij.
-Në se sulltani urdhëron që t’i merren popullit dhjetë vezë, ushtarët i marrin atij njëqind pula.
-E pyetën Faraonin, çfarë e bëri atë tiran. “Nuk më pengoi askush” - u gjegj ai.
-Kur qeveritari është tiran, kadiu është xhelati i tij.
-Hyr në dhomën e mbretërve si një i shurdhër dhe dil që andej si një memec.

Ndjenja e lirisë, si te të gjithë popujt edhe te arabët është shumë e thellë:

-Një qytet i tërë në robëri është tepër i vogël për një njeri të lirë.
-Një qen i lirë është më i fortë se sa një luan në kafaz.
-Një vend në paqë, është një shtëpi e madhe.
-Një njeri i lirë mund të çlirojë një qytet të tërë.

Arabët janë tolerantë dhe vlerësues edhe për jo arabët, edhe për ata që kanë fe tjetër:

-Ha te çifutët, fli te të krishterët dhe bli te myslimanët. (mbase sepse çifutët gatuajnë mirë, të krishterët janë paqësorë ndërsa me tregti myslimanët fitojnë nga pak sepse e kanë frikë Zotin).

Kur vjen fjala për të karakterizuar burrat, arabët shprehen:

Ndër burrat, Zoti nuk i bekon: intrigantët, dinakët, gënjeshtarët, dyshimtarët, mburravecat, parazitët, pijanecët, ciganët dhe dembelët.
-Nga tri gjera, burri ka më shumë se sa ai di: mëkate, borxhe dhe rivalë.
-Burri krahasohet me zemrën e vet, kali me muskujt e tij dhe shpata me tehun e saj.

Burri që meriton lotë dhe të qara është tri llojesh:

Burri që është gati të ballafaqohet me një rrezik për të shuar flakët e luftës; burri që i qeras miqtë e vet kur ka zi dhe u jep atyre ujë kur ka thatësirë; burri i zgjuar, që me shkathtësinë dhe shpirtin e tij të lartë i mbron të drejtat e veta dhe të të tjerëve. Pjesa tjetër e burrave janë vetëm burrecë, që kanë si detyrë vetëm të shtojnë racën e burrave. Ata nuk e meritojnë as t’i qash, as të mbash zi dhe i verbëri, që s’i sheh dot ata, nuk qëllon kërkënd.- shkruan Jazia Al-Hilalijja, poeteshë beduine nga Maroku

Ndërsa për gratë, kemi shprehje si më poshtë:

-Gratë mund ta fshehin dashurinë e vet dyzetë vjet, por urrejtjen as dhe një orë të vetme.
-Dreqi: Unë jam mësues i burrave dhe nxënës i grave.
-Gratë kanë shtatë epshe.
-Epshin e burrit e shuan epshi i femrës, por epshin e gruas e shuan vetëm varri.
-Gruaja e do burrin e vet me zemër, burri e do atë me dëshirë.
-Gruaja në dashuri është një ëngjëll nga Qielli.
-Gruaja që ju buzëqesh, do t‘ju mashtrojë, kurse gruaja që qan para jush, ju ka mashtruar tashmë.
-Gruaja pa modesti është njësoj sikurse gjella pa kripë.
-Mos i beso gruas jashtë shtëpisë, mos i beso asaj jashtë krevatit.
-Ruaju nga një njeri i heshtur kur ai nis të flasë dhe nga një grua e mbyllur, kur ajo nis të vështrojë përqark.
-Gratë dhe mushkat u binden përkëdhelive.
-Gruaja juaj jo e bukur u përket vetëm juve, ndërsa gruaja e bukur të përket si ty, ashtu edhe botës.
-Kur një plak martohet me një vashë, gëzohen djaloshët e lagjes.
-Gratë janë si bletët, ato ose të pickojnë ose ju japin mjaltë
-Bekuar qoftë shtëpia e madhe, kali i shpejtë dhe gruaja besnike!
-Gruaja e torturon burrin e vet për shkak të nevojës së tij.
-Nëse një burrë betohet se do hakmerret ndaj jush, shko e fli i qetë, por në se këtë e bën një grua, gjej një roje për natën.
-Xhelozia e gruas së poshtër tregohet me të thirrura, te gruaja fisnike me lotë.
-Zgjidhe kalin tënd me sy dhe gruan tënde me veshë, d.m.th. dëgjo atë që thonë të tjerët për të.
-Më mirë është, që gruaja të martohet me një burrë, që ai e do atë, se sa me një burrë, që ajo e do.


Përgatiti Bardhyl Selimi

albania

[xani1]

Ju lumtë Juve që na i sollët këtu këta margarirtarë.