Pse nuk behen filma qe te tregojne fatin e shqiptareve nen diktaturen komuniste?

[Inteligjentja]

Po mendoja te njejten gje ne fakt. Si shpjegohet qe nuk eshte bere asnje film nga shqiptaret per 97-ten dhe krimet qe ju ben popullit shqiptar?!

Tirana . viti 0 trajton pak a shume ate kohe. Eshte grotesk po te lodh dhe te merzit hera-heres. Nje film tamam per '97-ten? S'besoj te kemi aq aktore sa per te gjithe personazhet. E c'do ti shihje ne fund te fundit? Hap tv perdite edhe te njejtat gjera ke , me me pak arme.

[naqeta]

Pervec kesaj qe eshte mese e vertete, qendron edhe tjetra. Te besh art duhet ta kesh mendjen e kthjellet. Ne shqiptaret s'kemi arritur ende deri ne ate pike sa ta trajtojme te shkuaren si "te shkuar". Po te hapesh cfaredolloj teme me ngjyra politike shumices se shqiptareve ende i vlon gjaku per lidera ashtu sic nuk i vlon per babe e nene. Eshte fatkeqesia jone qe e mbartim ende edhe pas 20 vitesh dhe kjo na ben te pamundur te ecim perpara.

Me me interes (do te thosha une) jane filmat me permbajtje historike e kombetare per shqiptaret. Pse nuk ka asnje film per iliret psh? Pse te mos behet nje film per Teuten a per Pirron? Pse jo filma, apo qofte edhe dokumentare per rilindasit? Nuk kemi boll materiale dhe ne per tu mburrur e krenuar?

Mire e ke Inteligjente ,perfshire dhe ty qe dukesh ne forum ,te pakten me kete emer vetem kur ka tema politike ,apo fetare .
Ku eshte e keqe ketu te behen filma per mijera njerez qe vuajten ,nuk e di pse i ndjeg kaq shume disave ,(si duket do kene bere krime ato dhe familjaret e tyre )
Te shkruash kunder komunizmit nuk don te thote qe ke simpati per lideret e sotem ,por respekt per ato qe vuajten dhe u persekutuan ne ate rregjim te urryer.
Historia behet me rradhe ,dhe 97 do ti vije rradha dhe shume gjera dime ,por njehere te mbarojme me kohen e diktatures.
Njehere te keni guximin fajtoret te kerkojne falje atyre qe i beren keq ,kjo eshte krenari dhe moral ,jo ideologji dhe hipokrizi pa fund .

[Anesti_55]

Pershendetje .Ti japesh pergjigje kesaj teme mund dhe te njehesh mekatare, pasi arsyet jane komplekse, sa politike, aq dhe financiare.Tradicionalisht kinematografia jone nuk eshte marre me te kaluaren.Eshte bere nje film per Skenderbeun dhe ai i financuar nga ruset.
Per te marre persiper nje film per kohen e diktatures, dihet ate do ta shijoje nje numer i vogel i spektatoreve, pasi pjesa tjeter eshte shume e politizuar dhe nostalgjike per ate kohe mjerane.Nje tjeter arsye eshte se mungojne dhe mitet.Ato qe u presekutuan aq shume ishin nacionalistet , intelektualet qe kishin studiuar jashte dhe qe kishin dhene kontribut dhe ne qeverine e Zogut,ishi tregetaret, e mesem dhe te medhej, ishin fashtare qe shkonin si mish per top, ishin nacionaliste kosovare, qe arratiseshin nga Kosova dhe binin ne duart e Enverit per te marre te njetin denim,ishin qytetare te zakonshem qe presekutoheshin per nje fjale goje , por kishte dhe viktima brenda lloit, si Lubonja, Shehu, Xoxe, Ngjela etj.Pjesa me dermuese jane kaoliket si At Zef Pllumi L.Kacaj e kompani, dhe ketu mund te fokusohej fillimisht kinematografia.Por nese ne kinematografi do te synomim per te krijuar mite, kam frike se do te benim mekat, pasi diktatori shume nga viktimat e tij i dhunonte nga dy here, pra duke i mohuar lirine por dhe duke i marre dhe nderin me lojen e tyre te ndyre per ti rekrutuar si spiune.Sot xhelate e kuq i kemi ne rolin e desidenteve dhe desidentet e vertete (nese kishte te tille te vet shpallur)i kane njollosur me dosje te ndyra.Natyrisht nuk do te ishte keq qe te behej nje film dhe me intelektuale qe i shpetuan ndeshkimit, dhe te tille ka , por kucedra e kuqe duke e ditur dhe kete po ben ceshte e mundur te denigroje dhe keto figura relike. Nje shembull konkret eshte dhe sulmi qe i behet Kadarese nga sigurimsa si Trebeshina (qe na mbahet per desdent) si dhe nga shoku i Rames,A.Klosi bir i krye kriminelit te diktatures.
Por nje tjeter problem eshte se artistet tane jane produkt i atij sistemi, ne to nuk ka ndjesi, per tu ndjere opozitare per te deneoncuar e per te na dhen me talentin e artistit "Ligesine" ne pamje tredimensionale. Per me teper me duket ndjene urejtje per per viktimat e asaj kohe.Ato qen aq pasionante per rolin e diktatori, te partizanit komuniste(jo nacionaliste)te sekretarit te partise, te rinise te sigurimit, ato qene aq te talentuar per te denigruar figuara te cmuara te klerit katolik,apo dhe politike si prefekti i Tiranes.Ato duke u ndjere ne veshtiresi ekonomike ne vitet e tranzicionit,jane kthyer ne servile te trashegimetareve te ish bllokut.Natyrisht do te ndaja ndojne si M. Kabashi, dhe deridiku M. Xhepen e Ndricimin, por nje film nuk mund te realizohet nje nje numer kaq te vogel.Dhe K.Cacku i cili hiqej aq luftarak, u be vegel e tyre ,ne kembim te nje procesi korruptiv me "Kinema Marubin".

[DYDRINAS]

Une i kuptoj shume mire se pse asnjeri nga krijuesit tane nuk merr mundimin qe te shkruaje nje skenar per diktaturen komuniste.

Edhe ato pak filma qe jane sjelle si shembull, ne fakt jane skenare teper te dobeta dhe nuk percjellin asnje vlere te qendrueshme.
I kam pare te gjithe ato filma dhe m'u jane dukur neorealizem socialist, veçanerisht ai "Parrullat".

Eshte nje komb qe eshte mbajtur nen diktature dhe 20 vite pas shembjes se saj, ende askush nuk merr guximin qe te pershkruaje realitetin e dhimbshem, qe t'u sherbeje brezave te sotem dhe te ardhshem.

A nuk e meritojne deputetet e pushkatuar nga regjimi komunist nje film?
A nuk e meritojne antikomunistet e Shkodres (kryengritja e Koplikut) nje film?
A nuk e meritojne drejtuesit e besimeve fetare te pushkatuar, burgosur e çmendur nje film?
A nuk e meritojne ato qindra te rinj e te reja qe u perpoqen te kapercejne kufirin, permes akteve pashembullta nje film?
A nuk e meritojne tregetaret e konfiskuar, te shpronesuar, te vrare e te shkallmuar nje film?
A nuk e meritojne fshataret shqiptare, te cileve u moren bagetite nje film?
A nuk e meriojne intelektualet e burgosur, te pushkatuar, te varur, te perndjekur, te pergjuar, te shperfytyruar nje film?
A nuk e meriton kombi shqiptar i ndare nga ideologjite e sunduesve ideologjike nje film? Kufiri nder shqiptare ishte nje krim i pashembullt i diktatures!
A nuk e meritojne ata mijera te internuar, te ndare nga jeta, nga familja, nga shoket dhe miqte nje film?

[BlueBaron]

Ke mjaft te drejte Dydrinas, por ne rradhe te pare mungojne fondet. Pastaj duhet nje mjeshter i kinemase qe te beje regjine.


Mbreme po shikoja me saç "Novecento" te Bertoluccit, Kapitullin e Pare. Nje kolosal i kinematografise italiane. Rastesisht vura re qe kishe "shpluhrosur" kete teme kinematografie. Per te gjitha çeshtjet qe ke permendur me lart do te duhej nje film kolosal dhe nje regjisor i huaj, qe te qendronte jasht politikes aktuale. Tornatore ose Bertolucci do te ishin perfekt per regjine e ketij filmi. Me pak shprese mund te kapte dhe ndonje oskar apo palme ne Canne.

Problemi kryesor gjithmone jane parate ...

[DYDRINAS]

Ke mjaft te drejte Dydrinas, por ne rradhe te pare mungojne fondet. Pastaj duhet nje mjeshter i kinemase qe te beje regjine.


Mbreme po shikoja me saç "Novecento" te Bertoluccit, Kapitullin e Pare. Nje kolosal i kinematografise italiane. Rastesisht vura re qe kishe "shpluhrosur" kete teme kinematografie. Per te gjitha çeshtjet qe ke permendur me lart do te duhej nje film kolosal dhe nje regjisor i huaj, qe te qendronte jasht politikes aktuale. Tornatore ose Bertolucci do te ishin perfekt per regjine e ketij filmi. Me pak shprese mund te kapte dhe ndonje oskar apo palme ne Canne.

Problemi kryesor gjithmone jane parate ...

Nje skenar perfekt dhe nje skenarist i zoti di ti gjeje parate!

Ne kemi ende mentalitetin e partise-shtet, qe do te thote se vetem shteti duhet te financoje per çdo gje.

Sa drama e tragjedi njerezore jane luajtur ne Shqiperi e per me teper qe personazhet jane ende gjalle!

Ende rriten breza shqiptaresh me filmat ideologjike te kohes se dreqit dhe njerezit ende ushqehen me urrejtjen ideologjike per Tuç Makun.

[DYDRINAS]

Fatos Lubonja: Pashë fotot me plumb në ballë të 3 miqve të pushkatuar


Argument, Speciale e Dielë, Qershor 12th, 2011

Ka parë me sytë e tij fotografitë e tre të pushkatuarve, që u dënuan me vdekje, vetëm pse i shkruan udhëheqjes së PPSH-së disa letra për ndryshimin e kursit politik të Shqipërisë, pas prishjes së marrëdhënieve me Kinën.Nën terror psikologjik, por edhe fizik, në Burgun e Spaçit, në fund të majit 1979, Fatos Lubonjës i janë vendosur përpara 5 fotografi, 2 të mëdha dhe 3 të vogla. Ishin imazhet e tre intelektualëve Vangjel Lezho, Fadil Kokomani, Xhelal Koprëncka, të cilët fillimisht u dënuan me nga 10 vjet burg, ndërsa më pas dikush dha urdhër dhe me një proces të dytë u pushkatuan. “Te fotoja e parë, e madhe, ishin ata të tre, diku në një ledh, natën, në natyrë, të lidhur me një litar, që shikonin pa dyshim të frikësuar, të tmerruar kamerën e atij fotografit që po i fotografonte në momentin para pushkatimit. Pra, ishin gjallë. Dhe çuditërisht ishte ajo që më tërhoqi më shumë… Që më ngelën sytë… Që sikur ishin gjallë dhe më panë e i pashë… Pastaj fotografia ngjitur, e madhe prapë, ishin që të tre, por tashmë të shtrirë, të vdekur. Ndërsa në të tria fotot e vogla, ishte secili më vete, me plumbin në ballë…”, rrëfeu shkrimtari Fatos Lubonja në emisionin “Opinion” të Blendi Fevziut në Tv Klan, dëshmitë e të cilit janë zbardhur këtë javë edhe nga gazeta “Panorama”, në dy numra. Sot, vijon pjesa e tretë dhe e fundit e kësaj dëshmie. Rrëfimi i Lubonjës ka nisur që nga njohja e tij me 3 të burgosurit në Spaç, të akuzuar se kishin formuar dy organizata konspirative që punonin kundër Republikës Popullore të Shqipërisë, njëra me orientim nga Bashkimi Sovjetik me frymë hrushoviane dhe tjetra proamerikane. Më pas, ai na njohu me kushtet në qeli, frika, terrori, përmbajtja e letrave, procesi i parë i dënimit me burg dhe më pas ai i dyti, për dënimin me vdekje të Lezhos, Kokomanit dhe Koprënckës. Frikë dhe dyshim, luftë psikike për jetë a vdekje, viktima dhe xhelatë, Fatos Lubonja sjell pjesën e fundit të dëshmisë për 3 të dënuarit me vdekje, por edhe për veten. Një ditë, ai “u gdhi papritmas anëtar i një organizate revizioniste”, një proces i inskenuar, që rrezikoi ta çonte edhe atë drejt plumbave në ballë, ashtu siç i pa në fotot e Lezhos, Kokomanit dhe Koprënckës…

Fevziu: Ju e pranuat vetë që ishit pjesëtar i organizatës?

Lubonja: Jo, për fat, nuk e kam pranuar.

Fevziu: Por edhe mund ta pranoje nën dhunë?

Lubonja: Tjetër gjë është që ta pranosh ti, meqë të futën nën dhunë dhe tjetër gjë është që të vish ti dhe të dëshmosh që më ka thënë ky një gjë të rreme, kur nuk të thotë njeri asgjë.

Fevziu: Pse thoni që gjyqet e para kanë qenë më dinjitoze, ato në mes dhe në fund të viteve ’40?

Lubonja: Fadili është një person i jashtëzakonshëm në gjyq dhe për mua është vërtet i tillë, po të kesh parasysh dhe klimën. Ideja ime është kjo: Nga moment kur komunistët vijnë në pushtet, deri në momentin kur është bërë ky gjyq (1979), ka një proces terrori që vjen e bëhet gjithnjë e më shumë terror psikologjik. Pra, ndryshe terrori psikologjik dhe ndryshe terrori fizik, që ishte më parë. Fillimisht, komunistët sapo kishin marrë pushtetin dhe kishin nevojë të ushtronin terror për të konsoliduar vetveten, për të vrarë, për të eliminuar kundërshtarin. Mos harroni që ata ishin disa djem të rinj që deri dje x, y i kishte pasur në lagje, nuk i kishte marrë seriozisht, i njihte se çfarë ishin dhe kur ballafaqoheshin me atë në hetuesi apo në gjyq, e ruanin atë njohje. Dhe tjetër gjë janë këto figurat e tjera që ndërtojnë një kult të tyre, një mekanizëm dhune, paprekshmëri, gjithëpushtetshmëri, që vjen duke u rritur gjithnjë e më shumë në vite, sidomos rreth figurës së diktatorit. Në 30 vjet, nëse në fillim njerëzit janë përplasur, kanë thënë të vërtetën, janë vrarë, më pas gjithnjë e më shumë njerëzit u mësuan që të mbyllin gojën, gjithnjë e më shumë që të bëjnë një jetë të dyfishtë, ta fshehin të vërtetën dhe familja thoshte “Kujdes këtu e kujdes atje”. Pra, ishte një terror i futur, që ishte mekanizëm shumë i rëndësishëm për ata që të mbanin pushtetin. Edhe instrumenti ishte i tillë. Mos harroni një thënie të Enver Hoxhës që e kam përmendur dhe herë tjetër, që ne e lexonim të shkruar atje: “Kush ngre gishtin, i presim dorën. Kush ngre dorën, i presim kokën”. Imagjinoni se çfarë frike të ngjall kjo.
Ideja pra që mund të dilje në një gjyq dhe të thoshe pikëpamjet e tua, të denoncoje, ishte një ide që erdhi duke u përjashtuar. Maksimumi që mund të bëje përgjithësisht, nga përvoja që kam unë, ishte që ta mohoje akuzën: S’është e vërtetë kjo që po thoni. Por, që të arrije deri në momentin që mund të akuzohesh për gjithçka, ishte vetëvrasje. Dhe e tregon rasti. Për një letër të dërguar nga burgu u dënuan me vdekje. U pushkatuan 3 persona. Prandaj, dua të them që futja e një terrori psikologjik në popull që ka filluar që në vitin 1944-1945, madje që pati një rënie në vitet ’50 sepse pas goditjes së Stalinit pati një lloj lulëzimi vendi, që mund të thuhet se në një lloj mënyre kishte akoma ndonjë shpresë, por sidomos edhe pas prishjes prapë me Bashkimin Sovjetik, ruajtja e stalizinizmit si linjë dhe gjyqet e Teme Sejkos e dënimeve të tjera, gjithë kjo periudhë… pastaj vitet ’70 janë komplet vite paranoje, kur ai arriti të godasë dhe të vrasë me akuza false. Kush besonte se Beqir Balluku do të bënte puç, Mehmet Shehu pastaj doli në fund fare kryetar i gjithë këtyre në një komplot, kur ai nuk kishte asnjë lloj fuqie. Si ka mundësi pra? Ishin gjithë këto procese paranojake. Frika ndaj irracionalitetit të një regjimi po bëhej gjithnjë e më absurde, ishte gjithnjë e më e madhe dhe kjo shpjegon gjithë çfarë thashë më parë.

Fevziu: Ju besoj keni biseduar pas vitit 1991, kur u liruat nga burgu me Ramiz Alinë. E keni pyetur ndonjëherë për këtë rast?

Lubonja: Jo, nuk e kam pyetur. As e kam pyetur dhe madje as që e kam menduar ta pyes, sepse e di që nuk do të më japë asnjë lloj përgjigjeje. Përgjithësisht ideja ime është kjo që, këta, udhëheqja, e cila një farë mënyre mbeti udhëheqje deri në fund, por jo vetëm… Unë kam vënë re që edhe një pjesë e udhëheqjes nga ata që erdhën në fund në burg, pra që në një farë mënyre u bënë vetë viktima, e pësuan në kohën e Mehmet Shehut. Pra, ajo që kam vënë re unë, është kjo: sa më herët kanë ardhur në burg, aq më të kthjellët kanë qenë këta, pjesa e udhëheqjes. Dhe sa më shumë kanë ndenjur në pushtet, sa më vonë kanë ardhur në burg, kanë qenë e kundërta.

Fevziu: Nuk ju qëllonte që këta persona që kanë ardhur në burg, kryesisht nga fundi, ish-drejtues të udhëheqjes komuniste, mendonin që vetë ishin të pafajshëm, por ata që ishin dënuar para tyre, qoftë edhe disa vjet më parë, ishin fajtorë? Apo e dinin që ishin të gjitha produkte të një mekanizmi kriminal?

Lubonja: është e njëjta gjë. Këtu përsëri vijmë te koha. Sigurisht që unë nuk është se kam pasur një numër shumë të madh…

Fevziu: Ata që keni kontaktuar…

Lubonja: Ata që janë dënuar deri në periudhën tonë, 73-74, me ushtarakët, që kam folur me një pjesë të tyre, ishin të vetëdijshëm që kishin bërë krime, padrejtësi, dënime, por secili kishte mekanizmin e tij për të justifikuar vetveten, si p.sh. nuk kishte se çfarë të bënte, e njërën, e tjetrën… Ndoshta grupi i fundit ka qenë më i indoktrinuari, më i mbylluri. Kur flas për këtë grup, kam parasysh kryesisht ata që u dënuan me Mehmet Shehun, që ishin Mihallaq Ziçishti, Nesti Nase etj, që të paktën nuk prononcoheshin ndonjëherë kundër ndonjë gjëje në burg. Domethënë, dukej sikur bënin të njëjtën jetë që kishin bërë jashtë. Ndoshta nga terrori i madh që kishin kaluar nëpër hetuesi, frika irracionale etj. Kujtoj tani të ndjerin Bardhyl Belishova, vëllain e Lirisë, i cili Mihallaqin e kishte pasur në qeli kur kishte ardhur. Dhe kur i thoshte që “A të kujtohet Mihallaq kur më erdhe në qeli atëherë?”, ai përgjigjej ‘Jo, nuk më kujtohet”. Nuk ishte pra as ai raporti i bisedës që, e di, por ja që erdha, kështu ndodhën punët, u ndodha dhe unë me ty këtu… Dhe kjo më ka bërë të mendoj që një pjesë nga këta njerëz, ose ruajnë të vërteta brenda që nuk ia thonë askujt, ose nuk kanë asgjë brenda. Është bosh, sepse ata kanë bërë rimocion, siç thotë psikanaliza. I kanë ndrydhur. Ndaj edhe them që Ramiz Alinë është vështirë ta pyesësh sot për disa gjëra dhe të të japë ndonjë përgjigje nga ato që mund të presësh ti, irracionale. Qoftë edhe: Ore, si u vranë gjithë këta njerëz? Po ti çfarë ke menduar në kohën që u vranë këta shokët tuaj? Kishe ndonjë mendim kundër Enver Hoxhës apo nuk kishe? Nuk e di se si do të jap përgjigje. Ju si gazetar mundet mbase t’ia bëni, unë nuk kam pasur rastin t’ia bëj.

Fevziu: Zoti Lubonja, në maj të vitit 1979, Vangjel Lezho, Fadil Kokomani dhe Xhelal Koprëncka, u pushkatuan. Ju nuk e dini datën e saktë se kur u pushkatuan?

Lubonja: Jo, unë besoj se e di ekzakt datën. Edhe e kam shkruar diku, sepse lidhet me një moment të jetës sime njëkohësisht. Pra, ishte dhënë dënimi me vdekje i tyre, kemi momentin kur u ndamë me shikim me ta, të cilin e kam përshkruar në libër. Ne u ndamë me shikim me ta, sepse ata i mbajtën aty, të lidhur, ndërsa ne na hoqën. Po flas për Fadilin dhe Vangjelin, sepse Xhelalin unë nuk e kisha në grup.

Fevziu: Kishit një shpresë që mund t’i falnin?

Lubonja: Kisha një shpresë për Vangjelin, meqë ishte i dyti në grupin tonë. Kisha një shpresë, deri vonë madje.

Fevziu: Po për të parin menduat se do të vritej?

Lubonja: Për Fadilin e kisha të sigurt. Të sigurt, hmmm.

Fevziu: Kishit një bindje?

Lubonja: Po, tani derisa ishte ndërtuar gjithë ai proces, nuk ishte ndërtuar për 25 vjet apo për ta falur. Ndonëse mund të ndodhte çdo gjë, por shpresa ishte minimale për Fadilin, vetëm për Vangjelin kishte një lloj shprese. Ne ishim një grup që na morën një ditë të hënë, pasi kishte mbaruar procesi. Mendoj se ka qenë data 28 maj dhe na çuan në Burgun e Spaçit. Në momentin që arrijmë në Spaç me autoburg, po prisnim që të zbrisnim e të na fusnin brenda, por çuditërisht na hipën sërish në makinë dhe na kthyen mbrapsht.

Fevziu: Kë kthyen mbrapsht?

Lubonja: Vetëm ne, vetëm ne që ishim të dënuarit e atij grupi (revizionist), jo pjesa tjetër. Autoburgu sillte të gjithë të burgosurit e tjerë, por vetëm ne na kthyen. Befas, ne që ishim të dënuarit, na mbajtën. Po befas niset autoburgu përsëri dhe përsëri bëjmë rrugën mbrapsht dhe përsëri nuk e dinim se ku do të shkojnim. Po mendonim se do të shkojmë në Burrel, se mos ju është ndërruar mendja, por në fund na çojnë përsëri në qelitë ku ishim.

Fevziu: U tmerruat besoj?

Lubonja: Pa dyshim. Menduam se u është ndërruar mendja e thonë “t’i vrasim dhe këta”. Ideja e parë ishte kjo, ndoshta edhe paranojë, por ishte normale. Dhe një ditë, dy ditë, tri ditë, qëndrojmë atje, pa ditur asgjë, secili në qelinë e tij. Derisa hapet dera, të lidhin hekurat, të çojnë në hetuesi dhe unë e kam përshkruar momentin kur shikoj një letër A4 në cep të një tryeze dhe dy veta që më qëndrojnë në këmbë. Pasi mblidhen ata, fillon biseda. U kisha thënë dhe ca fjalë në gjyq për Fadilin, ca fjalë që atyre u kishin djegur dhe në momentin kur më thanë: “Ti të na thuash ne se do ta kem mikun më të ngushtë, Fadil Kokomanin”.
“Po ça të them unë”, ia ktheva. “Ja ku e ke mikun tënd më të ngushtë”, më tha dhe tërhoqi letrën. Poshtë letrës ishin fotografitë.

Fevziu: Çfarë fotografish?

Lubonja: Ishin 5 fotografi. Dy të mëdha lart dhe 3 më të vogla poshtë. Te fotoja e parë, e madhe, ishin ata të tre, diku në një ledh, natën, në natyrë, të lidhur me një litar, që shikonin pa dyshim të frikësuar, të tmerruar kamerën e atij fotografit që po i fotografonte në momentin para pushkatimit. Pra, ishin gjallë. Dhe çuditërisht ishte ajo që më tërhoqi më shumë. Që më ngelën sytë. Që sikur ishin gjallë dhe më panë e i pashë. Pastaj fotografia ngjitur, e madhe prapë, ishin që të tre, por tashmë të shtrirë, të vdekur. Ndërsa në të tria fotot e vogla, ishte secili më vete, me plumbin në ballë…

Fevziu: Plumbi i fundit…

Lubonja: Plumbi i fundit. Mbaj mend që Fadili kishte atë rrjedhën e gjakut… e kam përshkruar në libër. Ndërkohë që, ky ulërinte “Këtu e ke vendin, po erdhe prapë në këtë derë… Merreni, qërrojeni”.

Fevziu: Pra, pse ju kthyen?

Lubonja: Ne na kishin kthyer thjesht për të na treguar fotografitë. Për të na bërë këtë akt të fundit terrorizimi, sepse nuk ndodhi më asgjë. Na mbajtën edhe 2-3 ditë dhe të hënën tjetër, pa ndodhur asnjë gjë tjetër, të njëjtin grup na kthyen për Spaç.

Fevziu: Pas vitit 1991, tentuat që t’i gjenit më këto foto ose dosjen e procesit?

Lubonja: E kam kërkuar indirekt, kam pasur edhe disa përpjekje edhe më personale, për arsye një arsye shumë të thjeshtë se Spartak Poçi, që e njihni, ish-ministri i Brendshëm, për disa kohë, e kishte dajë Fadil Kokomanin. I kam kërkuar atij përgjigje, pra edhe kur u bë ministër i Brendshëm, për varrin kryesisht. Fotografitë janë zhdukur, nuk dihet se ku janë. Akti i pushkatimit është zhdukur po ashtu, nuk ekziston. Nuk është në proces, që duhej të ishte në fakt akti i fundit dhe ai më ka thënë një gjë të tmerrshme. Më tha që më duket se po i gjej dhe ishin disa që i merrnin për forcim zemre.

Fevziu: Çfarë domethënë forcim zemre?

Lubonja: Forcim zemre domethënë që, kur pushkatoheshin disa, duket se përgatiteshin xhelatët e tjerë, që t’u forcohej zemra për të pushkatuar, që merrnin pjesë në pushkatim, por pa pushkatuar, pa gjuajtur.

Fevziu: Thjesht për të parë?

Lubonja: Po, thjesht për të parë, që t’u forcohej zemra, që nesër pasnesër të vrisnin të tjerë. E imagjinoni? E tmerrshme. Ndoshta nuk ka qenë kështu, por dikush nga këta i kishte dhënë një indikacionin, diku andej nga Linza. Pastaj nuk e di se si, por ky kërkim nuk u thellua më. Mendimi im është që shoqëria shqiptare është shumë indiferente, është ai muri që të thashë, që ndan dy pjesët.

Fevziu: Edhe sot janë pa varr, pa pllakë?

Lubonja: Janë pa varr, pa pllakë, pa gjë.

Fevziu: Askush nuk ka folur të paktën për varrin?

Lubonja: Pikërisht këtu është problemi pra. Ai muri që thashë, që ndan xhelatët nga viktimat, që nuk komunikojnë, është një traumë për shoqërinë – një traumë që do ta trashëgojnë edhe fëmijët e këtyre. Janë bërë studime për këto, që si fëmijët tanë, edhe të atyre i trashëgojnë. Do të vijojë të jetë një shoqëri e traumatizuar kjo jona. Nuk është bërë asnjë hap para. Unë mendoj se duhet të kishte një diçka më institucionale për të bërë këtë hap, jo duke pritur diçka nga spontaniteti e të x-it dhe y-it. Mund të kishte veprime edhe ligjore për të kërkuar. Normalisht, rasti ynë është i tillë që, është një gjyq i inskenuar që mund të provohet. Edhe me ligjet e asaj kohe është e dënueshme ajo çfarë kanë bërë ata, sepse kanë inskenuar një proces. Nuk është se ishte e vërtetë. Sepse, po të kishte qenë e vërtetë, të ishte krijuar një organizatë, kishe nenin 10 vjet burg deri në kaq e në fund ta dhashë me vdekje dënimin. Por nuk ishte një organizatë. Nuk ekzistonte. U bë me dëshmi të rreme, me dhunë, me terror, me gjyq fals, me gjyq pa avokat. Pra, janë shumë gjëra që e bëjnë shumë të dënueshëm këtë krim, por që nuk është i vetmi, të kuptohemi. Ky është një nga shumë dënimet e padrejta që janë dhënë me vdekje, se nuk po flasim për të tjerat. Kjo shoqëri ruan vetëm dukjen, fasadën e këtyre gjërave, por gjithkush e nxjerr nga vetja të keqen. Dhe duket se gjithçka të keqe e ka bërë Enver Hoxha, ai ka vdekur dhe ja, u mbyll historia.


Fevziu: Si është pritur libri në perëndim?

Lubonja: Përgjithësisht bota njeh shumë nga këto raste. Reagimet më të shumta më kanë ardhur nga ata të huaj që e njohin Shqipërinë. Më emocionuesi që kam pasur nga këto reagime, kanë qenë ai i Robert Elsie që, kur e ka lexuar, ka shprehur atë tronditjen e madhe që ka ndier, se çfarë kanë hequr këta njerëz. Dikush thotë se është si Kafka, por real. Sepse Kafka ka ato pjesët e tmerreve, të fantazisë, por kur mendon diçka kafkiane, por reale, është e paimagjinueshme.

Fevziu: Ju falënderoj për këtë intervistë dhe për rikthimin e kësaj historie që, herë pas herë rikthehet në shtypin shqiptar, sidomos kur ka fushata për të dënuar ata që janë përgjegjës apo ndonjëherë për të kujtuar ata që kanë qenë viktima, por që asnjëherë nuk ka qenë kaq e ftohtë dhe e kthjellët.

Gazeta Panorama

[projekti21_dk]

hahahahahahahahahah.
të shumtën e herës ngjarja në një film është e trilluar.
e c'na duhen filma kur përditë kemi filma dokumentarë origjinalë. ( pse të paguajmë kot aktorë, skenarsitë, libër xhirimi e mbi të gjitha regjisorë etj. të gjitha gratis i kemi )
origjinalitetin e kemi përditshmëri - film!

ta zëmë: kush mund të bëjë filma më të mirë kriminalistikë se ne?
nuk po përmend filma zhanresh tjera ( pronografi, kurrupsion, dhunë në familje, dhunë në shoqëri etj etj që i kemi në numër të pakufizuar )

nëse origjinalitetit tonë i vëmë vetëm firmën e kinostudios "Shqipëria e re", një i huaj do të thoshte: C'kinematogarfi të zhvilluar ka Shqipëria, o Zot!

S'ka më punë për kinostudiot!

[DYDRINAS]

Aldo Terrusi: 
Historia e dashurisë dhe hakmarrjes së Enver Hoxhës me nënën time 



2011-06-13

Oliverta Lila

Aldo Terrusi: 
Historia e dashurisë dhe hakmarrjes së Enver Hoxhës me nënën time 



I rikthyer pas 44 vitesh në Shqipëri në kërkim të së shkuarës dhe eshtrave të të atit që vdiq në burgun e Burrelit, Aldo Renato Terrusi rrëfen odisenë e familjes së tij italiane në tokën shqiptare. "Rikthim në vendin e shqiponjave", është libri i tij i tij, botuar nga "Besa"


"Rikthim në vendin e shqiponjave", është libri që së fundmi ka ngjallur kureshtjen e mediave italiane. E ka shkruar Aldo Renato Terrusi, në profesion teknik, i lindur në Vlorë më 1945 nga prindër italianë. Është një dramë familjare në Shqipërinë e diktaturës, një nga ato histori që për vite me radhë i ka peshuar familjes në brigjet përtej, Itali. Autori e quan një ditar për të njohur të shkuarën. Gjithçka merr fill në Gjirokastër, aty ku e ëma e tij, Aurelia ishte vendosur bashkë me familjen në vitet '30 pas shpërnguljes nga Greqia për shkak të konflikteve të luftës. Në fakt, gjithë dramën e tij, Terrusi e quan një hakmarrje të Enver Hoxhës për dashurinë e refuzuar nga e ëma e tij. Sipas tij, Enver Hoxha ishte dashuruar me vajzën e re italiane, e cila nuk iu përgjigj kurrë dhe u martua me të atin e tij, Giuseppen, drejtor i bankës italo-shqiptare në Vlorë. Odiseja e vërtetë e familjes do të niste pas burgosjes së të atit, më 1945 në burgun e Burrelit, ku edhe vdiq më 1952. Bashkë me të ëmën dhe familjet u riatdhesuan pas shumë përpjekjesh në Itali, ku e shkuara i ndoqi gjithnjë pas. Pas 44 vjetësh, bashkë me xhaxhanë e tij, Giacomo u rikthye në Shqipëri për të hapur faqet e së shkuarës e për të gjetur eshtrat e të atit, të cilat edhe sot nuk i ka riatdhesuar. Historia e treguar në këtë libër është një tjetër rrëfim i dhimbshëm i atyre viteve, të cilin Aldo Terruso e ndan me lexuesit në këtë intervistë për "Shqip".

Zoti Terrusi, ju keni lindur në Vlorë më 1945, nga prindër italianë. Si ka ardhur familja juaj në Shqipëri?

Babai im la Kastelanetën, qytetin ku jetonte, dhe u zhvendos në Shqipëri. Ishte emëruar zëvendësdrejtor i Bankës Italiane në Gjirokastër rreth vitit 1930. Në këtë qytet takoi komunitetin italian dhe veçanërisht familjen e mamasë sime, që ishin shpërngulur nga Greqia për shkak të konfliktit italo-grek.

Ju ishit shumë i vogël kur në Shqipëri u vendos regjimi i Enver Hoxhës dhe babai juaj u dënua në burgun e Burrelit. Përse u akuzua?


Kjo pyetje do të meritonte një përgjigje shumë të detajuar, gjë e cila shpjegohet gjerësisht në librin tim. Por po ju përgjigjem shkurt. Nëna ime, Aurelia kishte njohur Enver Hoxhën, që atëkohë jetonte në Gjirokastër. Enveri ishte dashuruar me nënën time dhe donte të fejohej me të me çdo kusht. Nëna ime kishte pranuar miqësinë me të, por jo fejesën. Pas kthimit të Enverit nga një prej udhëtimeve të tij nga Parisi, miqësia u ndërpre. Aurelia u fejua në Gjirokastër e u martua me tim atë, më 1936 në Sarandë. Enveri u ndje shumë keq dhe premtoi se do të hakmerrej. Sapo iu dha mundësia, si Komandat dhe në rrethana lufte, e dërgoi në burg babanë tim, Giuseppe që në atë moment, më 1945 ishte drejtor i Bankës Italo-Shqiptare të Vlorës, me akuzën se kishte vjedhur paratë e popullit shqiptar. Jo personalisht, por përmes veprimeve bankare. Ishin të gjitha akuza false për të cilat nuk u gjendën dëshmitarë të besueshëm. Por që të kuptohen të gjitha këto duhet lexuar libri.

-Gjithçka që i ndodhi familjes suaj, mendoni se ishte vetëm një hakmarrje nga ana e Enver Hoxhës?

Po. Hakmarrje e pastër. Përndryshe, përse t'i qepej pas për shtatë vjet të tëra deri në vdekjen e Giuseppe-s?

Historia që ju njihni është historia që ju ka treguar nëna juaj apo është e bazuar edhe në dokumente?


Janë me qindra dëshmi të asaj kohe të kolegëve të bankës, mes tyre edhe shqiptarë, por edhe dëshmi të mëvonshme të drejtpërdrejta apo indirekte, përfshirë edhe disa fraza origjinale nga fjalimet e Enverit të shkruara në librat e tij.

Pasi babai juaj vdiq në burg, ju u kthyet në Itali. Si ishte jeta juaj më pas?


U kthyem në Itali si të arratisur më 1949. Im atë vdiq në burgun e Burrelit, më 1952. Për këtë arsye nuk e dinim se çfarë po ndodhte në Burrel. Çdo gjë e mësuam më 1993, kur takova Engjëll Kokoshin në Tiranë dhe Petrit Velajn në Vlorë. Për disa vite jetuam si të arratisur, në kushte të këqija dhe me ndihmën e familjarëve, derisa duke punuar dhe me dëmshpërblimin e "dëmeve të luftës", e morëm veten.

E keni menduar të ktheheshit në Shqipëri gjatë diktaturës? 


Absolutisht jo. Kisha frikë se po të kthehesha në Shqipëri nën regjimin e Enver Hoxhës, mund të më ndodhte diçka. Isha një Terrusi.

Pas ‘90-ës u kthyet. Cilat ishin ndjesitë dhe çfarë gjetët në Shqipëri?


U kthyem në vitin 1993, dhe kishte një frymëmarrje lirie edhe mes njerëzve. Gjithsesi, ne ndjeheshim të mbrojtur nga Kooperacioni Italian. Miqtë e xhaxhait tim, Giacomo, i cili kishte qenë portier i kombëtares që kishte fituar Balkaniadën më 1946, na pritën me shumë dashamirësi. Atë javë shkuam në Vlorë, vizituam bankën dhe pamë të njëjtën dhomë ku kisha lindur, në shtëpitë ku kishim jetuar pasi na kishin përzënë nga banka, kërkova në Tiranë shtëpinë e fundit para se të riatdhesoheshim dhe në Durrës, ku kishim pritur për ditë të tëra anijen italiane që të na çonte drejt Italisë. Udhëtova edhe drejt Burrelit, për të parë qelinë ku kishte vdekur dhe në kampin ku ishte varrosur së bashku me shumë shqiptarë, në një varr masiv me rreth 50 vetë.

Sa e vështirë qe për ju kjo përballje me të shkuarën, me miqtë e babait tuaj, por ndoshta edhe me armiqtë?

Ishte shumë bukur, sepse m’u duk sikur hapa faqet e një libri, të cilin e dija që ekzistonte, por nuk kisha arritur kurrë ta lexoja. Dëshmitë e shumë njerëzve dhe vendet e fotografuara në mendjen time, pas 44 vitesh, më në fund u bënë reale. Nuk gjeta armiq dhe nuk u ndjeva armiqësor ndaj askujt. Unë i jetova ato ditë me kureshtje, duke u përpjekur të kuptoja rrethanat, të largëta apo të afërta, i vetëdijshëm se ata që më rrethonin shfaqnin miqësi të sinqertë ndaj meje.

Ishte pikërisht ky moment që ju shtyu të shkruanit librin "Kthim në vendin e shqiponjave"? 


Gjithçka që kam shkruar e kam bërë për veten time. Nuk kisha ndërmend të shkruaja një libër. Për mua ishte thjesht një ditar që të mos harroja të shkuarën që kishte peshuar shumë mbi familjen time. Vetëm pas disa vitesh, pas një telefonate të Spartak Topallajt, që ishte bërë konsull i përgjithshëm i Shqipërisë në Milano, u rikthyen kujtimet. Atëherë nisa të bëja bashkë fotografitë, shënime, episode derisa doli një libër. Është një histori e vërtetë që duket si roman.

Ky libër është cilësuar si një rrugëtim në origjinë e në historinë e familjes. Ishte kjo ideja juaj?


Ishte pikërisht kështu. Jam shumë i kënaqur, sepse u mbyll një kapitull për të cilin unë vet nuk arrija ta plotësoja në detaje. 
Libri i publikuar nga shtëpia botuese "Besa" është prezantuar në Itali.

Do të ndërmerrni një udhëtim për ta promovuar edhe në Shqipëri?

Libri u prezantua së pari më 10 qershor, në një librari të Romës, ndërsa prezantimin zyrtar me pjesëmarrjen e ambasadës shqiptare në Romë do ta ketë më 24 qershor. Kam ndërmend të vij në Shqipëri jo vetëm për të promovuar librin, por nëse do të jetë e mundur, për të rikthyer eshtrat e tim eti në Itali. Do të ishte përfundimi i duhur i një odiseje të gjatë e të dhimbshme.

Gazeta Shqip

[Kavir]

Është ai "Vdekja e kalit" sa për 700 filma. Jo vetem si persekutoheshin, po edhe kush i persekutonte, dhe kush na solli "demokracinë".

Unë u përpoqa....po ti e di....regjimi...diktatura...pimë një kafe?

Si thoshte Giorgio Gaber per fashistët në Itali:

Nga ata na një ditë te bukur
na lindi kjo demokraci,
që për t'i bërë komplimenta
....duhet fantazi.