Keqkuptimet e besës -Ardian Klosi

[Anesti_55]

Keqkuptimet e besës nga Ardian Klosi

Tjerrja false e fjalës së dhënë si veçori e shqiptarëve përcaktoi edhe shfaqjen e ditës së shtunë në Teatrin Kombëtar, me titull "Doruntina" nga një trupë e përzier aktorësh kosovarë e amerikanë.
Kuptohet lehtë se fjala shqipe besë ka një veçanti: ajo bën pjesë njëkohësisht në dy çerdhe fjalësh, në ato që lidhen me benë, betimin, pra fjalën e lidhur ose fjalën e dhënë dhe me ato që lidhen me të besuarit, besimin etj. pra fenë apo kredon e njeriut.

Me të drejtë Çabej vuri re se fjala besë nuk lidhej etimologjikisht me fjalën bind, bindje, sikurse mendonte Gustav Meyeri (pra jo me foljen binden të gjermanishtes, që do të thotë lidh) por me fjalët greke: pitho, pistome dhe latine për besimin: foedus e fides (Studime etimologjike II).

Një veçanti tjetër e besës është që ajo hyri në Kanunin tonë të maleve si një nej i veçantë. Përkufizimi i kuptimit të parë të besës sipas fjalorit të 1954-s thotë: "afat sigurimi që i jepte shtëpia e të vrarit dorasit, e meshkujve të familjes së tij, me zotim që brenda kësaj kohe nuk kërkonte gjak prej tyre". Ky pra është kuptimi kryesor i besës dhe me këtë veçanti ajo hyri në disa gjuhë ballkanike, kështu deri dhe në turqishten ku do të thotë "armëpushim midis dy individësh ose palësh".

Në përdorimin jashtëkanunor besa hyri si një sinonim përforcues për "fjalë e dhënë". Vetë karakteristika e saj dyfishe, pra që kishte brenda edhe betimin edhe besimin, e krijonte natyrshëm këtë përforcim: pra, jap fjalën duke bërë be mbi të (plus brenda ngjyrimi që besoj në këtë betim).
Me sa duket këtu luajtën rol dy faktorë që e nxirrnin të dobët "fjalën, fjalën e dhënë". Në shqipe fjala "fjalë" është disi e lehtë, fjalë njeriu thotë shumë, "fjalët i merr era", "fjalën e mirë e gurin në trastë", shkurt, një fjale të thjeshtë nuk i zihej besë. Rastet e shumta të pabesisë, thikat pas shpine, ndërrimet e shpeshta të kampeve, të besimit, bindja ndaj më të fortit, i shtynë mesa duket shqiptarët të kërkonin njëfarë rituali për t'i besuar fjalës së dhënë dhe ky ishte betimi mbi këtë fjalë, dmth. besa.
Në gjuhë të tjera ky përforcim nuk ekziston sepse mesa duket ka qenë i panevojshëm, kështu anglezi thotë "to give his word", gjermani "sein Wort geben", italiani "dare la parola" e kështu me radhë dhe kjo u mjafton.
Kaq e më shumë jo. Gjithë harlisjet e kohëve moderne për besën si një institucion besnikërie karakteristik për shqiptarët, për shqiptarët si njerëz që japin edhe jetën për të mbajtur fjalën etj. etj. janë thjesht krijime të fantazisë dhe nacionalizma.Këtë na e vërtetojnë edhe shprehje boshe si "shqiptari kur jep fjalën ther djalën", dmth. natyrisht që nuk e bën por vetëm e thotë, e po kështu ndodh me besën.
Ndryshon puna me besën kanunore, fjala e dhënë që për një kohë të caktuar nuk ka me u derdhë gjak, kjo po është e rëndësishme se ka të bëjë me kokë njeriu, ky mund të quhet institucion i veçantë për malet e Shqipërisë. Por jo një institucion nga ato me të cilët mund të mburremi faqe botës. Kurse me besën poetike vazhdojmë të mburremi, për shembull që kaq e fortë është kjo fjalë, saqë ajo e bën të vdekurin të ngrihet nga varri vetëm e vetëm që ta mbajë besën, sikurse ndodhi në rastin e Konstandin gjëmëmadhit që u ngrit nga balta për ta sjellë në shtëpi Doruntinën. Krijohet përshtypja sikur vetëm shqiptarët e kanë këtë baladë, sepse vetëm ata e kanë besën. Në të vërtetë motivi i ngritjes së vëllait ose burrit nga varri është i përhapur në të gjithë popujt e Ballkanit dhe më tej. Ndryshojnë vetëm nuanca, kështu p.sh. në variantin serb motiv kryesor është dashuria e motrës, kurse në variantet shqiptare, greke e bullgare është dashuria e nënës ajo që e bën vëllanë e vdekur të ngrihet nga varri.
Motivi i kalorësit të vdekur është p.sh. shumë i njohur edhe në Gjermani si Balada e Lenorës, falë poetit Gottfried August Buerger, autorit të "Baronit Mynhausen" dikur shumë popullor edhe te ne. Kudo, në gjithë vendet ballkanike e europiane ku është endur motivi, ndoshta edhe më tej, thelbi është që duhet çuar në vend fjala e dhënë.
Tjerrja false e fjalës së dhënë si veçori e shqiptarëve përcaktoi edhe shfaqjen e ditës së shtunë në Teatrin Kombëtar, me titull "Doruntina" nga një trupë e përzier aktorësh kosovarë e amerikanë.

Megjithë përpjekjen dhe lojën e pakursyer të aktorëve, përmbajtja e stërnjohur dhe boshe e subjektit që përmblidhet në fjalinë "Konstandini i dha besën nënës se do t'ia sjellë gjithëqysh vajzën e martuar larg dhe e bëri këtë gjë edhe i vdekur" solli që gjithë kohën të ripërtypej ky pohim.
Ai u kthye në të gjithë kollotumbat dhe kuajt e mundshëm, në shqip dhe në anglisht, me nga dy-tre Konstandinë dhe dy-tri Doruntina, ai ngriti në këmbë gjithë kabatë e Jugut të Shqipërisë dhe kur pa që s'mjaftonin futi brenda një kërcim pule-disko dhe aerobi amerikane.

Krejt vërtitjet dhe huptirihupet e aktorëve rreth fjalës së dhënë, kulmuan në fund te pohimet që "besa është feja e shqiptarëve" dhe, pasi që dy gratë - nënë e bijë - mbyllën sytë, bota do të dëgjonte për këtë vend ashtu siç kishte dashur Doruntina të ndodhte.Tek shihja këtë karusel me karroca bese dhe dëgjoja anglishten e kulluar të aktorëve, mendoja, ah, kur vetë e paskemi kaq vështirë të bëjmë teatër, do të kemi ndonjëherë fatin ta dëgjojmë këtë gjuhë në Teatrin tonë ndoshta me një pjesë të Shekspirit? Do dëshiroja t'i merrja besën për këtë punë ministrit të ri të Kulturës.

[klaus fisher]

Klosi...
Por le ti kthehemi artikullit.
Studiuesi ,pinjoll i Kloserve qe ne hapje mbyll pllaken e varrit ku don (apo mendon )te varrose shume gjera bashke .
Pastaj me keqardhje per ne shqiptaret e hap paksa kete pllake qe te na tregoje ''kufomen ''qe eshte brenda .
Hapja behet duke u fshehur pas Cabejit qe e lidh besen me fjalet greke Pitho (bind ) ,apo me fjalet latine foedus e fide ...Pra jep penelaten e pare qe ceshtja MUND te kete ...karakter fetar

Harron Klosi lidhjen etimologjike bese-betim ne gjuhen shqipe ( ne greqisht : betim- orkos apo orkomosia - pra pa asnje lidhje me fjalen pitho)
Edhe referenca ndaj lapidarit te beses ne Kanun behet me dinakerine e interpretimit ne fjalorin komunist te censuruar nga shoket e te jatit .
Me nje fjale, besa eshte thjesht nje afat i dhene dhe ASGJE ME TEPER per Klosin .
Vazhdimi i interpretimit klosian qelbet nga era e perdhosjes se cdo gjeje .
ME SA DUKET fjala e dhene i rezulton e lehte dhe ia vesh me lehtesi shqiptareve .
''Rastet e shumta të pabesisë, thikat pas shpine, ndërrimet e shpeshta të kampeve, të besimit, bindja ndaj më të fortit, i shtynë mesa duket shqiptarët të kërkonin njëfarë rituali për t'i besuar fjalës së dhënë dhe ky ishte betimi mbi këtë fjalë, dmth. besa.
Këtë na e vërtetojnë edhe shprehje boshe si "shqiptari kur jep fjalën ther djalën", dmth. natyrisht që nuk e bën por vetëm e thotë, e po kështu ndodh me besën. ''
Nuk besoj te nxjerrin kokluzione te tilla as studius me antishqiptare qe mund te gjenden !
Konkluzioni i klosit eshte - Besa eshte thjesht nje atavizem i kote kanunor .
Me ne fund ai thote ate kumt qe desheron te jape ,apo ate thike pabesie duke hedhur balte mbi esete ,hulumtimet ,veprat artistike apo historiko -shkencore .
Me cinizmin e njeriut te vogel te tavolinave te shkrimit te gjitha keto i cileson si harlisje te koheve moderne ,thjesht krijime te fantazise apo nacionalizma per gjera te sternjohura dhe boshe .
Kuptohet se ke sulmon edhe pse e fsheh kete me mospermendje te emrit te tyre .
Une si shqiptar i trashe qe jam shtroj pyetjet :
Perse i ben Klosi keto shkrime ?

-Per ti pelqyer te huajve si shqiptar shares nga brenda ? (Qe me vone ata ti referohen atij-Ja keni share edhe ju gjerat me te cilat mburreni )

-Apo qe te bjere ne sy ,te hyje ne histori si debatues per veprat e kadarese dhe per subjektet e veprave te tij ?
Nese ka hallin e kesaj te dytes Klosi do te mbese ne histori .

KLOSI MBETET NE HISTORI DHE SI PINJOLL I NJE FAMILJEJE QE KA LARE DUART ME GJAK SHQIPTARESH !!!

[Anesti_55]

Per mua A.klosit i shkon per shta shprehja , "cdel prej maces gjuan mije."Pra ai eshte nje gjuajtes i mire,i faforizuar nga reflekset e trasheguara prej te atit te tij.Secili prej tyre vret me armen e tij.Ato vetem shkaterrojne, i pari Ati, me ligjin e diktatures shkaterroi me qindra jete intelektualesh personalitete te fushave te ndryshme.I biri e ben te njejten gje me ane te pendes.U mor me Kadarene, u maor me Skenderbeun, e tashme dhe me nje nga simbolikat me karakteristike me me vlere,te shqipetareve , mekanizmin rreth te cilit rregullohej nje jete e tere per mijravjete.
Nepermjet fjales "Bese " historikisht shqipetaret kane rregulluar mardheniet mes tyre. Fjala bese kishte marre kuptim te shenjte,qe barazohej me betimin " per Krisht ", "per ate Zot," etj. Kjo kishte linde si nje nevoje te mungeses se ligjit, mungeses se shtetit,por gjithsesi me kete kete garanci , me kete betim, ato kane krijuar mardheiet e tyre per mijra vjet.Vete fakti qe kjo fjale eshte koherente dhe ne ditet e soteme, ku ne natyren tone akoma vazhdojne qe shume mardhenie te bazohen ne dhenien e kesaj fjale, do te thote se ajo nuk i ka zhgenjyer shqipetaret.Pra ajo eshte nje themel i vlerave.Natyrisht qe fjala bese shpesh dhe eshte tradhetuar,ashtu si shume te tjere qe per shkaqe objektve dhe subjektive kane humbe dhe nderin, por por ajo se humbi kuptimin dhe funksionin e saj.Shqipetaret ishin historikisht nje popull me nje varferi te tejskajshme.E si mund te garantoje nje fukara nje i mjere, nje njeri ne nevoje.Si mund te garantoje dikush qe ska nje hipoteke?Keshtu qe shqpetaret ruanin pacenueshmerine e fjales" Bese"njelloj me nderin, pasi pa te dyja keto elelmente jeta behej e pa mundur. E pra te ironizosh dhe te godasesh themelin e vlerave kombetare ,kjo mund te behet vetem nga intelektuale qe nga koha e diktatures kane trasheguar ligesine.

[murik]

Une jam larguar nga Shqiperia ne 1990.Klosin as nuk e diija se kush eshte,e aq me pak te atin ose gjyshin e tij.Per here te pare e kam pare Klosin ne televizionin ARTE ne nje emision te gjate per Shqiperine.Aty ishte me duket edhe Besnik Mustafaj dhe disa te tjere qe nuk i mbaj mend(behet fjale per mesin e viteve 90).E vetmja arsye qe e mbaj mend kete njeri eshte se gjate gjithe kohes nuk tha asgje te mire per Shqiperine ose shqiptaret.Dhe me beri shume pershtypje.Mepas me ka rene rasti te lexoj 'perlat' etij te cilat me kane lene te njejten shije te hidhur.Une nuke di se c'fare njeriu eshte ky individ se nuk e njoh,por me keto shkrimet e tij te krijon pershtypjen se eshte nje njeri shume arrogant.Ndoshta atij i duket vetja se eshte mbi te tjeret?Me siguri keshtu duhet te jete.Por jam kurioz te di se ne cilen kategori shqiptaresh ben pjese Klosi?Se sipas tij c'do gje shqiptare qenka e kote.Ky duhet te jete me origjine frenge,apo austriake?Apo greke?Apo eshte thjesh nje nga ata ish studentet qe talleshin me mesueset e tyre thjesh per faktin se e dinin qe nuk kishte se c'ti bente mesuesja e as drejtori i shkolles bashke?Ik ere Klos se nuk na the gje as kesaj rradhe.

[javan]

Sadik Bejko - Libri 'Desidentët E Rremë'


Libri u dërgua për Forumin Shqiptar nga Bedri Blloshmi. Stafi i Forumit nuk mban përgjegjësi për materialet apo mendimet e shprehura në këtë libër.

DISIDENTËT E RREMË Sadik Bejko
Lënda

Hyrje
Kreu I
Fabrikimi i disidentëve të rremë

Kreu II
Dy replika: Përgjigje për çështjen Trebeshina
Përgjigje Ardian Klosit.
Dokumente të reja

Kreu III
Tri tekste të Kasëm Trebeshinës
1. Promemorje e dyshuar për Enver Hoxhën
2. Stalinit, poemë Shënim mbi poemën
3. Vrit ose do të të vrasin (Fragment nga N.Dragoi)


Kreu IV
Dokumente dhe letra
Shteti dhe Trebeshina në vitet ‘60 Letra e Trebeshinës, tetor 1963
Letra e Zonjës Trebeshina
Përgjigje të H. Kroit dhe V. Sotiriadhit Letra, dhjetor 1963
Trebeshina apelon Trebeshina i grabiti bibliotekën A.Omarit
Sigurimi dhe Trebeshina

Kreu V
Rrugaçëria shqiptare në shërbim të diktaturës
Çështja “Janulla”.
Dokumente Biografia e Janullës sipas arkivit
Një literaturë e turpshme
Kallëzime dhe dëshmi

Kreu VI
Përndjekja në letërsi dhe në arte

Kreu VII
Shembuj të çuditshëm
Pse fshati ynë nuk u bë qytet (fragment tregimi)
Shënimi mbi këtë tregim

[javan]

Mendime mbi veprën Mekami
Mekami (fragmente)

Kreu VIII
Pasthënie Faksimile: Themeluesit e armës së Sigurimit
Faksimile: Gradimi kapiten i parë i Kasëm Trebeshinës nga Enver Hoxha, mars 1945
Faksimile: Akuza të K. Trebeshinës kundër Mark Ndojës
Faksimile: Valer Dyrzi akuzon Ardian Klosin për denoncim në Sigurim
Faksimile: Drejtoria e Sigurimit për Tiranën vendos që Ardian Klosi të dalë si dëshmitar në procesin politik të shokëve të tij
Faksimile: Deponime të Sokol Ngjelës mbi Ardian Klosin dhe Valer Dyrzin
Faksimile: Kasëm Trebeshina, Letër Enver Hoxhës nga Gramshi
Faksimile: Letra të Trebeshinës për KQ të Partisë më 1963
Faksimile: Informacion i Vangjelo Sotiriadhit mbi Trebeshinën më 1963 (fragment)
Faksimile: Janulla Rrapi denoncon në hetuesi dy gra me kombësi ruse
Faksimile: Janulla si kallëzimtare në hetuesi kundër dy grave ruse
Faksimile: Drejtoria e Sigurimit e Tiranës propozon internimin e Janulla Rrapit

[javan]

Hyrje
Më kishte bërë përshtypje dhuna verbale dhe e shkruar në shtyp, në radio, në intervista deri dhe e bisedave në tavolina e një shkrimtari, e një njeriu të vuajtur, e Kasëm Trebeshinës. Një dhunë përherë në rritje… Kjo më bëri të shqyrtoj mendimin tim për të dhe të kërkoj se nga buron gjithë kjo urrejtje e pashuar te ky njeri. Mendimi i parë është se një njeri që ka vuajtur, domosdo ka dhe ngarkesa që ia kanë vënë mbi supe kohët dhe padrejtësitë. Por ky i përvuajtur nga komunizmi me agresivitetin e tij të helmët, kishte diçka që e dallonte nga të përndjekurit e tjerë të së njëjtës kohë. Kishte edhe maninë për t’u afishuar si hero, si disident i pakundërshtueshëm, si një shkrimtar që prapë edhe në këto ditët tona dikush ia do të keqen, se po ia ha hakun... Këto më bënë që të hetoj dhe të hulumtoj më tej në historinë e tij. Të lexoj librat e tij, të shfletoj në biografinë e tij, në dosjet e arkivave. Dhe gjithçka të re që zbulova rreth tij mendova ta paraqes në këtë libër.

Nga një botë e së keqes, nga një botë e vuajtjes, mund të dalësh jo domosdo si hero. Heronjtë ndonjëherë janë sajesa. Për të mos thënë se, për ne që vijmë nga komunizmi, shpesh ata janë të tillë: të rremë. Figura e të persekutuarit politik nga komunizmi në këto vite doli para nesh me dinjitetin e dëshmitarit, jo domosdo dhe me atë të triumfatorit. Vuajtja dhe të qenit kundër nuk janë vlera të pakundërshtueshme. Për më tepër në një sistem si ai që provuam mbi kurriz, sistem që nuk e pranonte kundërvënien ballas. Ai sistem shkoi në plumb dhe në litar edhe njerëz që nuk kishin ndër mend t’i delnin kundër. I ekzekutoi se dhunën e kishte praktikë. Se kishte apoteozën e dhunës. Se i dukej se nuk merrte frymë po të mos përdorte dhunën, ekzekutimin, varjen në litar. Këto ndëshkime kapitale, të jashtëzakonshme për çdo kohë, në komunizëm ishin si gjimnastikë për regjimin. Ai sistem mund të thuash se kishte frikë, po të mos ishte i dhunshëm, deri dhe gjakatar. Në këtë kuptim, jo cilido që ka vuajtur në atë kohë, ka të drejtën të na i tundë para syve viktimizimin e tij si shenjë heroizmi. Ndonjëherë vuajtjet e së djeshmes sot kanë shërbyer si truall për disidentë të rremë, për idhuj të remë. Dhe deri më tani kjo ka ndodhur ndër ne.

Asgjë e re nën këtë diell. Kjo thënie e Solomonit të urtë na thotë se gjërat mund të përsëriten. Sidomos në një tokë si e jona. Një tokë ku njerëzit nuk mendojnë thellë, një tokë ku shpesh mungojnë vlerat dhe bindjet thelbësore. Ata që erdhën si heronj nga Lufta e Dytë Botërore (dhe shumë nga ata ishin vërtet të tillë) në emër të këtij heroizmi na u imponuan me të drejta të pakundërshtueshme. Dhe kjo praktikë e heronjve që kanë të drejtë për gjithçka, e dimë se sa na kushtoi. E dimë dhe se këta heronj me yll në ballë dështuan në paqe. Dështuan që të gjithë. Për fat të keq, dështuan.

Një tjetër urtësi dhe vlerë duhet të kërkojmë për të ndërtuar të ardhmen. Urtësi dhe moral universal që nuk mbahet në heronj, po në praktika që u kanë rezistuar thellësive të kohërave.Ndër ne shoqëria dhe të vërtetat e saj ngrihen mbi mohimin dhe urrejtjen e atyre që ishin në fuqi përpara nesh. Ndërtohet vallë progresi mbi urrejtjen dhe mohimin e atyre që qenë në krye më përpara? Ai që ka vuajtur nën një regjim të urryer, a është domosdo hero në kohën që vjen më pas?

Në një klimë si kjo e jona ku, që të identifikohesh me të mirën, duhet të provosh se ke qenë kundra atij të keqit të djeshëm, në një kohë si e jona kur janë tronditur të vërtetat dhe bindjet thelbësore, universale, është e lehtë të fabrikosh një idhull të rremë.Kështu, ndodh që heronjtë e remë që prodhoi koha e komunizmit, këmbehen me martirët dhe me disidentët e rremë të së sotmes. Dhe asgjë e re në këtë truall. Dosja më poshtë do të flasë për fabrikimin e një disidenti të tillë. Do të sjellë fakte dhe dokumente mbi Kasëm Trebeshinën.Dikush mund të ulërijë se ai ka vuajtur. Po është e vërtetë: ka vuajtur dhe shumë. Por nga se? Vuajti se humbi në luftën brenda llojit, vuajti nga përplasja me sivëllezërit e tij. Shumë nga ata që i përkisnin hierarkisë së komunizmit, kanë vuajtur nga përplasja e klaneve komuniste për pushtet e privilegje, jo nga se ishin më pranë apo më larg idealeve të tyre komuniste. Jo se kishin ndonjë ideal a moral të ndryshëm nga shokët e tyre.Dhe të tillë “heronj” kanë edhe një anë tjetër, që na e kanë fshehur. E kanë fshehur heronjtë e rremë, ose ata që u duheshin idhuj të tillë. Të çmitizosh një idhull nuk është keqdashje. Është përpjekja për ta kthyer atë në përmasat reale, në dinjitetin e tij të zhveshur nga fabrikimet. Të zhveshur dhe prej vuajtjes. Vuajtja nuk mund të shërbejë si alibi për ata që dikur kanë bërë krime. Për më tepër, kur shumica e atyre që janë persekutuar me rrënjë e me degë, që u janë pushkatuar bijtë, vëllezërit dhe të afërmit, vuajnë edhe sot. Po ai është shkrimtar, mund të thotë ndokush. Është shkrimtar. Por vallë të qenit shkrimtar i jep dikujt të drejtën e një fuqie shkatërrimtare, të drejtën e një fuqie që nuk pranon asgjë tjetër veç vetvetes? Pastaj dhe fuqinë që të falsifikojë të kaluarën e tij apo të drejtën të thotë gjëra të paqena, të urryera për ata që i quan kundërshtarët e tij?Në një tokë ku bindjet dhe të vërtetat thelbësore ndërrojnë e përmbysen shpesh është e vështirë të gjesh një taban të fortë si mbështetje për dinjitetin personal dhe atë kolektiv.Megjithatë diçka mund të propozojmë. Besoj se virtytet e dashurisë, të durimit dhe ato të kundërshtimit të çdo gjëje të rreme nuk e kanë shterrur forcën e tyre, për sot dhe për nesër.Kur thuhet me ngulm se një idhull duhet zhveshur prej fabrikimeve, njerëzit zihen bosh. Fillojnë mospranimet, kërcitjet, reagimet. Bëhen pyetjet: pse t’i shkojmë të vërtetës gjer në fund? Pse të shtojmë konfliktimin etj, etj. Arsyet e një reagimi të tillë mund të vijnë nga mosdija, ose nga që dija për disa gjëra është fshehur me mjeshtëri apo është falsifikuar sa për t’u dukur si e vërtetë.Zhurmuesit më të mëdhenj në këtë pikë janë ndër ata që kanë frikë se mos iu preket idhulli, të cilin vetë e kanë krijuar. Mendja e tyre nuk punon që të dallojmë të vërtetën nga jo e vërteta. Ata dredhojnë, e devijojnë objektin gjetkë. Ngrenë barrikadën: Trebeshina këndej, shkrimtarët e tjerë andej. Ky ka qenë i tillë dhe të tjerët të këtillë. Ky është martiri, të tjerët pa dallim e kanë viktimizuar atë.Objekti i këtij libri është tjetër: të rindërtojë portretin e ”disidentit”, të tregojë se ç’pamje ka ky idhull i rremë, po ta zhveshësh nga gjysmë të vërtetat e nga fabrikimet.Ka pasur raste flagrante, siç është ai i Dhora Lekës. Rehabilitimi moral dhe material i saj të ngjan me një lojë të pastër shërbimesh.A mund të ketë edhe raste të tjera si ai i Dh. Lekës?Fakt është që njerëzit e ish-shërbimeve shqiptare dhe një pjesë e intelegjencës sonë me prejardhje nga nomenklatura e lartë komuniste, dashur pa dashur, janë të përfshira në këto tollovi. Ata, ndonëse kanë ditur gjithçka, kanë heshtur, ose janë bërë pjesë e lojës kundër vendit të tyre. Pastaj kanë fabrikuar idhuj të dyshimtë dhe i kanë përdorur ata si kamxhik kundër të tjerëve. A janë në këtë lojë dhe disa nga zelltarët dhe trumbetuesit e Kasëm Trebeshinës? Ky libër merr për sipër të informojë dhe të japë një sinjal për të parandaluar fabrikimet e idhujve të rremë nga radhët e rrugaçërisë, nga radhët e spiunëve dhe të sigurimsave, të ndalë trillimin dhe falsifikimin, shndërrimin e monstrave në heronj. Për deformime të tilla do të na vinin në turp të gjithëve nga ata që do te vijnë pas nesh. Kreu IFabrikim i disidentëve të rremë 1. Shqipëria dhe kërkesa e Europës për dënimin e krimeve të komunizmit Shqipëria dhe qytetërimi i saj i sotëm në ballafaqim me parimet më themelore për një demokraci e për një qeverisje të standardit europian ku mëton të integrohet, për fat të keq, vazhdon të mbetet një vend jo serioz. Ndonjë herë sinjalet dhe porositë që lëshojnë drejt nesh kanceleritë europiane këtu vijnë me vonesë si korrierët në provincat e largëta romake, ose vijnë aq të pakuptuara sa zbatimi i tyre ngjan i përçudshëm e krejt grotesk. Mjafton të përmendim një nga kërkesat e Europës për dënimin e krimeve të komunizmit. Kjo Shqipërinë e ka zënë gafil. Si gjithmonë edhe këtë herë Shqipëria është e turbullt dhe në mëdyshje. Si gjithmonë edhe këtë herë ajo mbetet në vendnumëro, mbetet e fundit në zbatimin e orientimeve të tilla europiane. Shqipëria, vendi ku diktatura është ushtruar më ekstremisht se kudo tjetër në Europë, kësaj herë ngec e nuk di të bëjë asgjë. Jo vetëm kaq, kjo do të ishte gjysma e së keqes. Shqipëria, si në shumë aspekte të tjera të shtetësisë, të demokratizimit e të progresit, duke mos pasur në sirtarin e saj asnjë strategji, asnjë përfytyrim se ku duhet shkuar e si duhet shkuar, në vend që të shkojë përpara, bën pas, i hap udhë kaosit dhe moskuptimit. Ajo vetëm bëlbëzon dhe luhatet. Më së shumti parimet themelore të qytetërimit të sotëm ajo i artikulon vetëm si slogane pa asnjë pëmbajtje të thellë përbrenda. Merr një hap sot, pastaj shqepon një tjetër nesër, se ajo nuk ka optika që rrokin atë që vjen, atë që pritet. Shqipëria si atdheu a si shtëpia e varfanjakëve, mendon vetëm sot për sot. Një kërkesë të tillë, si ajo për dënimin e krimeve të komunizmit, Shqipëria jo se nuk e njeh. Madje ajo djallëzisht e ka përdorur problemin e të persekutuarve politikë, i ka shfrytëzuar ata sa për propagandë elektorale, pra, një gjë kaq themelore e ka pranuar vetëm për demagogji. Duke mos menduar thellë, Shqipëria ngjan se nuk ka shpatulla për të vërteta të mëdha. Ajo me parimet e mëdha, më së shumti mashtron veten dhe të tjerët në nivel propagandistk, sipërfaqësor, dhe asgjë më shumë. Shqipëria jo vetëm që nuk ka predispozitën serioze për të kthyer kokën pas, për të pastruar veten nga helmet e komunizmit në trupin e saj, por ajo ka bërë një lojë të keqe me një plagë kaq serioze, ajo ka nxjerrë gjuhën e talljes ndaj një problemi të tillë. Pse një cinizëm i tillë? Ndër të tjera, kjo vjen jo nga që ajo nuk ka fuqi reale të përballohet me një gjë kaq themelore, por sepse një pjesë nga ata që sot drejtojnë këtë vend, janë vetë të përlyer dhe nuk e duan ballafaqimin me të kaluarën. Dhe ç’ka ndodhur? Në Shqipëri janë shtuar përpjekjet për të lancuar deri për t’i ngritur në pushtet disa nga figurat më të dyshimta, figura të lidhura me njëmijë fije me diktaturën: udhëheqës, xhelatë, kriminelë në Shqipëri kanë gjetur punë në shtet, në biznes, në diplomaci, në kulturë. Shqipëria ka qenë dheu i artë, ku vetëm me fjalë mund ta shash diktaturën sa të duash, por prodhimet e saj më të shpifura, mund t’i kesh në krye të vendit. Veç se në politikë apo në biznes, në botën e artit e të letrave ndodh po e njëjta gjë: janë bërë përpjekje për të ngritur e glorifikuar personazhe të dyshimtë. Shpesh këta janë shpallur deri heronjtë e moralitetit dhe të nderit suprem të shoqërisë shqiptare. Kjo rendje me kokëposhtë domosdo do të shoqërohej me hedhje të baltës mbi vlerat e vërteta, do të shoqërohej me fabrikime disidentësh të rremë, me lajka e lavdërime për ish- spiunë të shtetit komunist, shkurt, me çoroditje totale të sistemit të vlerave.Këto ditët e fundit gazeta “PANORAM”A ka botuar në shumë numra të saj materiale sekrete të Byrosë Politike. Shprazet aty gjithë turpi, gjithë mizerja e kupolës komuniste. Por botimi i këtij arkivi u ndoq me vëmendje nga opinioni, jo vetëm sa për të shuar kuriozitetin. U ndoq për atë që mosnjohja e të vërtetave ka ndikuar thellë mbi të sotmen. Po sjellim vetëm një shembull. Të bënte përshtypje që në këto dokumente përmendej emri i një muzikanteje të njohur, i Dhora Lekës. Emri i saj lidhet me problemin që sapo e ngritëm, me fabrikimin e disidentëve të rremë. Deri më tani ne e njohim këtë zonjë si një disidente të madhe. Ka një fondacion me emrin e saj. Ka një shkollë me emrin e saj. Ka nderime e çmime të mëdha për të. Mundet dhe një emër rruge mban emrin e saj. Dhe të gjitha këto asaj ju dhanë qysh në gjallje. Ndërkaq, veç të tjerash, ne lexojmë në dokumentet e “Panoramës” se Dhora Leka na paska qenë një denoncuese e shquar kundër shkrimtarëve, artistëve, intelektualëve e politikanëve. Sidomos pas Konferencës së Tiranës më 1956. Me dhjetëra njerëz janë dënuar nga këto denoncime. Bedri Spahiu, ish-prokuror i përgjithshëm dhe ish-udhëheqës komunist i penduar, ka folur për këtë denoncuese disa vite më parë. Mirëpo kujtesa shqiptare është e shkurtër. Kjo grua vazhdoi të marrë nderime edhe pas kësaj. Ky është vetëm një shembull që tregon se sa e nevojshme ka qenë hapja e dosjeve dhe arkivave të fshehta, që u kërkua me këmbëngulje shumë vite më parë nga shkrimtarë dhe artistë të njohur. Kjo hapje do t’i vinte stop, çoroditjes, kaosit, do t’i thoshte stop përpjekjeve të diktaturës së rrëzuar, për t’u ringjallur në fillim shpirtërisht e pastaj realisht. Duke mos e respektuar këtë kërkesë, Shqipëria ngriti në piedestal disa nga fundërrinat e diktaturës.Në një analizë të shkëlqyer, të bërë kohët e fundit në SHBA, zonja Madelene Ollbrajt e quante vazhdimësi logjike faktin që sot në Rusinë e Putinit po ringjallet simpatia për Stalinin. Terrori stalinist bazohej mbi policinë e fshehtë, KGB-në. Eshtë e logjikshme që një oficer i KGB-së si Putini, të sillte me vete nderimin për mjeshtrin e terrorit, Stalinin. Në Shqipëri prej kohësh shtypi ka vënë në dukje përpjekjet për ringjalljen e enverizmit. Është folur për nostalgjitë ndaj regjimit, për kujtimet me ngjyrë rozë të anëtarëve të nomenklaturës ose të servilëve të saj, për praninë skandaloze në shtyp të anëtarëve të familjes Hoxha e të familjeve të tjera, që e kanë shtypur këtë popull. Mirëpo kjo nuk e ka ndaluar hovin e tyre. Më keq akoma, janë sulmuar ata që e kanë vënë në dukje këtë fenomen. Në këtë shkrim do të përqendrohemi për shtrirjen e fenomenit në sferën e kulturës, kryesisht të letërsisë. Për këtë dukuri ka pasur shkrime të shumta, emisione televizive, debate e polemika, shoqëruar këto nga mendime kontradiktore. Por ende nuk ka një mendim pak a shumë të kristalizuar. Së paku, për disa gjëra themelore. Kjo do të ndihmonte jo vetëm për një analizë shkencore e objektive, jo vetëm për një vlerësim konstruktiv të letërsisë shqipe, por më gjerë: për hartimin e teksteve shkollore me nivel më të lartë. Për programet shkollore e universitare etj. Kështu do të ndërpritej sëmundja e kaosit, që ka zënë rrënjë në shkolla e po vazhdon për vite me radhë.2. Vlerat dhe antivlerat në art dhe kulturëVlerësimi objektiv i letërsisë së një epoke është pjesë e historisë së një kombi. Kjo kërkon një vullnet e një përgatitje serioze. Ka një ligj universal: çdo letërsi e çdo art vlerësohet nga majat, nga kuotat më të larta të tij. Askush nuk merret me shkrimtarët e rëndomtë, me ata që në çdo regjim janë të destinuar të harrohen. Në këtë pikë krijohet gjithmonë një problem: cilat janë vlerat e cilat antivlerat? Ka një përpjekje për seleksionim. Çdo vend, sipas nivelit kulturor që ka, e zgjidh këtë problem.

[javan]

Sadik Bejko - Libri 'Desidentët E Rremë' Libri u dërgua për Forumin Shqiptar nga Bedri Blloshmi. Stafi i Forumit nuk mban përgjegjësi për materialet apo mendimet e shprehura në këtë libër.DISIDENTËT E RREMË Sadik BejkoLëndaHyrjeKreu IFabrikimi i disidentëve të rremë Kreu IIDy replika: Përgjigje për çështjen Trebeshina Përgjigje Ardian Klosit. Dokumente të reja Kreu IIITri tekste të Kasëm Trebeshinës1. Promemorje e dyshuar për Enver Hoxhën 2. Stalinit, poemë Shënim mbi poemën 3. Vrit ose do të të vrasin (Fragment nga N.Dragoi) Kreu IVDokumente dhe letraShteti dhe Trebeshina në vitet ‘60 Letra e Trebeshinës, tetor 1963 Letra e Zonjës Trebeshina Përgjigje të H. Kroit dhe V. Sotiriadhit Letra, dhjetor 1963 Trebeshina apelon Trebeshina i grabiti bibliotekën A.Omarit Sigurimi dhe Trebeshina Kreu VRrugaçëria shqiptare në shërbim të diktaturës Çështja “Janulla”. Dokumente Biografia e Janullës sipas arkivit Një literaturë e turpshme Kallëzime dhe dëshmi Kreu VIPërndjekja në letërsi dhe në arte Kreu VIIShembuj të çuditshëmPse fshati ynë nuk u bë qytet (fragment tregimi) Shënimi mbi këtë tregim Mendime mbi veprën Mekami Mekami (fragmente) Kreu VIIIPasthënie Faksimile: Themeluesit e armës së SigurimitFaksimile: Gradimi kapiten i parë i Kasëm Trebeshinës nga Enver Hoxha, mars 1945Faksimile: Akuza të K. Trebeshinës kundër Mark NdojësFaksimile: Valer Dyrzi akuzon Ardian Klosin për denoncim në SigurimFaksimile: Drejtoria e Sigurimit për Tiranën vendos që Ardian Klosi të dalë si dëshmitar në procesin politik të shokëve të tijFaksimile: Deponime të Sokol Ngjelës mbi Ardian Klosin dhe Valer DyrzinFaksimile: Kasëm Trebeshina, Letër Enver Hoxhës nga GramshiFaksimile: Letra të Trebeshinës për KQ të Partisë më 1963Faksimile: Informacion i Vangjelo Sotiriadhit mbi Trebeshinën më 1963 (fragment)Faksimile: Janulla Rrapi denoncon në hetuesi dy gra me kombësi ruseFaksimile: Janulla si kallëzimtare në hetuesi kundër dy grave ruseFaksimile: Drejtoria e Sigurimit e Tiranës propozon internimin e Janulla RrapitHyrjeMë kishte bërë përshtypje dhuna verbale dhe e shkruar në shtyp, në radio, në intervista deri dhe e bisedave në tavolina e një shkrimtari, e një njeriu të vuajtur, e Kasëm Trebeshinës. Një dhunë përherë në rritje… Kjo më bëri të shqyrtoj mendimin tim për të dhe të kërkoj se nga buron gjithë kjo urrejtje e pashuar te ky njeri. Mendimi i parë është se një njeri që ka vuajtur, domosdo ka dhe ngarkesa që ia kanë vënë mbi supe kohët dhe padrejtësitë. Por ky i përvuajtur nga komunizmi me agresivitetin e tij të helmët, kishte diçka që e dallonte nga të përndjekurit e tjerë të së njëjtës kohë. Kishte edhe maninë për t’u afishuar si hero, si disident i pakundërshtueshëm, si një shkrimtar që prapë edhe në këto ditët tona dikush ia do të keqen, se po ia ha hakun... Këto më bënë që të hetoj dhe të hulumtoj më tej në historinë e tij. Të lexoj librat e tij, të shfletoj në biografinë e tij, në dosjet e arkivave. Dhe gjithçka të re që zbulova rreth tij mendova ta paraqes në këtë libër.Nga një botë e së keqes, nga një botë e vuajtjes, mund të dalësh jo domosdo si hero. Heronjtë ndonjëherë janë sajesa. Për të mos thënë se, për ne që vijmë nga komunizmi, shpesh ata janë të tillë: të rremë. Figura e të persekutuarit politik nga komunizmi në këto vite doli para nesh me dinjitetin e dëshmitarit, jo domosdo dhe me atë të triumfatorit. Vuajtja dhe të qenit kundër nuk janë vlera të pakundërshtueshme. Për më tepër në një sistem si ai që provuam mbi kurriz, sistem që nuk e pranonte kundërvënien ballas. Ai sistem shkoi në plumb dhe në litar edhe njerëz që nuk kishin ndër mend t’i delnin kundër. I ekzekutoi se dhunën e kishte praktikë. Se kishte apoteozën e dhunës. Se i dukej se nuk merrte frymë po të mos përdorte dhunën, ekzekutimin, varjen në litar. Këto ndëshkime kapitale, të jashtëzakonshme për çdo kohë, në komunizëm ishin si gjimnastikë për regjimin. Ai sistem mund të thuash se kishte frikë, po të mos ishte i dhunshëm, deri dhe gjakatar. Në këtë kuptim, jo cilido që ka vuajtur në atë kohë, ka të drejtën të na i tundë para syve viktimizimin e tij si shenjë heroizmi. Ndonjëherë vuajtjet e së djeshmes sot kanë shërbyer si truall për disidentë të rremë, për idhuj të remë. Dhe deri më tani kjo ka ndodhur ndër ne.Asgjë e re nën këtë diell. Kjo thënie e Solomonit të urtë na thotë se gjërat mund të përsëriten. Sidomos në një tokë si e jona. Një tokë ku njerëzit nuk mendojnë thellë, një tokë ku shpesh mungojnë vlerat dhe bindjet thelbësore. Ata që erdhën si heronj nga Lufta e Dytë Botërore (dhe shumë nga ata ishin vërtet të tillë) në emër të këtij heroizmi na u imponuan me të drejta të pakundërshtueshme. Dhe kjo praktikë e heronjve që kanë të drejtë për gjithçka, e dimë se sa na kushtoi. E dimë dhe se këta heronj me yll në ballë dështuan në paqe. Dështuan që të gjithë. Për fat të keq, dështuan.Një tjetër urtësi dhe vlerë duhet të kërkojmë për të ndërtuar të ardhmen. Urtësi dhe moral universal që nuk mbahet në heronj, po në praktika që u kanë rezistuar thellësive të kohërave.Ndër ne shoqëria dhe të vërtetat e saj ngrihen mbi mohimin dhe urrejtjen e atyre që ishin në fuqi përpara nesh. Ndërtohet vallë progresi mbi urrejtjen dhe mohimin e atyre që qenë në krye më përpara? Ai që ka vuajtur nën një regjim të urryer, a është domosdo hero në kohën që vjen më pas? Në një klimë si kjo e jona ku, që të identifikohesh me të mirën, duhet të provosh se ke qenë kundra atij të keqit të djeshëm, në një kohë si e jona kur janë tronditur të vërtetat dhe bindjet thelbësore, universale, është e lehtë të fabrikosh një idhull të rremë.Kështu, ndodh që heronjtë e remë që prodhoi koha e komunizmit, këmbehen me martirët dhe me disidentët e rremë të së sotmes. Dhe asgjë e re në këtë truall. Dosja më poshtë do të flasë për fabrikimin e një disidenti të tillë. Do të sjellë fakte dhe dokumente mbi Kasëm Trebeshinën.Dikush mund të ulërijë se ai ka vuajtur. Po është e vërtetë: ka vuajtur dhe shumë. Por nga se? Vuajti se humbi në luftën brenda llojit, vuajti nga përplasja me sivëllezërit e tij. Shumë nga ata që i përkisnin hierarkisë së komunizmit, kanë vuajtur nga përplasja e klaneve komuniste për pushtet e privilegje, jo nga se ishin më pranë apo më larg idealeve të tyre komuniste. Jo se kishin ndonjë ideal a moral të ndryshëm nga shokët e tyre.Dhe të tillë “heronj” kanë edhe një anë tjetër, që na e kanë fshehur. E kanë fshehur heronjtë e rremë, ose ata që u duheshin idhuj të tillë. Të çmitizosh një idhull nuk është keqdashje. Është përpjekja për ta kthyer atë në përmasat reale, në dinjitetin e tij të zhveshur nga fabrikimet. Të zhveshur dhe prej vuajtjes. Vuajtja nuk mund të shërbejë si alibi për ata që dikur kanë bërë krime. Për më tepër, kur shumica e atyre që janë persekutuar me rrënjë e me degë, që u janë pushkatuar bijtë, vëllezërit dhe të afërmit, vuajnë edhe sot. Po ai është shkrimtar, mund të thotë ndokush. Është shkrimtar. Por vallë të qenit shkrimtar i jep dikujt të drejtën e një fuqie shkatërrimtare, të drejtën e një fuqie që nuk pranon asgjë tjetër veç vetvetes? Pastaj dhe fuqinë që të falsifikojë të kaluarën e tij apo të drejtën të thotë gjëra të paqena, të urryera për ata që i quan kundërshtarët e tij?Në një tokë ku bindjet dhe të vërtetat thelbësore ndërrojnë e përmbysen shpesh është e vështirë të gjesh një taban të fortë si mbështetje për dinjitetin personal dhe atë kolektiv.Megjithatë diçka mund të propozojmë. Besoj se virtytet e dashurisë, të durimit dhe ato të kundërshtimit të çdo gjëje të rreme nuk e kanë shterrur forcën e tyre, për sot dhe për nesër.Kur thuhet me ngulm se një idhull duhet zhveshur prej fabrikimeve, njerëzit zihen bosh. Fillojnë mospranimet, kërcitjet, reagimet. Bëhen pyetjet: pse t’i shkojmë të vërtetës gjer në fund? Pse të shtojmë konfliktimin etj, etj. Arsyet e një reagimi të tillë mund të vijnë nga mosdija, ose nga që dija për disa gjëra është fshehur me mjeshtëri apo është falsifikuar sa për t’u dukur si e vërtetë.Zhurmuesit më të mëdhenj në këtë pikë janë ndër ata që kanë frikë se mos iu preket idhulli, të cilin vetë e kanë krijuar. Mendja e tyre nuk punon që të dallojmë të vërtetën nga jo e vërteta. Ata dredhojnë, e devijojnë objektin gjetkë. Ngrenë barrikadën: Trebeshina këndej, shkrimtarët e tjerë andej. Ky ka qenë i tillë dhe të tjerët të këtillë. Ky është martiri, të tjerët pa dallim e kanë viktimizuar atë.Objekti i këtij libri është tjetër: të rindërtojë portretin e ”disidentit”, të tregojë se ç’pamje ka ky idhull i rremë, po ta zhveshësh nga gjysmë të vërtetat e nga fabrikimet.Ka pasur raste flagrante, siç është ai i Dhora Lekës. Rehabilitimi moral dhe material i saj të ngjan me një lojë të pastër shërbimesh.A mund të ketë edhe raste të tjera si ai i Dh. Lekës?Fakt është që njerëzit e ish-shërbimeve shqiptare dhe një pjesë e intelegjencës sonë me prejardhje nga nomenklatura e lartë komuniste, dashur pa dashur, janë të përfshira në këto tollovi. Ata, ndonëse kanë ditur gjithçka, kanë heshtur, ose janë bërë pjesë e lojës kundër vendit të tyre. Pastaj kanë fabrikuar idhuj të dyshimtë dhe i kanë përdorur ata si kamxhik kundër të tjerëve. A janë në këtë lojë dhe disa nga zelltarët dhe trumbetuesit e Kasëm Trebeshinës? Ky libër merr për sipër të informojë dhe të japë një sinjal për të parandaluar fabrikimet e idhujve të rremë nga radhët e rrugaçërisë, nga radhët e spiunëve dhe të sigurimsave, të ndalë trillimin dhe falsifikimin, shndërrimin e monstrave në heronj. Për deformime të tilla do të na vinin në turp të gjithëve nga ata që do te vijnë pas nesh. Kreu IFabrikim i disidentëve të rremë 1. Shqipëria dhe kërkesa e Europës për dënimin e krimeve të komunizmit Shqipëria dhe qytetërimi i saj i sotëm në ballafaqim me parimet më themelore për një demokraci e për një qeverisje të standardit europian ku mëton të integrohet, për fat të keq, vazhdon të mbetet një vend jo serioz. Ndonjë herë sinjalet dhe porositë që lëshojnë drejt nesh kanceleritë europiane këtu vijnë me vonesë si korrierët në provincat e largëta romake, ose vijnë aq të pakuptuara sa zbatimi i tyre ngjan i përçudshëm e krejt grotesk. Mjafton të përmendim një nga kërkesat e Europës për dënimin e krimeve të komunizmit. Kjo Shqipërinë e ka zënë gafil. Si gjithmonë edhe këtë herë Shqipëria është e turbullt dhe në mëdyshje. Si gjithmonë edhe këtë herë ajo mbetet në vendnumëro, mbetet e fundit në zbatimin e orientimeve të tilla europiane. Shqipëria, vendi ku diktatura është ushtruar më ekstremisht se kudo tjetër në Europë, kësaj herë ngec e nuk di të bëjë asgjë. Jo vetëm kaq, kjo do të ishte gjysma e së keqes. Shqipëria, si në shumë aspekte të tjera të shtetësisë, të demokratizimit e të progresit, duke mos pasur në sirtarin e saj asnjë strategji, asnjë përfytyrim se ku duhet shkuar e si duhet shkuar, në vend që të shkojë përpara, bën pas, i hap udhë kaosit dhe moskuptimit. Ajo vetëm bëlbëzon dhe luhatet. Më së shumti parimet themelore të qytetërimit të sotëm ajo i artikulon vetëm si slogane pa asnjë pëmbajtje të thellë përbrenda. Merr një hap sot, pastaj shqepon një tjetër nesër, se ajo nuk ka optika që rrokin atë që vjen, atë që pritet. Shqipëria si atdheu a si shtëpia e varfanjakëve, mendon vetëm sot për sot. Një kërkesë të tillë, si ajo për dënimin e krimeve të komunizmit, Shqipëria jo se nuk e njeh. Madje ajo djallëzisht e ka përdorur problemin e të persekutuarve politikë, i ka shfrytëzuar ata sa për propagandë elektorale, pra, një gjë kaq themelore e ka pranuar vetëm për demagogji. Duke mos menduar thellë, Shqipëria ngjan se nuk ka shpatulla për të vërteta të mëdha. Ajo me parimet e mëdha, më së shumti mashtron veten dhe të tjerët në nivel propagandistk, sipërfaqësor, dhe asgjë më shumë. Shqipëria jo vetëm që nuk ka predispozitën serioze për të kthyer kokën pas, për të pastruar veten nga helmet e komunizmit në trupin e saj, por ajo ka bërë një lojë të keqe me një plagë kaq serioze, ajo ka nxjerrë gjuhën e talljes ndaj një problemi të tillë. Pse një cinizëm i tillë? Ndër të tjera, kjo vjen jo nga që ajo nuk ka fuqi reale të përballohet me një gjë kaq themelore, por sepse një pjesë nga ata që sot drejtojnë këtë vend, janë vetë të përlyer dhe nuk e duan ballafaqimin me të kaluarën. Dhe ç’ka ndodhur? Në Shqipëri janë shtuar përpjekjet për të lancuar deri për t’i ngritur në pushtet disa nga figurat më të dyshimta, figura të lidhura me njëmijë fije me diktaturën: udhëheqës, xhelatë, kriminelë në Shqipëri kanë gjetur punë në shtet, në biznes, në diplomaci, në kulturë. Shqipëria ka qenë dheu i artë, ku vetëm me fjalë mund ta shash diktaturën sa të duash, por prodhimet e saj më të shpifura, mund t’i kesh në krye të vendit. Veç se në politikë apo në biznes, në botën e artit e të letrave ndodh po e njëjta gjë: janë bërë përpjekje për të ngritur e glorifikuar personazhe të dyshimtë. Shpesh këta janë shpallur deri heronjtë e moralitetit dhe të nderit suprem të shoqërisë shqiptare. Kjo rendje me kokëposhtë domosdo do të shoqërohej me hedhje të baltës mbi vlerat e vërteta, do të shoqërohej me fabrikime disidentësh të rremë, me lajka e lavdërime për ish- spiunë të shtetit komunist, shkurt, me çoroditje totale të sistemit të vlerave.Këto ditët e fundit gazeta “PANORAM”A ka botuar në shumë numra të saj materiale sekrete të Byrosë Politike. Shprazet aty gjithë turpi, gjithë mizerja e kupolës komuniste. Por botimi i këtij arkivi u ndoq me vëmendje nga opinioni, jo vetëm sa për të shuar kuriozitetin. U ndoq për atë që mosnjohja e të vërtetave ka ndikuar thellë mbi të sotmen. Po sjellim vetëm një shembull. Të bënte përshtypje që në këto dokumente përmendej emri i një muzikanteje të njohur, i Dhora Lekës. Emri i saj lidhet me problemin që sapo e ngritëm, me fabrikimin e disidentëve të rremë. Deri më tani ne e njohim këtë zonjë si një disidente të madhe. Ka një fondacion me emrin e saj. Ka një shkollë me emrin e saj. Ka nderime e çmime të mëdha për të. Mundet dhe një emër rruge mban emrin e saj. Dhe të gjitha këto asaj ju dhanë qysh në gjallje. Ndërkaq, veç të tjerash, ne lexojmë në dokumentet e “Panoramës” se Dhora Leka na paska qenë një denoncuese e shquar kundër shkrimtarëve, artistëve, intelektualëve e politikanëve. Sidomos pas Konferencës së Tiranës më 1956. Me dhjetëra njerëz janë dënuar nga këto denoncime. Bedri Spahiu, ish-prokuror i përgjithshëm dhe ish-udhëheqës komunist i penduar, ka folur për këtë denoncuese disa vite më parë. Mirëpo kujtesa shqiptare është e shkurtër. Kjo grua vazhdoi të marrë nderime edhe pas kësaj. Ky është vetëm një shembull që tregon se sa e nevojshme ka qenë hapja e dosjeve dhe arkivave të fshehta, që u kërkua me këmbëngulje shumë vite më parë nga shkrimtarë dhe artistë të njohur. Kjo hapje do t’i vinte stop, çoroditjes, kaosit, do t’i thoshte stop përpjekjeve të diktaturës së rrëzuar, për t’u ringjallur në fillim shpirtërisht e pastaj realisht. Duke mos e respektuar këtë kërkesë, Shqipëria ngriti në piedestal disa nga fundërrinat e diktaturës.Në një analizë të shkëlqyer, të bërë kohët e fundit në SHBA, zonja Madelene Ollbrajt e quante vazhdimësi logjike faktin që sot në Rusinë e Putinit po ringjallet simpatia për Stalinin. Terrori stalinist bazohej mbi policinë e fshehtë, KGB-në. Eshtë e logjikshme që një oficer i KGB-së si Putini, të sillte me vete nderimin për mjeshtrin e terrorit, Stalinin. Në Shqipëri prej kohësh shtypi ka vënë në dukje përpjekjet për ringjalljen e enverizmit. Është folur për nostalgjitë ndaj regjimit, për kujtimet me ngjyrë rozë të anëtarëve të nomenklaturës ose të servilëve të saj, për praninë skandaloze në shtyp të anëtarëve të familjes Hoxha e të familjeve të tjera, që e kanë shtypur këtë popull. Mirëpo kjo nuk e ka ndaluar hovin e tyre. Më keq akoma, janë sulmuar ata që e kanë vënë në dukje këtë fenomen. Në këtë shkrim do të përqendrohemi për shtrirjen e fenomenit në sferën e kulturës, kryesisht të letërsisë. Për këtë dukuri ka pasur shkrime të shumta, emisione televizive, debate e polemika, shoqëruar këto nga mendime kontradiktore. Por ende nuk ka një mendim pak a shumë të kristalizuar. Së paku, për disa gjëra themelore. Kjo do të ndihmonte jo vetëm për një analizë shkencore e objektive, jo vetëm për një vlerësim konstruktiv të letërsisë shqipe, por më gjerë: për hartimin e teksteve shkollore me nivel më të lartë. Për programet shkollore e universitare etj. Kështu do të ndërpritej sëmundja e kaosit, që ka zënë rrënjë në shkolla e po vazhdon për vite me radhë.2. Vlerat dhe antivlerat në art dhe kulturëVlerësimi objektiv i letërsisë së një epoke është pjesë e historisë së një kombi. Kjo kërkon një vullnet e një përgatitje serioze. Ka një ligj universal: çdo letërsi e çdo art vlerësohet nga majat, nga kuotat më të larta të tij. Askush nuk merret me shkrimtarët e rëndomtë, me ata që në çdo regjim janë të destinuar të harrohen. Në këtë pikë krijohet gjithmonë një problem: cilat janë vlerat e cilat antivlerat? Ka një përpjekje për seleksionim. Çdo vend, sipas nivelit kulturor që ka, e zgjidh këtë problem. Në vende me tranzicion si i yni, problemi ndërlikohet. Vetë kalimi nga një epokë në tjetrën, nga robëria në liri, e sjell ndërlikimin. Përveç faktorit të vlerave, që është themelor në çdo letërsi, një faktor tjetër përzihet: ai i moralitetit. Kjo është e njohur. Janë shfaqur dy mendime: Njëri që njeh vetëm faktorin vlerë dhe nuk çan kokën për qëndrimet morale e politike të shkrimtarit. Tjetri, që i merr parasysh të dyja. Mendimi ynë është me këtë të fundit. Mirëpo orientimi nuk është i lehtë. Ka shumë spekullime. Një shkrimtar që ka vuajtur nga regjimi, natyrisht, me të drejtë kërkon që t’i njihet kjo. Por nuk mundet vetëm nga mundimet, sado të mëdha qofshin, të përcaktohet vendi i tij në letërsi, se, në radhë të parë, shkrimtarët vlerësohen nga vlerat e mirëfillta letrare. Vlera morale e favorizon, pa asnjë dyshim. Ndër dy shkrimtarë, me vlera artistike të afërta, natyrisht, ai që ka vuajtur nga regjimi, vetvetiu është më i vlerësuar dhe kjo është absolutisht e drejtë. Problemi tek ne lind kur kalohet në skajin tjetër: përpjekja që, për shkak të biografisë, shkrimtari të zejë pa të drejtë një vend, vend që vlera e veprës nuk ia siguron dot. E vërteta është se tek ne, në shumicën e rasteve, shkrimtarët e artistët nuk janë dhënë pas një spekullimi të tillë. Kështu, për shembull, i ndjeri Pjeter Arbnori, ndonëse me një vuajtje gati legjendare, e ruajti modestinë si shkrimtar, pa kërkuar që, për shkak të biografisë të ngrihet mbi të tjerët. E raste të tilla ka plot, si Visar Zhiti, Edi Hila, Sherif Merdani, Frederik Rreshpja etj. Pa përmendur këtu dëshmitarin e madh At Zef Pllumbin dhe veprën e tij monumentale “Rrno vetëm për me tregue”. Problem krijojnë disa shkrimtarë të tjerë, që janë përpjekur e vazhdojnë të përpiqen me të gjitha mënyrat e të gjitha spekulimet për të zenë atë vend që arti i tyre nuk ua jep. Jo vetëm kaq. Këta bëjnë zhurmë të tepëruar për vuajtjet e tyre, sajojnë mite e gjëra të paqena. Me fjalë të tjera, jo vetëm që shpesh mashtrojnë e spekulojnë me vetëviktimizimin, por janë jashtëzakonisht agresivë ndaj të tjerëve: shpifin kundër të tjerëve, kërkojnë t’i rrëzojnë ata me çdo kusht. Tek këta hyjnë disa nga “disidentët e rremë”, për të cilët kanë folur në shkrimet e tyre Mehmet Kraja, Ardian Ndreca, Rushen Alimerko, Arben Kallamata, Skënder Gjoni etj. Duke qenë marrë me njërin nga shembujt, atë të Kasëm Trebeshinës, ne do të përqendrohemi te ky shkrimtar, për të trajtuar më gjerësisht fenomenin. 3. Histori me disidentë të rremëMenjëherë pas rënies së komunizmit më 1992, u shfaq edhe emri i Kasëm Trebeshinës si “shkrimtar dhe disident i jashtëzakonshëm”. U bënë të gjitha përpjekjet për ta paraqitur atë si të tillë, por, për një çudi të madhe, zhurma për kultivimin e këtij miti hasi gati në shpërfilljen e plotë të lexuesit dhe opinionit publik shqiptar. Cili ishte shkaku? Vetë autori Kasëm Trebeshina si edhe mbështetësit e tij ngulnin këmbë me shumë britma e rrahje gjoksi, se ky shkrimtar e disident i paparë luftohej ende prej shtetit komunist. Meqenëse shteti komunist ishte rrëzuar, kjo tezë nuk ishte fort e besueshme. Por këmbëngulja vazhdonte. Flitej për 150 vepra të tij, ose më mirë për kryevepra, për rreth 70 romane e 40 drama etj,etj, që do ta mahnisnin publikun shqiptar dhe atë botëror.Paralelisht me këtë zhurmë, vazhdonte legjenda e pengesës. Ky shkrimtar ende po pengohej! Nga kush? Kjo nuk kuptohej! Më në fund, autori vetë e gjeti çelësin e enigmës. K.Trebeshina pengohej nga I.Kadareja! Sipas Trebeshinës, megjithëse diktatori i parë i Shqipërisë, Enver Hoxha, kishte vdekur, kishte mbetur gjallë diktatori tjetër, I. Kadareja. Sipas tij, këta dy diktatorë e kishin sunduar së bashku Shqipërinë, bile diktatori I.Kadare ishte edhe më i keq se diktatori E.Hoxha. Me këto përralla njerëzit që sigurisht do të qeshnin. Dhe ata qeshën vërtet. Ndërkaq K.Trebeshina botoi rreth 15 vepra, që, pas një shuarjeje të kuriozitetit prej bujës së krijuar në media e në shtyp prej adhuruesve të tij, ato u pasuan nga mospërfillja dhe indiferenca absolute. Si duket orkestruesit e bujës mediatike u ndodhën para një bumerangu. U ra mbi kokë heshtja, jo lavdia, ajo që pritej. Heshtje dhe shurdhëri brenda dhe jashtë vendit. Por Trebeshina prapë ankohej se ishte përsëri I.Kadareja që ia organizonte këtë indiferencë. Shpjegimi i asaj që dukej si enigmë, shpërfillja e publikut për këtë shkrimtar, gjendet pikërisht te këto 15 vepra të botuara. Ato jo vetëm s’kishin ndonjë gjë për t’u dalluar, por ishin vepra fare të rëndomta, të ngjashme me ato të letërsisë shqipe të realizmit socialist, e disa herë të letërsisë sovjetike, po të realizmit socialist. Ishin vepra me partizanë e gjermanë, me shqiptarë e turq, me histori folklorike e me ndonjë imitim gjoja modernist në formë. Meqenëse nuk po linte dot mbresë me veprën letrare, K. Trebeshina e hodhi gjithë shpresën tek disidenca. Ai u vetëshpall si i tillë e, fill pas kësaj, u shpall prej mbështetësve të tij si i vetmi disident i jashtëzakonshëm i Shqipërisë, madje i gjithë ish- kampit socialist. Tre çereku i lavdisë së disidencës së tij, i kushtohet një “Promemorjeje”, që ai ia paska dërguar Enver Hoxhës në 1953(!). Në këtë promemorje ai nuk paska lënë gjë pa i thënë diktatorit shqiptar: që ti sillesh si monarku Luigji XIV, që ti me shokët e tu do ta mbytni Shqipërinë në gjak etj,etj. Kjo “promemorje” u botua me 1992 dhe i la të habitur krejt njerëzit. Si gjithmonë u gjendën njerëz naivë ose edhe jo naivë , që e besuan. Të tjerët prapë qeshën dhe e quajtën thjesht një mashtrim. Analizën mbi çështjen e “promemorjes” do ta bëjmë më pas. Pas këtyre rropatjeve, K.Trebeshina ra po në harresë. Mendimet për të mbetën prapë të ndara. Ndjekësit e tij, me në krye të kushëririn, Ardian Klosin, vazhdonin ta ngrinin në qiell, duke mos i kursyer asnjë lavdërim, qoftë për veprën, qoftë për “promemorjen” e tij. Këto lavdërime shoqëroheshin gjithmonë me zemërim të madh kundër Kadaresë, penguesit të tij. Ky i fundit është shprehur dy herë fare shkurt dhe pa ndonjë respekt për K.Trebeshinën. Një herë e ka përmendur si pseudodisident të çuditshëm (që sulmon kolegët e vet nga pozita staliniste). Herën e dytë si oficer të Sigurimit. Të tjerë si Arben Kallamata, Ardian Ndreca, Dr.Skënder Gjoni etj kanë mbajtur jo vetëm qëndrim mosbesues, por edhe mjaft kritik ndaj Trebeshinës, si shkrimtar dhe si njeri. Midis këtyre dy qëndrimeve të kundërta, ishte dhe mbetet indiferenca e lexuesit. Publicisti A.Kallamata, në një shkrim të tij bënte pyetjen: kundër kujt ankohet K.Trebeshina? Përgjigja ishte: kundër lexuesit shqiptar që nuk e lexon!4. Na ishte s’na ishte një promemorjeÇështja e Kasëm Trebeshinës shfaqet e rishfaqet në mënyrë ciklike. Kështu ndodhi në vjeshtën e vitit 2006, kur kundër Kadaresë dhe familjes së tij u organizua një nga fushatat më të pamoralshme në historinë e kulturës shqiptare. Pikërisht në ditët kur kjo fushatë, që indinjoi pjesën më të madhe të publikut shqiptar, ishte në kulmin e saj, K. Trebeshina, më aktiv se kurrë, filloi të dalë në shtypin dhe në ekranet e TV-ve në Shqipëri e në Kosovë, për të hedhur edhe ai baltën e vet kundër Kadaresë. Ky qëndrim meskin kundër një kolegu do të ngjallte padyshim reagime të ashpra. Dhe ato nuk vonuan. Bomba fatale kundër Trebeshinës ishte botimi i listës së themeluesve të fshehtë të Sigurimit shqiptar më 1943. Lista tregonte se Kasëm Trebeshina jo vetëm kishte qenë një oficer i Sigurimit, siç ishte folur prej kohësh, por ai kishte qenë themeluesi tij. Ai bënte pjesë në stafin e ngushtë të famëkeqit Koci Xoxe, krimet e të cilit kishin marrë dhenë. Në atë kohë, Sigurimi, i cili drejtohej më shumë nga jugosllavët se sa nga komunistët shqiptarë, ishte zyrtarisht mbi partinë. Ai bënte ç’të donte pa pyetur askënd. Kasëm Trebeshina, i reklamuar si “disidenti numër një” i letërsisë shqipe, kishte qenë pjesëmarrës aktiv në këtë organ shtypës, duke u përlyer, siç do ta shohim më poshtë, në krimet e tij. (Shih dhe faksimilet në vijim)Një shkrim i gjatë, i ashpër e tepër tronditës u botua në shtyp dhe u përhap gjerësisht në internet nga Skënder Gjoni, pas emrit të të cilit është, me sa duket, një mjek i vjetër. Nga të dhënat e shkrimit kuptohet se njeriu kishte dijeni të thella mbi të kaluarën jo vetëm të Trebeshinës, por edhe të zyrtarëve të tjerë të Sigurimit, që, siç del, bënin vizita mjekësore tek ai. Kështu ai tregon bisedat me një tjetër themelues të Sigurimit, Thoma Karamello, një personazh i harruar prej kohësh, por që në atë kohë, ashtu si Trebeshina, ishte hetues. Komentet e Thoma Karamellos për egërsinë e kolegut të vet, kapiten Trebeshinës, janë ngjethëse. Në shtyp është shkruar për shkrimtarin Sotir Andoni, i arrestuar fill pas luftës dhe i marrë në pyetje ditë dhe net prej Trebeshinës. Kjo pjesë e errët e biografisë së “disidentit”, do të vinte në dyshim gjithë versionin e reklamuar të heroizmave të tij. Do të kujtoheshin periudha që ai nuk i përmendte, si dy vjetët e shërbimit në Beograd, etj. Por dyshimi kryesor do të binte mbi “Promemorjen” e tij, atë për të cilën ai mburrej dhe mbi të cilën ishte ngritur legjenda e tij. Asnjë arkiv nuk vërtetonte vërtetësinë e kësaj “promemorjeje”. Në asnjë dokument tjetër hetimor, apo vendim gjyqi, ose kritikë kundër Trebeshinës, nuk përmendet kjo “promemorje “ si faj i këtij shkrimtari. Një analizë logjike e saj të çonte në përfundimin se ajo ishte e sajuar, pra e rreme. “Promemorja” ka datën tetor 1953. Ndërkaq, disa muaj më parë, autori i promemorjes ka botuar në “Zëri i Popullit” poemën për Stalinin, veprën më servile të letërsisë shqipe, për këtë tiran. (Shih poemën për Stalinin në faqet më pas)Shumë njerëz me të drejtë bënë pyetjen: si është e mundur që një autor disident të shkruajë këtë poemë kaq servile për diktatorin komunist, Stalinin? Dhe pyetja tjetër; si është e mundur që autori që i thotë Stalinit “Promete”, është i njëjti me autorin e promemorjes, ku i thotë Enver Hoxhës “vrasës”?! Këto dy gjëra nuk mund të rrijnë bashkë. Njëra duhet të bjerë. Poema është e botuar në “Zëri i popullit” më 1953, kurse promemorja na doli në shesh pas rënies së komunizmit. Pra, ajo që bije, që është e rreme, është promemorja. Pyetje të tjera e rrëzojnë të ashtuquajturën promemorje. Si është e mundur që ky udhëheqësi ynë, pasi t’i thuash “vrasës”, na qenka kaq liberal saqë nuk ta quan për të madhe, por të dënon si me pupla? Ne e dimë ç’të bënte Enver Hoxha për një të qindtën e akuzës së promemorjes. Pas përjashtimit nga partia dhe ca ecejakeve nga burgu në spital, e nga spitali në internim, Trebeshina, më 1960, pra disa vite më pas, na qenka i rehabilituar, bile ka fituar të drejtën e botimit dhe boton njëra pas tjetrës poema e drama, si “Artani e Minja”, “Kruja e rrethuar” etj. Vërtet liberal i madh ky Enver Hoxha! Por ne e dimë se sa liberal ishte Enver Hoxha, e sidomos po t’i thoshe se do ta mbytësh Shqipërinë në gjak. Por çudia s’mbaron me kaq. Kasëm Trebeshina na reklamohet si një i burgosur politik i statusit të madh, ndërkaq, vëllai i tij, Myzafer Trebeshina, vazhdon të jetë anëtar i Komitetit Qëndror të partisë dhe familja e tij, gjysma vazhdon të jetë në Sigurim e gjysma në aparatin e partisë. Çudira, çudira të mëdha! Ne e dimë mirë se ç’ndodhte me një familje ku kishte një të burgosur të vërtetë politik. Ajo shtëpi ishte më e izoluar se sa shtëpia ku ka rënë murtaja. Mirëpo kjo shtëpi e Trebeshinës paskësh qenë ndryshe! Kaq e vërtetë është kjo, saqë në librin biografik mbi Trebeshinën, të hartuar nga Nuri Dragoi, tregohet se, kur erdhi puna të kryhej një nga ndalimet e Trebeshinës, ishte nipi i tij, Fatos Trebeshina, hetues kryesor i Ministrisë së Brendshme në kryeqytet që duhej të bënte arrestimin. Kësaj i thone lodër kukamshefthi brenda familjes! Lodër me disidencë e me arrestime. Por ne e dimë se e vërteta për arrestime dhe ekzekutime ka qenë fare e ndryshme. Ka edhe më. Në një intervistë të tij, Trebeshina vetë pohon se gjatë kohës që ishte i dënuar, Enver Hoxha i vinte për vizitë në familje, në festa! Dhe, për çudi, kjo nuk është fantazi, por e vërtetë, po ta lidhim me ato që thamë më lart.__________________
14-05-2008, 11:58 #2
Fiori Administratore Anëtarësuar: 27-03-2002Vendndodhja: USAPostime: 2,651 Ne e dimë se ç’ndodhte me familjet ku kishte pasur arrestime politike. Jo Enver Hoxha, por edhe një anëtar i thjeshtë partie nuk afrohej më. Jo një anëtar partie, por as fqinji i shkallës nuk guxonte të trokiste. Atëherë si shpjegohet e gjithë kjo? Shpjegimi është i thjeshtë: Kasëm Trebeshina, në shumicën e kohës së regjimit komunist, nuk është konsideruar i burgosur politik, por një njeri me probleme shëndetësore. Ai, pavarësisht se mund të bënte proçka, konsiderohej gjithmonë “i yni”, “i partisë”. Ndaj i faleshin proçkat dhe familja nuk pësonte asgjë. Ai, e shumta quhej një “dele e zezë”, që, ndoshta, mund të përmirësohej. Atij i lejoheshin nazet, sepse fisi i tij i kishte bërë shërbime të mëdha partisë. Ai vetë kishte bërë shërbime tepër speciale ndaj ndihej i përkëdhelur. Për disa nga këto shërbime, prej të cilave lexuesit do t’i ngjethet mishtë, do të flasim më tutje. Përpara se të vijmë tek ato, na duhet të themi se kanë plotësisht të drejtë ata që mendojnë se “promemorja” e Trebeshinës s’është gjë tjetër, veçse një trillim, një sajesë e prodhuar prej atij vetë dhe kushëririt të tij, Ardian Klosi, në fillim të viteve ‘90. Në letrat e Kasëm Trebeshinës të vitit 1962 dhe 1963 drejtuar Byrosë Politike dhe vetë Enver Hoxhës, botuar së fundi në një “dossier” special nga gazeta “55”, thuhet se ai është një qytetar i bindur, që e respekton shtetin dhe autoritetet e tij, që nuk ka asgjë kundër partisë dhe pushtetit, që ka shkruar vepra të realizmit socialist, që do t’i djegë veprat e tij të gabuara, që do të mbyllet e struket në shtëpi, vetëm që të kthehet në Tiranë. Vallë i ka harruar Trebeshina këto letra e lutje të përulura drejtuar diktatorit, atij që në “promemorjen” fantazmë e paska quajtur vrasës? Po vallë Haxhi Kroi, sekretari personal i diktatorit, i lënë nga trutë ishte, kur në përgjigjen për letrat e Trebeshinës përmend ndaj tij vetëm dy akuza: ka ikur nga partia, ka dashur të shkojë në një vend kapitalist? Si e kishte harruar ai Promemorjen ku shefi i tij, Enver Hoxha, quhej vrasës? Trebeshinën e takojnë gjeneralët famëkeqë të Sigurimit, të tillët, si: Hakani, Haznedari dhe i thonë “ti je shoku ynë”. Edhe këta e kishin harruar promemorjen? Ramiz Alia, Rita Marko, Haki Toska, Vangjelo Sotiriadhi, gati gjithë kupola e lartë e partisë, merren me letrat e Kasëm Trebeshinës. (Shih faksimilet) Ata nuk harrojnë të japin deri porosi që mund t’i konsiderosh stringla, përshembull, atë që ai “të mos japë letërsi në Gramsh”, por e harrojnë promemorjen. Pse kështu? Sepse për turp e për faqe të zezë promemorja është vetëm e sajuar, se me të është spekuluar ndyrësisht. Nga kjo ngritje e shtetit dhe e partisë në këmbë në vitet 1960 për problemet e letrave të Trebeshinës, mund të kuptohet diçka tjetër: çfarë gjëje me rëndësi dinte Trebeshina, për të cilën Kupola e lartë e Partisë dhe e Sigurimit ishte aq e interesuar? Me ç’shërbime e ka paguar Trebeshina largimin e tij nga internimi në Gramsh? Normalisht ai ishte kaq i zënë pisk prej tyre, sa gjithçka të rëndë të radhës mund ta pranonte. Për këto një ditë do të flasin arkivat. Diçka do ta themi dhe në vazhdim të këtij shkrimi.5. Himnizimi i një të vetëshpalluri antishqiptarNga vitet 2000 figura e “disidentit dhe e shkrimtarit të madh” po venitjej dhe po merrte përherë e më me kokëposhtë. Reagimi i palës tjetër, i mbështetësve të Trebeshinës, nuk do të vononte. Përveç ndonjë emisioni televiziv për letërsinë, ndonjë shkrimi a interviste aty-këtu do të botohej një libër biografik aq shumë himnizues saqë vështirë të merret seriozisht. Parathënien e ekzaltuar, si gjithmonë, e ka shkruar panegjeristi i tij Ardian Klosi. Këtij tani do t’i shfaqet në krah dhe një shok armësh i ri, një farë Dilaver Bengasi, ish-kryetar i hetuesisë së Ministrisë së Brendshme në Tiranë, ish drejtor i përgjithshëm i policisë më 1990. I akuzuar për krime dhe dhunë kundër studentëve të dhjetorit, i akuzuar për vrasje në Shkodër dhe në Tiranë, ai u dënua me burgim të rëndë për krime kundër njerëzimit, kur ishin në pushtet demokratët më 1995. U shpall i pafajshëm me ardhjen e socialistëve në pushtet pas 1997-tës. Së fundi, këto ditë Bengasi u gjend i rreshtuar në një listë të “xhelatëve të popullit shqiptar” prej të përndjekurve politikë nga komunizmi. Shoqëri të bukur zgjedh Ardian Klosi për t’i bërë lobing Trebeshinës! Në vazhdim të këtij shkrimi, do të sjellim ca dokumente shumë besdisëse për A.Klosin dhe kjo shoqëri s’do të na duket aq e papritur! Libri biografik i N.Dragoit është hymnizues, por, për çudi, pikërisht në këtë libër, siç do të tregohet më pas, dalin disa nga njollat më të errëta të biografisë së Trebeshinës. Para se të merremi me këto njolla, do të shohim dy-tri çaste të tjera, gjithmonë të lidhura me këtë libër. Ka kohë që është bërë e njohur shpallja prej vetë Kasëm Trebeshinës si shkrimtar turk, ose me origjinë turke. Asgjë të keqe nuk ka në këtë identifikim. Letërsitë europiane e botërore janë të mbushura me shembuj shkrimtarësh që lëvrojnë një gjuhë, por origjinën e kanë në një komb tjetër. Tek ne gjithashtu ka e mund të ketë prapë shembuj të tillë. Problemi me Trebeshinën ndërlikohet kur ai, duke u shpallur turk, nis e shan Shqipërinë dhe shqiptarët. Edhe për këtë është i lirë në një shtet ligjor demokratik. Ndërkaq, duhet thënë, se ndërsa është i lirë ligjërisht, nuk është i tillë moralisht. Urrejtja e Kasëm Trebeshinës kundër shkrimtarëve shqiptarë, sharjet e tij, shpifjet, nuk njohin asnjë kufi. Kjo urrejtje zgjerohet e drejtohet kundër Shqipërisë, kundër kombit shqiptar, dhe sidomos kundër ikonave të tij si Gjergj Kastrioti Skënderbeu etj. Toleranca ndaj tij, natyrisht, është e mirë dhe shqiptarët bëjnë mirë që tregohen tolerantë. Mirëpo, në këtë rast, nuk do të bënin keq po t’i drejtoheshin Trebeshinës, “zoti turk, në qoftë se paske kaq urrejtje për këtë vend, s’do të bëje keq të ikje në vendin që e ke shpallur atdheun tënd, në Turqi”. Antishqiptarizmi i këtij njeriu është i padurueshëm. Në librin e Dragoit tregohet episodi kur Trebeshina mburret përpara gazetarëve italianë. Habisë së një farë profesori italian që pretendon se i njeh mirë shqiptarët, dhe që haptaz lë të kuptojë se ata nuk janë të guximshëm, ndërsa Trebeshina na qenka i tillë, Kasëmi i përgjigjet se ai është trim ngaqë është turk! “Ndryshoj ia ktheva, se jam me origjinë turke. Ne kemi bërë një perandori tëtërë që u shtri në tre kontinente” (fq.302). Por antishqiptarizmi shpallet në mënyrë të plotë në librin e tij “Mekami”. Ky libër është fyerja më e pabesë që i është bërë kombit shqiptar nga një shkrimtar që, kur ia do interesi paraqitet si shqiptar, e kur i leverdis, kthehet në turk. Novela e gjatë flet për pushtimin e Shqipërisë prej turqve. Turqit paraqiten në novelë si trima e fisnikë e që po qytetërojnë Shqipërinë. Mirëpo shqiptarët, si “kaurë të pabesë” që janë, nuk e çmojnë fisnikërinë turke. Dhe me djallëzi përpiqen t’i mashtrojnë ata. Shqiptarët frikacakë iu servirin gratë dhe vajzat e tyre azganëve turq, me qëllim që t’i vënë në gjunjë e për t’i goditur pabesisht. Në krye të shqiptarëve është një farë Skënderbeu, një hajdut kuajsh dhe spiun i Italisë. Por dredhitë e shqiptarëve demaskohen dhe turqit trima iu japin një mësim që ta mbajnë mend gjithë jetën. Kjo është përmbajtja e këtij libri, që autori me shumë krenari ua kushton stërgjyshërve të tij turq. (Shih fragmente nga ky libër)Një pyetje del: si e justifikojnë në ndërgjegjen e tyre tifozët e Trebeshinës këtë pamflet antishqiptar? Për ne të tjerët kjo nuk duket kaq shumë e papritur. Po të kujtosh biografinë e Trebeshinës, pjesëmarrjen e tij në grupin themelues të Sigurimit, i cili drejtohej nga jugosllavët, stafin e Koçi Xoxes, ku Trebeshina ka bërë pjesë, urrejtjen e jugosllavëve, e veçanërisht të Koçi Xoxes për Gjergj Kastriotin, del se në të gjitha këto ka një fill të pandërprerë antishqiptar.6. Pazaret me denoncime të një denonciuesi të vjetërNë librin e N.Dragoit, një vend të rëndësishëm zënë raportet e Trebeshinës me shkrimtarët shqiptarë. Për fat të keq, krahas fakteve të njohura, që tashmë dihen, ka aty dhe disa gjysmë të vërteta apo dhe pjesë të errëta e fare të pashpjegueshme, një pjesë e të cilave janë të fshehura me kujdes.E gjithë kjo nuk mund të mos ndodhte me një libër si ky, i bazuar herë mbi gjëra të paqena e herë-herë mbi dezinformime. Përmendet numri prej 17 shkrimtarësh që kanë bërë denoncime ose ekspertiza kundër Trebeshinës, por emrat e tyre nuk dalin asnjëherë qartë. Diku dalin ca emra të plotë, si Dalan Shapllo, Naum Prifti, diku ca gjysma emra, diku një inicial e herën tjetër del ndonjë eufemizëm që turbull nënkupton dikë, përshembull, “përfaqësuesi i Lidhjes” ose “shefi i Lidhjes” etj,etj. Që ka një mungesë transparence, për mos ta thënë troç fjalën “dredhi”, kjo duket qartë. Ashtu siç duket qartë edhe që Trebeshina vetë ka futur duart në këtë libër. Ka qenë dëshirë e tij që denoncuesit të përmenden si nëpër dhëmbë. Sa më tepër që përpiqesh të kuptosh marrëdhëniet me shkrimtarët denoncues, aq më shumë të krijohet përshtypja se këtu kemi të bëjmë me një pazar të pistë. Disa nga denoncuesit janë pikërisht ata që i kanë bërë lajka më pas Trebeshinës. Ky i fundit e ka pranuar, siç duket, këtë pazar: lavdëromë që mos të ta nxjerr emrin. Bile ka raste kur pazari shkon më tej: vetë Trebeshina u bën ndonjë lavdërim denoncuesve. Kulmi arrin kur shefi i hetuesisë së Tiranës, i akuzuar për kaq krime, siç e pamë më lart, është në krye të lajkatarëve të Trebeshinës. Shefi i hetuesisë së Tiranës është armik i njohur i shkrimtarëve shqiptarë, e sidomos i Kadaresë. Në vitin 1982, një nga vitet më të errëta, kur terrori komunist shënoi një nga kulmet e tij, Dilaver Bengasi kryesonte hetuesinë e Tiranës. Pikërisht në atë kohë zhvillohej një fushatë diskriminimi kundër Kadaresë, çështje ku Bengasi, siç e ka treguar dhe vetë në shkrimet që ka bërë për të, ka qenë i përzier kokë e këmbë. Në atë kohë, siç ka dalë në shtyp, një agjente e Sigurimit, dëshmitare e rreme e përdorur në dënimin e grave ruse, zhvillonte mitingje përpara banesës së Kadaresë, duke thirrur: “Kadare, agjent i borgjezisë! Agjent i Mehmet Shehut!”. Të gjithë habiteshin se nga i vinte guximi kësaj gruaje, aq më tepër që në atë kohë Kadare, përveç se shkrimtar i njohur, ishte ende deputet i parlamentit. Tani, me hapjen e dokumenteve sekrete, disa çështje dalëngadalë po sqarohen. Gazeta ““Panorama”, në numrin e saj të 31 korrikut 2007 ka botuar dialogët sekretë të mbledhjes së Byrosë Politike zhvilluar në 20 shtator 1982. Midis tyre gjenden fjalët e Enver Hoxhës për grupin e Todi Lubonjës, Fadil Paçramit dhe Ismail Kadaresë. “Po kështu mund të themi edhe për zbulimin e grupit të Fadil Paçramit, të Todi Lubonjës dhe të një sërë njerëzish të tjerë të lidhur pas tyre si Ismail Kadareja me shokë”. Është hera e parë qe emri i shkrimtarit të njohur përmendet si pjesëmarrës në një grup armiqësor. Kjo do të thotë se në ato momente ai ishte caktuar për t’u eliminuar. Por mbledhja ishte tepër sekrete dhe këtë fakt shumë pak njerëz e dinin. Agjentija e Sigurimit bënte pjesë në këta njerëz. Fjalët e saj për kontakte me Nexhmije Hoxhën, nëpërmjet Liri Gjolikut, anëtare e gjykatës së lartë komuniste, një nga xhelatet e njohura të diktaturës, si dhe inkurajimi : shko t’i vësh zjarrin shtëpisë së Kadaresë, tingëllonin ndoshta si fantazi, por në dritën e dokumentit që sapo cituam këtu, ngjajnë fare të besueshme. Ishte në praktikën e gjithë diktaturave komuniste që, përpara se t’i rrëzonin personalitetet, përpiqeshin t’i diskreditonin ata. Diskreditimi i Kadaresë kishte filluar me dënimin e “Pallatit të ëndrrave” dhe po vazhdonte në një plan privat. Më pas, i trembur nga reagimi i fortë ndërkombëtar, i cili në mënyrë spektakolare tregoi se do ta mbronte gjer në fund Kadarenë, Enver Hoxha u tërhoq, hoqi dorë nga dënimi i shkrimtarit. Në librin “Letërkëmbim me presidentitn” është botuar një letër e njohur qysh më parë, letra që Kadareja i ka shkruar Ramiz Alisë, ku, ndër të tjera, i flet edhe për intrigat e kryehetuesit të Tiranës kundër tij. Kadareja e ka akuzuar këtë zyrtar për ushtrim terrori, duke kërkuar shkarkimin e tij, bashkë me kriminelë të tjerë të njohur si Zylyftar Ramizi, Aranit Çela, Rita Marko, Rrapi Mino etj. Këtu qëndron njëri nga çelësat e shpjegimit. Trebeshina është gati të falë këdo, duke përfshirë edhe njeriun që e ka marrë në hetim, pra, Dilaver Bengasin, mjafton që ky të jetë kundër Kadaresë. Le të kenë bërë denoncime kundër tij 17 shkrimtarë, ai e ka mendjen pikërisht tek shkrimtari që nuk ka pasur punë me të asnjëherë, te Kadareja.Kadareja ka bërë një deklaratë të qartë përpara publikut shqiptar dhe atij botëror: “Kundër meje janë shkruar qindra faqe me denoncime, kurse një mijë vite të kërkohet, në një mijë arkiva, nuk do të gjenden kurrë dy radhë të mija kundër askujt”. Merret me mend se sa i nervozon kundërshtarët e tij kjo sfidë e tij. Kasëm Trebeshina prej shumë vitesh ka një obsesion e një urrejtje të frikshme ndaj I.Kadaresë. Biografi i tij flet për “përplasjet e tij me Kadarenë” ose për acarim “të shkaktuar nga xhelozitë midis të mëdhenjve”. E gjitha kjo të bën të vësh buzën në gaz. Kur kanë ndodhur këto përplasje? Xhelozi e kujt ndaj kujt? Vite më parë, në emisionin radiofonik me pjesëmarrjen direkte të publikut, Trebeshina, duke folur për dënimin e tij në Lidhje të Shkrimtarëve, tha se një nga shkrimtarët që e kërkuan këtë dënim në vitin 1952, ka qenë Kadareja. Një dëgjues e ndërpreu, duke i thënë se në atë kohë Kadareja ishte nxënës në gjimnazin e Gjirokastrës. I gjendur ngushtë, Trebeshina u bë qesharak përpara dëgjuesve, duke thënë se Kadare me siguri e ka ndërruar moshën. Të qeshurat e dëgjuesve nuk iu bënë mësim Trebeshinës. Ai nuk ka lënë rast pa kërkuar të trillojë kundër tjetrit. Ja ç’thotë Trebeshina, sipas citimit që bën N.Dragoi: “Me Ismailin jam njohur qysh në vitin 1952. Kishim pikëpamje të ndryshme. Ai ka qenë në gjyqin tim më 1954. Dhe jemi takuar për herë të parë e të fundit më 25 janar 1955 në Rrogozhinë. Kur u kthye nga Bashkimi Sovjetik më 1960 ishte transformuar i tëri në një njeri agresiv”. Pasazhi duket si i shkruar përçart. Siç u tha, më 1952 Kadareja ishte nxënës në klasën e dytë të shkollës së mesme në Gjirokastër. Më 1954 gjithashtu. Takimi i fundit në Rrogozhinë më 1955 tingëllon si haluçinacion. Ç’ishte ky takim? Pse në Rrogozhinë? Ç’donte në Rrogozhinë dhjetë muaj pas dënimit të tij Trebeshina dhe aq më tepër ç’donte aty Kadareja, që në atë kohë ishte student i vitit të parë për letërsi në Tiranë?Kadareja thote se s’ka pasur kurrë punë me Trebeshinën. Dhe “s’ka pasur kurrë takim me të as miqësor, as armiqësor, as në Rrogozhinë, as në Ndroq”. Më 1980 kur në Lidhje të Shkrimtarëve u shpërndanë veprat e Trebeshinës për ekspertizë, I.Kadareja refuzoi të merrte pjesë. Trebeshina, në vend që të ishte mirënjohës, ka bërë të kundërtën. Më 2006, në rastin që u përmend më lart të fushatës kundër familjes së shkrimtarit, Trebeshina u tregua një zelltar meskin, duke përkrahur një agjente të Sigurimit, kundër kolegut të vet. Mungesa e ndjeshmërisë që tregojnë Kasëm Trebeshina dhe Ardian Klosi ndaj denoncimeve të tilla të habit shumë. Por edhe ajo e ka një shpjegim: atyre nuk iu bën shumë përshtypje kjo ngaqë ndërgjegjja e tyre në këtë sferë s’është fort e pastër. Dy dokumente, një e vitit 1954 për Kasëm Trebeshinën dhe një tjetër i vitit 1979 për Ardian Klosin hedhin dritë mbi atë që u tha më lart. Po shqyrtojmë dokumentin e parë, procesverbalin e seancës hetimore kundër Kasëm Trebeshinës ( prill 1954), hartuar nga major Sotir Zavalani, hetues i Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit. Nga pyetjet dhe përgjigjet e këtij procesverbali, na del një Kasëm Trebeshinë tepër zhgënjyes, që s’ka asgjë të përbashkët me namin “heroik”, që i ka krijuar vetes ai dhe mbeshtetësit e tij. Idetë e tij “të gabuara” janë më shumë cic-mice, për gjëra fare të parëndësishme. Qëndrimi i tij është meskin. Tregon ankesën që ka bërë kundër Dhimitër Shuteriqit, i cili në raportin e tij të 2 prillit 1953 “ e konsideroi punën time, të Mehmet Myftiut dhe të Luan Qafëzezit si një punë pa duk”. Më poshtë Trebeshina pohon se “Kam pasur kontradita me regjisorin sovjetik Kriçko, në lidhje me trajtimin e figurës së Selfos, tek drama “Besa” e Sami Frashërit, Kriçko thoshte që Selfo mos ta flakë unazën që, mbasi ia dhuron Merushes dhe ajo nuk ia merr, por ta fusë në xhep, kurse unë isha i mendimit që të flaket unaza nga Selfua sepse shqiptari kështu e ka zakon...” Më poshtë, në lidhje me Kriçkon, Trebeshina vazhdon të jetë meskin dhe, duke përgojuar kolegët e vet, thotë se tek kyregjisor “kanë influencuar intrigat e Besim Levonjës dhe të Behije Çelës”. Dy a tri mendime për nivelin e dobët artistik të letërsisë shqipe dhe nevojën për të mësuar jo vetëm nga letërsia sovjetike, por edhe nga klasikët, mund të merren si të vetmet mendime “rebele” të tij. Asgjëkund në këtë hetim dhe në asnjë dokument tjetër nuk përmendet “promemorja” e famshme, ajo ku gjoja i thotë Enver Hoxhës se po përgatit katastrofën e Shqipërisë. Sipas Trebeshinës, promemorja është dërguar në tetor të vitit 1953, pra gjashtë muaj më parë. Është e kuptueshme se çdo hetues do të merrej në radhë të parë me të, përpara se të merrej me broçkulla të tilla: Selfua do ta hidhte apo s’do ta hidhte unazën e Merushes. Pjesa më e pamoralshme në këtë dokument është ajo kur Kasëm Trebeshina, pa ia kërkuar njeri, flet kundër Mark Ndojës, pra e denoncon atë. Gjer më sot “grupi armiqësor” i viteteve ’50 në Lidhje të Shkrimtarëve është konsideruar treshja “Ndoja-Trebeshina- Myftiu”. Nga kjo treshe, i vetmi që ka përfituar më pas frytet e disidencës është Trebeshina. Të tjerët, e sidomos ai që kishte edhe statusin më të lartë të intelektualit midis tyre, profesori dhe latinisti Mark Ndoja, mezi përmendet. Nga ky dokument i hetuesisë marrim vesh që njeriu i parë që e ka goditur me thikë pas shpine Mark Ndojën, ishte pikërisht “miku dhe shoku i tij i ideve”, Kasëm Trebeshina. Një pjesë e dokumentit, tekstin e plotë të të cilit e disponon gazeta “Panorama”, flet fare qartë për këtë:“Pyetje (e hetuesit): Mehmet Myftiu deponon se në kohën kur ju shtruat këto pikëpamje në “Lidhje”, Mark Ndoja i ka thënë Mehmetit: “dolli opozita, a bëj unë për Kryetar?” Ç’mund të na thoni ju për këtë? Përgjigje (e K. Trebeshinës) : Këtë gjë mua ma ka thënë Mehmet Myftiu në tetor, për çështjen e opozitës nuk dij gjë, por për çështjen e kryetarit më ka thënë dhe bile jemi tallur dhe Mehmetit i kam thënë që absolutisht të shkëputet nga Marku. Unë, kur më ka pyetur Mehmeti si të duket Mark Ndoja, i kam thënë se Mark Ndoja kërkon një republikë shkodrane. Mark Ndoja mua më duket enigmatik, është dembel i madh. Kam pranuar dhe unë se është njeri enigmatik dhe tipa të tillë janë të predispozuar që të bëhen spiuna; ky ishte opinioni im”. (Shih dhe faksimilen).Ishte e lehtë të godisje Mark Ndojën, intelektualin me kulturë të thellë latine dhe gjermanike, aq më tepër që vinte nga tradita veriore katolike. Si i tillë, edhe kur i ishte dhënë një post sa për demagogji, ai prapë do të mbetej i huaj për regjimin. Ai nuk kishte kryer “detyra speciale” (të llahtarshme, siç do t’i shohim më poshtë), si Trebeshina. Prandaj dënimi i tij ishte i vërtetë, përfundimtar, pa cic-mice, pa hyrje e dalje nga burgu, pa përkëdhelje të fisit nga partia, përkundrazi, familja Ndoja iu nënshtrua terrorit gjer në fund. As A. Klosi, as Mimoza Ahmeti, as N.Gragoi, as D.Bengasi nuk kanë dëshirë ta kujtojnë Mark Ndojën, sepse ai është shqetësues për ndërgjegjet e tyre. Në internim dhe në izolimin e gjatë shtëpiak M. Ndoja përkthente “Ferrin” e Dantes dhe me të në duar i ka mbyllur sytë.7. Dy vrasjet e zëvendëskomisarit Trebeshina Ëmbëlsira në fund, thonë latinët. Në këtë rast, ne do të themi: hidhërimi në fund. Do të flasim këtu për pjesën më të errët të kësaj historie: dy vrasje kriminale. Autori i biografisë së Trebeshinës, disa herë thotë se dosja e këtij mban brenda shumë mënxyra. Meqenëse ai është shumë glorifikues për personazhin e vet, këtë shprehje lexuesi e merr si “mënxyra” që janë bërë kundër shkrimtarit. Siç do të shohim, është e kundërta: është Trebeshina që ka bërë mënxyra të vërteta kundër të tjerëve. Është fjala për dy vrasje që i rëndojnë në ndërgjegje “disidentit” tonë. Dy vrasje, një fjalë goje, por ato janë dhe mbeten dy vrasje! Del pyetja, përse autori i biografisë i ka përmendur këto dy vrasje, me fjalë të tjera, pse ka trazuar shejtanin, siç thuhet, kur mund të bënte sikur s’i dinte, ashtu siç ka bërë për mjaft fakte të tjera? Përgjigjja është e thjeshtë: i ka përmendur dy vrasje të Trebeshinës meqenëse ato gjenden të depozituara në dokumentet e dënimit të Koçi Xoxes dhe se është shumë e vështirë për t’i zhdukur. Atëherë autori i biografisë bashkë me Kasëm Trebeshinën kanë menduart’i dalin së keqes përpara, të falsifikojnë të vërtetën, duke i paraqitur vrasjet si vetëmbrojtje. Siç thotë proverbi, ka raste kur në vend të vësh vetullat, nxjerr sytë. Nuri Dragoi pa dashur e ka bërë këtë dhe kjo është e vetmja meritë e këtij libri. Po e themi që në krye: kemi të bëjmë me dy vrasje, njëra, siç e pranon vetë Trebeshina, është vrasje pa gjyq, e urdhëruar nga ai vetë, (përshkruhet në faqen 103 të librit të N. Dragoit) dhe tjetra, një vrasje prapa krahëve, vrasje tipike e një krimineli burracak, që Kasëm Trebeshina, siç e pohon vetë, jo pa kënaqësi, e ka kryer me dorën e tij. Ne do të merremi me këtë të fundit pa bërë asnjë lëshim. Do të tregojmë të vërtetën, do ta vërtetojmë atë katërcipërisht, në mënyrë që publiku i gjerë shqiptar, ta kuptojë se përpara ç’rreziku të madh ndodhet sot Shqipëria. Ky rrezik është zhytja në krim. Jo vetëm që vendi ynë po heziton të dënojë krimet e komunizmit, por ai po kalon në një fazë tjetër: kthimin e krimit në një gjë të zakonshme, për të mos thënë, glorifikimin tinzar të tij. Të shpallësh disident numër një të vendit një vrasës ordiner, ta propozosh për “nder të kombit” e ta futësh në libra shkollore, kjo është një fyerje e një tallje e madhe për moralin e çdo vendi. Vrasjet prapa krahëve kanë qenë dhe mbeten një nga njollat më të zeza të luftës. Ato ende mbulohen me kujdes, ngaqë me ato ka filluar në të vërtetë diktatura dhe terrori komunist. Me dhjetëra janë partizanët që janë vrarë pabesisht ndërsa ishin duke pirë ujë tek ndonjë përrua a duke fjetur. Në librin e tij tepër tronditës “Lufta civile në Shqipëri”, botuar më 2006, historiani Uran Butka përshkruan dhjetëra vrasje të tilla. Sejfulla Malëshova, në plenumin e Beratit më 1944 e ka ngritur i pari dhe i fundit këtë problem. Ai e akuzoi udhëheqjen komuniste si nxitëse të terrorizmit. “Me terror i zgjidhnim të gjitha”, thotë S.Malëshova, “ Nuk u çudita kur më thanë se sa më brutal e terrorist të ishte njeriu, aq më komunist ishte”. Opinioni publik shqiptar duhet të njihet, më në fund, me këto vrasje. Aty i ka rrënjët krimi komunist. Kasëm Trebeshina bën pjesë në njerëzit për të cilët flet Sejfulla Malëshova.Në librin e tij për Trebeshinën përshkruhet një vrasje e tillë tipike. Autori i biografisë mundohet ta justifikojë, tregohet naiv, bën sikur s’e kupton, por nuk arrin dot ta mbulojë të vërtetën.Ne do ta zbërthejmë rresht pas rreshti tekstin e botuar, që lexuesi të bindet për atë që ka ndodhur.__________________

14-05-2008, 12:01 #3
Fiori Administratore Anëtarësuar: 27-03-2002Vendndodhja: USAPostime: 2,651 Përshkrimi i ngjarjes zë pak më shumë se tre faqe (80-83) , në kapitullin me titull “Vrit ose do të të vrasë”. (Shih më poshtë tekstin e plotë të këtij kapitulli).Ngjarja ndodh në njësitin partizan ku bën pjesë Kasëm Trebeshina. Në këtë njësit ka dalë një problem me njërin nga partizanët. Po citojmë tekstin (fq.80) : “Ishte pikërisht njëri prej shokëve të njësitit, i cili kishte nisur të shfaqte shenja të theksuara të bajraktarizmit individual, duke shpërfillur detyrimet që buronin nga betimi luftarak”. Më poshtë tregohet se një nga të zemëruarit kundër rebelit ishte Kasëm Trebeshina. Bile ishte ky që në formë kërcënuese e ka paralajmëruar tjetrin. Teksti (fq.81) : “Por dukej se ky kërcënim publik nuk ndikoi shumë te i pabinduri”. Më poshtë, tregohet se shokët vendosën ta dënonin mendjemadhin. Teksti (fq.81) “Gjyqi ishte i shkurtër dhe nuk kishte kaluar as gjysmë ore nga fillimi i tij, kur u dha vendimi: Të dënohet me vdekje!” Më poshtë teksti vijon: “Madje për këtë u ngarkuan edhe dy nga shokët e grupit, të cilët ishin Luto Sadiku e Gramoz Kaloshnja. Por rebeli nuk donte t’ia dinte për ndëshkimin”. Pra, gjer këtu kemi këtë tablo disi të çuditshme: kemi një partizan të pabindur, mendjemadh. Kemi gjyqin special që e dënon me vdekje për këto vese. Kemi dhe të dënuarin që nuk çan fare kokën për dënimin! Madje, për çudi, nuk çan kokën as kur caktohen pushkatuesit! Vijojmë me tekstin (fq.81) “Më vonë rebeli kërkoi të ikte drejt qytetit dhe për këtë arsye, ose për faktin se rebelimi i tij i kishte kaluar caqet e durimit, shokët e njësitit caktuan Kasëmin që ta pushkatonte”. Çudia dyfishohet. I dënuari mendjemadh, jo vetëm që s’çan kokën për asgjë, por kërkon të bëjë një rrugë për në qytet! Dhe autori na tregon si u nisën të dy për në qytet, i dënuari dhe njeriu që do ta pushkatonte, Kasëm Trebeshina. (Ku janë dy pushkatuesit e parë? Përse hoqën dorë? S’thuhet asgjë). Situata është më tepër se absurde. Ç’është ky i dënuar me vdekje që paska leje të udhëtojë për në qytet? Dhe krah për krah me atë që do ta vrasë, me Kasëmin!A është, së paku, i lidhur? Më tutje çudia vazhdon. Autori na përshkruan ecjen e tyre drejt qytetit. Po citojmë tekstin (fq.81): “Megjithatë në ato momente kur Kasëmi po shoqëronte të pabindurin, tek ai u shfaq ideja për ta falur atë dhe aty për aty mendoi ta linte të ikte përtej kënetës, për të shpëtuar kokën”. Pak me poshtë çudia dhjetëfishohet. Në kohën që poeti, domethënë Kasëm Trebeshina, sipas autorit, ka këto mendime kaq të fisme në kokë, ndodh një gjë e papritur. Citojmë tekstin (fq.82) “Papritur, rebeli i vuri Kasëmit grykën e pushkës tek kolona vertebrale duke e kërcënuar”. Situata është më absurde se në teatrin absurd. Tani na del se viktima (partizani rebel) jo vetëm që ka të drejtë të bëjë një xhiro gjer në qytet, bashkë me xhelatin e vet, jo vetëm që është i palidhur, por kulmi i të gjithave, na qenka edhe i armatosur me një goxha pushkë! Po citojmë tekstin: (fq.820) “E gjithë kjo ngjarje e shpejtë e befasoi poetin, por mjaftuan vetëm dy minuta që ai të bindej se për kundërshtarin nuk duhej pasur mëshirë dhe se në luftë ekziston formula: “vrit ose do të vrasin”. Pas kujtimit edhe të disa proverbave të tjera me këtë motiv, poeti (lexo: krimineli) , ndërsa ecën drejt kënetës nën kërcënimin e viktimës, bën planin e vrasjes. Po citojmë nga teksti tregimin e vetë Kasëm Trebeshinës: (fq.82)“...E kuptova që ai mendonte të më vriste në anë të kënetës dhe shkova përpara, duke e ndjerë në shpinë tytën e pushkës së tij.E lamë pyllin dhe thirrëm lundërtarin, që erdhi menjëherë. Ai, rebeli, ishte një ujk i vjetër, por unë isha ustai i tij. I gëzuar, duke parë nga këneta dhe duke biseduar me lundërtarin, ai humbi vigjilencën dhe, sa të hapësh e të mbyllësh sytë, unë u ktheva dhe e qëllova në mes të ballit!... Në moment e çarmatosa , pastaj e flaka të vdekur në tokë. - Varrose atë ! – i thashë lundërtarit dhe shkova në fshat. “ Kështu e jep ngjarjen ky libër. Një histori krejtësisht e pabesueshme, pa asnjë logjikë, e rreme nga kreu në fund. Mashtron autori i vrasjes. Mashtron autori i librit. Mashtrimi dallohet që larg ngaqë është i qepur me pe të bardhë. Le të rivendosim logjikën në këtë tekst mashtrues: Kemi një partizan që konsiderohet rebel, mendjemadh, me mendime të pavarura. Vendosin ta vrasin, ngaqë nuk e durojnë dot. Po si? Me ç’pretekst? Këtu fillon mashtrimi. S’është gjyqi partizan që vendos, sepse sado të ashpra të ishin këto gjyqe nuk vrisnin për mendjemadhësi. Vendimi është marrë fshehurazi, nga dy ose tri vetë, siç bëhej për vrasjet prapa krahëve. Kasëmi, zëvendëskomisar i këtij njësiti dhe oficer i shërbimit sekret të luftës, ishte ndër ata që kishte marrë urdhrin e fshehtë për eliminimin fizik. Prandaj viktima nuk di asgjë. Prandaj niset me mision drejt qytetit. Prandaj është i armatosur, madje me një pushkë që duket njëqind metra larg. Prandaj ecin të dy normalisht, viktima dhe xhelati i fshehtë. Dhe te bregu i kënetës, Kasëm Trebeshina, oficer i fshehtë i Sigurimit qysh në atë kohë, në mënyrë të fëlliqur e burracake vret pas krahëve një djalë të ri e të pafajshëm. Kjo është e vërteta dhe s’mund të ketë tjetër. Kështu janë vrarë gjatë luftës djemtë më të mirë, ata që kishin mendime të pavarura, ata që zgjonin zilinë e që ishin shpresa e vendit. Nuri Dragoi, ndërsa tregon emrin e viktimës tjetër, të pushkatuar pa gjyq, të Jani Milos, nuk e tregon emrin e këtij djali të ri. Siç duket, ende Trebeshina ka frikë prej familjes së viktimës së vet, e cila, sipas ligjeve demokratike, edhe sot mund të kërkojë vënien në vend të drejtësisë. Dhe mirë do të bënte ta kërkonte.Ajo që bie në sy në këtë riprodhim të ngjarjes së bërë tani prej Kasëm Trebeshinës, është mungesa e çdo keqardhjeje, pa le pastaj pendimi për këtë vrasje. Jo vetëm kaq. Në përshkrimin e vrasjes ndihet një farë kënaqësie dhe krenarie. Ndihet edhe teatraliteti, karakteristikë kjo e shumë vrasësve. Fraza “Ai ishte ujk i vjetër, por unë isha ustai i tij” e zbërthen në mënyrë kuptimplote gjendjen. Ç’do me thënë “unë isha ustai i tij”? Do të thotë se, sado i zoti të ishte viktima (ujku i vjetër), Trebeshina kishte me vete vendimin e fshehtë, domethënë favorin që të jep pabesia.8. Sarkastik, panegjerist dhe… denonciator i miqveNjë pyetje ia bëjmë publikisht Ardian Klosit, reklamuesit kryesor të Trebeshinës, njeriut që ka bërë parathënien e librit në fjalë: si është e mundur që pas leximit të këtij episodi e të tjerëve si ky, mund të shkruhet ajo parathënie aq himnizuese?Kasëmi pasi i ka fyer dhe vrarë realisht atëherë, i vret prapë moralisht 60 vjet më pas disa nga viktimat e tij. Në librin biografik (fq. 112-117) përshkruhet me hollësi se në shtatorin e vitit 1944 Kasëmi lidh dy kapitenë, i burgos në kishën e Pilurit dhe, po të mos kishin ndërhyrë preraz titullarët e brigadës, u bën gati plumbin, vetëm e vetëm se njëri syresh po fejohej me një partizane. Kasëmi ishte kundra atyre që dashuronin në luftë, kundra pjesës më të përparuar të rinisë së kohës. Dhe është aq me fanatizëm kundra dashurisë, sa siç thuhet me mburrje në libër, siç është dhe në traditën turke, gruan e tij të ardhshme ia ka gjetur nëna. Është gjerësisht e njohur se ç’rol të keq luajnë disa herë në jetën e njerëzve, duke përfshirë shkrimtarët, kompleksi i inferioritetit dhe i dështimit erotik. Ato shtojnë dozën e egërsisë dhe sidomos zilinë për të tjerët.Ka kohë që shtypi shqiptar ka dhënë alarmin për njollat e errëta në biografinë e Kasëm Trebeshinës. Ka kohë që lista e themeluesve të Sigurimit shqiptar, ku ai ka bërë pjesë qysh nga viti 1943, është bërë e njohur. Ka kohë që Trebeshina është akuzuar drejt për drejt. Atëherë si shpjegohet ky vesh i shurdhër? Veshi i shurdhër e ka gjithmonë një shpjegim. Ish nomenklatura komuniste ndihet tepër e inkurajuar në Shqipëri. Shurdhimi i Shqipërisë ndaj vendimit të Europës për dënimin ekrimeve të komunizmit i ka ngjallur shumë shpresa. Ardian Klosit i pëlqen shpesh të dalë në shtyp e në televizion, me një buzeqeshje ironike, për t’iu dhënë mësime morali të tjerëve. Shtypi shqiptar ka vënë në dukje se, kur bije fjala për krimet e komunizmit, ai, sikurse familjarë të tjerë të ish-nomenklaturës komunist nuk shfaqin ndjeshmëri ose pendesë. Siç e pamë më lart, asnjë gjurmë pendimi nuk duket në tregimin e Trebeshinës për vrasjen e kryer prej tij. Në parathënien e librit për të, A.Klosi shkruan se Trebeshina “Kurrë nuk i shkeli sinorin njeriu dhe kurrë nuk deshi t’i bënte njeriut dëm”. Të gjitha këto tingëllojnë si tallje me vuajtjet e popullit shqiptar nën diktaturën komuniste. Ato u ngjajnë kujtimeve të Nexhmije Hoxhës, sidomos ngjajnë të tilla kur vijnë nga një pinjoll i nomeklaturës si Ardian Klosi. Shoqëria shqiptare paskomuniste është treguar tepër tolerante dhe e emancipuar dhe nuk iu kujton këtyre pinjolleve, atëherë kur duhet t’ua kujtojë, krimet e kaluara. A.Klosi e të tjerët, siç duket, e kanë përkthyer gabim këtë tolerancë. Përndryshe A.Klosi kur ka rënë fjala për babanë e tij, Bilbil Klosin, një nga kriminelët më të mëdhenj të diktaturës, do të kishte qenë më reflektiv. Në vend që të dënojë krimin, ashtu siç ka bërë me aq dinjitet disa herë djali i ish-kryeministrit, Bashkim Shehu, Klosi, na e paraqit babanë e tij si një figurë liberale, gati-gati disident. A duhet t’ia kujtojmë atë se babai i tij, si ministër i Drejtësisë që ishte, ka dënuar e ka çuar në burg, në pushkatim apo në litar mijëra shqiptarë të pafajshëm? A duhet t’i kujtojmë se ditën e parë që u emërua ministër, nënshkroi pushkatimin pa gjyq të 22 njerëzve të pafajshëm, të akuzuar për gjoja bombën në ambasadën sovjetike? Paraardhësi i tij, Manol Konomi, ndonëse ministër komunist, e refuzoi këtë gjë makabre ndaj dhe u pushua në vend. Kurse Bilbil Klosi, me këtë krim nisi karrierën. Sa herë që bie fjala për krimet e ish-nomenklaturës, pinjollët e tyre bëhen nervozë, madje dhe agresivë. Etërit e tyre duan të na i servirin në një dritë njerëzore, në kohën që shumica e këtyre etërve, madje edhe ata që më vonë kanë marrë një hije liberale, në fillimet e diktaturës kanë qenë të përlyer në mënxyra, e sidomos në famëkeqet komitete të pushkatimit pa gjyq. Dëshmia më e saktë që ata janë bij të denjë të prindërve shfaqet te personaliteti i tyre. Ardian Klosi ka diçka prej prokurori të diktaturës. Herë-herë është përjashtues deri në asgjësimin e tjetrit dhe herë-herë merr pozën e panegjeristit naiv. Klosi hiqet naiv kur ia do halli. Kur i thonë se Trebeshina ka qenë themelues i Sigurimit, ka qenë hetues i birucave me kamxhik në dorë, ka qenë kryetar dege në Fier, punë e madhe, thotë Klosi, le të ketë qenë. Dhe shton se oficerë të shërbimit të fshehtë kanë qenë dhe Oruelli, dhe Kiplingu. Po, kanë qenë dhe shumë të tjerë, i themi Klosit, edhe filozofi i madh francez Volteri ka qenë i tillë. Por askush nuk ua përmend për keq. I kanë shërbyer atdheut të tyre. Edhe në ushtrinë shqiptare të kohës së diktaturës ka pasur oficerë të zbulimit, por puna e tyre ka qenë dhe mbetet e nderuar. Ama nuk është e tillë puna e ndyrë dhe e urryer e oficerëve të Sigurimit shqiptar, e oficerëve të Sekuritates rumune, e atyre të Stazit gjermanolindor etj. Klosi ngjan me një shakaxhi kur shkruan se K. Trebeshina u mbrojt se ka qenë komandant(!) në luftë. Kështu paska ndodhur? Enver Hoxha likuidoi disa nga “komandantët legjendarë” më të shquar të brigadave të luftës, si M. Shehun, B. Ballukun, P.Dumen, ekzekutoi shefat e mëdhenj të Sigurimit, Koçi Xoxen, Kadri Hazbiun, Feçor Shehun, çoi në burgime të rënda gjithë shtabin e shtatmadhorisë së ushtrisë shqiptare dhe u ndruajt, e mbajti dorën, ndaj një zëvendëskomisari të një batalioni partizan siç ka qenë K. Trebeshina. Sofist dhe shakaxhi i prapë ky Klosi! Apo jo?A.Klosi, mbase do të na shfaqet prapë në TV me ato ironitë e tij të liga të varura përherë në cep të buzëve, por ne do t’i sjellim këtu një dokument prej të cilit atij, nëse i ka mbetur një fije ndërgjegje, do t’i prishet gjumi. Ky dokument, ashtu si ai i kushëririt të vet, K. Trebeshinës, është një procesverbal hetuesije dhe mban datën 1 shkurt 1979. Ai fillon me fjalët klishe “Unë hetuesi Dhimitër Shkodrani, mora në pyetje Valer Dyrzin, i cili pohoi:” Shënojmë se Valer Dyrzi ose Valer Tarasovi, është biri i shtetasit shqiptar inxhinier Seit Dyrzit dhe i gruas ruse Inga Tarasova, e burgosur barbarisht prej shtetit shqiptar më 1978. Në kohën që Valer Tarasovi merrej në pyetje, ai ishte 19 vjeç, i lidhur në pranga, kurse nëna e vet, ndodhej në burg. Midis të tjerash, djali i arrestuar flet edhe për një broshurë angleze, e cila, siç kuptohet, ka qenë edhe preteksti kryesor i arrestimit. Po citojmë pjesë nga dokumenti, tekstin e plotë të të cilit e zotëron gazeta “Panorama”.“Valer Dyrzi: Dua të sqaroj se broshurën që ka pasur Sokol Ngjela, e cila fliste për udhëheqësit tanë, siç më ka thënë Sokoli, atë broshurë ia kam lexuar ose treguar Ardian Klosit dhe këtë gjë e kishte marrë vesh sigurimi. Një kushëriri i Sokolit, i cili ishte në Ministrinë e Brendshme, i kishte thënë Sokolit që të kishte kujdes, të mos merrej me këto gjëra. Cili ishte personi në Ministrinë e P. të Brendshme Sokoli nuk ma ka thënë. Vetë Sokoli lidhur me këtë broshurë kishte diskutuar vetëm me Ardian Klosin, e, për rrjedhim, meqenëse e kishin marrë vesh njerëzit e Ministrisë së Punëve të Brendshme, ai ka nxjerrë konkluzion se këtë punë e kishte denoncuar Ardian Klosi. Unë e kam pyetur Ardianin nëse e kishte denoncuar ai këtë punë, por siç thashë më lart, nuk ma pranoi një gjë të tillë”. (Shih faksimilen). Siç del qartë nga ky dokument janë tre djem të rinj që akuzohen për leximin e një broshure subversive: Sokol Ngjela, Valer Dyrzi dhe Ardian Klosi. Ndryshimi është se dy të parët janë në pranga, kurse Ardian Klosi i lirë. Dy të burgosurit akuzojnë Ardian Klosin si denonciator. Dikush mund të thotë se ligjërisht kjo ende nuk përbën një vërtetim të akuzës. Ashtu duket. Por këtu kemi një situatë të njohur: kur në një grupim prej tre vetësh ndodh një tradhti, dyshimet lindin për njëri-tjetrin. Më thjesht: kemi dyshimin e dy “pjesëtarëve të grupit” kundër të tretit. Fjalën e tyre kundër fjalës së tij. Në një rast të tillë, analiza që bëhet, është e njohur: në qoftë se midis tre të akuzuarve për të njëjtin faj, dy dënohen dhe i treti shpëton, është e qartë se dyshimi i denoncimit do të bjerë mbi të shpëtuarin. Në këtë rast mbi A.Klosin. Edhe sikur të pranojmë se për A.Klosin u bë një mbyllje sysh për shkak të lidhjeve familjare, një mbyllje sysh e tillë s’mund të funksiononte deri në atë masë, sa A.Klosi jo vetëm të shpëtonte nga dënimi, por të merrte, siç do ta shohim, edhe një shpërblim. Bëhej fjalë për një broshurë analizë, që tallej me udhëheqësit e Shqipërisë, duke përfshirë dhe Enver Hoxhën, gjë për të cilën nuk të falte askush. Ne e dimë ashpërsinë e Hoxhës: për gjëra të tilla ai nuk kursente as njerëzit e rrethit të vet më të afërt. Pas përfundimit të hetimit, gjithçka bëhet e qartë: ndërsa dy prej të akuzuarve, Sokol Ngjela (vëllai i Spartak Ngjelës) dhe Valer Dyrzi (Tarasovi) u kalbën vite të tëra në burg, të tretit, Ardian Klosit, jo vetëm nuk i hyri gjemb në këmbë, por e dërguan për specializim në Austri e Gjermani! Vetëm budallenjve mund të mos iu shkojë në mendje ajo që Ardian Klosi, duke u dërguar jashtë shtetit, mori kështu shpërblimin për tradhtinë e tij. Sokol Ngjela nuk rron më, por Valer Tarasovi jeton në Itali, duke qenë sot një nga piktorët më të shquar në atë vend. Valer Tarasovi është piktor me prejardhje ruso-shqiptare, por ai ka të drejtë të ketë prej Shqipërisë kujtime të hidhura. Ne, duke përfituar nga rasti i botimit të këtyre shënimeve, do të donim t’i shprehnim, bashkë me simpatinë tonë, mendimin se ka edhe një Shqipëritjetër veç asaj që, për fat të keq, ka njohur ai. Kjo Shqipëri sot ka guximin dhe vullnetin të dënojë terrorin e shkuar dhe të shfaqë solidaritetin e vet me ata që vuajtën prej tij.9. Dhora Leka: një ish-spiune apo Nder i Kombit?Nga njoftimet në gazetat e përditshme mësojmë se Dhora Leka ka qenë agjente e disa shërbimeve sekrete. Dhora Leka ka bërë me dhjetëra denocime për figurat politike të kohës së diktaturës. Dhora Leka ka dhënë raporte të fshehta për disa nga shkrimtarët dhe artistët më të rëndësishëm të kohës. Sigurimi mbi këto raporte ka ndërtuar punën e tij, dmth ka përndjekur njerëz për një kohë shumë të gjatë. Raportet e saj ishin aq të rëndësishme, sa sekretari i Byrosë Politike për ideologjinë, Ramiz Alia, i mbante në zyrën e tij dhe vëzhgonte intelektualët më të rëndësishëm të sferës së letërsisë. Këto raporte, siç pranon ish-ministri i Brendshëm Hazbiu, u kanë shkuar dhe disa shërbimeve të huaja si UDB-së dhe KGB-së. Ish-ministri i fundit i Sigurimit, H. Isai i dëshmoi këto fakte në një gazetë të ditës dhe shtoi se ajo u paska dalë në hetuesi disa prej të dënuarve më të mëdhenj politikë të kohës. Sipas tij, ajo ishte aq e mbaruar, sa recitonte në hetuesi dhe në gjyq të gjitha ato që Sigurimi ia vinte përpara. Ajo ka qenë dëshmitare e rreme në gjyqet më të bujshme politike që nga Bedri Spahiu e deri te K. Hazbiu. Kjo, sipas dokumenteve dhe dëshmive në shtyp, paska qenë Dhora Leka. Pas ’91-shit ajo doli nga vrimat e birucave të hetuesisë dhe nga baltërat e internimeve. Me pak publicitet përnjëherë u bë e famshme. Filloi të luajë martiren. Lartësonte veten dhe viktimizonte të tjerët. Tashmë hapur, jo ashtu fshehtas siç kishte bërë në tërë jetën e saj. Tirana e tranzicionit e pranoi me një si ndjesë ngushëlluese të ndëshkuarën prej komunizmit, Dhora Lekën. Në këto vite një pjesë nga ajo që quhet elita mondane dhe artistike e kryeqytetit, (një elitë gati si shtojcë shumë e respektuar e ndonjë ceremonie funerale) e mbante në mesin e saj Dhora Lekën. Shkonte në koncertet e fondacionit të saj. Po ashtu ajo ishte e ftuara speciale e mbrëmjeve të tyre. Dhora Leka u shndërrua kështu në simbol të së persekutuarës së jashtëzakonshme. Një martire dhe disidente e madhe. Gazetat shkruanin për të. Portreti i shfaqej në TV. Ajo kishte marrë nurin e heroinës. Sipas dëshmisë publike të Maks Velos, me urdhër të ish-kryeministrit Nano asaj Instituti i të Përndjekurve i ka bërë financime disa dhjetëra milionëshe. S’mjaftoi me kaq. Më pas ajo mori dekoratat më të larta të këtij vendi, u shpall Nder i Kombit. Veç fondacionit, një shkollë dhe një rrugë në kryeqytet mbajnë emrin e saj. Me gjallje këto ndere nuk iu bënë as muzikantit më të madh që ka pasur ndonjëherë Shqipëria, Çesk Zadesë, ish-burrit të saj, martesën me të cilin ajo e kishte përdhosur me diplomatët dhe me gjenaralët e shërbimeve sekrete të një shteti fqinj.Të gjitha këto përdhuni të shndërrimit në idhull të një spiuneje ndodhnin në dritë të diellit dhe për një kohë të gjatë. Askush nuk ngrinte zërin se kështu po fabrikohej një disidente e rreme. Përkundrazi, ishte Dhora Leka që jo një herë, për të lartësuar veten, viktimizonte të tjerët. Njerëzit tek ne thonë se duhen mëshiruar ata që kanë vuajtur. Mëshira është e mirë dhe në mjedisin tonë të egërsuar së tepërmi, duhet të kultivohet e të ushtrohet si një virtyt i lartë. Po. Duhen mëshiruar dhe duhet t’iu krijohet një jetë për të qenë gjithë të persekutuarve. Edhe Dhora Lekës. Por fajet kurrësesi nuk ke pse t’ua falësh atyre që i kanë. Dhe aq më tepër nuk mund t’i shndërrosh të fajshmit në heronj. Një pyetje vetiu do përgjigje? Pse iu bënë gjithë ato favore materiale e morale asaj, kur mijëra të tjerëve, ndër ta, Maks Velos, një artist dhe piktor i përndjekur, nuk i është dhënë falas qoftë një biletë avioni, nuk i është dhënë as shtëpi dhe asgjë tjetër? Pse për disa ne tregohemi mëshirëmëdhenj dhe bujarë të vërtetë, ndërsa për mijëra të tjerë, për të persekutuarit e vërtetë i kemi të mbyllur sytë? Kuptohet. Këtu ka vepruar një logjikë tjetër. Shumë e llogaritur dhe shumë djallëzore: heronjtë e sigurimit duhet të jenë dhe heronjtë e demokracisë. Është shumë e trishtuar për cilindo shoqëri që të krijojë heronj nga njerëz të ish-shërbimeve të fshehta të kohës së Luftës së Ftohtë, të shërbimeve vëndase dhe të shërbimeve të huaja. Një shoqëri si kjo e jona për 17 vjet i ka pranuar shumë të tillë. Ndër ta dhe Dhora Lekën. Dh. Leka dhe disa të tjerë si ajo, kanë qenë vegla kriminale të regjimit, janë përdorur kundër të tjerëve. Kanë bërë krime të vërteta. Për disa nga këto krime edhe sot, edhe pas njëqind vjetësh, mund të hetohesh dhe të dënohesh. Tradhtinë cilado shoqëri e sotme demokratike e ndëshkon. Vetëm tek ne mund të sajosh heronj nga njerëz të tillë, nën maskën se ata kanë vuajtur nga komunizmi. Pse ndodhi që u nderuan këto produkte false të shërbimeve? Është mungesë totale e përgjegjshmërisë, apo është diçka tjetër? Është ajo që, në tollovi e sipër, struktura të caktuara me synime të mprapshta ndaj këtij vendi ngrenë njerëzit e tyre në rangun e vlerave më të dalluara shtetërore dhe kombëtare. Njerëzit e shërbimeve të Sigurimit sot janë ende në parlament, në qeveri: deputetë, ministra, kryetarë të komisioneve parlamentare, ambasadorë etj. Spiunët, siç dihet, mund të ndërrojnë ngjyrë, flamur, padron, të bëjnë nga dy - tre shërbime njëherësh. Sipas momentit dhe urdhrit, mund dhe të shiten nga një shërbim te tjetri. Dhe, pasi i shërbyen djallit, mund të marrin mantelin e shenjtorit. Tek ne kështu po ndodh. Shqipëria nuk deshi ta flakë nga jeta publike këtë shtresë. Ajo, siç po e shohim, krijon dhe heronj të rremë prej tyre. Dhora Leka ka mbetur ende e nderuar zyrtarisht. Te ish-aviacioni shkolla e re dhe e bukur tetëvjeçare mban emrin e saj. Financuesit e saj misteriozë pranë fotografisë dhe biografisë së “viktimës së komunizmit” Dhora Leka, nesër mund të porositin dhe një bust për ta përjetësuar më tej atë. Kështu ne po i mësojmë nxënësit e asaj shkolle që të nderojnë një ish-agjente të të tjerëve kundër vendit të saj, po i mësojmë që të spiunojnë shokët e miqtë pa dallim. Po i mësojmë se si nga një e përlyer kësisoj, lehtësisht mund të shndërrohesh në qytetare të nderuar të këtij vendi. 10. Basti për rikthimin e pushtetit të krimitNë fund të këtyre shënimeve dëshiroj të theksoj se u çikën vetëm disa nga çështjet dhe u përdorën vetëm disa nga moria e dokumenteve që presin të dalin në dritë nga arkivat e mbyllura. Dihet tashmë acarimi i madh që shkaktojnë këto lloj dokumentesh te shumë njerëz. Mbi këtë fshehje dokumentesh bazohet fshehja e së vërtetës, prej zbulimit të së cilës këta njerëz, disa prej të cilëve u përmendën në këto shënime, dalin të njollosur. Mashtrimet e tyre nuk mund të jetojnë veçse në kushtet e territ informativ. Prandaj ata përpiqen të varrosin të vërtetën, duke e zëvendësuar atë me përralla e trillime, si puna e “promemorjes” së rreme të Trebeshinës. Kohët e fundit gjithmonë e më tepër në shtypin shqiptar shtohet kërkesa për të hedhur dritë mbi anët e errëta e të pasqaruara të asaj që ka ndodhur në kulturën shqiptare. S’është fjala për “gjueti shtrigash”, as për ulje ose ngritje shkrimtarësh e artistësh, por për rivendosjen e së vërtetës. Është fjala që njerëzit që përpiqen sot të vendosin në Shqipëri pushtetin e gënjeshtrës, të bëhen të ndërgjegjshëm se nuk do të mbeten pa u ndëshkuar. Nga shembujt që u treguan nuk është e tepërt po të themi se në kulturën shqiptare, çdo ditë e më tepër po shtrin sundimin diçka e ngjashme me atë që quhet “krim i organizuar”. Kemi të bëjmë me një rrjet të kriminelëve ballkanas që janë ende krenarë dhe të kënaqur me krimet e tyre të dikurshme. Ata i duan ende krimet, e duan kohën e krimeve. Atëherë e kanë ndier veten superiorë, atëherë në kohën kur kishin leje me pashë të bënin ç’të donin dhe si të donin mbi shpinën e një populli. Kjo i bashkon këta njerëz. Dhe si çdo sferë e botës së krimit të organizuar ajo do të ketë ndikimin e vet në pushtetin e lartë të kohës. Dhe pjesërisht ia ka arritur.Duket e rëndë? Është e vërtetë se mund të duket ashtu, por ç’emër tjetër mund t’i vëmë asaj që po ndodh? Ç’emër tjetër mund t’i vëmë faktit që ish-kryetari i hetuesisë komuniste në vitet 1981-1985 , vite terrori të pashembullt , ka sotguximin të japë mendime për letërsinë, të vlerësojë shkrimtarë e të hedhë baltë mbi të tjerët. Edhe kur, sot, në vitet 2007? Ç’emër t’i vëmë asaj që në të njëjtin libër bashkohet ky kriminel me një informator të Sigurimit, që ka futur në burg shokët e vet? Që këta të dy na reklamojnë një gjoja disident të letërsisë shqipe dhe shajnë e përgojojnë shkrimtarët e tjerë? Kjo është diçka e padurueshme . Regjimi i rrëzuar komunist ka pasur disa suksese pas rrëzimit të tij. Nuk ka njeri në Shqipëri që nuk ka dijeni për ish-agjentët e këtij regjimi të infiltruar në partitë politike, në parlament, në qeveri, në media, në biznes, në sistemet gjyqësore. Dhe ja rezultati: të inkurajuar prej këtyre sukseseve, ata duan të shkojnë më larg. Përpjekja e Sigurimit shqiptar, që të shpallë një ish-oficer të tij, një themelues të tij, e sidomos një letrar të rëndomtë, si ajkën e artit e të disidencës shqiptare, është një bast i ri dhe një tallje e re. Tallje me vetë disidencën, me njerëzit që kanë vuajtur prej regjimit, me tërë vlerat e artit dhe vlerat demokratike që shoqëria shqiptare kërkon të përqafojë e të mbrojë sot. Ky bast përmban në vetvete një ndjenjë hakmarrjeje e revanshi kundër këtij populli, atij që përmbysi geton komuniste, për t’u bashkuar me familjen e popujve europiane. Ndaj shoqëria shqiptare duhet të ngrihet në këmbë për t’i thënë “ndal!” këtij reva Faksimile IThemeluesit e armës së SigurimitOrigjinali është në Arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes, Drejtoria e mbrojtjes se Popullit. Emri i Kasëm Trebeshinës është në krah të Nesti Kerenxhit, Kadri Hazbiut, Vaskë Kolecit e të shumë figurave të larta të këtij Shërbimi. Atëherë Sigurimi ishte nën vartësi të Ministrisë së Mbrojtjes dhe quhej Drejtoria e Mbrojtjes së Popullit.Faksimile IIGradimi kapiten i parë i Kasëm Trebeshinës nga Enver Hoxha, mars 1945Origjinali është në arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes, Drejtoria e Mbrojtjes së Popullit (lexo: Sigurimi i Shtetit). Prapë emri i kapiten të parë Kasëm Trebeshina del në krah të Kadri Hazbiut, Nesti Kerenxhit, Teme Sejkos. Të graduarit kanë nënshkruar përbri emrit të tyre.Faksimile IIIAkuza të K. Trebeshinës kundër Mark NdojësArkivin e Ministrisë së Brendshme, Dosja Trebeshina, 1954. Deponim në hetuesi i datës 9. 4. 1954 i Kasëm Trebeshinës kundër Mark NdojësFaksimile IVValer Dyrzi akuzon Ardian Klosin për denoncim në SigurimDosja hetimore nr. 168/1 Arkivi i Ministrisë së Brendshme. Deponime të Valer Trarasovit (Dyrzit) kundër A. Klosit__________________

[javan]

14-05-2008, 12:01 #4
Fiori Administratore Anëtarësuar: 27-03-2002
Vendndodhja:
USAPostime: 2,651

KREU II

Dy replikaPërgjigje për çështjen TrebeshinaMe që replikat mbi shkrimin tim “Fabrikimi i disidentëve të rremë” qenë me sulme dhe me kërcënime, detyrohem të them dy fjalë mbi to.Nga replikën e gjatë e Nuri Dragoit prita shumë, por nuk doli ndonjë gjë e re. Kur sjell një mal me dokumente si provë që dikush ka qenë kundër regjimit, ndërkohë që të tjerë njerëz atëherë i zhduknin, i linin dhe pa varr, për një të qindtën e këtyre që ka thënë ky kundërshtar i regjimit, ti i shton dhe më tepër dyshimet mbi të. Pse atë e kanë lejuar të jetë i tillë? Vallë se ka qenë disident i lejuar? Se nuk e kanë marrë shumë seriozisht? Këtë kam thënë në shkrimin tim. N. Dragoi ka vërtetuar me dokumente të reja tezën time.Në këto replika nuk u tha asgjë e re për denoncimet e Trebeshinës ndaj M. Ndojës dhe të tjerëve. Pra, u pranuan.Nuk u soll asgjë e re për dy vrasjet e Trebeshinës. Veç u ngrit doza e sharjeve kundër të vdekurve. Mirë ua bënë. Të vdekurit nuk kanë gojë të flasin, të përgjigjen.Nuk u mohua që Trebeshina ka qenë oficer i Sigurimit, hetues dhe kryetar dege, as që ka shkruar vepra të realizmit socialist, poemë për Stalinin. Pra, u pranuan.Nuk doli gjë e re dhe për atë që ai është një shkrimtar i rëndomtë dhe që me intervista, me deklarime, sidomos me veprën “Mekami”, ka fyer shqiptarët, Shqipërinë dhe ikonat e rëndësishme të historisë sonë.Më e rëndësishmja: panegjeristët e Trebeshinës edhe pas një jave me replika nuk na e provuan që “Promemorja” e shumëpërfolur ekziston. Pra, me që nuk ekziston, ata kanë bërë një mashtrim publik me sajimin e saj, mashtrim që sot ende vazhdon të serviret si i vërtetë në tekstet shkollore.Sa për sharjet, hakërrimet, kërcënimet ndaj meje, me to nuk po merrem. Le t’i marrin mbrapsht.Që kur një njeri mburret se është shtëpi e parë, me që i ati ka firmosur vrasjen pa gjyq të 22 vetëve për t’u bërë i tillë, nuk më mbetet asnjë koment tjetër për të dhe për “shtëpinë e parë” të tij. Hakërrimi dhe revanshi nga “shtëpitë e para” komuniste nxori prapë krye nëpër replika. Në shkrimin tim pikërisht për këtë kam paralajmëruar shoqërinë shqiptare, për t’i thënë stop këtij hakërrimi komunist, për t’i thënë stop fabrikimit të disidentëve nga radhët e tyre. Përgjithësisht jam kundër mitizimit të cilitdo prej të gjallëve, të cilët deri sa janë në tokë, bëjnë gabime a faje. Vetëm martirët janë në qiell, atje ku shkojnë pak nga ne tokësorët.Unë i kuptoj vuajtjet tokësore të Trebeshinës, por i mbroj ato që kam thënë për të. Sidoqoftë, një shkrim si ai imi në “Panorama”, shkrim i hedhur në publik, veç të tjerash, është dhe ftesë për debat. Përndrazi, në disa nga replikat pashë vetëm përjashtimin e mendimit tjetër, pashë mungesën e prirjes për dialog, kthim te teza enveriste: ai që nuk mendon si ne, duhet sharë, kërcënuar, përjashtuar. Pashë vështrimin manikeist të fakteve dhe të problemeve, ndarjen e tyre në absolutisht të bardhë ose në krejtësisht të zinj. Ky vështrim na ka çuar te armiq, të cilët nuk janë fare armiq ose te heronj që janë veçse antiheronj. Fatkeqësisht, kemi plot të tillë. Nuk kemi pse të shtojmë të tjerë.Përgjigje Ardian Klosit. Dokumente të reja E pandehja të mbyllur një polemikë që u ngrit me rastin e shkrimit tim “Fabrikimi i disidentëve të rremë”, botuar në gazetën “Panorama” gjatë muajit gusht, por Ardian Klosi, pas replikës së tij në këtë gazetë, e rihapi atë në revistën “Klan” me shkrimin “E vërteta sipas meje”. Klosi mund të ketë të vërtetën e tij, e cila është e ndryshme nga ajo e imja. Dhe le ta shprehë atë. Por kur, veç tonit fund e krye arrogant e spitullaq, e mbush shkrimin e tij me trillime, atëherë ky shkrim i tij duhej titulluar jo e vërteta, por trillimi sipas meje. Trillimi nga kreu deri në fund. Si fillim, po ndalem shkurt mbi ato që Klosi thotë për mua. Sipas tij, kam qenë falsifikator dhe spiun. Po e them prerë dhe qartë: nuk kam qenë i tillë. Kush të dojë, le të provojë të kundërtën. Jam krenar që nuk kam qenë spiun. Vetëm kaq. Por as hero i asaj kohe nuk kam qenë. Isha dhe jam veç një i mbijetuar. Atij shteti i jam nënshtruar. Ishte një shtet që të shkatërronte me gjithsej. Dhe dy herë ma ka rrënuar, ma kthyer përmbys e kokëposhtë rrjedhën e jetës. Më 1967-69 më dërgoi ushtar në brigadë pune. Shkula lisa për të hapur tokë të re në Kongrazhd të Burrelit, mbolla e shkula patate nëpër male: në Stërblevë, në Tërnovë, në Mbasdejë . Herën e dytë më degdisi gjashtë vjet në minierë (1974-80). Në vende nga të cilat nuk mund të dilje i gjallë, më çonin të punoj atje në nënokë. Por prapë mbijetova. Ja, kështu: kam bërë tetë vjet punë krahu, tetë vjet punë të rëndë.Të parët e mi nuk kanë qenë ballistë. Edhe sikur të ishin të tilla, për sot kjo nuk përbën ndonjë gjë të keqe. Mbas lufte, meqë kishin pasuri, vëllezërit e gjyshit tim u shpallën kulakë dhe u shpronësuan. Ky mallkim, sado të përpiqesha, do t’më ndiqte pas në gjithë jetën time.Më 1971-74 isha redaktor i poezisë në Radio Tirana. Pas Festivalit të 11-të më çuan në minierë. Pas minierës në një fshat majë malit Bureto, në Hllomo... Kam ndërruar njëzet vende pune ... Nuk më zinin këmbët dhe. Kjo është historia ime. Ai shtet bëri ç’deshi me mua. Por spiun nuk më bëri dot. Të tjerët më kanë spiunuar. Dhe të tillët ishin tipa si A. Klosi, tipa që të shkatërronin, po t’iu bëje nga pak hije në rrugën e tyre. Rrugët e mia me të Klosit kanë qenë të kundërta. Po ai sot kujton se prapë mund të më bjerë më qafë kot së koti. Ashtu si dikur Sigurimi. Meqë Klosi më përmend spiullëkun dhe me që ai ka ca lidhje të ngushta (siç do të dëshmohet më poshtë) me sigurimsat, le ta provojë, le të nxjerrë një dëshmi sado të vogël që të vërtetojë se kam qenë ashtu siç thotë ai. Ndryshe... ndryshe thëniet e tij mbeten fjalë. Fjalë rruge dhe asgjë më shumë.1. Si përballemi me të kaluarën tonë Atëherë ç’e detyron këtë njeri të shfryjë kaq egërsisht mbi një tjetër? Veç asaj që personaliteti i Klosit në këto vite shquhet për agresivitet të dhunshëm ndaj kujtdo që nuk është i një mendjej me të, shpifjet e tij ndaj meje e kanë një arsye. Në shkrimin tim në “Panorama” zbuloheshin ca të vërteta që Klosin e kanë prekur veçanërisht. Taktika e tij e sulmit asgjësues ndaj kundërshtarit është e vjetër: ta nxijmë me bojë të zezë atë që ka thënë ca të vërteta të hidhura për ne, se kështu rrënohet dinjiteti i akuzuesit dhe bashkë me të, rrëzohen dhe dëshmitë e tij ndaj. Kështu Klosi ka luajtur dhe luan me bllofin. Dhe me aksesin e tij në media. Në Shqipërinë e sotme po të kesh miq në media, mund të shndërrohesh nga kriminel në viktimë dhe e anasjellta. Mund të kesh denoncuar e varrosur njerëz, me që je figurë e mbështetur prej mediave mund të bëhesh deputet, nder i kombit a mjeshtër i madh i punës. Edhe sikur të isha ashtu siç thotë Klosi, nuk jam unë që e akuzoj atë, janë dokumentet arkivore. Dokumente që i kanë publikur disa gazeta (Panorama, 55-a). Këto dhe dokumenta të reja do t’i paraqes më poshtë. Dhe me faksimilet përkatëse.Objekti i shkrimit tim mbi disidentët e rremë në “Panorama” nuk ka qenë Klosi. Qëllimi i atij shkrimi ka synuar që të ndihmojë shoqërinë e sotme në përballimin e saj me të kaluarën. Popozoj që t’i dalim ballas së kaluarës sonë, ta pranojmë tmerrin e saj me ndjesën tonë, me përgjegjësinë tonë, pa falsifikime dhe pa fabrikime idhujsh dhe disidentësh të rremë. Të kemi kurajon të korrigjohemi. Dhe, dhe...Të gjejmë një taban mbështetës të vërtetash thelbësore për të sotmen dhe për të ardhmen. Pa të vlera të qendrueshme një shoqëri nuk mund ta ndërtojë veten e saj. Shqipëria historikisht ka pasur dhe e ka ende një mentalitet revolucionar. Fanolistët dikur luftonin me zogistët, zogistët më pas përndoqën fanolistët, komunistët erdhën dhe i përndoqën deri me plumb të gjithë të tjerët më përpara tyre. Kjo histori disi ndryshe vazhdon. Fitimtarët e sotëm në zgjedhje, rrënojnë jetët, profesionet dhe bizneset e atyre që i humbën zgjedhjet. Ku do të vemi kështu? Me siguri, asgjëkundi. Shqipëria vazhdon të jetë atdheu i të fortëve. Hasim të fortë të rrugës, të lagjes, të fshatit, të medias a të shtetit, të cilët pa mëdyshje nëpërkëmbin çdo ligj dhe kanun. Para tyre duhet të ngujohesh, ose të emigrosh. Mëkatë që këtë kulturë të dhunës e bëjnë të tyren dhe njerëz të sferës së dijes, të shkrimit.Veç ekstremistëve në të dy krahët e shoqërisë, që stimulojnë atmosferën e kacafytjes së të fortëve, ka tek ne dhe një hapësirë publike që kërkon paqëtim, bashkëpunim, ligj, begatim dhe frymëmarrje. Ata që janë në ekstreme e kënaqin veten në urrejtjen e ndërsjellë ndaj njëri-tjetrit. Vallë me këtë pjesën e mesit, me këtë pjesën e butë të shoqërisë, ç’do të bëhet? Cilat janë vlerat që do t’i propozojmë asaj? Te kjo shtresë, hyjnë të rinjtë e paskomunizmit dhe gjithë të tjerët që nuk janë të infektuar e të molepsur në urrejtje. Çdo të bëjmë me këta? T’iu ngjitim dhe atyre urrejtjen e vjetër me burim nga padrejtësitë e përgjakshme të kohëve? Unë mendoj se një shoqëri ka mundësi të korrigjohet, po të dimë të ndërtojmë vlerat më të mira të së kaluarës sonë (ato që janë) dhe po të pranojmë dhe një bllok normash morale dhe të vërtetash thelbësore me përmbajtje të qëndrueshme dhe me përmasa universale. Vlera me energji për të sotmen dhe për të nesërmen. Vlera që na përballin me të sotmen dhe të nesërmen pa idhuj të kotë dhe pa fabrifikime e falsifikime. Pa antivlerat që trashëgojmë, pa të vërtetat e rrejshme të idhujve të politikë të ditës, vlera të cilat siç e shohim, janë krejt relative dhe të vjetërueshme e të ndërrueshme si stinët. Kështu janë ato dhe njerëzit e së përditshmes që i mbartin. Na duhet një taban i thellë vlerash që të zenë vend në zemër të shoqërisë jo në sipërfaqe të saj.Klosi është ndër ata që me qëndrimet e shkrimet e tij do të krijojë idhuj të rremë. Me publicistikën e tij, me shfaqjen në media do të prodhojë një mentalitet konfliktues e rrënues ndaj gjithçkaje që nuk i vjen sipas dëshirës apo sipas shijeve dhe kuptimeve të tij mbi jetën, mbi mendimin shkencor për gjuhën, për personalitetet dhe për figura të historisë sonë. Dhe është veçanërisht i hidhur, arrogant e zemërak gjer në rrafshim me ata që i dalin kundër. Ai mbart filozofinë e mentalitetit revolucionar: ngri një palë kundër palës tjetër, që të asgjësohen mundësisht që të dy krahët. Këtë ai synon ta arrijë me çdo mjet. Edhe përmes shpifjeve. Dhe me përdorimin e arrogancës dhe të përçmimit të kundërshtarit në vend të përballjes përmes argumentit.2.Pse Klosit nuk i pëlqejnë dokumentet arkivore?Pse i duhet kaq agresivitet dëshpërues këtij njeriu? Mendoj se kjo e ka burimin te e kaluara e tij. Te e kaluara e famljes së tij. Te vetja e tij. Që në rininë e tij ai ka qenë i mpleksur në ca punë jo fort të pastërta. Dhe bëjmë fjalë për atë personalisht, jo vetëm për familjen e tij. Ndryshe, hidhtësia e tij do të ishte e papërligjur. Edhe ekspozimi i tij kundërproduktiv mediatik. Susta shtytëse për veprime të tilla rrënuese e ka burimin te frustacionet e një të shkuare që ai kurrë nuk do ta shkundë dot nga supet. Për sa thamë, po iu referohemi dokumenteve. Dosja me numër 168/1 në Arkivin e Policisë, veç të tjerash, ka tri materiale për A. Klosin. Nga kjo dosje del, që Klosi ka kallëzuar Valer Dyrzit në Sigurim, me që këta të dy, së bashku me Sokol Ngjelën, kanë lexuar një broshurë të huaj ku jepeshin mendime fyese për Enver Hoxhën dhe udhëheqjen e lartë të asaj kohe. Ky dokument është botuar në gazetën “Panorama”. Në një dokument të dytë, botuar ky në gazetën “55”, jepen deponimet në hetuesi të Sokol Ngjelës. Edhe aty pohohet broshura në fjalë. Thuhet dhe se A.Klosi në ato vite ka pasur marrëdhënie fare të ngushta me një gazetar anglez, sa Sokoli dhe shokët i kishin vënë Klosit nofkën ”gomar anglez”. Ja që ky Klosi na paska pasur ca huqe që ajo kohë nuk para i honepste. Por për këto më mirë të flasim. Klosi për këtë dokument të botuar thotë që ai nuk ekziston. Do e bën, do dhe hiqet edhe sikur nuk e ka parë të botuar atë. Me që ende nuk beson, i sugjerojmë atij që të shkojë në Arkiv, ta marrë në duar origjinalin dhe ta shohë me sytë e tij. Këto nuk janë më dokumente sekrete. (Shih faksimilen e këtij dokumenti).Këtu po sjellim për herë të parë dhe një dokument të tretë nga kjo dosje. Dokumenti (faqet 45-51 të dosjes 168/1) mban datën 2.3. 1979, ka shtatë faqe dhe është i nënshkruar nga drejtori i Drejtorisë së Parë të Tiranës, drejtori i Sigurimit, Nysret Dautaj. Dokumenti “sekret” i drejtohej degës së shtatë të kësaj drejtorie dhe e informonte atë për veprimtarinë armiqësore të një grupi ku implikoheshin 14 persona. Dokumenti bën dhe klasifikimin një për një për secilin prej të implifikuarve. Disa prej tyre duhet të arrestohen, si: Sokol Ngjela, V. B, S. J, Veron Duma etj. Të tjerët duhet të përpunohen (të përndiqen) dhe disa të tjerë duhet të thirren si dëshmitarë në këtë gjyq. Dhe si e klasifikon Ardian Klosin Drejtoria e Sigurimit? Le të lexojmë faqen 48:“Sokol Ngjela në shtator 1977 ka ardhur nga internimi në Tiranë dhe ka takuar (…), Ardian Klosin dhe (…) kanë shkuar në kodrat e liqenit duke ndënjur deri në orët e vona të natës, duke pirë konjak”. Ardian Bilbil Klosi, i dt. 1956, student në fakultetin e gjuhëve të huaja… në mes të tjerash, është lidhje e ngushtë e Sokol Ngjelës. Kur këta kanë qenë në Gjimnaz, Sokoli i ka dhënë një broshurë shkruar nga një këshilltar anglez që ka qenë pranë shtabit të përgjithshëm gjatë Luftes N.cl. ku ka shkruar keq për udheheqësin e Partisë dhe të Qeverisë. Këtë e ka lexuar, diskutuar dhe janë prononcuar me këtë broshurë me pëërmbajtje armiqësore. Kanë dëgjuar e komentuar muzikë dhe filmat që kanë parë në televizorin italian, etj.Mendojmë të thirret dëshmitar. (Shih faksimilen ).Vëreni: Klosi është lidhje e ngushtë e Sokol Ngjelës. Edhe pse ishte i tillë. Drejtoria e parë e Ministrisë së Punëve të Brendshme për Tiranën (drejtoria e Sigurimit) vendoste që Ardian Klosi të thirrej si dëshmitar i shokëve, disa prej të cilëve mbetën në burg deri më 1991. Përse? Cili ka qenë roli i vërtetë i Klosit në këtë grup shokësh? Klosi në reagimet e tij ka ngulur këmbë që broshura angleze ku fyhej udhëheqësi i Partisë, nuk ka ekzistuar. Kë duhet të besojmë, dokumentet apo reagimet emocionale të Klosit? E përsëritim: dosja e plotë është në Arkivin e Policisë, kushdo mund ta shohë.Klosi në shtyp ka mohuar që ta ketë takuar S. Ngjelën, pasi ai u internua, por në këtë dokument del se ai dhe dy të tjerë e kanë takuar atë fshehtaz në shtator 1977. Ka ndonjë gjë tjetër në këtë histori, për të cilën Ardian Klosi vazhdon të na gënjejë? Faktet të lënë të mendosh se këtu ka edhe diçka tjetër. 3.Dëshmitar në gjyqe politike dhe…Në ligjet e sotme të të gjitha vendeve të Europës Lindore, edhe në ligjin e Kuvendit të Shqipërisë “Mbi pastërtinë e figurave” të vitit 1995, dëshmitarët e gjyqeve politike të kohës së komunizmit klasifikohen të një shkalle me informatorët e Sigurimit. Kjo se shumë nga këta “të thirrur si dëshmitarë” kanë qenë të infiltruar prej policisë në radhët e atyre që shteti mendonte t’i dënonte me burg.Argumentet e A. Klosit se ai ka qenë shtëpi e parë, se ata kanë qenë çuna blloku, çuna ministrash, se ai ka qenë nipçja i gruas së Ramiz Alisë, janë foshnjarake. Policia e asaj kohe i gjuante dhe i fuste në rrjetin e saj edhe birçebenjtë e nomenklaturës. Dosje atëhere kishin deri edhe më të mëdhenjtë e shtetit. Kur këta binin nga fiku, iu numëroheshin edhe sa fustane mbanin nuset e djemve të tyre, edhe ku kishin ngrënë drekat e darkat. Klosi, sipas kritereve të policisë së kohës, ka qenë njeri me huqe. Sipas dokumenteve, i pëlqenin “gazetarët anglezë”. Tipa të tillë bëheshin lehtë kontigjent i policisë. Ka dhe një arsye tjetër që e ka shtyrë Klosin të flirtojë me policinë. Babai i Klosit në ato vite u pushua nga puna “për paaftësi”. Diktatori, si për shumë të tjerë, edhe për të atin e A. Klosit nuk pati mëshirë. Bilbil Klosi i kishte shërbyer një jetë të tërë diktatorit. Me gjyq e pa gjyq kishte çuar në plumb me qindra armiq të Partisë dhe, ja, tani atë po e pushonin nga puna “për paaftësi”? Të paktën, mund ta mëshironin me formulën pushohet “për arsye shëndetësore”. Por jo… Ky motivacion shkarkimi nga puna e thoshte fare hapur se Ai atje lart tashmë Klosët po i shihte shtrëmbër. I binte të birit, Ardianit, që të bënte ca shërbime si ato që bëri i ati, për të vënë në vend lëkundjen e pozitave të familjes.Dhe Klosi e filloi duke dëshmuar kundra shokëve, S. Ngjelës, V. Dyrzit etj. Dha prova. Pastaj e nisën për studime jashtë, për të bërë doktoraturën në Austri. Praktika ka qenë që studentët për studime jashtë Shqipërisë niseshin në grupe të përbërë të paktën nga dy vetë. Që të mbanin nën kontroll njëri-tjetrin. A. Klosin e nisën vetëm. Praktika dje dhe sot në gjithë universitetet e botës është që ta mbrosh doktoraturën për dy vjet, Klosi i vazhdoi studimet katër vjet. Pse këto përjashtime për A. Klosin? Ardian Klosi mburret se ka qenë në shoqërinë e Martin Camajt. Në shoqërinë e një “krimineli të arratisur”, e një njeriu që kishte qenë i afërt me grupin e “kriminelëve fashistë të E. Koliqit”? Kështu thuhej zyrtarisht për ta atëherë. Edhe E. Çabej, edhe Kryetari i Akademisë së Shkencave e kishte të ndaluar të tokte dorën me të tillët, jo më të shoqërohej me ta. Si i bëhet që A. Klosit këto i lejoheshin? Se ishte bir i nomenklaturës? Po edhe jo. Më shumë këto lëshime iu bënë për diçka tjetër. Se po vazhdonte traditën familiare për t’i shërbyer partisë, duke u infiltruar në “strofkën e armikut”? Pra, Klosi, veç që ka qenë me studime, ka kryer andej edhe ca shërbime të tjera. Derisa sipas ligjeve të gjithë Europës Lindore ai si dëshmitar në gjyqe politike klasifikohet i një shkalle me informatorët e sigurimit, pse mos ta besojmë këtë që edhe jashtë shtetit ka kryer shërbime të tilla për sigurimin? Klosi ia arriti që të shoqërohej e deri të futej në familjen e Martin Camajt. Shënojmë se futja e Klosit në familjet e shkrimtarëve të shquar ka qenë një nga specialitetet e vjetra të tij. Por për këtë mund të flasim një herë tjetër.4 Klosi dhe TrebeshinaQë Klosi ka ende dobësi për sigurimsat, që edhe ata nuk të kanë faj, vdesin për të, kjo u pa nga mënyra se si disa prej tyre ia bënë forra, reaguan nxehtë e zjarrshëm në mbrojtje të tij, me rastin e botimit të shkrimit tim në “Panorama”. Kuadro të lartë të Sigurimit, të lidhurit ngushtësisht me kryekupolën e Sigurimit, i dolën në krah atij dhe Bilbilit, atit të tij. Me këto lidhje të vjetra dashurie dhe shërbimesh të Klosit me “armën e dashur të Sigurimit” mund të shpjegohen dhe fabrikimet e “disidentëve” si Dhora Leka dhe e “disidentëve” si Trebeshina. Dobësia gati patologjike e Klosit për Trebeshinën, veç lidhjeve të tyre familjare, shpjegohet dhe me këtë dashuri të vjetër me rrënjë në kriminalitet, shpjegohet dhe me filozofinë e helmët konfliktuale që i karakterizon ata të dy. Si Klosi edhe Trebeshina kanë ca dëshira apokaliptike. Trebeshina, për shembull, do që të zhduket nga faqja e dheut një qytet i yni, të rrafshohet baraz me tokën, të zhduket me gjithë njerëzit e tij të gjallë e të vdekur. Do edhe më shumë. Të fshihen nga historia e kulturës sonë Skënderbeu, Naimi, dhe shumë nga virtytet historike të shqiptarëve.Klosi pa sjellë asnjë provë vazhdon të na thotë se Trebeshina nuk ka qenë sigurims, se ekzistoka dhe ajo e ashtuquajtura Promemorje e Trebeshinës, e shkruar më 1953. Promemorje që ka qenë e dyshuar prej kohësh. Dhe vazhdon të mbetet e tillë. Më poshtë po rendisim disa nga argumentet që e thellojnë dyshimin mbi të para, arkivi ka një dosje voluminoze mbi Trebeshinën e viteve 1953-54. Gjen aty dhe copëza letrash të shkruara me dorë prej tij, veç Promemorjen nuk e gjen. E dyta, Promemorja nuk dëshmohet as nga prova indirekte. Ajo nuk përmendet në deponimet hetimore a gjyqësore të Trebeshinës, gjashtë muaj pasi pretendohet se është shkruar. Edhe më pas në asnjë rast ajo nuk përmendet kurrë si akuzë a si fakt kundër tij. E treta, Promemorja nuk mund të shkruhej nga ai më 1953, nga që përmbajtja e saj është antistaliniste. Atëherë Trebeshina ishte ende ithtar i Stalinit. Stalinizmi i tij provohet nga poema kushtuar Stalinit, Prometeut të ri, siç e quan ai më 1953. Provohet edhe nga një dokument tjetër nëntë muaj më pas, më 1954, në kërkesën për apelim drejtuar Gjykatës së Lartë. Aty Trebeshina shkruan: “Kundër meje duhet zbatuar masa që shoku Stalin mori ndaj poetit Demjan Bjedni. Më tepër modesti! Ndiqni vijën marksiste-leniniste.” (N. Dragoi, Dosja Trebeshina, fq. 187). Mundet një stalinist i tillë të shkruante një promemorje antistaliniste? Nuk mundej. Trebeshina antistalinist do të vijë pas viteve shtatëdhjetë. E katërta, promemorja nuk i qëndron as qasjes filologjike. Ajo siç është botuar një herë, nuk është botuar herën tjetër. Prapë vërehet se stili dhe gjuha e saj janë shumë të përpunuara. Si e tillë, ajo ndryshon dukshëm nga shkrimet e së njëjtës periudhë të autorit, të cilat nuk e kanë këtë shkallë përpunimi dhe janë plot me shmangie gjuhësore dhe ortografike. Shmangie të dukshme. Pra, mendojmë se edhe filologjikisht promemorja është e dyshimtë. Por Klosi thotë se e beson edhe pa prova. Duhet t’ia marrim seriozisht? Përse?Gjithmonë duke iu drejtuar pjesë së mesme të shoqërisë sonë, mendoj se ajo nuk e do urrejtjen, negativitetin, pshtjellimin, fabrikimin. Ajo e do këtë vend, e do dhe historinë e kulturën e tij. Ajo nuk mendon se zhgënjimet a frustimet nga komunizmi duhet të na çojnë në nihilizëm, në mohim të vlerave tona. Pjesa e butë e shoqërisë sonë nuk ka dëshirë që t’ia helmojnë fëmijët me urrejtje dhe me tekste poshtëruese për vlerat tona siç bëjnë disa nga tekstet që dalin nga pena e Trebeshinës. Tekste të tilla nuk ka pse të përfshihen në antologjitë shkollore. Tregimi “Pse fshati ynë nuk u bë qytet” (shih te antologjia “Maja e çelur”, fq.187-191, tekst për shkollat e mesme) satirizon gjithë historinë e Shqipërisë, parodizon “Historinë e Skënderbeut” të Naim Frashërit. Aty me “bricjapin” aludohet për Skënderbeun, një hajdut zarzavatesh, që lufton me “bishtkalin”, Ballabanin. Më tej “bricjapit” (Skënderbeut) shqiptarët ia prishin varrin dhe eshtrat ia varin në qafë. Ndërsa “bishtkalit” i ngrenë një tempull ku i ndezin qiri. Është i pafre inati i Trebeshinës për Skënderbeun, kur, dihet, varrin e Skënderbeut nuk e prishën shqiptarët. (Shih më poshtë fragmente nga ky tregim).Idetë fikse kundër Skënderbeut dhe kundër figurave të tjera kombëtare Trebeshina i përsërit edhe në një vëllim me tregime, edhe në prozën e gjatë “Mekami”, një nga satirat më të hidhura antishqiptare. Kasëm Trebeshina mund të ketë cilëndo pikëpamje mbi historinë, por këto nuk ka pse të hyjnë në shkollat tona. Por Klosi prapë ka dobësi për Trebeshinën, për një ish-oficer sigurimi të kthyer në shkrimtar. Ka dobësi për atë histori të së shkuarës që i bën bashkë ata të dy. Këto lidhje të së shkuarës e çojnë Klosin deri atje sa të bëhet panegjerist e si i dalldisur pas një idhulli të rremë si Trebeshina. Dhe kjo të çudit. Sjellje të tilla gati dashurore, si ato për Trebeshinën nuk janë në natyrën e tij. Madje janë e kundërta e natyrës së tij. Klosi ndaj shumë të tjerëve, për të mos thënë ndaj gjithkujt, tregohet cinik, nihilist dhe gjithmonë me shkopin e agresivitetit në duar. Faksimile VArkivi i Ministrisë së Brendshme, dosja 186/1. Dokumenti mban nënshkrimin e drejtorit të Sigurimit për Tiranën. Drejtoria e Sigurimit për Tiranën vendos që Ardian Klosi të dalë si dëshmitar në procesin politik të shokëve të tijFaksimile VIDeponime të Sokol Ngjelës mbi Ardian Klosin dhe Valer DyrzinArkiv i Ministrisë së Brendshme, Dosja 186/1__________________

14-05-2008, 12:02 #5
Fiori Administratore Anëtarësuar: 27-03-2002Vendndodhja: USAPostime: 2,651 Kreu IIITri tekste. (Dy të Kasëm Trebeshinës)1. Promemoria e dyshuar për Enver HoxhënNgjarjet e fundit më kanë bërë të mendohem seriozisht, sa për faktin që ndodhën, aq edhe për shkaqet që bënë të ndodhnin. Mendoj se edhe ju duhet të mendoheni për këto gjëra dhe, më shumë akoma, se ato nuk duhet të ndodhin në një shoqëri socialiste.Këtu nuk është fjala se u bënë veprime të shëmtuara kundër meje, kundër një shkrimtari, nga një Lidhje Shkrimtarësh dhe në mënyrë të organizuar. E keqja është se këto sulme të këtyre shkrimtarëve u bënë të drejtuara nga ju dhe në emër të një shoqërie të ndërtuar ideologjokisht dhe politikisht nga ju, në mënyrë që nuk mund të pranohet që është socialiste.Kështu sa më sipër, del se problemi konkret na paraqitet në dy pamje të përcaktuara mirë. Njëra nga pamjet na paraqitet përmes atyre rrjedhimeve që vijnë drejtpërsëdrejti nga qëndrimi juaj teorik në lidhje me letërsinë, qëndrim që ju e keni paraqitur në formën e një ligji, që nuk mund të diskutohet; kurse pamja tjetër paraqet, gjithashtu, në formën e diçkaje absolute pikëpamjen tuaj politike për ndërtimin e shtetit dhe të shoqërisë. Duhet të pranojmë sinqerisht se në të dyja rastet ndeshim në mënyrë të pagabueshme me absolutizmin e Luigjit të Katërmbëdhjetë.Në këtë fillim tetori dhe duke u nisur nga dëshira e mirë që ju të mos shkelni në rrugë të gabuara, që do të kishin pasoja tragjike si për vendin tonë, ashtu edhe për ju personalisht, vendosa që ta shkruaj këtë ”promemorje” dhe t’a nis pa humbur kohë.Tashti le të shikojmë veças secilën nga pikëpamjet tuaja kryesore, atë lidhur me artin dhe atë që ka të bëjë me këtë realitet të ndërtuar prej jush. Kam bindjen se ju nuk e keni vetëdijen e rreziqeve që vijnë prej këtij realiteti të ndërtuar në mënyrë të tillë.Të gjithë këtu në Lidhje, në harmoni edhe me ata përfaqësues tuaj, që sollën këtu porosinë tuaj, këndojnë në mënyrë të përsëritur një himn për një realizëm të quajtur ”socialist”. Pa qenë nevoja të jesh shumë i zgjuar, këtu arrin në përfundimin e pashmangshëm se, ose ekziston një ”realizëm” ose, që prej momentit që ai ka nevojë t’i vihet një bisht, ai pushon së ekzistuari. Realizmi ose është realizëm, ose nuk është fare i tillë! Që këtej del se kjo rrymë letrare, që në fillim të saj, niset shtrembër dhe kuptohet se çfarë gjëje e përbindshme do të dalë më tej.Vetë emri realizëm socialist bëhet garanci për shtrembërime të përbindshme që edhe tashti kanë nisur të duken me tërë qartësinë e formës dhe të përmbajtjes së tyre.Le të shikojmë konkretisht ç’përmbajnë veprat letrare të realizmit socialist, qoftë edhe ato më të mirat. Nje inxhinier i mirë, një inxhinier i keq dhe një i gabuar që ndreqet!… Një fshatar i mirë, një i keq dhe një që ndreqet!… e kështu me radhë. Një i mirë, një i keq dhe një që ndreqet!…Komunistët janë gjithmonë heronj të situatave, ata vijnë në faqet vetëm për të na recituar monologë me përmbajtje heroike!…Le të kthehemi prapa në histori dhe le të shohim se si qëndronin punët në kohën e Luigjit të Katërmbëdhjetë. Aty ishin ndarë punët në mënyrën më të qartë . Mbretërit dhe Princat e kishin siguruar pjesëmarrejn e tyre në veprat më serioze. Ata lëviznin vetëm nëpër tragjeditë, kurse populli, të gjithë ata që ishin më poshtë se mbretërit dhe princat, e kishin vendin e tyre në veprat qesharake. Ata ishin objekt gazi, përqeshjeje dhe fyerjesh të të gjitha llojeve.Tani a mund të pranohet si e drejtë që një gjë e tillë të zbatohet në shekullin e njëzetë dhe në një shoqëri që pretendon se është socialiste?Mesa më sipër, del qartë se realizmi socialist ka lidhje të drejtpërdrejtë me idetë e absolutizmit francez, qoftë si teori, qoftë si praktikë. Megjithatë gjëja më e keqe nuk na shfaqet në praktikën e shgarravitjeve letrare, se ato si vepra të dobëta do të zverdheshin në vitrinat e librarive dhe shumë shpejt do të harroheshin edhe nga vetë autorët e tyre. Gjëja më e keqe, sipas mendimit tim, vjen nga fakti se e gjithë puna letrare po organizohet sipas modeleve mesjetare të urdhrave fetare të murgjëve.Kështu Lidhja e Shkrimtarëve është e organizuar si një urdhër murgjish mesjetarë. Në krye të Lidhjes është një Mjeshtër i Madh dhe të gjithë janë të detyruar ta dëgjojnë, përderisa vazhdon funksionin e Mjeshtrit të Madh.A nuk e kuptoni se është një koncept dhe veprim mesjetar të ndash në këtë mënyrë ”funksione” dhe ”privilegje”Le ta shikojmë si keni vepruar ju gjatë këtyre viteve.Ju vendosni në Komitetin Qendror që Kolë Jakova të jetë një shkrimtar i madh dhe të gjithë përposh aprovojnë mendimin tuaj. Kritika thërret e çirret që ”Halili dhe Hajrija” e Kolë Jakovës është një vepër e madhe!… Pastaj vëmendjen tuaj, së bashku me favoret i fiton Dhimitër Shuteriqi, si kryetar i Lidhjes dhe si…Më mirë le ta lëmë këtë pikë!…Shkrimtarët janë qytetarë me të drejta të barabarta me gjithë të tjerët dhe nuk është e drejtë që në mënyrën më të paligjshme t’i përgjigjen një çensure nga më të çuditshmet. Në qoftë se për një arsye ose për një tjetër ju ngulni këmbë që të ketë çensurë, atëherë ajo të krijohet si një institucion dhe t’i ushtrojë hapur funksionet e saj. Këtu nuk është fjala për një ose dy shkrimntarë, për mua ose për ndonjë tjetër, këtu del në shesh fakti se, pa u kuptuar, po ndërtoni një letërsi mesjetare, me konceptë mesjetare të trashëguara nëpërmjet absolutizmit francez. Ka ardhur koha që të kuptohet se një letërsi si ajo që po kërkoni ju, na kthen mbrapa në kohën e Luigjit të Katërmbëdhjetë. Prandaj ka ardhur koha të hiqet dorë nga praktikat si këto që po vihen në jetë në shoqërinë tonë dhe të kuptohet një herë e mirë se arti, duke qenë i një natyre specifike nuk mund të përfshihet në format organizative të partisë. Ai, arti, megjithëse është superstrukturë dhe lind nga një strukturë e caktuar, nga vetë forma e paraqitjes merr vlera dhe forca të tilla që e bëjnë të jetojë në mënyrë të habitshme edhe pasi të ketë vdekur struktura që e lindi!… Shoqëria e vjetër greke ka vdekur me kohë, por përjetësisht të gjalla janë veprat e Homerit, Eskilit, Sofokliut e të tjerëve. Të njëjtën gjë mund të themi edhe për Danten që nuk pësoi ndonjë gjë me vdekjen e Mesjetës.Që këtej del se nuk janë të pranueshme ndërhyrjet brutale në punët e artit, sidomos nga njerëz që nuk kanë asnjë kuptim më të vogël rreth natyrës së tij të veçantë. Formave monarkike të ndërhyrjeve të ndryshme duhet t’u jepet fund dhe të lihen të qetë shkrim-tarët që kërkojnë nëpër shtigje të vështira rrugët e vërteta të artit. Nuk është mirë që të ndërhyni, duke u shtuar vështirësive reale në art vështirsi të tjera artificiale me anë të funksionarëve të huaj, që njohin vetëm, praktikën e përditshme burokratike, se arti nuk mund të jetë një ushtrim zyrtar i disa veprimeve të planifikuara nga një qendër e plotfuqishme. Prandaj ju nuk duhet ta trajtoni Lidhjen e Shkrimtarëve të Shqipërisë si një zgjatje organizative të hallkave të ndryshme që ka organizuar PPSH.Lidhja e Shkrimtarëve është një organizatë njerëzish të lirë, por jo një hallkë në një shoqëri feudale, ku ushtrohen në mënyrën më të çuditshme të drejta dhe detyra feudale. Lidhur me këto të drejta dhe detyra do t’ju jap më poshtë një, shembull që nuk duhej të kishte vend në shoqërinë tonë.Dihet se romani im ”Rinia e kohës sonë” është shkruar që më 1948, kurse romani tjetër ”Mbarimi i një mbretërie” është shkruar më 1951. Por nuk duhet harruar se romani ”Harbutët” i Sterjo Spasses është shkruar që më 1946!... Atëherë pse Partia vë këmbën dhe i ndal këto shkrime më të hershme dhe i jep kohë Dhimitër Shuteriqit që të shkruajë në 1952 romanin e tij pa asnjë vlerë ”Çlirimtarët”?… Pse Partia ia boton me një zhurrnë shurdhuese këtë roman? Pse mobilizon gjithë kalorësit feudalë të kritikës për ta trumpetuar si romanin e parë në gjuhën shqipe?... Dhe jo vetëm si romanin e parë, por si një roman të letërsisë shqipe.... Dhe dihet se në Shqi-përi janë shkruar edhe më parë, edhe shumë më parë romane... Edhe në gjuhën shqipe!… A është e denjë që të merrej një, parti e tërë nëpërmjet funksionarëve të saj kryesorë me gjëra të tilla?Historia ka ligjet e saj të pashkruara dhe nuk i ka dhënë ndonjë njeriu të drejtën që të sillet si të dojë me artin. Edhe Luigji i Katërmbëdhjetë nuk e gëzoi ndonjë të drejtë të tillë. Prandaj veprimet e bazuara në një strukturë feudale nuk mund të kenë vend në shoqërinë tonë dhe ju duhet t’i braktisni. Duhet t’i varrosni kohët e errëta dhe të ktheheni në shekullin e njëzetë, për idealet e të cilit u bë një luftë e madhe dhe u sakrifikuan gjërat më të shtrenjta.Është pranuar nga të gjithë se, sado i mençëm dhe i zoti që të jetë një njeri, ai kurrë nuk mund t’i dijë të gjitha. Shoqëria është një grumbullim individësh me mendime të ndryshme, që plotësojnë një të tërë në lëvizje. Po qe se një njeri i vetëm kërkon t’i zhvendosë të gjithë të tjerët, atëherë rruga të çon në mënyra të pashmangshme tek pushteti njëdorësh. Besoj se ju nuk keni për qëllim që të arrini një gjë të tillë, prandaj duhet të merrni të gjitha masat, duke ndërprerë të gjitha ato veprime organizative që çojnë në drejtimin që thamë më sipër.Së pari, një parti që merr urdhra të prera dhe të padiskutueshme nga lart nuk është më një parti, por një repart kazerme. Në parti është një gjë e pamohueshme e drejta për të diskutuar gjerësisht për të gjitha problemet që ka shoqëria. Vetëm kur t’a kemi diskutuar çështjen gjer në fund, ajo mund të vihet në votë dhe pas votimit do të vihet në jetë vendimi i shumicës.Po si veprohet praktikisht tek ne?Le të kapim rastin e fundit lidhur me luftën kundër meje vetëm gjatë këtij viti. Të gjithë të deleguarit që nga prokurori Njazi Shehu, që erdhi në fillim, dhe gjer te sekretari i KQ. Manush Myftiu, ishin njerëz që nuk merrnin vesh fare nga arti dhe letërsia, Atëherë si erdhën këta njerëz të diskutonin çështje, për të cilat nuk ishin fare të përgatitur?Në një numër shumë të madh antarësh partie ekziston mendimi pa bazë se nuk ka kala që nuk e marrin komunistët, por këta njerëz harrojnë faktin e thjeshtë se ata nuk mund të bëjnë , bie fjala, një filxhan të thjeshtë kafeje!… Megjithatë duke u nisur nga bindja se mund të marrin çdo kala, vijnë në Lidhje të Shkrimtarëve si ”nënoficerë” dhe ”oficerë” dhe na kujtojnë se jemi ”ushtarë të partisë”.Në këtë qëndron një gabim shumë i rëndë. Në qoftë se ne do të pranonim se jemi ushtarë të partisë, siç bëjnë me mburrje shumë njerëz, pa u thelluar në një gjë që shkon shumë larg, atëherë do të na duhej të pranonim se ka oficerë… Pastaj do të shkonim më larg, ne do të pranonim se ka edhe gjeneralë dhe, mbi të gjitha, një kryegjeneral!…Dhe ç’do të bënin të gjithë këta njerëz të mbyllur në këtë piramidë të çuditshme?Kuptohet!… Do të asgjësonin njëri-tjetrin!… Dhe për këtë duhet të mendoheni ju, që jeni në krye të piramidës!Duke qenë se e njëjta gjë ndodh edhe me ndërtimin e pushtetit, që nga qendra e gjer në bazë, do të kërkohet gjithnjë e më shumë shtypja e çdo mendimi, gjer sa të arrihet që të mos ketë më asnjë mendim, përveç mendimit tuaj. Kjo do të ishte një gjë shumë e rrezikshme për ju personalisht dhe për të gjithë popullin.Thuhet se financat e Francës i ngriti sistematikisht kardinali Risheljë dhe i shkatërroi me luftat e jashtme Luigji i Katërmbëdhjetë. Shqipëria nuk është në gjendje që të luftojë me ndonjë shtet, rrjedhimisht do të luftojë në mënyrë të çuditshme me veten e saj dhe në këtë mënyrë financat e saj do të shkatërrohen plotësisht.Megjithatë, unë mendoj se shkatërrimi më i madh do të ndodhë në botën shpirtërore shqiptare. Njerëzit do të humbasin besimin te shteti dhe te udhëheqja, do të mbyllen në veten e tyre dhe, që të bëhet i mundshëm sundimi mbi ta, do të lindë nevoja për të krijuar një shtet të ashpër policor.Dhe ky nuk do të jetë veçse fillimi. Prandaj duhet hequr dorë, dhe sa më parë, nga rruga e Luigjit të Katërmbëdhjetë, nga Versaja dhe shtypja e mendimit, edhe brenda rradhëve të partisë.Nuk është çështja për fëmijët e varfër që ne i shohim nëpër rrugë, por për atë shtypje të mendimit që po bëhet sistem dhe që do të sjellë si përfundim lindjen e një monarkie të re. Kur të arrijë puna aty, varfëria do të bëhet e tmerrshme dhe vetëm regjimi i një terrori të pashembullt mund të bëjë që të qëndroni në pushtet. Por ai regjim do të jetë shumë më i rezikshëm për atë vetë. Ftohja dhe largimi i popullit do të sjellë një lëkundje edhe brenda rradhëve të udhëheqjes, që do të transformohet dalngadalë në një kastë të mbyllur në kornizën e një monarkie pa kuptim në realitetin historik të shekullit të njëzetë.Në përfundim të këtij proçesi historik ju do të detyroheni të vrisni njëri-tjetrin dhe populli do të mbytet në gjak.Mendoj se jemi plotësisht në kohë që ta shmangim një të keqe kaq të madhe dhe kjo është arsyeja që po ua dërgoj këtë “Promemorie” të shkruar në mënyrë të ngutshme.Duke shpresuar se ju do të më kuptoni drejt dhe nuk do t’i keqinterpretoni mendimet e mia.Mbetem me respektKasëm TrebeshinaTiranë, 5 tetor 1953 StalinitSi vetëtim’ mbi globin lajmi shkon :“Stalini…” – Jo! Nuk mund, nuk mund të jetë!…“…parmbrëm’, papritur”… - Hidhërim’ i thellë gëzimin e lë prapa me të shpejtë.Nënës kur i thonë se djal’ i vetëmi vdiq, hutohet dhe nuk i besohet,më von’ i bindet lajmit, ngashërehet, me lot’ kërkon atë që nuk ndryshohet.Dhe ne dëgjojmë lajmin por s’e duam, e largojm’! S’ikën! Rishtaz lajmëron!Goditj’ e dhëmbëshme na rëndon zemrat, korenti-ngjethje trupat na përshkon.Fjalën e prindve foshnja sa dëgjon“Babi, Stalini ç’ka!” – pyet i habitur. Ata shihen në sy, po nuk guxojnë t’i japin lajmin që i ka tronditur.Ngul këmbë foshnja me “pse” pambarim, po fuqi “pse”- ve t’u përgjigjen s’kanë dhe mundohen me fjalë të tërthorta përtej, ku s’duhet, t’a nxjerrin mënj’anë.Armiqt’ gëzohen e s’guxojn’ t’a thonë, Zagarët lehin rrotull dhe s’mbarojnë. Po le të lehin! Për ata ne kemi zëmrimin dhe kamxhikun kur ulrojnë! –Prej polit gjer te poli lajmi shkon : me besim barkën drejton peshkatari!Minatorët, dokerët shtrëngojnë grushtat,më me guxim lirin mbron luftëtari.-Po sillet vdekja! Po veten gënjen!Jo! Prometheu s’vdes sa njerëz t’ketë,gjersa një tym i vetëm ngrihet qiellitnga zjarri që ai hodhi në jetë. - Ti Promethe nuk more vetëm zjarrin,Ti perëndit’ nga Olimpi i rrëzove; zjarrin dhe botën njërzve u dhe e tyrja ishte, në ‘të i qëndrove!-Dhe vdekja sillet, por vetëm gënjen!Natyra çfaqet prap e përtërirë, po pret që ne në lule t’a mbulojmë, jetën të ngjallim dhe në shkretëtirë, - Se fëmija sa lindi ajrin thithti dhe zemr’ e sajë për luftim trokiti, një brez i tërë në shekull u ngrit mendimi yt plot drit’ atë e rritit! –……………………………………
Mëngjez’ i sotshëm një mbledhje kërkonte,një datë donte kohëve t’u vërviste,një çast që burrat në provë t’i vintesyt’ e papërlotur në lotë t’u ndriste! –Burra që s’qanë qajnë dhe ngashërehen,po për këtë njeri s’çuditet sot!Enveri?!… Po! Po qan! – Të gjithë qajnë! Si foshnjë qan Mehmeti, s’mbahet dot! –Marrshi funebër qytetit jehon. Në grumbuj presin për herën e tretë t’a dëgjojn’ lajmin që zemra s’e qas. Por ja! s’e duam dhe ësht’ e vërtetë! –Rrotull sheh trima n’beteja provuar,nxënsa shkollash akoma parritur, fytyra t’ashpra në punë kalitur, -me buzë-drithtur, nga lotët vaditur. –Nëna dhe foshnja dhëmbjen sot e ndjejnë, mustaqesh thinjur lotët sot po shkojnë,për atë që në bot’ rrugët zbuloi –rrugët e gjëra ku popujt’ krijojnë. –Mendimi qiellit çan dhe fluturimmajat me bor’ dhe fushat i kalon.Pushim nuk do po ecën nat’ e ditë, padukur, roje afër të qëndron.-Njerëz shikon të krrusur, të menduar, heshtur si lumi në fushën e gjërë, në lotë lagur, si pylli nga shiu, -ecin e ndalin! Jasht’ një det i tërë! –Popull i madh, me ty ne pranë jemi! Me ty përshkojmë sallën zi-mbuluar!Prisin e gjallë – të heshtur shikoni,në pavdeksinë kurrorash rrethuar!-Ja! Oqean në dallgë popujt ngrihen!Pallatet madhshtore ishuj mbetën!Bashkuar zëmrat sot përkundin valët –në ‘to idet’ e tua mbollën jetën! – ……………………………………….

Kush vdekjen tënde mund t’a mendojë?Ne shihnim veprat që kurrë nuk vdesindhe para shkonim nga ti udhëhequrnë rrugën e lavdis që shekujt presin. –Kishim të drejtë që vdekjen s’e shihnim!Ne shohim jetën që me ty ndërtojmë,ne shohim botën, paqen, shohim diellin, me pamjen tënde ne shekujt ndriçojmë. -Ne shohim fusha betejash kreshnike,ne shohim veprat e gardës-mburojë,ne shohim jetën tënde si një këngëqë popull’ i përjetshëm do këndojë! –………………………………………..O shok i madh në gjunj do bëjm betiminpër rrugën tënde gjer në Panteon!Dhe ja! buçitj’ e madhe popujt ngriti avdia jote në shekuj kalon! – Gjëmojnë topat! Përzishëm gjëmojnë!Ne sot më gjunjë po bëjmë betimin.Po t’apim lamtumirën shoku Stalin –Nuk ndahemi e s’mbajm’ dot mallëngjimin. –Vështrimin hodha, monumentin pashë :Si at i dashur ti po na vështronje…Nga vështrimi m’u duk se ishje i gjallë, m’u duk sikur si at na ledhatonje. –Muzika bije shtruar, më të qarë!Po pse bije vallë? As un vet s’e di!E di, e di! – mendimi më troket,Stalini më nuk ësht! Më vjen çudi! –Shtrënguar radhët të kemi rrethuar, -me dashuri na sheh o at i mirë!Koha e ndarjes erdhi e nuk shtyhet –e rëndë qenka mal kjo lamtumirë! –Kur e mendoj se më nuk je në jetë me gjith sa më rrethon çuditem sot,nga dashurija vdekja s’më besohet,se je i madh pa vdekjen s’e qas dot! –…………………………………….
Shpërthen mbi detin me tërbim tufani,po në gji deti tufanin pushton,fortas përplasen e nga gjiri deldallga që përpjekjen vazhdon.Lindja dhe vdekja së bashku jetojnë,mbi vdekjen jeta fiton pambarim, në bij’ e nipër me ty do të jemi –gjithnjë të gjall’, të gatshëm, në luftim! – Shënime:Poema është marrë nga “Letërsia jonë”, nr. 3, muaji prill, 1953, faqe 45 – 48.Për herë të parë kjo poemë është botuar në gazetën “Zëri i popullit” më 7 mars 1953, dy ditë pas dhënies së lajmit të vdekjes së Stalinit. K. Trebeshina ishte i pari shkrimtar shqiptar që shkroi për vdekjen e Stalinit. Me admirim të thellë ai vëren se dhe udhëheqësit shqiptarë të kohës, Enveri dhe Mehmeti, qajnë për Stalinin.Trebeshina vdekjen e Stalinit e përjeton si tragjedi botërore dhe përforcon mitin e Prometeut dhe të atit, të ndryshuesit të botës (Ti perëndit’ nga Olimpi i rrëzove) dhe të Baba Stalinit, mite kryesore të propagandës komuniste. Stalini do të mbetet “at i gjallë në monument”, ai “si at na ledhatonte”. Fjalimi sekret i Hrushovit mbi krimet dhe mizoritë e përgjakshme të vrasjes së miliona njerëzve prej Stalinit, do të indinjonte gjithë botën. Në Shqipëri, përkundër, “ati i dashur Stalin” mbeti i gjallë në monument deri më 1990.Letërsia jonë, botim i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, ishte revistë e përmuajshme; më vonë ajo mori emrin Nëntori. Ky numër i revistës, (Letërsia jonë, prill 1953), një botim i posaçëm, i kushtohet tërësisht vdekjes së Stalinit. Aty gjen fjalimet funerale e përkujtimore mbi Stalinin, fjalime të udhëheqjes së lartë komuniste, si: fjala e Enver Hoxhës, e Molotovit, e Malenkovit, e Berias… përmban dhe poezi e prozë nga gjithë shkrimtarët e rëndësishëm shqiptarë të kohës, nga Dh. Shuteriqi, M.Gurakuqi, A. Varfi etj. Më vonë, këto dhe poezi të tjera mbi këtë temë do të botohen në një antologji për Stalinin. Poema e Trebeshinës ka 31 strofa katërshe, gjithësej 124 vargje 11-rrokëshe. Pika të heshtjes (………...) në formën e rreshtit përsëriten katër herë në trup të poemës; mbase ato shënojnë nëndarje të saj.Këto faqe të revistës Letërsia jonë, faqet 45-48, duken të zhubravitura nga përdorimi, nga që shumë lexues i kanë marrë nëpër duar. Në hapësirat bosh anash vargjeve mbi njërën fletë të revistës dikush ka vizatuar me dorë një zarf të vockël, më tej sheh dhe vijëza, e shkarravina të pakuptueshme; vargu 125 i poemës, (strofa 29) “nga dashurija vdekja s’më besohet”, është i nënvizuar po me stilograf, me bojë blu, mbase nga ndonjë lexues i kohës. Vjersha, siç po e japim këtu, i mbetet besnik botimit të revistës në fjalë, nuk e kemi prekur në asnjë shkronjë, as në shenjat e pikësimit a në shenja të tjera. Shmangiet nga norma në gjuhë dhe në pikësim janë të tekstit të botuar; lëkundjet drejtshkrimore, përdorimi i së njëjtës fjalë në trajta të ndryshme brenda vetë vjershës janë të autorit. Mendojmë, se këto mangësi shprehin gjendjen e atëhershme të shkrimit të gjuhës, nivelin gjuhësor të vetë autorit, pa përjashtuar dhe atë që shmangiet ndonjëherë duhen parë dhe si liri poetike: nga ajo që autori donte t’i mbetej besnik vargut 11-rrokësh. Gjatë këtij viti në këtë revistë Trebeshina ka dhe tri tekste të tjera : në njërin, lëvdon poetin “komunist, revolucionar” Majakovskin, në tjetrin, një prozator sovjetik dhe, i treti, sjell një vështrim kritik mbi letërsinë e letrarëve të rinj shqiptarë të kohës. Autori, në të kundërt me atë që pohon, ka shkruar letërsi “pornoburokratike”, po të përdorim një term të tij për realizmin socialist. Po ashtu, përkundër asaj që thotë, se i është kundërvënë letërsisë sovjetike, në shkrimet e kësaj reviste shohim se e ka lavdëruar letërsinë sovjetike të realizmit socialist.Poema më lart dhe tekstet e tjera të tij të viteve 50 mund të përdoren nga specialistët në filologji për të bërë ekspertizën tekstuale të Promemorjes së dyshuar. Siç kemi thënë, gjuha e kësaj “Promemorjeje” është shumë më e përpunuar se sa këto tekste.Tomas Elioti në esenë “Ndotja e poezisë” ka sjellë analizën e poezive të disa prej romantikëve më të shquar anglezë, të cilët e kanë ndotur ideologjikisht poezinë. Trebeshina, siç shihet më lart, e ka ndotur poezinë që në fillimet e krijimtarisë së tij. Por, si duket, këtë e ka harruar.Një lutje gati dymijëvjeçare, thotë: “na i fal fajet tona ashtu si edhe ne ua falim fajtorëve tanë”. Raporti këtu është i dyfishtë: jemi fajtorë, ndaj duhet të kërkojmë falje për veten tonë, pastaj të falim dhe ata që janë fajtorë ndaj nesh. Ky qëndrim shënon abecenë e moralitetit. Të pranosh që je fajtor, të kërkosh ndjesë dhe të falësh. Me poemën “Stalinit” Trebeshina është kryekëput i ndotur. E botoi poemën menjëherë pas vdekjes së Stalinit. Nxitoi të dilte para gjithë të tjerëve. Kur vetë ka shkruar me kaq zell poezi të tilla, a duhet të kërkojë ndjesë? 2. Vrit ose do të të vrasin(Tekst nga Nuri Dragoi)Sikur të mos i mjaftonin të gjitha këto peripeci, kur u kthye nga fshati Belinë, pranë njësitit atë e priste një ballafaqim tragjik, ku mësoi se akti i faljes nuk duhet të aplikohet kurrë për rebelët dhe tradhtarët, të cilët gjithmonë janë të prirur të përfitojnë nga fisnikëria e tjetrit. Me këta njerëz mësoi postulatin e njohur: “Vrit ose do të të vrasin”. Si edhe thënien e ebrenjve “Atë që nuk e lë të vdesë, ai nuk të lë të rrosh”.Ishte pikërisht njëri prej shokëve të njësitit, i cili kishte nisur të shfaqte shenja të thekssuara të bajraktarizmit individual duke shpërfillur detyrimet që buronin nga betimi luftarak. Ky rebel kishte kohë që refuzonte çdo detyrë që i ngarkonte njësiti si edhe të gjitha detyrimet që buronin nga përgjegjësia e e ikuadrimit në radhët partizane. Kur mbërriti Kasëmi, ai pa se po zhvillohej një debat i madh mbi të rebeluarin, i cili nuk bindej të dëgjonte, madje kundërshtonte me nota të rënda fyese.Unë nuk pyes më asnjerin prej jush dhe kini kujdes se do t’ju vras të gjithëve ndonjë ditë, u bërtiste ai shokëve të njësitit.Dhe ndofta për atë çast, kaq i mjaftonte Kasëmit për ta kuptuar se gjërat kishin shkuar tepër larg. Plasaritja e marrëdhënieve të tyre nuk mund të ndreqej më. Dhe kur shokët e njësitit i kërkuan ndihmë Kasëmit, ai po kafshonte gishtërinjtë duke e përmbajtur disi nervozizmin, për të mos e shfaqur të plotë atë. Sepse tjetri bënte dikur pjesë edhe në rrethin e mqve të tij. Megjithatë, Kasëmi shqiptoi fjalët:“Nëse rebeli do të vazhdojë të refuzojë zbatimin e urdhrave, atëhere do ta vras si një lepur”.Por dukej se ky kërcënim publik nuk ndikoi shumë tek i pabinduri, sepse ai vazhdoi edhe më tej të lëshonte ultimatume dhe të ngjallte panik midis shokëve duke u bërë kërcënime për vrasje. Për këtë arsye shokët vendosën t’i bëjnë gjyqin special ushtarak. Gjyqi ishte i shkurtër dhe nuk kishte kaluar as gjysmë ore nga fillimi i tij, kur u dha vendimi: Të dënohet me vdekje!Megjithëse rebeli kishte disa lidhje familiare me krerët e shtabit të përgjithshëm, përsëri gjyqi nuk e ktheu vendimin e pushkatimit. Madje për këtë u ngarkuan dhe dy nga shokët e grupit, të cilët ishin Luto Sadiku dhe Gramoz Kaloshnja. Por rebeli nuk donte t’ia dinte për ndëshkimin. Ai, madje nuk besonte se ky vendim do të ekzekutohej dhe iu drejtua Kasëmit:- Ti i ke fishekët e lagur, ndërsa këta të tjerët janë të gjithë burracakë.1)Më vonë rebeli kërkoi të ikte drejt qytetit, dhe për këtë arsye, ose për faktin se rebelimi i tij i kishte kaluar caqet e durimit, shokët e njësitit ngarkuan Kasëmin që ta pushkatonte. Dhe Kasëmi mori menjëherë detyrën, duke menduar për një çast se sa e vështirë është të qëllosh mbi një njeri, i cili deri dje konsiderohej shoku yt i barrikadës. Por, sidoqoftë, ligjet e luftës ndëshkojnë menjëherë dezertorët dhe ata që kthehen kundër idealit të përbashkët. Sepse rebelimi i tyre mund të degjenerojë në akte dhune kundër vizionit çlirimtar. Megjithatë, në ato momente kur Kasëmi po shoqëronte “të pabindurin”, tek ai u përshfaq ideja për ta falur atë dhe aty për aty mendoi ta linte të ikte përtej kënetës për të shpëtuar kokën. Sepse në atë çast sensibiliteti i poetit mundi vendosmërinë e luftëtarit dhe Kasëmi ishte gati t’ia thoshte këtë gjë, ia tha pak a shumë, kur papritur ndodhi ajo që nuk mund të përfytyrohej. Ose ndodhi ajo pabesi, që dikush tjetër mund ta parashikonte, por çiltërsia e Kasëmit jo. Papritur rebeli i vuri Kasëmit grykën e pushkës te kolona vertebrale duke e kërcënuar:- Unë tani do të të vras.E gjithë kjo ngjarje e shpejtë e befasoi poetin, por mjaftuan vetëm dy minuta që ai të bindej se për kundërshtarin nuk duhej pasur kurrë mëshirë dhe se në luftë ekziston formula “vrit ose do të të vrasin”. Dhe në atë çast Kasëmit iu kujtua fabula, kur një fshatar kishte dashur të shpëtonte gjarpërin, i cili më vonë e kishte helmuar atë. Sepse për gjarpërin nuk duhej ushqyer asnjë ndjenjë mëshire apo vrasje ndërgjegjeje. Gjarpëri duhej vrarë përpara se ai të lëshonte helmin. Kur rebeli e urdhëroi të shkonte drejt kënetës, Kasëmi e kuptoi se ai kishte bërë plan që ta vriste atë pa asnjë shenjë mirënjohjeje për aktin e faljes që i kishte bërë luftëtari i ri. “Atë që nuk e lë të vdesë, ai nuk të lë të rrosh”, thonë hebrenjtë.Në rrethanat e reja o duhej të pranonte të vritej si kafshë e egër nga një bandit që e kuptonte luftën si një mundësi për të realizuar hakmarrjen personale, ose duhej ta vriste tjetrin, duke zbatuar kështu dhe vendimin partizan… Kasëmi në kujtimet e tij shkruan:“E kuptova që ai mendonte të më vriste në anë të kënetës dhe shkova përpara, duke e ndjerë në shpinë tytën e pushkës së tij. E lamë pyllin dhe thirrëm lundërtarin, që erdhi menjëherë. Ai, rebeli, ishte një ujk i vjetër, por unë isha ustai i tij. I gëzuar, duke parë nga këneta, ai e humbi vigjilencën dhe, sa të hapësh e të mbyllësh sytë, unë u ktheva dhe e qëllova në mes të ballit!... Në moment e çarmatosa, pastaj e flaka të vdekur në tokë.- Varrose atë! – i thashë prerë lundërtarit dhe shkova në fshat. Në rrugë takova Luton dhe Gramozin.- Ku është?- Është atje, i vrarë!...”Një lloj ndëshkimi e shoqëroi këtë histori edhe pas çlirimit, kur drejtuesit e Byrosë Politike e rehabilituan rebelin duke e cilësuar pushkatimin e tij si një gabim të gjyqit special të luftës.(N. Dragoi, Dosja Trebeshina…, Naim Frashëri, Tiranë, 2006, fq. 80-83)1) Pse i ka fishekët të lagur? Sipas të dhënave të mia, deri tani jo plotësisht të afirmuara, “rebeli” në fjalë, Sulejman Xhelili nga fshati Dukat i Vlorës, ka akuzuar udhëheqjen e njësitit dhe vetë Kasëmin, se kanë përvetësuar florinjtë që patriotët i kishin dhënë si ndihmë për partizanët.__________________Getting ready for the BIG day...

[javan]

Fiori
14-05-2008, 12:03 #6
Fiori
Administratore
Anëtarësuar: 27-03-2002Vendndodhja: USA
Postime: 2,651

Kreu IV
Dokumente dhe letra
Shteti dhe Trebeshina në vitet ‘50-‘70
Biografët dhe heroi i tyre

Biografët-kushërinj të Trebeshinës ngulmojnë në atë që ai ka qenë hero në luftë. Madje hero dhe nën diktaturë. Ata sjellin dhe vargun e Volterit (!) “Rron ai rron atje në male”. Ky varg, edhe pse na duket sikur është i bullgarit Kristo Botev, jo i Volterit, po e pranojmë ashtu siç e thonë biografët, se kur flitet për një hero, ai patjetër duhet të jetë i gjallë e ndër të gjallët dhe në një lartësi me malet.Se si ka qenë në të vërtetë ky hero, atë më mirë se kushdo tjetër e thonë letrat që ka shkruar me dorën e tij, kur është ndeshur me diktaturën. Dhe letrat do t’i paraqesim më poshtë. Këtu po sjellim ndonjë mendim pak më të ndryshëm nga ai i biografëve për heroin.Ne nuk mendojmë se Kasëmi nuk ka qenë fare-fare hero në luftë. E pranojmë që ka luftuar... dhe shumë. Ne, siç e thotë vetë, e kemi mbajtur shënim edhe atë tjetrën, atë që ndonjërin nga shokët e rebeluar ai e ka vrarë me dorën e tij, dhe që ndoca të tjerë i ka vënë në grykën e pushkës, por i kanë shpëtuar ndërhyrjet e shefave më të lartë, se sa heroi i biografëve tanë.Si rregull, heronjtë e tipit që na e përshkruajnë biografët tanë, janë xhahilë me ata poshtë vetes dhe servilë me ata sipër tyre. Nuk e dimë sa është tipike kjo për heroin në fjalë. Fakt është se heroi ynë në vitet ’60, u përulet dhe u bëhet baltë atyre që ka përsipër. Letrat ua nis njëra pas tjetrës shefave, komandantit, partisë. Janë një dyzinë me letra të tilla. Të gjitha i ka shkruar heroi ynë. Janë dhe të ruajtura në Arkiv. Arkivi, në se mund të themi kështu, nuk ka ndonjë faj që i ka ruajtur letra të tilla. (Shih dhe faksimilet, faqe ).Një hero i poshtëruar (jo ai heroi-mal i biografëve tanë), kur e sheh veten pisk, ka tri rrugë përpara vetes: o të marrë armën dhe të qëllojë mbi ata që e poshtërojnë, o ta kthejë armën nga vetja, o shtrëngon dhëmbët dhe e duron burrërisht fatin e keq që i ra mbi kokë. Ka edhe një rrugë tjetër: të përulet e të kërkojë falje prej atyre që e mundojnë. Heroi i biografëve tanë ka zgjedhur këtë rrugën e fundit. Në vend të armës, ai ka marrë penën dhe ka kërkuar mëshirë. Këtë që ka bërë ai atëherë, ne sot mund të mos kemi të drejtë ta diskutojmë. E ka bërë dhe aq. Mund të mos e kishte bërë, por ja që jeta është gjë e madhe... jeta është jetë, heroizmat janë heroizma. Dikush mund të bëjë pyetjet: Po ai ishte një hero(?). Po, kur përulen heronjtë, ç’mbetet për të tjerët? Mund t’iu themi: po, mbase ka qenë hero, por hero vetëm në luftë, dhe kjo... kjo s’është pak. Iu themi dhe atë tjetrën: heronjtë e luftës jo domosdo janë të tillë edhe në paqe. Madje në paqe disa katandisen si karikatura të këqija të asaj që ishin në luftë.Shkurt, heroi ynë zgjodhi jetën, para heroizmave dhe për ne mirë ka bërë.Biografët-kushërinj mandej i referohen Stendalit për atë që Trebeshina është egotist, jo egoist. Domethënë është një egoist i zbutur, i ëmbël. Po të donin mund të shkonin dhe më tej me Stendalin. Diku ai thotë se vulgariteti është krim. Krimineli me pushkë vret një njeri a një dyzinë njerëzish, vulgariteti vret mijëra e miliona. Per shembull, vulgariteti ideologjik i komunistëve vrau gati një kontinent të tërë për 40 e ca vjet.Sa vjet burg ka bërë TrebeshinaBiografët – kushërinj shkruajnë për një jetë të tërë të Trebeshinës nëpër burgje. Një metaforë, një hiperbolë. Po e lëmë mënjanë këtë zbukurim stilistik: sa vjet burg ka bërë Trebeshina? Kudo për Kasëm Trebeshinën thuhet se ka bërë 17 vjet burg. I ka bërë vërtet? Siç del fare qartë nga dokumentet më poshtë, deri më 1981 ai ka bërë 11 muaj burg dhe dy vjet e ca muaj internim.Më 1945 ai ka dalë nga burgu pas 11 muajsh. I janë falur të gjitha dhe partia është treguar e butë me të. Në vitet 1955 – 1962, nuk bën asnjë punë. Kasëmi shpesh e braktiste punën. Megjithëse organizatat e Frontit e dinin që nuk punonte, nuk ndërmerrnin gjë kundër tij. Partia që i përndiqte “parazitët”, ata që nuk e donin punën, nuk përdori ndaj tij asnjë lloj trysnie për ta detyruar të punojë. Dhe ishte koha kur bejlerët, “borgjezët”, intelektualët e padëshiruar madje edhe fëmijët e vegjël të tyre, u detyruan të hapin kanale, të thajnë moçale nëpër gjithë Shqipërinë. Po K. Trebeshina ishte ndryshe.Një sjellje e tillë kompromentuese, “kokë më vete”, e Trebeshinës, sidomos në opinion, çoi në marrjen e një mase administrative. Më 18 maj 1962 komisioni i internim - dëbimeve e dënoi atë me 5 vjet internim. Nga kjo kohë fillon një letërkëmbim intensiv i Trebeshinës me udhëheqjen e lartë të PPSH-së. Manush Myftiu dhe njerëz të kupolës së Sigurimit i japin të drejtë Trebeshinës në ankimet e tij. Çuditërisht, letrave të tij iu kushtohej vëmendje e posaçme në aparatin e KQ të PPSH-së, vëmendje deri dhe nga autoriteti më i lartë i vendit në atë kohë.Internimin nuk e bëri të plotë. Ai asnjëherë nuk ka bërë dënime të plota. Nga Zvërneci e çojnë në një rreth që nuk përdorej aq shumë për internime, në Gramsh. Me këto lëshime, këtij Trebeshine që e quante veten vazhdues të “traditave perëndimore”, nën regjimin më të egër të Lindjes, i kushtohej një kujdes me të vërtetë i veçantë për kohën. Apo jo?Luftëtarë, të dështuar në paqeLetrat e Trebeshinës janë një logori e vërtetë. Pse qan dhe ankohet kaq shumë Trebeshina më 1962-63? Fundja, në Gramsh është. Mësues është. Sejfulla Malëshovën e kishin degdisur në një magazinë të pistë ku shiste patkonj, kapistra dhe samarë për kuaj e gomarë. Vetëm Trebeshinës po i ndodhte një fat i tillë? Sa heronj si Trebeshina ishin vrarë e internuar më 1948? Sa të tjerë e kishin pësuar pas Konferencës së Partisë së Tiranës më 1956? Edhe Bedri Spahiu kish zënë burgun. Biografët e Trebeshnës na e paraqesin gjëndjen sikur hero na paska qenë vetëm Trebeshina.Trebeshina veç që ndihet i poshtëruar, është i trembur aq keq më 1962. Ai, luftëtari i çartur, i plagosuri tri herë, tashmë është një i trembur për vdekje. Ankohet dhe jargavitet në letra. Kuptohet, atë po e nëpërkëmbnin kot dhe po e nëpërkëmbnin pa mëshirë. Dhe ai kërkonte mëshirë. Po a ekzistonte mëshira, humaniteti në atë kohë, kohë që e kishte të shpallur me të madhe se ligjin e bënte pushka, gryka e pushkës? Humaniteti komunist ishte vrasës. Vrasës për hiç gjë. Po t’ua thoshte truri se je armik, komunistët të vrisnin. Vetë Kasëmi i kishte vrarë me dorën e tij “rebelët” në luftë. Kishte vrarë dhe më pas. Tashmë ky “hero” i luftës është një dështak dhe i zgërlaqur në paqe. I ndodhte kështu nga që i dhimbsej vetja apo se kishte dështuar projekti i tij për botën, se kishte dështuar ideali i tij? Heronjtë si Trebeshina kujtonin se me ardhjen e tyre në pushtet, bota po fillonte nga e para. Botë e re, njeri i ri, regjim i ri... Në emër të këtyre ata grabitën shtëpitë e pasuritë e “ borgjezëve”. Pastaj disa nga ata i shfarosën, disa i rrasën në burgje. Deri gratë dhe kalamajtë e tyre të mitur i nxorën nga shtëpitë, i flakën rrugëve. U hodhën në erë edhe varret, u vunë minat në memorialet familjare. Ishte koha e ndërrimit të gjakut, e kultit të gjakut të ri, e gjakut të partisë. Koha e vrasjes së gjakut të vjetër, e vrasjes së alternativës. Trebeshina kishte kontributin e tij të gjakut. Ndaj në letra ia kujton komandantit kohën kur ka qenë i tillë, kur ka derdhur gjak armiku.Me politikën, derdhja e gjakut (lexo: lufta e klasave) e forcon partinë, “heronjtë” me yll në ballë që erdhën nga lufta, pasi shijuan në masakra derdhjen e gjakut të armiqve ideologjikë, u kthyen dhe vranë kë mundën, u zhyen dhe në banjën e gjakut të tyre. Partia u shpall më e rëndësishme se njeriu. Para saj hi e pluhur le të bëhej njeriu, njerëzimi, Shqipëria. Paqja që vret jo armikun, por që vret cilindo që për ideologji a për politikë shpallet armik, ishte tragjedia më e madhe e atij brezi luftëtarësh. Ata vranë veten në paqe.Kasëm Trebeshina ishte një ndër viktimat e kësaj filozofie dhe praktike terroriste. Por, kur nga një terrorist komunist e pa veten në anën tjetër, në anën e armiqve, Trebeshina vuri maskën e njeriut që nuk e mohon sistemin, partinë, autoritetin. Pranonte se kishte bërë gabime, por nuk e pranonte se ishte armik. Ishin vitet ’60. Partia ende nuk ishte kthyer nga derdhja rëndshëm e gjakut brenda vetes. Kjo maskë prej të përvuajturi, kjo katandisje për të ardhur keq e një heroi, frika derisa t’i lëpinte duart Enver Hoxhës, Trebeshinës i dolën për mbarë. Atë e mëshiruan. Kjo situatë mbase e shpëtoi atëherë atë. Por edhe diçka tjetër... Mbase, nën tavolinë, në bisedat me gjeneralët e mëdhenj të sigurimit që shkonin dhe e takonin në vendet e internimit, ai ka pranuar që të bëjë edhe shërbime të tjera për partinë. Shërbime të fshehta. Mbase. Kush e di? Për të ilustruar sa thamë deri tani, më poshtë po japim disa nga letrat e tij të viteve ‘60.Letrat e Trebeshinës drejtuar udhëheqjesLetra e 8 tetorit 1963 “Shokut Enver HoxhaSekretar i Parë i KQ të PPSH-së.Duke qenë se vuajtjet e mia kanë mbërritur gjatë 2 vjetëve të fundit pikën e tyre më të lartë, po u drejtohem sa më poshtë:Pas tentativave për të më kuruar me forcë, pas 40 ditësh grevë urie dhe pas 3 muajsh burg, m’u hoq masa e internimit të izoluar duke m’u kthyer në një masë internimi si mësonjës në Gramsh. Më 30 shtator 1963, një funksionar i MPB më njoftoi se për këtë ishte marrë një vendim që nuk mund të kthehej prapë, prandaj unë duhej që patjetër të shkonja “gjashtë muaj dhe më pakë” atje ku më urdhëronin. Kjo shkuarje (gjithnjë sipas tij) ishte një “urë e domosdoshme” shkaktuar nga greva e urisë dhe për opinionin publik.Kjo gjë është e padrejtë se kundër meje është marrë një masë, pasi kundërshtova një internim të mëparshëm. Me këtë rast dua të them dy fjalë për internimin tim në ishullin e Zvërnecit.Gjatë gjithë kohës që kam qenë në parti, nuk kam shfaqur shenja intriganti, karrieristi ose fraksionisti. As edhe më vonë nuk jam fshehur para Partisë ose organeve shtetërore. Opozicioni im ka qenë i shkaktuar tërësisht nga aktiviteti letrar dhe nga pakënaqësitë që lindnin prej tij. Në lëmin e letërsisë kam punuar me vetëmohim, duke kujtuar se i bënja një shërbim të mirë shoqërisë. Shoqëria ka ngulur këmbë vazhdimisht se aktiviteti im letrar nuk duhej dhe unë me anën e kësaj letre, sjell në dijeninë tuaj, se këtej e tutje heq dorë nga ky aktivitet.Tashti po kthehem te masa e internimit tim në Gramsh. Për të treguar edhe një herë bindjen time para autoriteteve shtetërore, po shkonj atje ku më kanë caktuar (ashtu siç shkova më 7 qershor 1963 në ishullin e Zvërnecit). Por nga ana tjetër pasi të vejë në vend vendimi i marrë kundër një njeriu që ka mbajtur vazhdimisht një qëndrim të qartë si qytetar i bindur për të zbatuar politikën e Partisë dhe të Qeverrisë, kundër një njeriu që nuk ka kryer asnjë krim, lutem të më hiqet sa më parë ky persekutim i fundit politik dhe të kthehem në Tiranë për të bërë një punë në dobi të familjes sime dhe të atdheut.Mbetem me shpresën e ndërhyrjes suaj, për të evituar ndonjë fatkeqësi personit tim dhe familjes time.Tiranë 8 tetor 1963 Me respekt Kasëm Trebeshina”Bashkëshortja: Kasëmi “nuk është armik dhe as kundërshtar i pushtetit tonë”Letra e gruas së Kasëm Trebeshinës drejtuar Enver Hoxhës më 22 tetor 1963 “E nënshkruara Zydije Trebeshina, parashtroj lutjen sa më poshtëurri im, Kasëm Trebeshina, për afro një vit e gjysëm ka qenë internuar dhe tani është dërguar me privim lirie në Gramsh, ku jep disa orë mësimi në shkollën 11 vjeçare atje.Kohët e fundit, gjendja e tij shëndetësore është keqësuar shumë dhe vetmia e jeta larg familjes po e shkatërron edhe më tepër.Unë si bashkëshorte e tij kam besim, duke e mbështetur këtë edhe në bisedimet me të, se ai nuk është armik dhe as kundërshtar i pushtetit tonë. Partia e njeh biografinë e tij, luftën dhe përpjekjet për çlirimin e atdheut.Sigurisht, im shoq mund të ketë pasur disa divergjenca lidhur me shkrimet e tij me njerëz të ndryshëm dhe kjo krijuar dyshime në organet përkatëse, por unë jam e bindur se ay siç e fakton edhe vetë, ka qenë dhe do të mbetet besnik ndaj pushtetit tonë.Një pjesë e dënimit ay e vuajti. Ju lutem që të paktën tashti që është në gjendje të keqe shëndetësore, të kthehet në gjirin e familjes dhe të bëjë një punë çfarëdo në dobi të atdheut dhe të familjes.Mbetem me shpresë se lutje ime do të merret në konsideratë”.Sekretari personal i Enver Hoxhës, Haxhi Kroi, interesohet për Trebeshinën. Ai u shkruan kështu shokëve të partisë në Gramsh:“Kasëm Trebeshina i internuar në rrethin tuaj, me anë të një letre që i drejton shokut Enver, kërkon t’i hiqet masa e internimit dhe të kthehej në Tiranë.Të njoftohet i sipërmenduri nga shoku Emin Shuli që e di çështjen, se kërkesa e tij u studiua dhe rezulton se masa e internimit është e drejtë për arsye të fajeve dhe gabimeve të rënda që ka bërë, për të cilat është dënuar me burg nga organet e drejtësisë. Ai përpara ka shprehur pikëpamjet e tij reaksionare në vjershat e pjesët e tij letrare, duke përbuzur atdheun e vet ai pat kërkuar të lejohej të shkonte në Zvicër, gjoja si vend neutral, por që dihet se është vend kapitalist, ka dorëzuar dokumentin e partisë pasi nuk ka dashur të jetë anëtar partie, etj, dhe këto faje akoma nuk po i kupton si duhet, nuk i dënon duke i justifikuar se nuk ka çështje e pretendime politike.Heqja e masës së internimit është e lidhur e varet direkt nga qëndrimi i tij, nga njohja e fajeve që ka bërë dhe nga përpjekjet që do të bëjë për të kryer sa më mirë punën që i është ngarkuar. Shoku Rita Marko porosit që t’i hiqet dhënia e mësimit të letërsisë dhe të caktohet për të dhënë lëndë të tjera që mund t’i bëjë. Kjo të mos i thuhet atij, por të merren menjëherë masa në këtë drejtim”.Informacioni i 14 nëntorit 1963 drejtuar KQ të PPSH-së për çështjen e Trebeshinës nga Vangjelo Sotiriadhi. V. Sotiriadhi ishte përgjegjëse për letrat nga populli në KQ të PPSH.“Sipas porosisë së shokut Rita Marko, shkova në Gramsh dhe së bashku me shokun Emin Shuli – sekretar i dytë i Komitetit të Partisë, takuam Kasëm Trebeshinën. Nga bisedimi me të rezultoiasëm Trebeshina nuk e konsideron të drejtë internimin e tij në Gramsh duke pretenduar se nuk ka gjë politike dhe u mundua ta justifikojë duke thënë se nuk ka qenë kundër vijës së partisë për këtë nuk është çfaqur asnjëherë dhe nuk ka pikëpamje apo plaftormë tjetër nga ajo e partisë. Si fakt tregoi se në vitin 1956 kur u zhvillua konferenca e Tiranës e më vonë kur u bë kundërrevolucioni në Hungari, ai ka mbajtur një qëndrim të mirë dhe në këtë kohë i ka drejtuar një letër shokut Mehmet Shehu me të cilën si qytetar i Republikës Popullore të Shqipërisë solidarizohej me qëndrimin që mbante partia. Tha që kur ka dalë nga burgu nuk është shoqëruar me asnjë njeri por ka bërë jetë shumë të kufizuar duke ndenjur në shtëpi me përjashtim të ndeshjeve sportive që ka frekuentuar vazhdimisht. Theksoi disa herë se pakënaqësitë i ka pasur për çështjet letrare dhe për çështjet politike nuk ka pasur asnjë pretendim. Në fillim tha se ka qenë shkrimtar, poet realist, por me kalimin e kohës u bë idealist. Me qenë se si anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve, nuk iu botuar asgjë, e kërkoi këtë çështje personale në mënyrë shumë të nxituar derisa arriti të dorëzojë teserën e partisë. Dorëzimin e dokumentit të partisë e konsideron një çështje personale, si veprim shumë të nxituar dhe të bërë nga ana e tij nga gjaknxehtësia e mendjemadhësia. Prodhimet letrare që ka pasur tha se i dogji të gjitha sa gjeti shtëpi dhe këtej e tutje nuk do të merret më.Përsa i takon vendbanimit disa herë e përsëriti se nuk i jepte rëndësi, veç t’i hiqet masa e internimit, e cila tregon se mbahet si njeri që tregon rrezikshmëri gjë që nuk i përgjigjet realitetit. Më në fund, tha se do t’i pëlqente të shkonte në Maminas të Shijakut atje ku ka shkuar edhe Mehmet Myftiu. Por nga bisedimi u kuptuar se po t’i hiqet masa e internimit mund të banojë në Tiranë se këtu ka familjen, gruan dhe fëmijët. Sipas porosisë së shokut Rita, unë i thashë për rrethet ku mund të dërgohet dhe veçanërisht në Tiranë i thashë se nuk ka mundësi.Për qëndrimin e tij në Gramsh nga bisedimi që bëmë me zv/shefin e degës së Punëve të Brendshme dhe me nëndrejtorin e shkollës 11 vjeçare, rezultoi se nuk ka ndonjë gjë. Drejtori i shkollës ka shkuar dy herë për kontroll në orë të mësimit dhe ka konstatuar se mësimin e jep sipas librit. Banon në një dhomë së bashku me drejtorin e nëndrejtorin e shkollës dhe me një arsimtar tjetër. Jep letërsi në shkollën 11 vjeçare dhe për këtë çfaqi mendimin se nuk i pëlqen të japë letërsi, pasi nuk dëshiron të merret me këtë punë e se do të ishte më mirë të japë histori. Shoku Emin tha, kur u largua Kasëmi, se këtë çështje e kishin parë që kur vajti në Gramsh, por nuk kishin mundur ta zgjidhnin për arsye se arsimtari që jep histori jep edhe rusisht e po t’i hiqnin historinë, punë tjetër nuk bënte dot e i mbeteshin shumë pak orë”.Letra e Kasëm Trebeshinës drejtuar udhëheqjes ku thotë: “E di Partia ç’kam bërë deri më 1947. Hetuesi i Sigurimit të Shtetit më 1963: Kasëm, ti je shoku ynë.Më 14 dhjetor 1963 i ka drejtuar një letër Komitetit Qendror të PPSH-së, Kasëm Trebeshina, i kujton Partisë se ajo e di mirë se ç’ka bërë ai deri në vitin 1947. I kujton kohën kur ka shërbyer aktivisht në organet e Sigurimit të Shtetit. Kjo letër i është sugjeruar nga zyrtarët vendorë. Më 4 dhjetor 1963, e kishte thirrur në zyrën e tij, në Komitetin e Partisë për Rrethin e Gramshit, sekretari i parë i këtij rrethi, e, ndër të tjera e kishte këshilluar t’i drejtohej Komiteti Qendror për të kërkuar zgjidhjen e punës së tij. Duke e ndarë letrën e tij në 9 pjesë, në pikën e parë, Trebeshina shkruan: “1-Aktiviteti im gjer më 1947 dihet nga ai komitet, prandaj nuk po e prek”.Po japim fragmentet më poshtë:“3- Pasi humba të ardhmen time si ushtarak, u mundova të gjenj një rrugë tjetër në jetë dhe zgjodha pasi u rropata pak (duke bërë edhe gabime të dëmshme, psh lënia e shkollës) letërsinë. Këtë e zgjodha sepse kur isha i vogël kisha bërë gjëra të ndryshme. Që nga 1948 – 1952 shkrova disa vepra me përmbajtje të shëndoshë socialiste si “Reforma” (1948), “Mbeturinat” (1949), “Të rinj të kohës sonë” (1949). Dy të parat pjesë teatrale dhe e treta roman. Në mënyrë të pakuptueshme për mua, u luftova dhe nuk pata asnjë përkrahje, përkundrazi më trajtuan me një mosbesim të theksuar dhe me ofeza të vazhdueshme (nga ana e shkrimtarëve të ndryshëm). Pasi kërkoi me këmbëngulje organizata e partisë e teatrit popullor, komiteti i partisë për Tiranën mori romanin tim “Të rinj të kohës sonë” dhe ia dha Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë për t’a parë. Në përfundim më 31 maj 1951 më thërritën në Komitetin e Partisë shoqja Fiqret Shehu më komunikoi opinionin e Lidhjes së Shkrimtarëve (opinion i shfaqur nëpërmjet ish-kryetarit të Lidhjes, shokut Shefqet Musaraj): “Vepra është shumë e bukur, e shkruar sipas metodës së realizmit socialist dhe në të duket një analizë psikologjike e hollë prej mjeshtri. Gjuha është shumë e bukur, si ajo e Naimit”. Megjithatë edhe kjo vepër nuk e pa dritën e botimit. E pabotuar mbetet edhe sot e kësaj dite.4- I dëshpëruar nga sa më sipër, fillova të pi dhe të bëj një jetë të pahijshme, jetë që unë e dënoj pa rezerva dhe në është se nuk e zgjas më shumë, këtë e bëj se më vjen turp t’i kujtonj atë gjëra kur kam kaluar nga Don Kishoti tek sentimenti. Ishte në këtë kohë që ika nga Partia duke mos gjetur as kohën dhe as vendin për të zgjidhur punët e mia. Ai veprim si dhe veprimet e mëvonshme që më çuan gjer në burg, kanë qenë të pafalshme dhe të dënueshme. Megjithatë nuk duhen që të merren tepër seriozisht se vijnë era budallallëk dhe nga ana tjetër, unë nuk vë ndonjë vend tjetër mbi vendin tim, qoftë ky edhe Zvicra! Unë jam shqiptar me të gjitha të mirat e të ligat dhe këtu dua të vdes pranë njerëzve të mi. Pra veprimet e mia kanë qenë të nxituara, jo të arsyeshme dhe përbëjnë gabime të rënda. Si përfundim unë si anëtar partie, kam kryer veprime të dënueshme. Prandaj para Partisë, për këto veprime, nuk mund të dal i larë.5. Botimi i “Krujës së Çliruar” pas dëbimit nga partia ka qenë i pamjaftueshëm për dy arsye:a. Se vepra nuk ishte nga më të rëndësishmet.b. Se duhej të ishte bërë më parë që unë të mos mbetesha me kokë mënjanë para anëtarëve të tjerë të Lidhjes (më 2 prill 1953 u konsiderova si njeri që nuk mu kishte pasur puna të dukë – nga Dh. S. Shuteriqi dhe para opinionit publik. 6. Pasi kam dalë nga burgu jam munduar se mos gjej ndonjë rrugë afrimi dhe pajtimi me shoqërinë. Në këtë drejtim nuk kam gjetur rrugën më të shkurtër dhe më të mirë, po shkrova disa poema sipas metodës së realizmit socialist, si “Në katër stinët”, “Majë preshit”. Duket edhe me këto nuk kam ditur, i ndryshuar shpirtërisht të shkoj më tutje. Këtu duhet të përmend edhe këtë fakt: në mbledhjen e fundit të organizatës bazë të Lidhjes, unë pyeta: “A u duhen veprat e mia të realizmit socialist, apo t’i djeg?”. Shoku Manush Myftiu m’u përgjigj: “Mund t’i djegësh kur të dojë qejfi”. Kështu unë kur dola nga burgu i mblodha të gjitha dhe i dogja. Por për të dëshmuar për periudhën e parë timen, kanë mbetur disa vepra që nuk munda t’i gjej në kohën e djegies. Më në fund pas një peripecie të gjatë erdhi edhe botimi i fundit, ai i “Artanit dhe Mines”. Nuk dua të them asnjë fjalë për veprën, por vargje më të dobëta se kërkesa minimale artistike, aty nuk ka; prandaj ofeza që më bënë duke më paguar me 8 lekë (si folklor) gjysmën e veprës ishte e pavend..7. Më 1956, në mars, shoku Manush Myftiu më ka komunikuar se unë nuk kisha ndonjë faj, por gabime dhe sherre me shkrimtarët, gabime që rëndonin gjysëm për gjysëm mbi mua dhe mbi ata. Po atëherë më tha që të kërkoja vendin ku donja të punoja dhe kur unë e lashë në dorën e tij, më premtoi se do të më gjenin një vend të mirë, sipas mundësive dhe aftësive të mia. Ky premtim nuk u vu në jetë asnjëherë. Më vonë kur e pashë se nuk u bë gjë, kërkova disa herë me radhë që të kalonja si përkthyes, pasi puna në bibliotekë më dëmtonte rëndë shëndetin. Për këtë gjë m’u përgjigjen se nuk kishte vend, kur në të vërtetë pak më vonë u muar një njeri tjetër. Nuk mund të mos arrij në përfundimin se ai vend, nuk m’u dha vetëm e vetëm për të më mbajtur nën presion. Kjo gjë më ka habitur dhe dëshpëruar shumë, sa edhe tashti ndjehem shumë i prekur.8. Më 18 maj 1962 u internova. Gjatë vjetëve të fundit, unë kam qenë një njeri i izoluar, me lidhje fare të pakta me jetën, prandaj u çudita shumë kur më internuan, sidomos kur gjeneralët Nevzat Haznedari dhe Petrit Hakani së bashku me kolonel Filat Muçon më prekën në çështjen e revizionizmit dhe të Hrushçovit. Nuk e kam parë, nuk e shoh dhe nuk do ta shoh me vend që si rrjedhim i izolimit tim, të merret kjo masë e rëndë internimi. Unë protestova kundër kësaj dhe më 6 qershor 1963, kur mbahesha jashtë ligjit, erdhën shokët Nevzat Haznedari dhe Raqi Zavalani dhe më komunikuan se do të më lironin dhe më pyetën se në cilin qytet do të dëshironja të rrinja përkohësisht, sa të bindeshin për të më kthyer në Tiranë. U përgjigja se për mua kjo ishte e barabartë me vdekjen. Të nesërmen biseduam prapë me shokun Nevzat dhe unë i përsërita kërkesën time për të më vendosur në Tiranë, si mësues ose si përkthyer i inglishtes. Ai më tha se këto gjë do ta referonte më lart. Kjo bisedë vazhdoi po me shokët e lartpërmendur dhe më 11 shtator 1963 dhe më 13 shtator 1963 në spitalin e burgut Tiranë. Aty më komunikuan se do të shkonja në Gramsh, i lirë si mësonjës, më garantuan se nuk më hiqej pasaportizimi nga Tirana dhe se kur të kthesha do të më vendosnin si përkthyes në ndërmarrjen e botimeve. Sikurse u kam shkruar edhe në letra të tjera (udhëheqjes), nuk e kam pranuar këtë hedhje në Gramsh. Në bisedën që kemi më 30 shtator 1963 me shokun Raqi Zavalani, po në spitalin e burgut, më tha: “Ti je shoku ynë, po në nuk mund të të sjellim menjëherë në Tiranë. Puno gjashtë muaj në Gramsh dhe pastaj hajde këtu të të vendosim në ndërmarrjen e botimeve. Kjo shkuarje atje është e domosdoshme për opinionin publik” (korsivi është yni, S.B.)Po këtë gjë ia kishin komunikuar edhe familjes sime. Përfundimi i bisedës së 13 dhe 30 shtatorit 1963 qe ky: unë do të rrinja 10 ditë në Tiranë, pastaj do të nisesha në krye të detyrës, i lirë me pasaportizim në Tiranë dhe në fund të marsit do të vendosesha difinitivisht në NSHB Tiranë. Nga këto nuk u bë asgjë. Këtu më komunikuan se isha dënuar me 5 vjet internim.9. Më 12 shtator 1963 shoqja Vangjelo Sotiriadhi më komunikoi përgjigjen e letrave të mia udhëheqjes dhe më tha të vendosesha (me ose pa familje), në Elbasan, Rrogozhinë, Kavajë dhe Shijak. Kjo formë tjetër internimi nuk m’u duk e drejtë dhe u përgjigja se kërkonja të më hiqej çdo masë internimi, pasi nuk kam kryer asnjë krim politik, dhe pasi internimi ishte një masë shumë e madhe karshi një njeriu që ka bërë për 9 vjet një jetë të izoluar prej oshënari.Duke e përfunduar këtë letër, unë i lutem atij Komiteti Qendror që të më heqë çdo masë internimi, pasi gabimet e mia të rënda letrare që nuk arrijnë në një nivel teorik, nuk janë bërë me qëllime të caktuara. Nga ana tjetër unë heq dorë nga çdo aktivitet letrar dhe prej momentit të lirimit do të shikoj vetëm detyrat e mia familjare dhe detyrimet që kam karshi shtetit. Duke qenë shumë i sëmurë dhe në paaftësi pune, u lutem që për një periudhë prej të paktën gjysmë viti të mbetem pa asnjë angazhim në punë. Përveç kësaj unë jam gati që me t’u liruar të mbyllen për gjithnjë në shtëpinë time.Duke e mbyllur këtë letër, po ju lutem edhe njëherë që të ndërhyni për lirimin tim, duke pasur parasysh se me vendimit tuaj do të më shpëtoi nga një fatkeqësi.Mbetem me shpresën e përgjigjes suaj,Me respektKasëm TrebeshinaGramsh, 5 dhjetor 1963Letra e 19 dhjetorit 1963 e Kasëm TrebeshinësKomitetit Qendror të PPSH-sëPër të treguar respekt dhe bindje ndaj jush, ndërpreva grevën e urisë dhe u drejtova një letër më 5 dhjetor 1963. Në pritje të përgjigjes suaj, shpenzova për t’u ushqyer, të hollat që kisha. Pas datës 19 dhjetor 1963 jam i detyruar t’a pres përgjigjen tuaj pa ngrënë, pasi nuk kam më me se të ushqehem. U lutem t’i përgjigjeni letrës sime sa më parë duke urdhëruar lirimin tim nga çdo formë internimi.Me bindjen dhe me shpresën e përgjigje suaj,Mbetem me respektKasëm TrebeshinaGramsh 19 dhjetor 1963Trebeshina më 1954 apelon në Gjykatën e LartëVendimi i marrë nga Gjykata e Faktit të Qarkut Tiranë, me numër 67, datë 25.06.1954, nuk më duket i drejtë për këto arsye:Në veprën time nuk janë elememntet e agjitacionit dhe të propagandës, por ka vetëm shkelje të disiplinës së partisë… Kundër meje duhet zbatuar masa që shoku Stalin mori ndaj poetit Demjan (Bjedni)… Më tepër modesti! Ndiqni vijën marksiste-leniniste.Nuk kam kryer asnjë krim. I zemëruar nga qëndrimi i padrejtë i Lidhjes së Shkrimtarëve mund të kem bërë ndonjë gabim… Ka gjëra që muns të kenë dëmtuar partinë, por jo krim dhe armiqësi.Nuk jam udhëhequr nga dëshira për të bërë propagandë, nuk jam armik, por poet… Mund të dënohet ashpër artisti brenda meje, por jo unë si armik…(N Dragoi, Dosja Trebeshina, fq. 187, …)Kasëm Trebeshina grabiti bibliotekën e avokatit Abaz OmariE nderuara gazeta “55”!Marr shkas nga një shkrim të botuar në gazetën tuaj mbi zotin Kasëm Trebeshina, për të paraqitur një ngjarje të hidhur të vitit të mbrapshtë 1945.Zotëria i përmendur në vitin kur mbi vendin tonë po shtrihej zezona komuniste ka qenë kryetar i degës së punëve të brendshme të qytetit të Fierit.Dhe me pushtetin e pakufizuar që zotëronte plaçkiti shtëpinë e avokat Abaz Omarit, gjithë plaçkën dhe mbi te gjitha dhe bibliotekën e cila në atë kohë çmohej nga rrethet intelektuale si një nga më të kompletuarat dhe me cilësorja.Abaz Omari kishte kryer dy fakultete në Francë, një për drejtësi në Montpelie dhe një tjetër në Paris në Universitetin e Sorbonës.Në jetën politike të kohës ishte në krye të Partisë Social Demokrate bashkë me Skënder Muçon dhe me Musine Kokalarin, me të cilën dhe ishte farefisni.Gjithashtu nëna e tij ishte vajza e xhaxhait të Enver Hoxhës pra diktatori e kishte nip dhe kjo qe fatkeqësia e tij, pasi me një urdhër të këtij në kohën kur ishte kryeministër dënohet me vdekje në Berat dhe pushkatohet menjëherë. Familja e tij zotëron telegramin e dërguar nga Enver Hoxha që kërkon informacion për datën e pushkatimit. Nuk dihen rrethanat e ekzekutimit por pas çlirimit, dua të them pas vitit 1991, pas shumë kërkimesh të gjata kur ju gjet vendi i varrimit, skeleti i tij qe pa kokë. Diktatori urrejtjen e tij kundrejt këtij njeriu me një kulture fine e ka shprehur dhe ne librat e tij.Bibliotekën, Kasëm Trebeshina e kishte ndarë me vëllanë e tij Muzafer dhe nipin e tij Fatos ndërsa sot e zotëron të tërën.Që të pastrojë shpirtin më përpara se të hiqet si gjoja disident dhe trim i madh duhet t’ju ktheje trashëgimtarëve të të ndjerit bibliotekën dhe t’ju kërkojë falje pasi vijnë nga një fis fisnik shume i degjuar.Abas Omari ishte dhe kushëri me Bahri Omarin dhe veç asaj dhe mjaft i afërt me të.Letërshkruesi të ndjerin e kishte dajë pasi motra e tij qe martuar me Nexhat Peshkëpinë, një nga krerët e Ballit Kombëtar dhe kryeredaktori i gazetës “Shqiptari i Lirë” në Nju York.Kur emri i Kasëm Trebeshinës u përmend në gazetën “Shekulli” 6 muaj të shkuara, i dërgova kësaj të përditshme një letër të tillë dhe nuk mora përgjigje. Dhe është e kuptueshme për mentalitetin që ka stafi i kësaj.Kjo ngjarje na hidhëron dhe sot pas 60-vjetësh pasi ata që e kanë njohur e çmonin për kulturën e tij të gjerë dhe mbi të gjitha për karakterin e tij të butë shumë njerëzor.Dhe sa herë që përmenden emrat e Enver Hoxhës dhe Kasëm Trebeshinës vetëkuptohen ndjenjat tona.Për sa shkrova me lart, jam gati të përballohem me këdo që do të guxojë të me vejë në dyshim të vërtetën e kësaj ndodhie te kobshmeSinqerisht,Edmond Peshkopia.SIGURIMI DHE TREBESHINA Trebeshina ka qenë oficer themelues i Sigurimit. Shërbimi i Sigurimit në një vend diktatorial luan një rol shumë të rëndësishëm në jetëgjatësinë e klasës në fuqi. Njerëzit që hynin në këtë shërbim, mbeteshin përgjithmonë nën robërinë e tij, të lidhur në betim të pazgjidhur me të. Kush hynte në këtë qark, nuk dilte kurrë prej tij. Shërbimi gjithashtu kujdesej për njerëzit e tij, edhe kur ata e kishin pësuar për një arsye apo për një tjetër. Kasëm Trebeshina gjithmonë e ka pasur në krahun e tij këtë shërbim. Dhe në vitin 1981 shërbimi i Sigurimit, pavarësisht se nuk ia arritit, u kujdes që ushtari i tyre i vjetër, Trebeshina, të mos hynte në burg. Për ta shtjelluar më tej këtë ide, më poshtë po sjellim disa fakte dhe argumente. Së pari, po japim ekspertimin mjekësor, ekspertim që u bë me porosi të këtij shërbimi. Ekspertizat mjeko-ligjore për Kasëm Trebeshinën më 1981Drejtoria e Punëve të Brendshme e Tiranës ka dërguar për ekspertim psikiatriko – ligjor, Kasëm Hysen Trebeshinën. Në shënimin hyrës të ekspertizës thuhet se më 1953 Kasëmi ka braktisur punën dhe më 1954 është dënuar me 3 vjet heqje lirie nga të cilat ka bërë 11 muaj. Në 1962 është internuar me 5 vjet, por është falur dhe ka bërë 2.5 vjet.Në vitet 1965 dhe 1966 i janë gjetur dy testamente ku shprehte mendime se do të vetëvritej. Ka qëndruar vite të tëra pa punë, megjithëse një gjë e tillë i është ofruar prej pushtetit. Në krijimtarinë e tij ai ka shkruar për personazhe ireale si për mumje, për hije me nishan, etj.Ai është tip gjaknxehtë, është diktator e fanatik në familje dhe në shoqëri. Kjo vjen ngaqë kujton se të gjithë janë kundër tij.Ekipi i mjekëve me në krye Dr. Prof. Ylvi Vehbiun e diagnostikuan pasi e mbajtën atë një muaj nën vëzhgim spitalor. Ata mendonin se Kasëmi ishte “psikopat paranojak i dekompesuar dhe veprën penale e ka kryer nën ndikimin e ideve delirante”, “ nuk është i përgjegjshëm karshi ligjit për veprën penale që ka kryer” dhe për këtë të “dërgohej për mjekim të detyruar në spitalin neuropsikiatrik të Elbasanit”.Në dosjen hetimore të vitit 1981 gjendet dhe një ekspertizë e dytë, e nënshkruar nga një mjeke e vetme, nga A. Peti, e cila flet për psikopati të pacientit në fjalë, por e deklaron atë krejt të përgjegjshëm para ligjit.Trebeshina në hetuesi Ekspertimin mjekësor të vitit 1981 e përmend dhe kryehetuesi i kohës, D. Bengasi. Ai shton se, me gjithë këtë ekspertizë mjekësore, për Trebeshinën erdhi një urdhër nga lart që ai të burgosej. Sipas Bengasit, ka pasur dy urdhra. Njëri nga Feçor Shehu, titullar i Ministrisë së Brendshme, që Trebeshina të shpëtohej nga burgu me anën e ekspertëve mjeko-ligjorë dhe tjetri nga KQ i Partisë që Trebeshina të burgosej. Sigurimi u përpoq që ta shpëtonte Trebeshinën nga burgu, por nuk mundi. Përse? Më poshtë do të japim ndonjë ide për këtë. Tani po ndalemi në atë se si e trajtonin sigurimsat K. Trebeshinën në hetuesi.Bengasi jo një herë në libra, në intervista dhe në mbledhjet publike flet me admirim për trimëritë e Kasëmit në hetuesi. Sipas tij, Trebeshina me një kokëkrisje të pashoqe shante dhe para hetuesve udhëheqjen e lartë. Se sa false janë këto deklarime, mjafton të kthehesh pas në kohë. Hetuesia e asaj kohe kishte përpunuar metoda që të paraburgosurit të pranonin patjetër ato krime që dëshironte ajo. I kishin përpunuar deri në shkallën më të lartë këto metoda kriminale. Të tillë punë ka bërë Bengasi. I gjithë sistemi gjyqësor i kohës ishte ndërtuar mbi parimin e ndëshkimit me çdo kusht të të pandehurit, jo mbi parimin që atij t’i jepej drejtësi. Për vetë formimin e tyre, hetuesit e asaj kohe nuk mund ta toleronin një të burgosur që fyen udhëheqjen e lartë. Edhe sikur ndonjë hetues të ishte ndryshe ga të tjerët, nuk mund ta toleronte një rast të tillë, se rrezikonte kokën e vet. Hetuesit përgjonin të burgosurit, por përgjonin dhe njëri-tjetrin. Kështu që historitë me trimëri në birucat e hetuesisë janë trillime. Një gjë është e vërtetë. Hetuesit e asaj kohe me Trebeshinën janë sjellë ndryshe. Hetuesia e porositi ekspertizën mjekësore, që ta shpëtonte Kasëmin nga burgu. Pse të ketë ndodhur kështu me Trebeshinën? Trebeshina, Vangjel Lezho, Astrit Delvina...Ish-hetuesit na sjellin një situatë me kokë poshtë për gjoja trimëritë e Kasëmit në hetuesi edhe për një arsye tjetër: vetë Kasëmi nuk do të guxonte të ishte “trim”, se e dinte ç’e priste. Vangjel Lezho dhe shokët e tij më 1977 vetëm se shkruan një letër nga burgu kundër Enverit, u ekzekutuan. Edhe sot nuk u është gjetur varri.Mbase, duke mburrur Trebeshinën, Bengasi do të na dalë antikomunist për veten e tij. Të na thotë se i admironte armiqtë e Partisë, jo i ekzekutonte ata. Atëherë pse i shpikin trimëritë, heroizmat e Kasëmit sot? Se ishte Sigurims? Se e dinte që ishte midis shokësh e nën mbrojtjen e tyre?Po. Kjo lloj sjelljeje, këto rrahje gjoksi të Bengasit të sotëm, ngjajnë me ato përshëndetjet e nderimit të dy ushtarakëve, kur takojnë njëri-tjetrin. Dhe në këtë rast takohen dy breza sigurimsash. Nxënësi sigurims Bengasi jep komandën “për nder armë” ndaj ustait të vjetër sigurims Trebeshina. E vërteta është se Trebeshina asnjëherë nuk ka qenë i pathyeshëm. Letrat e tij drejtuar partisë, komandantit, kërkesat për apelim në gjykata, deri dhe apelimi i vitit 1981, dëshmojnë se ai me shkrim gjithmonë deklarohej si qytetar që nuk i kundërvihej ligjit, autoritetit. Trebeshina ka pranuar të poshtërohet, të jetë i përunjur. Nga halli është poshtëruar kësisoj, pra, le ta pranojë këtë edhe sot. Ka qenë një tjetër i burgosur, Astrit Delvina (1920-1990), autor i disa romaneve të botuara pas ’90-tës, që në hetuesi e shpallte hapur se ishte kundër politikës së partisë në letërsi dhe në arte, se ishte kundër realizmit socialist. Romanet e Astrit Delvinës sot janë nxjerrë nga dosjet arkivore të hetuesisë, ku kanë qenë në ruajtje si provë e akuzave kundër tij. Trebeshinës nuk i gjejmë ndonjë deklarim me shkrim të ngjashëm me ato të Astrit Delvinës. Kur nuk ka qenë i tillë, pse sigurimsat sot thurin balada trimërie për Trebeshinën?Trebeshina, S. Malëshova, Petro Markua...Një komunist, dhe me kontribute ndërkombëtare si i tillë, Sejfulla Malëshova, nuk e ka poshtëruar veten, siç ka bërë në letrat dhe në lutjet me shkrim Trebeshina. Malëshova e humbi luftën për pushtet për pikëpamjet e tij liberale dhe nuk u zvarrit. Nuk kërkoi që t’i falet internimi, as të kthehet në Tiranë me domosdo. Në poshtërimin e dikurshëm të vetes mbase do kërkuar agresiviteti i sotëm i Trebeshinës. S. Malëshova ishte idealist komunist gjer në rrënjë, jo një ish-terrorist si Trebeshina.Edhe një tjetër shkrimtar i majtë u burgos në ato vite, Petro Marko. Ai nuk ishte komunist. Një anarkisti Petro Markua do t’i ngjante më shumë. Pas burgut, Petro Markua, ish-luftëtari internacionalist i Spanjës, u rikthye në jetën letrare. Më pas atij iu ndaluan veprat. Iu hoq e drejta e botimit disa herë. Më e keqja: u prek në familje. Mbi djalin e tij ranë burgimi dhe torturimi me pasoja deri më sot. Kasëm Trebeshinës nuk iu prek familja. Fëmijtë e tij vazhdonin shkollën e lartë. Po të mos u prekej familja të burgosurve - shqiptarët janë shumë të ndjeshëm në këtë pikë - sot do të kishim një ballafaqim tjetër me komunizmin. Pse mbetej në lojë TrebeshinaSejfulla Malëshova jetoi si magazinier në Fier dhe vdiq në një barakë. Vendimi për të ishte marrë. Çështja Malëshova ishte arshivuar. Që kur u internua, ai doli nga loja njëherë dhe përgjithmonë. Me Trebeshinën ndryshon puna. Ka diçka që në mënyrë ciklike përsëritet dhe nuk mbyllet. Mbase ato pazaret e fshehta nën tavolinë vazhdonin ta mbanin atë në lojë. Shefat e mëdhenj të sigurimit shkonin dhe e takonin në burg dhe në internim. Porositnin ekspertiza mjekësore që ta shpëtonin nga burgu. Kjo pjesë e mbetur nën hije, pjesa e nëndheshme e jetës së tij, e cila sot për sot nuk lexohet dot, mbase e shpjegon më mirë Trebeshinën. Shpjegon atë që herë-herë ai bëhej trim e sfidonte. Dhe atë që më pas tërhiqej e përbaltej fare. Organet e dhunës me të silleshin mirë. Librat e tij “të gabuar”, librat mbi të cilat u hartuan ekspertizat që e çuan në burg më 1981, hetuesia ia ktheu në shtëpi. Nuk u ktheheshin në shtëpi librat Astrit Delvinës dhe të burgosurve të tjerë. Si duket, ai ende duhet të mbetej në lojë. Në lojën e Sigurimit. (Dhe ka një vendim gjyqi që dorëshkrimet e Trebeshinës më 1981 të asgjësoheshin).Po këtu mund të bëhet dhe pyetja tjetër. Kur e kishte kaq nën kujdes, kur e merr gati hapur në mbrojtje, pse Sigurimi nuk e shpëtoi dot nga burgu Trebeshinën më 1981? Pse edhe me ekspertimin mjekësor nuk ia arriti? Vitet 1981-1982 kanë qenë katastrofike për miqtë e mëdhenj të Trebeshinës. Disa nga kokat e mëdha të këtij shërbimi, disa nga veteranët e gardës së vjetër të cilës i përkiste dhe Trebeshina, ishin duke e kafshuar gjuhën. Hysni Kapua nuk ishte më. Mehmet Shehu do ta ndiqte pas atë në fund të vitit 1981. Mihallaq Ziçishti dhe Feçor Shehu një vit pas Trebeshinës ishin në qeli. Dera e kësaj qelie po i hapej dhe Kadri Hazbiut. Kështu ushtari i vjetër Kasëm me keqardhje po braktisej nga arma e tij e dashur, të cilën gjithmonë e kishte pasur në krah. Por prapë ai duhet të mbetej në lojë. Ishte një kartë rezervë. Atij përherë i ishin zgjatur fije që e mbanin në lojë. Ku e kanë fillin dhe fundin këto fije? Janë këputur ndonjëherë? Është ende në lidhje të tilla ai?Faksimile VIIAQSH, Fondi 14, AP. Kasëm Trebeshina, Letër Enver Hoxhës nga GramshiArkivi i KQ të Partisë. Kjo është një nga Letrat e Kasëm Trebeshinës për Enver Hoxhën. Letra e datës 8. 10. 1963 thekson lidhjet e Trebeshinës me funksionarët e Sigurimit dhe e garanton Udhëheqësin se është një qytetar i bindur.Faksimile VIIIAQSH, Fondi 14, AP. Letra të Trebeshinës për KQ të Partisë më 1963Arkivi i KQ të Partisë. Janë dy letra me shkrim dore të Trebeshinës për KQ të Partisë, njëra nga Vlora dhe tjetra nga Gramshi, me anën e të cilave kërkon t’i hiqet internimi.Faksimile IXAQSH, Fondi 14, AP. Informacion i Vangjelo Sotiriadhit mbi Trebeshinën më 1963Arkivi i KQ të Partisë. Drejtorja e Letrave dhe Ankesve nga populli pranë KQ të Partisë jep informacion te udhëheqja e lartë e Partisë mbi vizitën e saj në Gramsh. Ajo informon në favor të Trebeshinës duke theksuar se ai në një letër Mehmet Shehut ka qenë i një mendimi me partinë për dënimin e armiqve të Konferencës së Partisë së Tiranës dhe për dënimin e kundërrevolucinit në Hungari.__________________