Ferit Ramadani : Krijuesi dhe shoqëria

[gjakushi]

4.1 Talenti krijues !

Gjithmonë shoqëria eshte ne dilemë. Edhepse ajo e ka te qarte se ne mesin e tyre lindin gjeni, sërish, kuvendimet nuk prajnë. Të shpeshten kuvendimet kane per objekt shoqërinë që perjeton ngecje te perhershme. Nuk e ka nivelin e te kaluarës qe ishte. Ka rënë nga interesimi i asaj qe ishte solidarizim. Ështe nëpërkëmbur jeta e nje trashegimie ku nuk perfillen moshat, nuk ka rend në koordinimin e punëve, nuk ka harmoni ne sjellje vendimesh.
Kjo e ka bere shoqërinë qe te gjykojë zhvillimin ashtu si ka ndodhur gjithmonë me paraqitjen e gjeneratave. Por sot, ne kete bashkekohesi, kur mediumet , dhe interneti jane në nje zhvillim me ndikim te madh, haptazi verehen ndryshime te rrethanave. Nese krahasojme disa dekada perpara me kete zhvillim te sotem, ku nje person disponon me dy celular apo me nje laptop qe e hap per cdo moment dhe prej te cilit krijon lidhje me nje rreth shume me te gjere, prej ku ka mundesi te marre dhe te lansoje informata per risitë. Pra, keto ndryshime kane marre perpara gjithe tradicionalizmin e shprehur tek shqiptaret, dhe tani, neper shtresa te gjeneratave , mvarësisht ku hapen kuvendimet, te rastis te degjosh tema te ndryshme. Por, sa mund ato te behen objekt i shqyrtimeve qe te rishikojme pozicionet per te hapur nje horizont te domosdoshem ?

Cili eshte ai horizont i domosdoshem qe duhet hapur ne kete kohë ?

Ma teper se gjithcka, eshte e natyrshme te analizojme rrjedhat e zhvillimit te fshatarave. Nese para disa dekadave behej zhvendosja nga fshati ne qytet, kjo levizshmeri e tille krijoj dhe shprehinë, poashtu edhe bindjen se ata qe nuk jane ne qytet, nuk kane mundesine e zhvillimit normal. Po sot kjo bindje behet jo qellim mire, sepse, fshatrat , rikthejne ne mesin e tyre gjallerinë per jetese. Por, kane humbur qellimet dhe shprehite e punes, per te krijuar te mirat materiale. Krahas kapitalit material, qe mundet te jete nje impuls i madh qe te arrihet mireqenia shoqerore, fshatrat, nuk e kanë mundesine e perballimit te konkurrences qe del per te krijuar linjat e biznesit. Kjo disharmoni e ketij zhvillimi ketu eshte shume i theksuar, por, jo ne Evrope ku fshatrat nuk kane dallime me qytetet.

Nese ne keto relacione analizojme talentin krijues, serish nuk do te arrijme deri tek nje realitet qe zhvillohet. Sepse, ne kohen e kesaj dinamike ku perfitojne ata qe kane ma shume shpejtesi dhe guxim te rrezikojne, dalin dhe profilohen si talente ma te medhenj. Edhepse, talenti krijues nuk njeh vend apo rrjedhe ! Ai zhvillohet ! Por, serish jane rrethant qe ia mundesojne te zhvillohet. Sot, ne kete dioptri nuk mund te flasim per qytete me numer te vogel popullesie se jane ma atraktiv apo ma te zhvilluar, se sa qytetet qe kane koncentrim te banoreve. Por, bota zhvillohet ne principe te decentralizimit ! Sepse centralizimi dhe koncentrimi ne kryeqendra, krijoj dobesite e veta, dhe pikerisht per ato, u ndje shume paaftesia e rikthesave, apo e adaptimeve te shume organizmave qe krijonin prodhimin, pas saj ishin diktues direkt te adminisrtimit, dhe te politikes, e me kete edhe te komplimentaritetit informativ.

Per kete, deri tani, eshte folur per seli te fuqishme qe kane pasur frenjte e dirigjimit. Francuska 7 e Beogradit, pothuajse ka dirigjuar me gjithe rrjedhat e zhvillimit shoqeror. Por, edhe ne Shkup, pikerisht Akademi e shkencave dhe e kultures, pastaj Teatri Maqedonas, Filharmonia e Maqedonise, dhe shume institucione te tjera, pothuajse, duke perjashtuar nga mundesia e pjesemarrjes se shqiptareve ne ato vende, kane kultivuar edhe mendesine, ideologjine dhe kulturen autoqefale qe ka mundur te dirigjoje me gjithcka. Sot, nga proceset e privatizimit shoqeror, kanë rënë në pamundesi te krijimit te tillë te institucioneve , dhe shqiptaret, duke mos e pasur ate hekurudhe, nuk kane as trenin bartes, as lokomotiven e asaj amze qe do te kultivonte talente. Edhe pse, sa e sa gjeni lindin qe te shuhen pastaj nga pamundesia e zhvillimit. Kur nuk ndodhi kështu me shqiptaret. Talenti krijues i tyre, disa dekada perpara përmbytej nga skemat rigjide te pranimit ne shkollim. Shqiptaret nuk kishin mundesi te regjistrohen nëper shkolla te mesme. Ato mezi i regjistronin, e pastaj, mezi se kalonin neper lendet ku dilte si dhemb i rinoqerontit profesori maqedonas e qe shkaterronte suksesin, shkaterronte klasat duke i perseritur dhe duke i vrare talentet.

Vitet e mepastajme, u bene nje jehone e madhe se si do te hapen institucionet. Nje nder jehonat me sublime ishte hapja e Universitetit ne Tetove. Kur behej kjo kerkese, sa e sa bashkepunetore te ambalazhuar me dukje intelektuali, flisnin dhe publikonin shkrimet e tyre ne gazeta dhe televizione. Akoma egzistojne elaboratet qe binin ndesh me kerkesen per hapjen e Universitetit te Tetoves, ku mesimi do te mbahej ne gjuhen shqipe dhe maqedonisht. Ata nxjerrnin si ajo turma e ferrave ne mes te livadhit qe pamundesonte rriten e barit, Fakultetin Pedagogjik ne Shkup. Apo me nje shpejtesi marramendase ndertonin dhe adaptonin hapjen e fakultetit te shkencave Islame. Gjithe kjo ne dukje ishte e ambalazhuar si nje pako e nje dhurate me vlere, por brendia e saj ishte nje kuterbim ! Ishte riperseritja e disa dekadave, kur nxenesit maqedonas ndiqnin shkollimin neper shkollat teknike, ne medicine, ne gjimnaz, ndersa shqiptaret ne shkollen Normale per mesues, dhe ne medrese per hoxhe!

Keto pikenisje te kesaj turbine qe perpinte me nje siguri te madhe gjithe elanin dhe pastaj vriste me nje saktesi gjithe talentin krijues per jo pershtatshmeri adekuate te kerkesave qe kishte sistemi, ishin strategji te planifikuara mire dhe me doza kapilare si te ngecin shqiptaret! Ose, ishin parashikime per te hapur shtigjet e mergimit se ketu nuk ka jete, por atje ku do te shkonin shqiptaret, eshte ma mire, dhe kurre te mos kthehen, pos kapitalin qe duhet ta sjellin ketu, se do tu duhet per intervenime te nxjerrjes se lejeve, dokumentave te udhetimit, certifikatave, apo procedura te tjera qe neper dekada u bene vetem me dhenie te sasive te parave.

Kush do ti bente keto shemti nese nuk arrihej sigurte te vritej talenti krijues?

[gjakushi]

4.2.tejdukshmeria e individualitetit


Perderisa ne persiatjet e perditëshme te jetes sone del e rrenjoset pozicioni i te qenmit krijues me nivel, se ka nevoje në nivel i plote, ashtu si ështe e nevojshme moda ne mesin e civilizimit. Tanime, nuk eshte per t’u habitur, se kjo hapje e madhe e sistemit, qe te kultivoje njerëz te ditur, nuk ka qene kurre kaq e perfaqesuar. Dhe ngritja e shume institucioneve me emrin e Universitetit, jane mbjellur ne cdo qytet !Te gjithe kane nje synim. Te kultivojne njerez te profileve qe do te behen krijues. Pra Krijues me fame ! Gjeni! Ajo ishte nje enderrim i kendshem i nje te kaluare shume te afert se si te arrihej formula e hapjes se ketyre procedurave.

Ai portal , apo ajo Kuti e Pandorës, me nje çeles magjik u hap. Dhe tani ne porten e saj te gjere hyjne shumë njerëz me tituj shkencor. Sot mund te flitet per doktore shkencash dhe magjistra te nje fshati , qe parpara nje te ardhmje te afert as ne shtet numri i tyre nuk ishte aq. Sot, mund te lexosh teza te perpunuara te shume doktoranturave dhe magjistraturave, qe kane kopertina te trasha, duken alamet libra qe ia kalojne Kapitalit te Marxit. E lene pas Kur’anin dhe Biblen! Nuk marrin per bazë nje te kaluar te mbeshtetur ne te vertetat e kohës. Por, duke hapur Arkivat e ca qendrave qe kanë bere kurdisje te shume veprimeve, po dalin duke i perqafuar idete e tyre. Apo duke i kopjuar pike e per pike! Bie fjala, nje numer i madh i ketyre doktorëve, qe, po te flasim realisht, as edhe nje gomar dru nuk e sjellin nga mali, se sa te sjellin me higjienë shkencore risitë per te krijuar pozicionin e studimeve te verteta, sepse, u rreken temave qe realizojne interesin per te marrë graden shkencore, edhepse jane te vetedishem per plagjiatura te nje perqindjeje te madhe, mos te themi te pergatitjeve me bazë te blere shkencore.

Ështe kjo nje risi e kohes prej ku tejdukshmeria e individualitetit del ne suprinen ku ka vepruar degjenerimi i zhvillimit politik. Nese e djeshmja e komiteteve krijonte mediokritetet, duke u dhene atyre poste udheheqese, dhe grada pushteti, sot, kane ndryshuar kutet. Ne vend te tyre, nuk turren per te pasur grada pushteti , por me pushtetin qe eshte , marrin gradat e te qenemit shkencetar, dhe per qellime te pushtetit, pastaj, me persiatje te nderlikuara, qe dalin e pozicionohen nga kuzhinat ku shkruhen skenaret e stratgjise qe , me ane te nderkembesave, po hibridizojne qenesine e nje realiteti te ndryshem, qe te krijojne nje imazh se kolonizimi qe mund te behet, eshte natyror. Ne kete nderrim raportesh, dalin ne skene perballjet ku viktima behet kriminel, dhe krimineli viktimë. Ose, po te shprehemi me nje gjuhe tjeter, ata qe kane kontinuitetin e etnisë shpallen te padeshiruar, urrehen, debohen, dhunohen, asgjesohemn, asimilohen, me gjithe parametrat qe i ka ne funksionalizim, dhunuesi i ardhur , pa identitet, pa traditë por me kamgjik dhe, per krimet qe ben, merr dhurata, shperblime.

Ështe shume qasje sublime te kerkosh ne kohen e kesaj turbullire, nje drite te vertete. Po, si te vendosen dioptrite e te shikuarit neper ato rreze qe vijnë e thyhen me shume elegance. Dje, kur nje vargan i gjate i misionarëve u turren drejtë Universiteteve, prej ku i orientonte vete pushteti, u kthyen me gradat me te larta ne shkence. Por, si per dreq, nuk u arrit te behet hapi qe e deshironte perputhshmeria e nje lirie te vertete, demokracia, dhe decentralizimi qe do t’i duhej per te standardizuar kerkesat e vendit te pranohet ne mekanizmat e institucioneve evroamerikane. E, si mund te krijoheshin ato ! Perseri pushteti rendi te krijoje krijusit e elites qe nuk i dergonte si perfaqesues populli, por i zgjidhete masoneria. Bie fjala, ne diplomacine misterioze te perfaqesimit, shume here kane marre pjese shqiptare, gjoja se do te krijojne pozicione per shqiptaret. Ne realitet, perpiqeshin te krijojne pozicione per perfaqesuesit dinake te mendesise qe te krijojne unitari shtetrore, qe do te kishte kontinuitetin mbi varganin e gjate te asimilimit, dhunimit, voneses zhvillimore te shqiptareve. Edhe ajo nuk mjaftoj ! Ajo qe do te ishte e plote ishte pjesemarrja me sens e shume ligjeruesve maqedonas ne institucionet e shkollimit te larte te shqiptareve. Ne kete vargan, kurora e arte e lidhjeve prapavajtese te nderthurrjeve u be nje shenjezim i ideve qe do te beheshin çeshtje. Dhe sot ja si transmetohen :

- Kur kerkohet me këmbengulje te jetesohet ideja e Rilindasve , një strukture solide e bazës së vertetë qe arriti te ndezë çeshtjen shqiptare per ta vene ne binaret e zgjidhjes reale, dalin shume mendime dallkaukesh dhe kerkojne zhgjidhje gjymtake. Kjo ishte skena e nje kerkese qe dominoj per shume kohe. Bie fjala, shqiptaret qe jetuan nën pushtimin e maqedonasve, kishin syte te drejtuar drejt fitores se Kosoves. Nese ajo merrte te drejtat e perdorimit te flamurit, mbase pastaj do te gezonin ate te drejte edhe shqiptaret ne Maqedoni.
Kjo ishte vetem nje prelud ku nje pjese e shqiptareve te okupuar dhe afer asimilimit, filluan te zgjohen nga grahmat e shfarimit. Ishin vite paralajmerimi se jane ne buzgremine dhe pastaj kurre nuk do te dalin nga ai varr i zgjedhur me deshire. Por, ata qe dje ishin me te afte edhe sot synojne te te mashtrojne me nje buzeqeshje, me nje post, me nje perfaqesim te grupeve funksionale ne Parlament e Qeveri, dhe ne institucione ku pos te sherbesh si servil, nuk arrin tjeter te mbesish. Dhe ajo i dha frytet.

Strukturat politike te dirigjuara nga qendra qe kush e di ku e kishin nismen filluan trumbetimet e kerkesave qe i bazonin ne qenesi mitike. Bie fjala, qe nga 1990 ne kerkesat e koordinuara te shqiptareve, krahas zhvillimit rigjid te unitarise ortodokse makosllave, dilte kerkesa e nje perberjeje te parimeve te Republikes se Krusheves. Sepse ajo edhe pse nuk kishte egzistuar as nuk kishte funksionuar, trumbetohej se ka pasur ca struktura perberese ne Kryesine udheheqese sipas parimit 2 plus 2 plus 2. Ose ne perberjen e Kuvendit 20 plus 20 plus 20. Kurrë nuk permendeshin datat dhe vendimet qe shqiptaret te jetonin ne administrimin e Shqiperise etnike! Edhe pse ato data egzistonin! Edhe pse Shqiperia Etnike, per shume vjet kishte funksionuar me nje racionalizim dhe me rentabilitet!

Keto perberje te strukturave politike, qe u pa se ishin filijala te amalgameve makosllav, kishin shprehur nje perberje multietnike te maqedonasve, shqiptareve dhe te te tjereve filluar nga vllehet. Ne realitet, termi maqedonas nuk ka egzistuar ne ate kohe. Gjithcka ka mundur te kete por maqedonas , sa ironi!!! Pastaj, Gjithfare Republikash kane mundur te behen, po perse ne Vilajetin e Manastirit duhej nje gjymtyre e perdale e cila ma shume i ngjante nje sterkeqjeje të nje gjymtyre qe do te beheshte funksionale per te fortesuar perberjen natyrore. Ne kohen kur synimet e Lidhjes Shqiptare, ishin ma afer qellimit te perberjes se teresise terrtoriale, kjo sajese e dale ne nofullen e ideve luaneske, ishte kryesisht ne kundershtim te synimeve dhe Platformes se Lidhjes shqiptare.

Sot, per kete e meketo teza tejdukshmeria e individit qe do te koordinohet si krijues qe do te shkruaj te verteten per zgjidhjen e ceshtjes, dhe te krijimtarise del ne shesh, pikerisht me keto synime kobzeza! Te ndjekim suksesin personal te ketyre krijuesve te krrakave , apo te bartim pasojat qe per hire te realitetit, pritet te sjellin kataklizma!

[gjakushi]

4.3.Individualiteti krijues

Derisa neper keto persiatje hyjme te notojmë dhe ne bregdetin e notit shikojme forcen se si dhe cili mund te arrije larg e më larg, edhe ne krijimtari , po kjo vlen qe te maten nivelet.

Shume krijues hyjne te bejne not dhe ngecin nga friga se mbyten te bejne notin ose me femijet, ose bashkangjiten me peshqit e vegjel qe dalin neper skaje ku brrakat e ujit jane me te ngrohta. Dhe me kete, jane me te shikuar nga shume vizitore qe arrijne ne ato caste t’ua drejtojne shikimet. Ata ngjajne si si Akademia e Shkencave te Maqedonisë, e cila ne mungese te ideve per te arsyetuar faktet e qenesisë se tyre, e cila perbehet nga nje mulateri e kompozuar e shkinokaurrise serbobullgare, shpif se shqiptaret i kane roberuar ! Dhe se shqiptare nuk ka pasur ne trojet ku administrojne me dhune, dhe pos administrates se nje makosllavie gjumtake, nuk kane tjeter gje, pasi qe ne ate hapesire tokash cdo gje lind, zvillohet dhe vdes me cvajen e pare te shqipes dhe dnahet me grahmat e fundit nga jeta me shqipen ne gojë !

Ne krijimtari kjo nuk eshte asgje pos nje elegance dukjeje ne vitrinen e paraqitjeve te ketyre vogelusheve krijues te duken sikur jane balena. Dhe me ate stil , po ata , bejne promovime, bejne shitje e stershitje te veprave te tyre te botuara, pa e ditur se ne brendine e kopertinave te atyre librave nuk ka asnje gjelle dhe shije qe do te shprehte individualitetin krijues!
E si te arrijme deri tek keto matje te tilla ?
Ku jane masat ?
Ku jane parametrat qe bejne perkufizime.
Ku jane kritiket ?
Ku eshte opinioni ?

Dua te them se ne kete kohe jane zhdukur shume binare qe mund te vene ne levizje lokomotiven qe do te arrije ne stacionin e fundit ku duhet te zene vend pasagjeret e quajtur individualitete krijuese! Ne ate stacion ku te gjithe kane te drejte te hyjne, por nuk kane te drejte te behen banore te asaj Kalaje me vlera te vogla, Sepse aty, sipas gjithe asaj qe flitet, mund te zene vendin po ata qe vertet kane bere nje prurje shume origjinale ne krijimtari. Çkadoqofte ajo poezi, proze, drame. Mund te jene edhe ese te shkruar. Veshtirme te te gjitha llojeve . Edhe shkence.

Po nese ndalemi te pyesim : Valle deri tani si kemi arritur te themi se kemi bere krijimtari, pa dalluar krijuesit me nivelin e tyre?

Nese e morem shembullin e notueseve, ne bregdet, bie ne sy ai qe di te beje not, jo perse hyn e menjehere lag brekushet, por, se gjate notit mundet te hyje ne thellesite e detit ku shume te tjere edhe me anije kane frige! Ose, eshte me i madh ai peshk qe , jo perse e shikon ne bregdet qe rrin me tufat e peshqive dhe eshte me i madhi se ata, por se kur e ze me rrjete di te te shpetoje jo nga vrimat e saj, por se gris rrjeten nga pesha dhe forca qe ka. Edhe krijuesi, eshte i tille ! Jo perse ka bere shkarravina neper faqet e letrave te bashkuara me kopertine, sië eshte rasti i njefare Enciklopedie e quajtur maqedonase, e ku ka sajuar amalgame qenesie qe perpiqet ti shartojë si makosllavë! Nuk mund te quhet krijues ai edhe pse ka adresuar ne titullin e vepres autorsine me dr e me mr, dhe aty qendrojne si te mjere recensentet dhe redaktoret pa fol nje fjale, ose ata qe japin te hollat per botimin e vepres. Mund te quhet autor ai që me, theniet dhe dometheniet origjinale te shprehura ne librin qe arrin te shqetesoje trurin, te preke zemren, dhe te trazoje vete lexuesin per kenaqesine qe ndjen gjate leximit te tij!

Edhe krijuesit, edhe shkencetaret jane te tille, nëse arrijne jo me ane te citateve te vjedhura nga shume krijues te tjere, pa ua treguar fusnotat, ose duke I treguar ato, e duke mbushur shume faqe, qe perms citateve te te tjereve, te arrije te duket se ka bere nje pune kolosale. Krijuesi eshte i tille, jo perse tregon se mundet te krijoje vetem duke marre shembuj dhe duke u ndikuar nga te tjereit qe ate e shfaq me ane te paraqitjes se literatures, por, eshte krijues,se me ane te frymezimit te tij , dhe me ane te mjeshtrise se tije shfaq pikepamjet .
Prandaj ne perditesmerine tone, ashtu siç shfaqej edhe ne te kaluaren ne cdo etape te brezave krijues, lind po e njejta pyetje qe herehere arrin te marre pergjigje, herehere mbetet pa pergjigje. Herëhere ndez shume dialoge dhe me to behet aq shume mjegull dhe vetetimë, pa pike shiu, e pa pike blerimi, e herehere, mbetet me nje heshtje mortore qe thuase gjithcka eshte e ngrire dhe nga ajo akullnaje e madhe paraqitet nje vel ne horizont qe flet se pas heshtjes mund te pasoje nje bubullime qe do te sjelle stuhi per te dale e per tu rritur blerimi. Me keto paraqitje dilemash akoma ne agjenden e shqyrtimit qendron pyetja:

- Krijuesi lind apo behet ?

Per ta afruar objektivin tone aty ku e kemi synimin per te ndriçuar sadopak ne ate erresire te shtresuar te hapesires ku ka vepruar me qellim te keq nje politike shume tekanjoze per te zhvilluar krijimtarine e gjithmbarshme te njerzimit, serish do te perpiqemi te japim ca theksime. Dhe ato jane theksime qe e vene ne relacionin e perkrahjes apo te mohimit krijuesin. Sepse , I strehuar ne mesin e shoqerise edhe ai si kengetaret, si sportistet, si misat e misteret, si kuzhinieret, si rrobaqepesit, si… etj, del me mallin e vet. Me librin qe ose mund te jete krejtesisht original, ose, siç theksuam me larte se mund te jete liber i tipit mulat , por, sidoqofte, ne krahasim me keto qe tham, eshte me pak i vleresuar.

Perderisa nje kengetare aspak profesioniste, por qe di te dredhe gjinjte e dalur jashte mbuleses, qe shkund e tund vithet ku mbi u qendron beli i holle, merr per nje kënge qe e kendon afersisht pese minuta, po aq vlera sa qe shitet nje liber i botuar i krijuesit me nje ekzemplar rreth 1000 libra. Ose, kemi degjuar te flitet per kontrata te shume lojetareve , qe , nuk ka ndodhur as edhe vlera e cmimit nobel te jete aq dhe te kete marre te holla nje krijues! Ose nese duam skajshem te banalizojme karakterin e vleresimit te krijuesit i cili vepren e tij, te shitur me cope e vlereson sa n je pjate me çorbe, apo sa nje pulle qe rrobaqepsi e qep per kostumin! Ky krahasim aspak i shijshem, por real, ka bere qe ne kete siperfaqe te pushtuar nga mendesite e ndryshme te mbijetimit, akoma nuk mund te flitet per individualitetin krijues.
Kurre nuk ka ngja ne histori te shkruaj se filani qe u mor me nje zanat, ne prak te buzevdekjes se tij perfundoj aq mjerisht. Per krijuesit, ka shume shkrime biografike, shume kronika, shume letra dhe shume kujtime se si ata, te mbetur ne fijen e fundit te shpreses per nje kafshate buke, u drejtohen te dashurve te tyre, miqeve apo shokeve per ndihma!

Perse kjo keshtu ka ndodhur ? Kush mundet t’i pergjigjet ?!!!

Atehere si te vlersojme parashtrimin e pyetjeve se krijuesi behet apo lind. Jam me qendrimin se neper shume mese, neper shume skuta , neper shume vende me banim te njerezve, perdite lindin gjenitë. Por, per ata, duhet gjetur mekanizmat se si duhet te zhvillohen! Pastaj mund te flasim dhe per individualitetet krijuese!!

[gjakushi]

4.4.Ndjesite krijuese


Gjithe kohën, ne çdo nivel te arsimimit, ndeshemi me ndjesite krijuese.

Na ka rene te hasim gjithfarë nivelesh te shkrimeve. Qe nga nisma e deri ne mbarim te shkollimit, kur e kur kemi hasur pengesa te pakuptimeve. Por, duke i kaluar ato, ne kemi arritur te krijojme ndjesite. Perse keto pershtypje te pa shkpjeguara per keto shije te tilla. Si t’i deshifrojme ne te ardhmen dhe te flasim me nje qasje me studioze. Sa jane prezente shpjegimet per keto ndjesi. Egzistojne qasje me studioze per keto fenomene shume komplekse, qe pothuajse nuk ka lexues qe nuk i perjeton.

Po, vete krijuesit cka perjetojne gjate kohes se krijimtarise?

Ështe shume e domosdoshme te analizohen gjendjet e krijuesve. Ata perms shkrimeve kane arritur te bejne pasqyrime te ndryshme te drames sone jetesore. Ato ndjesi mund te provohen gjithmon dhe me to mund te krijojme shume ligjerime te natyrave qe na percaktojme. Bie fjala duke lexuar prozat dhe poezite e Migjenit çka do te ndjenim? Perse ato caste vetevetiu lind nje deshire per transformime rranjesore te nje shoqerie e cila ka ngec, dhe nga vuajtjet qe perjeton te bent e klithish?

Valle keto proza i kane lexuar ata qe duhet te japin nje mundesi per te ec shoqeria perpara?!

Ata qe qendronje mbi civilizimin dhe me dashje ndalojne rrjedhat e drites, ndalojne rrezet e nje Dielli qe sjell ngrohtesi, per te krijuar nje acar ne gjendjet dhe mireqenien shoqerore.
Po te mbajme llogari per keto plage te krijuara, dhe me nje ilaqe qe do tia kuronim plagen shoqerise sone, valle do te arrinim te jemi me te shendetshem?

Kam mendimin se kjo gje mund te behet me nje lehtesi shume magjike. Bie fjala duke i dhane doren e perkrahjes secilit. Duke ia lejuar me nje mirekuptim rrugen e mbaresise. Duke mos e ysht per te bere veprat e keqia. Kur e them ket e kam parasyshe dukurite qe tani jane bere me shume krerë. Polipe qe edhe po te duash t’ua presish nje koke, te tjerat rriten dhe behen me te medha. Prandaj, sot kur duhet te krijohen veprat e niveleve, jane pushtuar te gjitha informacionet , te gjitha kronikat , te gjitha rubrikat e gazetave dhe mediumeve per te spikat zhvillimin e dhunes ne familje dhe shoqeri. Ashtu siç flitet per zhvillimin e nje te keqeje te madhe siç eshte narkomania dhe droga. Ashtu siç eshte shundi dhe prostitucioni. Po si dhe ku zhvillohen keto?

Ne mediume qyshkur se qendrojne top tema, shume shkolla te mesme. Qyshkur se qendrojne top tema shume fakultete. Qyshkur se qendrojne top tema Universitetet. Per çka te elaborojme me para !

Kur flas per keto fenomene te zeza, e kam parasyshe se te gjitha i kane vene doren ne gryke krijimtarise, dhe krijueseve ua kane zene frymemarrjen. Me pamundesine e frymemarrjes se lire dhe te nevojshme, eshte krijuar gjendja tjeter qe ka asgjesuar natyrshmerine e zhvillimit. Nje kohe nga ekcese te tilla, ngurruan shume prinder te dergojne bijat e tyre ne shkollim, ashtu siç nuk i dergonin edhe meshkujt se mund te dilnin nga feja. Mund te hidhnin kapucin nga koka dhe te beheshin kaurre te pa fe! Mund te transformonin traditen dhe pastaj te pesonte gjithe trashegimia.Por, kjo beteje u fitua. Tani , shkollat qe frekuentohen nga nxenes e nxenese jane plot. Vetem ne aspektin tjeter po zbrazen. Nga pakujdesia e sjelljeve te pedagogeve qe peshperisin per cdo vit se u arriti malli i ri! E çka eshte ai mall ? Ashtu si e kane cilesuar neper kafene, dhe neper vise te tjera "mishin e bardhe", valle mund te cilesohen nxeneset te tilla?!!!

Nese ka synime qe cdo nxenes dhe nxenese te behen frekuentues te shkollimeve te larta, studimeve dhe shkollimit pasuniversitar, nje lengate shume aktuale eshte duke bere nje pengese. Sot, ne parashkollore mungojne foshnjet. Neper klaset e para mungojne nxenesit.Domethene, edhe numri i vogel qe ka shenuar renien e dukshme per hire te ndryshimit mental te lindshmerise. Por, edhe nga zbrazja e bardhe qe , dita dites familjet shqiptare zbarkojne ne shtigjet e Evropes dhe te Amerikes ku perpara ca viteve vetem mashkulli shkonte te trokase per pune, tani komplet familja , burri me gruan dhe femijet, ia mesyen per t’u vendosur atje, dhe per te siguruar kafshaten e bukes ne te ardhmen.

Si do te flasim per rrjedha te shendetshme te krijimtarise , ku gjeneratat tona arriten te behen me fakultete. Nese ne te kaluaren flitej per tregun e shqiptareve qe dilnin diten e Shengjerigjit me nje shkop dhe janxhikun ne krahe te behen barinj, dhe niseshin pas atyre qe kishin vendet e punes, dhe pushtetin qe te sherbenin si barinj dhe ndihmes te te gjitha llojeve te puneve, per te marre pagen diten e Shenmitrit, dhe te ktheheshin te gezuar, t’ua siguronin familjes nje kafshate qe te kalonin dimrin. Me pas, kjo elite barinjsh, u nis me trenin e mergimit per te pritur me net e dite ne Kufirin e larget te Jesenices, atje ku prekej Evropa e zhvilluar, dhe dallonte nga shkrumi dhe balta, nga skamja e nga mjerimi i Ballkanit, qe barinjt , e ndjenin sapo kalonin ne trenin e Evropes, dhe hynin te bejne nevojen ne Pastrimin e thate te WC te Evropes ku shkonin te punonin neper baushtellet e saj. Edhe atje, pos puneve me lopate e me kazem, qe u kishte kaluar afati, ata pane se si mund te marrin ne drejtim mjetet motorike. Ndaj pas nje kohe gurbet, filluan te defilojne si per cudi te gjithe atyre pershtypjeve nga paaftesia baritore, te vijne me vetura luksoze.

Ne kete nisme ndjesishe krijuese filloj transformimi. Duke kopjuar pjese nga moda. Nga ndertimtaria. Nga ushqimi. Serish ajo qe u be ma transparente ishte shprehia se si mund te harrohej uji si pije, se gjermanet nuk e perdornin por ne vend te ujit pinin birren. Ky ishte nje hap i atyre qe per shume arsye , krijuan dhe shprehi te tjera te luhatjeve dhe ndeshjeve ne shoqeri, qe te krijonin emrin e njeriut pijanec. Por, nuk pati shume mundesi ky degjenerim te ndale rrjedhat e te mirave qe beheshin nga mergimi. Neper dekada, qe nuk i ngjane njera tjetres, edhe ky vend i Ballkanit, u pais me te arriturat teknike qe vinin dita dites dhe ndryshonin mendesin tone. Arritja e radiove, manjetofoneve, videove dhe televizoreve, ishte nje sfide e vertete. Ashtu si nisen ndertimet e shtepive me planimetri te perendimit. Ashtu si depertuan veturat luksoze per te treguar nivel. Siç u krijua dhe shprehia e kursimit te mjeteve te deponuara ne bange per te treguar ata barinjte e dikurshem se arrijne nje nivel te larte te kapitalit , dhe se jeten e tyre e sigurojne me kamatat qe marrin nga banga,

Edhe ajo ishte nje enderr shume e shkurter qe ishte prezente neper dekada. Pastaj filluan shume peripeti. Por, ajo qe nuk ndodhi asnjehere, ishte vetem ndjesia e krijuesit. Si nuk arriten elita intelektuale te sillet me gjithe keto mundesi qe kishte, dhe te arrije shprehite e krijuesve te perendimit. Bie fjala mjeku, juristi, ekonomisti, inzhinieri, qe udhehiqnin institucionet me randesi. Poashtu edhe shkrimtaret , aktoret, gazetaret, qe perpiqeshin te krijojne me metoden e narracionit vepra pa funksion. Vepra mushke. Ashtu si te gjithe shkencetaret qe shpjeguan metoden socialiste dhe proceset e atij modeli qe perendoj, pa u shkuar ndermend se teoria aq e zhvilluan kurre nuk korrespondonte me praktiken. Ishte ndesh me realitetin. Dhe ajo ndeshej gjithkund!

Nese mjeku ishte betuar perpara teorive te Hipokratit, ai sapo merrte hapesiren ne ordinance, nje pacient nuk e shikonte, nese ai, nuk ia mbushte xhepin. E njejta ishte me ata qe punonin si gjykates ne institucionet e drejtesise. Si inspektoret qe per gjithcka mund te te benin fletparaqitje, dhe ato t’i benin te pavlershme nese, ai qe hynte ne procedurat e akuzes, ua mbushte xhepin. Kjo vlente edhe per udheheqes te ndryshem qe kishin pushtuar sportelet e administrates, dhe prej te cileve mvareshin dheniet e dokumentave per te cilat kishin nevoje qytetaret, siç kishin nevoje edhe studentet dhe nxenesit te merrnin provimet, por pa ua futur ne indeks shumat e te hollave devizore, nuk arrinin te kalonin.

Gjithe keto ndjesi krijuese te zhvillimit te shoqerise, por edhe ndjesite krijuese te krijuesve vete, u ngulfaten . Krijuesi, duhej te ishe gjeni, qe te arrije neper kete mister te ishe origjnal. Te ishe pa imitim!