Knaus: Nė kėmbim tė protokolleve, Kosova tė fitojė udhėrrėfyesin pėr liberalizimin e vizave

Protokollet apo aranzhimet teknike me Serbinė janė tė nevojshme, por nė kėmbim tė tyre Kosova do tė duhej tė fitonte udhėrrėfyesin pėr liberalizimin e vizave, tha nė intervistėn ekskluzive pėr emisionin Pika mbi i tė Radio Kosovės, ekspertja e Iniciativės Evropiane pėr Stabilitet Verena Knaus. Sipas saj, EULEX-i ka njė varg tė fuqive ekzekutive, por vitet e ardhshme kjo do tė tregohet e rrezikshme dhe do tė shtrohet ēėshtja e mandatit tė vėrtetė tė EULEX-it dhe tė ICO-s.
Radio Kosova: Dua tė filloj kėtė intervistė me njė pyetje ndoshta tė thjeshtė, apo ndoshta thelbėsore: a janė ēėshtje teknike apo politike protokollet e paralajmėruara ndėrmjet EUELEX-it dhe Serbisė ?
Verena Knaus: Kjo ėshtė pyetje e vėshtirė qė mbase tingėllon shumė e thjeshtė, por nė tė njėjtėn kohė mendoj se ka njė pėrgjigje tė thjeshtė ėshtė njėkohėsisht edhe ēėshtje teknike edhe politike. Ajo qė mė prek mua si vėzhguese e reagimeve nė Kosovė dhe njėkohėsisht e reagimeve nė Bruksel pėr diskutimet kėtu, ėshtė se duket se ka shumė keqkuptime se pėr ēfarė janė nė realitet kėto protokolle, apo marrėveshje teknike. Sipas meje kėtu esencialisht bėhet fjalė pėr Serbinė dhe procesin e Serbisė drejtė liberalizimit tė vizave, dhe, kjo ėshtė ēėshtja qė deri tani nuk ėshtė fokusuar edhe aq nė Kosovė. Kur shikojmė ēėshtjen e liberalizimit tė vizave, Komisioni Evropian dhe pas tij tė gjitha vendet anėtare tė BE-sė, kanė pėrcaktuar katėr kushte tė cilat Serbia duhet ti plotėsojė pėr tė fituar liberalizimin e vizave. Njėra prej tyre ėshtė protokolli apo marrėveshja e bashkėpunimit me EULEX-in. Pra, kur Bashkimi Evropian e shikon kėtė ēėshtje, atėherė e shikon nga kėndvėshtrimi se ajo ėshtė parakusht pėr Serbinė qė tė sigurojė liberalizimin e vizave. Por, gjithashtu, dhe mendoj se kjo nuk ėshtė kuptuar mirė nė Kosovė, kjo ėshtė njėfarė mėnyre pėr tė paketuar njėfarė marrėveshje pėr Serbinė qė tė pranojė sėrish kufijtė nė veri, ti hapė ata dhe ti bėjė sėrish funksionalė, tė funksionojnė sėrish normalisht doganat ashtu si para pavarėsisė dhe nė tė njėjtėn kohė pėr tė operuar si mė parė, por me EULEX-in si partner tani.
Radio Kosova: A po e pėrdorė Bashkimi Evropian misionin e tij nė Kosovė pėr tė vendosur raportet me Serbinė, apo EULEX-i thjeshtė po e bėn punėn e tij ?
Verena Knaus: Nė pėrgjithėsi, Bashkimi Evropian dhe vendet anėtare tė tij qė qėndrojnė pas EULEX-it, normalisht qė kanė interes tė madh nė vendosjen e raporteve tė mira me Serbinė. Kjo, normalisht ėshtė edhe nė interesin e Kosovės. Ėshtė e qartė se as Kosova e as Serbia nuk do tė pėrparojnė drejtė anėtarėsimit nė BE, apo tė kenė sukses nė luftimin e problemeve tė veta : korrupsionit, krimit tė organizuar, pėrmirėsimit tė shėrbimeve doganore apo pėrmirėsimit tė jetės sė qytetarėve tė tyre, pa njėfarė niveli bashkėpunimi, tė paktėn praktik. Kjo ėshtė shumė e qartė. Mendoj se EULEX-i ėshtė dizajnuar, si mėnyrė, pėr vendet qė kanė qenė skeptike pėr pavarėsinė e Kosovės, qė ti mundėsojė Kosovės tė bėhet e pavarur dhe nė tė njėjtėn kohė pėr tė bindur vendet anėtare skeptike se do tė ketė diēka atje, pra mision tė BE-sė pėr sundimin e ligjit, qė do tė marrė pėrsipėr disa funksione tė caktuara nga UNMIK-u. Pra ky ishte dizajnimi fillestar: EULEX-i nė konceptin e tij fillestar nuk kishte tė bėnte me raportet me Serbinė. Tani ėshtė bėrė mjeti pėrmes tė cilit Kosova do tė flasė, apo tė vazhdojė tė flasė me Serbinė, pas ndėrprerjes sė bisedimeve ndėrmjet Prishtinės dhe Beogradit, por kjo nuk ka qenė ideja fillestare.
Radio Kosova: Kėto protokolle vėrtetė janė kusht pėr Serbinė nė procesin e liberalizimit tė vizave. Por, a po pėrpiqet Serbia tė shfrytėzojė kėtė situatė edhe nė lėmin e ruajtjes sė ndikimit tė saj nė pjesėn veriore tė Kosovės, pėrmes kėtyre protokolleve ?
Venera Knaus: Po dhe jo. Normalisht qė Serbia po provon qė tė ruajė ndikimin e saj mbi veriun e Kosovės. Mendoj se ky ėshtė fakt, i cili, sipas meje ėshtė nė kontradiktė me aspiratat e Serbisė pėr tiu bashkuar Bashkimit Evropian. Mendoj se ėshtė shumė e qartė dhe unė plotėsisht pajtohem me Marti Ahtisarin, i cili vazhdimisht e thekson se nėse Serbia vėrtetė aspiron qė ti bashkohet Unionit Evropian, duhet tė pranojė realitetin nė Kosovė, dhe, realiteti i ri ėshtė se Kosova ėshtė e pavarur, nė kufijtė aktualė qė pėrfshijnė edhe veriun. Nuk mendoj se Serbia po e pėrdor kėtė protokoll pėr tė rivendosur apo rikthyer kontrollin. Ka shumė mėnyra pėrmes tė cilave Serbia mundohet tė ruajė kontrollin: njėra ėshtė duke kėrkuar gjithnjė rifillim tė bisedimeve, mėnyra tjetėr ėshtė qė tė mbajė nė tė njėjtėn rrugė pesė vendet anėtare tė BE-sė qė ende nuk e kanė njohur Kosovėn, qė tė mos ndėrmarrin hapa pėrpara dhe ta njohin Kosovėn. Pra, ka shumė mėnyra sipas tė cilave Serbia mundohet tė mbajė njė nivel tė intervenimit politik dhe tė kontrollit politik mbi komunitetin serb nė Kosovė nė veēanti nė veri. Mendoj se kjo ėshtė kontradiktore dhe ėshtė e rrezikshme pėr interesat vetanake tė Serbisė dhe posaēėrisht ėshtė e rrezikshme pėr tė ardhmen evropiane tė tė dyjave: Kosovės dhe Serbisė.
Radio Kosova: Kohėt e fundit ka shumė diskutime rreth fuqive ekzekutive tė EULEX-it. Sipas jush, cilat janė fuqitė ekzekutive tė EULEX-it ?
Verena Knaus: Nė letėr, dhe nė rastin e Kosovės, gjithnjė ekziston problemi se ajo qė ėshtė nė letėr dhe ajo qė ndodhė nė realitet nuk janė gjithnjė tė njėjta, mirėpo nė letėr EULEX-i ka njė varg tė fuqive ekzekutive. Ato shtrihen qė nga marrja e pėrgjegjėsive direkte nė lėmin e policisė, pėrgjegjėsi direkte nė sistemin e drejtėsisė e deri tek ndėrhyrjet nė procesin politik nėse EULEX-i apo ICO nė bashkėpunim e vlerėsojnė se ėshtė e domosdoshme. Mendoj se kjo ėshtė shumė e rrezikshme. Kosova e pavarur, demokratike, Kosova evropiane duhet tė jetė 100 pėrqind pėrgjegjėse pėr ēėshtjet e saja tė brendshme. Mendoj se ky pozicion qė kemi tani: pra me Qeverinė e Kosovės e Kushtetutėn e Kosovės dhe me EULEX-in dhe ICO-n dhe tė gjitha prej tyre me fuqi ekzekutive, mendoj se kjo nuk ėshtė e qėndrueshme pėr njė afat tė gjatė. Kjo ka qenė e domosdoshme si mėnyrė dhe si parakusht pėr Kosovėn qė tė arrijė pavarėsinė, por vitin e ardhshėm, nė 2010, nė tavolinė do tė shtrohet ēėshtja se cili ėshtė mandati i EULEX-it nė tė ardhmen dhe cili do tė jetė mandati i ICO-sė nė dritėn e faktit se plani i Ahtisarit nuk ka marrė aprovimin e Kėshillit tė Sigurimit, se jo tė gjitha vendet anėtare tė BE-sė qėndrojnė pas tij, pra shumėēka ka ndryshuar. Pėr tu kthyer tek pyetja juaj rreth fuqive ekzekutive nė praktikė: nė jug, pėr shembull nė Prishtinė, Gjilan, Pejė etj. EULEX-i ka qenė shumė i butė dhe i kujdesshėm pėr tė mos pėrdorur fuqitė ekzekutive. Nė veri ndėrkaq ku policia e EULEX-it ėshtė ēdo ditė nė rrugė. Pėr shembull tek Kroi i Vitakut, atėherė pėrdorė fuqitė e veta ekzekutive. Apo mund tė flasim pėr pjesėn plotėsisht veriore, nė portat 1 dhe 31, ku keni policėt dhe doganierėt e EUELEX-it duke vepruar nė kufi nė emėr tė qeverisė sė Prishtinės. Sėrish ėshtė EULEX-i duke aplikuar fuqitė e tij ekzekutive. Pra nė kėto dy raste Prishtina ėshtė e lumtur qė EULEX-i pėrdor fuqitė e tij ekzekutive, kėshtu qė duhet tė jemi tė kujdesshėm pėr tė thėnė nėse ėshtė njėsoj mirė ndokund. Pra, ėshtė njė po e kualifikuar si pėrgjigje pėr kėtė pyetje.
Radio Kosova: Institucionet e Kosovės deri tani i kanė thėnė jo protokollit me Serbinė. A mundet kjo ēėshtje tė ndikojė nė raportet e pėrgjithshme ndėrmjet institucioneve tė Kosovės dhe EULEX-it dhe nė njė aspekt mė tė gjerė ndėrmjet institucioneve tė Kosovės dhe Bashkimit Evropian ?
Verena Knaus: Po natyrisht. Mendoj se raportet nuk janė tė mira tani pėr tani. Lidershipi i Kosovės ka dalė shumė fuqishėm kundėr protokollit. Personalisht mendoj dhe ky ėshtė edhe qėndrimi i Iniciativės Evropiane pėr Stabilitet se ato mund tė jenė mė taktike. Qeveria e Kosovės mund tė veprojė mė me taktikė dhe tė kėrkojė atė pėr tė cilėn Kosova vėrtetė ka nevojė. Mendoj se ekziston njė ēėshtje shumė konkrete qė ėshtė e rėndėsishme pėr Qeverinė e Kosovės, mbi tė gjitha pėr publikun, e kjo ėshtė liberalizimi i vizave pėr kosovarėt. Mendoj se Qeveria e Kosovės duhet tė ketė qasje mė taktike nė raportet e saj me EULEX-in dhe tė thotė: ne vėrtetė kemi nevojė pėr EULEX-in nė terren, ne vėrtetė e duam EULEX-in kėtu pėr tė na asistuar, pėr tė na monitoruar, pėr tė na mentoruar e kėshilluar, por me tė vėrtetė e duam EULEX-in kėtu pėr tė na ndihmuar nė zbatimin e tė gjitha atyre kushteve qė janė tė domosdoshme pėr Kosovėn qė tė fitojė liberalizimin e vizave. Kjo mendoj se ėshtė pika kyēe ku misioni pėr sundimin e ligjit do tė jetė i dobishėm dhe ndihmė pėr Kosovėn dhe marrėdhėniet vėrtetė do tė jenė ato tė partnerėve dhe jo ato tė konkurrentėve.
Radio Kosova: Kemi parė kohėt e fundit aksione kundėr EULEX-it. A do tė thotė kjo se ka hapėsirė pėr, le tė themi, revoltė kundėr EULEX-it ?
Verena Knaus: Po, mendoj se gjithnjė ekziston rreziku. Nė njėrėn anė ėshtė e mrekullueshme nė pėrgjithėsi se sa tė durueshėm janė kosovarėt. Dy vitet e fundit kanė qenė tė mbushura me paqartėsi me lajme tė mira dhe tė kėqija. Dhuna mendoj se nuk ndihmon askėnd. As rrotullimi i veturave tė EULEX-it nė Prishtinė nuk e ndihmon Kosovėn. As protestat e serbėve nėpėr rrugėt nė veri duke parandaluar kthimin e shqiptarėve nė shtėpi nuk ndihmojnė. Kėto janė taktika qė i takojnė sė kaluarės. Protestat nė rrugė, pa kėrkesa pėr propozime konkrete, nuk e ēojnė Kosovėn asnjė hap pėrpara. Sėrish, ēėshtja nuk ėshtė qė vetėm tė jesh kundėr diēkaje, por tė jesh konstruktiv dhe tė kėrkosh ato pėr tė cilat Kosova vėrtetė ka nevojė. Njėra prej tyre ėshtė se e ardhmja evropiane pėr Kosovėn vazhdon tė varet nga ato pesė vende tė Unionit tė cilat ende nuk e kanė njohur Kosovėn e pavarur. Ky duhet tė jetė prioriteti numėr njė dhe liderėt e Kosovės duhet tė pėrdorin ēdo rast nė bisedat e tyre me miqtė nė Evropė pėr tė ngritur kėtė ēėshtja. Sė dyti ėshtė ēėshtja e liberalizimit tė vizave. Mendoj se i gjithė raporti ndėrmjet EUELEX-it, Bashkimit Evropian dhe fqinjėve do tė testohet sėrish me gjetjen e zgjidhjeve praktike pėr ti ofruar Kosovės njė udhėrrėfyes.
Radio Kosova: Pesė vende tė Bashkimit Evropian nuk e kanė njohur ende Kosovėn. Si influencon kjo perspektivėn evropiane tė Kosovės ? A e dėmton atė ?
Verena Knaus: Absolutisht. Ėshtė shumė e qartė se nė kėtė moment ėshtė e pamundur pėr Kosovėn dhe pėr Komisionin Evropian, nė emėr tė vendeve anėtare, pėr tė pasur marrėdhėnie kontraktuese dhe pėr tė ndėrmarrė ata hapa tė nevojshėm nė avancimin drejtė anėtarėsimit nė BE. Kjo fillon me studimin e fizibilitetit si hap i parė drejtė Marrėveshjes sė Stabilizim - Asociimit. Disa vende e kanė bllokuar progresin duke thėnė se nuk duan studimin e fizibilitetit. Nėse shkoni tutje ato gjithashtu do tė bllokojnė Marrėveshjen e Stabilizim - Asociimit. Edhe nė rast se nuk do tė bllokojnė Marrėveshjen, do tė bllokojnė ratifikimin e saj. Do tė ketė gjithnjė shumė mėnyra pėr tė bllokuar progresin e Kosovės drejtė Bashkimit Evropian. Shembull tjetėr ėshtė udhėrrėfyesi pėr liberalizimin e vizave. Komisioni Evropian i ka duart e lidhura nė rastin e Kosovės, sepse nuk ka mandat nė aspektin juridik, siē ka bėrė me vendet tjera. Deri tani miqtė e Kosovės, dhe Komisioni ėshtė mik i Kosovės, po pėrpiqen tė gjejnė rrugė kreative dhe disa zgjidhje qė janė neutrale ndaj statusit, por nė tė vėrtetė pa ato pesė vende, apo pa tė paktėn qėndrimin e tyre se nuk do tė bllokojnė progresin dhe procesin evropian tė Kosovės, do tė jetė e vėshtirė, apo e pamundur pėr Kosovėn qė tė bėjė hapa tė rėndėsishėm dhe tė qėndrueshėm drejtė BE-sė.
Radio Kosova: Problemet mė tė mėdha politike pėr Kosovėn vlerėsohet se janė nė pjesėn veriore tė saj. Nga kėndvėshtrimi juaj, pėrse institucionet e Kosovės nuk po arrijnė ende tė shtrijnė autoritetin e tyre nė atė pjesė tė vendit ?
Verena Knaus: Pėr dhjetė vite institucionet e Kosovės nuk kanė qenė nė gjendje qė tė vetme tė shtrijnė autoritetin e tyre nė veri tė lumit Ibėr. Pėr tre vitet e para kjo ka ndodhur shkaku i mungesės sė mjeteve dhe autoritetit. Nė dy tre vitet e fundit, sidomos nga shpallja e pavarėsisė, kjo ndodh pėr shkak tė kundėrshtimit tė hapur tė popullatės serbe nė veri dhe obstruksionit tė hapur nga Beogradi. Nuk ėshtė shkaku i EUELEX-it qė Prishtina nuk e kontrollon veriun. Kjo ka qenė e metė qė nė shpalljen e pavarėsisė. Nuk ėshtė fer tė fajėsojmė EULEX-in, protokollin, Iv De Kermabon apo tė tjerėt.
Radio Kosova: Ju jeni ēdo ditė nė terren nė mbarė Kosovėn. A shihni ndonjė zgjidhje praktike pėr ta bėrė pjesė integrale tė Kosovės pjesėn veriore ?
Verena Knaus: Tri gjėra mendoj se duhet tė ndodhin qė procesi tė vazhdojė. Sė pari: institucionet e Kosovės duhet tė bėjnė atė qė pritet nė zbatimin e planit tė Ahtisarit. Kjo do tė thotė se duhet tė vendosen tė gjitha strukturat, ligjet, pėrkushtimet dhe burimet pėr tė zbatuar gjithēka qė del nga plani Ahtisari, e qė institucionet e Kosovės mund ta zbatojnė. Shumė gjėra nuk do tė jenė tė mundura pėr shkak tė mungesės sė mbėshtetjes nga pala serbe, apo nga Beogradi, por vetė Kosova duhet tė bėjė atė qė mundet tė bėj. Sė dyti: Bashkimi Evropian, nė formėn e EULEX-it, ICO-s dhe vendeve anėtare, duhet tė kėmbėngul nė pėrkushtimet e veta. Pėrkushtimet janė shumė tė qarta dhe ato dalin nga parimet e Grupit tė Kontaktit qė thonė: nuk ka ndarje, Kosova shumetnike dhe nuk ka kthim nė gjendjen e mėhershme. Tani 22 vende e kanė njohur Kosovėn e pavarur nė kufijtė e saj. Pra Bashkimi Evropian duhet tė jetė i qartė dhe tė ri-sigurojė Prishtinėn, por edhe Beogradin, dhe, tė thotė se kjo ėshtė situata dhe le tė ecim pėrpara. Beogradit i duhet thėnė qartė: harroni idenė e ri-negocimit rreth veriut, treni ka ikur dhe stacioni ėshtė mbyllur. Mesazhi ndaj Prishtinės duhet tė jetė: ne qėndrojmė pas parimeve tona dhe qėndrojmė pas parimeve brenda marrėveshjes Ahtisari dhe realiteti pėr Kosovėn e pavarur ekziston dhe nuk mund tė kthehet pas asnjėherė mė. Nė praktikė kjo nėnkupton shumė gjėra tė ndryshme, por mendoj se ky duhet tė jetė mesazhi. Nė njė afat mė tė gjatė mendoj se ėshtė e qartė qė Serbia dhe Kosova nuk do tė mund ti bashkėngjiten Bashkimit Evropian derisa tė zgjidhin ēėshtje tė marrėdhėnieve tė tyre. Mendoj se Bashkimi Evropian ėshtė i lodhur nga vende si Sllovenia e Kroacia, qė sjellin ēėshtjet e tyre tė brendshme dhe i shndėrrojnė nė ēėshtje evropiane. Pra, mendoj se Bashkimi Evropian do tė jetė edhe mė i kujdesshėm nė Ballkan kur bėhet fjalė pėr vende tė tjera nė mėnyrė qė tė mos pėrsėrisė gabimet nga rasti i Qipros, apo tė Maqedonisė dhe Greqisė. Pra Serbia dhe Kosova do tė duhet tė zgjidhin problemet e tyre. Por natyrisht ēėshtja e tretė ėshtė se ēfarė me Beogradin ? Mendoj se ėshtė shumė e qartė se pėr veriun e Kosovės dhe pėr tė mirėn e popullatės serbe qė jeton nė Kosovė, Beogradi vėrtetė duhet tė ndryshojė politikėn e tij ndaj Kosovės. Beogradi nuk do ta njoh Kosovėn as sot, as nesėr e as nė njė tė ardhme tė afėrt. Por ėshtė diēka ndėrmjet njohjes dhe gjetjes sė zgjidhjeve praktike me njė vend fqinj. Nuk mendoj se politika aktuale e mbajtjes sė serbėve jashtė institucioneve tė Kosovės, duke i parandaluar nga pjesėmarrja nė zgjedhje dhe duke forcuar strukturat paralele, ėshtė ajo e duhura qė u shėrben serbėve tė cilėt jetojnė nė Kosovė, apo tė cilėt dėshirojnė tė jetojnė apo tė kthehen nė Kosovė.
Radio Kosova: Pėr tė gjitha kėto duket se nuk ka zgjidhje tė shpejta, mirėpo pėr ēėshtjen e protokolleve sidoqoftė duhet tė ketė njė zgjidhje. Sipas jush cila ėshtė zgjidhja pėr gjendjen e krijuar rreth protokolleve ?
Verena Knaus: Pavarėsisht nėse i quani aranzhmane teknike apo protokoll, njė formė e tij ėshtė e nevojshme sepse e lejon EULEX-in tė veprojė nė veri, sidomos nė kufij dhe lejon bashkėpunimin policor ndėrmjet Serbisė dhe EULEX-it kėtu. Po ashtu ky ėshtė parakusht edhe pėr Kosovėn nė pėrmbushjen e disa kushteve tė saj nė procesin e liberalizimit tė vizave. Por, nė kėmbim Prishtina duhet tė fitojė diēka. Ky mund tė jetė, pėr shembull, udhėrrėfyesi pėr liberalizimin e vizave. Pra, do tė ishte njė pėrkushtim i qartė nga ana e Bashkimit Evropian: po EULEX-it, me bashkėpunimin dhe kompromiset, kur bėhet fjalė pėr rolin e tij neutral ndaj statusit, por gjithashtu EULEX-i do tė jetė aty pėr tė ndihmuar Kosovėn pėr tė arritur diēka qė ėshtė shumė e rėndėsishme pėr publikun dhe pėr qeverinė, dhe, ky ėshtė liberalizimi i vizave jo nė njė tė ardhme tė largėt, por nė 2010, apo 2011
Intervistoi: Gjylie Rexha
Krijoni Kontakt