Jashtë teme (remix)

[ILMGAP]

PUSHTIMI I GJITHËSISË

Nga ky pikëvështrim, tre ajetet kur'anore meritojnë ta tërheqin tërë vëmendjen.Njëri në mënyrë të qartë shpreh atë që u takon njerëzve ta realizojnë dhe çfarë do të realizojnë. Në dy ajetet e tjera, Zoti evokon çudinë që do t'u ndodhte jobesimtarëve nga Meka, sikur të mund të ngjiteshin në qiell, duke aluduar kështu në një supozim i cili nuk do të ketë pasoja për këta të fundit. 1. Ajeti i parë ajeti 33 nga surja 55: "O turmë e xhinve dhe e njerëzve, nëse keni mundësi të dilni përtej kufijve të qiejve të tokës, depërtoni pra, po nuk mundeni vetëm me ndonjë fuqi të fortë (por ju nuk e keni atë). (A33 nga S55) Përkthimi të cilin e dhamë këtu kërkon disa shpjegime plotësuese:
a) Fjala frënge "si" shpreh kushtin e cila zbulon në mënyrë të njëjtë mundësinë, si dhe supozimin e realizueshëm dhe të parealizueshëm. Gjuha arabe është në gjendje që ta nuancojë kushtin në mënyrë tejet eksplicite. Ekziston fjala që shpreh
mundësinë (ida), një tjetër që të shprehet supozimi i realizueshëm (in), dhe një e tretë që të shprehet supozimi i parealizueshëm (leë). Ajeti të cilin po e shqyrtojmë konsideron se fjala është për supozimin e realizueshëm, të shprehur me anë të in. Kur'ani domethënë evokon mundësinë materiale të realizimit konkret. Ky ndryshim gjuhësor formalisht e eleminon interpretimin e pastër mistik të cilin kanë provuar t'ia japin gabimisht këtij ajeti.
b) Zoti iu drejtohet xhinëve dhe njerëzve e jo në thelb personave alegorik.
c) "Depërtim i kundërt" është përkthimi i fjalës nefedhe pas të cilës vjen parafjalamin,e cila, sipas fjalorit të Kazimirit, domethënë depërtim, kalim përtej dhe dalje përtej një trupi (p.sh thuhet për shigjetën e cila del në anën kundërt). Ajo
domethënë evokon depërtimin e thellë dhe daljen në anën tjetër të zonave për të cilat bëhet fjalë.
d) Fuqia (sultan) të cilën duhet ta kenë njerëzit për arritjen e këtij qëllimi duket se është fuqi e cila buron nga i Plotëfuqishmi. Nuk ka dyshim që ky ajet tregon mundësinë që do ta kenë njerëzit dikur për ta kryer atë që ne, në epokën tonë, ndoshta në mënyrë shumë të papërshtatshme, e quajmë pushtim të Gjithësisë. Duhet të theksojmë që teksti kur'anor nuk e vëren vetëm depërtimin nëpër zonën e qiejve, por edhe nëpër zonat e Tokës, ky është hulumtim i thellësive.
2. Dy ajetet e tjera janë nxjerrë nga surja 15, ajeti 14dhe 15. All-llahu iu flet jobesimtarëve nga Meka, si tregon edhe kjo pjesë e sures: "Edhe sikur Ne t'u hapnim atyre një derë në qiell dhe të ngjiteshin vazhdimisht lart në të (e të shihnin ëngjëjt e fshehtësitë). Ata gjithqysh do të thonin: " Neve na janë ndalë sytë (të pamët). Jo, ne jemi njerëz të magjepsur." ( S15 - A 14 -15) Kjo është shprehje e habisë para një pamje të papritur, të ndryshme nga ajo që njeriu mund ta paramendojë.
Fjalia kushtore është futur këtu me anë të fjalës leë e cila shpreh supozimin që nuk do të realizohet kurrë për ata për të cilët bën fjalë kjo pjesë. Domethënë në pikëpamje të pushtimit të Gjithësisë ndodhemi në mesin e dy pjesëve të tekstit kur'anor, nga të cilat njëra bën aluzion në atë që një ditë do të realizohet në saj të fuqisë që Zoti do t'ia japë intelektit dhe aftësisë zbuluese të njeriut, kurse e dyta evokon ngjarjen të cilën nuk do ta përjetojnë jobesimtarët e Mekës, nga e cila rrjedh karakteri i kushtëzimit, i cili nuk do të realizohet... Por këtë ngjarje do ta përjetojnë të tjerët siç e supozon ajeti i parë i cituar. Ai i përshkruan reaksionet e njerëzve para pamjes së papritur e cila ndodh që t'iu shfaqet udhëtarëve të Gjithësisë: shikime të shqetësuar, përshtypje e magjepsjes... Mu kështu astronautët e përjetuan këtë aventurë të çuditshme në vitin 1961, me rastin e fluturimit të parë të njeriut rreth Tokës. Dihet, se kur të ndodhemi nga ana tjetër e atmosferës së Tokës, qielli nuk shihet askund me pamjen e tij të kaltër që u tregohet tokësorëve, e i cili është rezultat i fenomenit të absobimit67 të dritës së Diellit në shtresat atmosferike. Kur njeriu ndodhet në Gjithësi, në anën tjetër të atmosferës tokësore, ai sheh një qiell të zi, kurse Toka i duket e mbështjellur në një si unazë ngjyrë të kaltër, për shkak të fenomeneve të ngjashme të absorbimit të dritës në atmosferën tokësore, kurse Hëna, e cila nuk ka atmosferë, shihet me ngjyrat e veta në sfondin e errët të qiellit. Domethënë një pamje krejtësisht e re për njeriun paraqitet në Gjithësi, pamje fotografitë e të cilës janë bërë klasike për njerëzit e kohës sonë. Edhe këtu, kur e ballafaqojmë tekstin e Kur'anit me njohuritë bashkëkohore, si mos të impresionohemi me saktësitë për të cilat nuk mund të supozojmë se rrjedhin nga mendimi i një njeriu, i cili ka jetuar para 14 shekujsh.

[ILMGAP]

TOKA

Sikurse temat e trajtuar më parë, edhe ajetet kur'anore, që bëjnë fjalë për Tokën, janë të shpërndarë në tërë Librin. Libri i klasifikimeve është i rëndë: kjo që po e paraqesim është krejtësisht personale. Për të qenë shpjegimi i qartë duket se, para së gjithash, mund të veçohet një numër i konsiderueshëm i ajeteve të cilat shpesh, duke trajtuar më shumë tema, kanë një domethënie të përgjithshme, kurse paraqesin po aq thirrje drejtuar njerëzve në mënyrë që me anë të shembujve të paraqitur të mendojnë mbi bamirësinë e Zotit. Mund të veçojmë grupe të tjera të ajeteve që kanë të bëjnë me tema më të veçanta, siç janë:

- cikli i ujit dhe i deteve
- relievi i Tokës
- atmosfera e Tokës

[ILMGAP]

AJETET ME RËNDËSI TË PËRGJITHSHME

Duke dhënë argumente me të cilat njerëzit duhet të nxiten për të menduar mbi bamirësinë e Zotit ndaj atyre që i ka krijuar, këto ajete aty-këtu përmbajnë pohime që janë me interes të konfrontohen me të dhënat e shkencës bashkëkohore. Por, nga ky pikëvështrim, ajetet mund të jenë me interes edhe më të madh për shkak se nuk shprehin besime të shumëllojshme për disa fenomene natyrore, në të cilat njerëzit kanë besuar në kohën e Shpalljes së Kur'anit- besime të ndryshme, gabimet e të cilave do t'i vërtetojë më vonë njohuria shkencore. Këto ajete shprehin të vërteta të thjeshta, të lehta për t'u kuptuar nga ata të cilëve u është drejtuar Kur'ani, për shkaqe gjeografike, banorëve të Mekës dhe Medinës,
beduinëve të Gadishullit arabik, në një anë, dhe meditime të përgjithshme, nga të cilat bota e arsimuar, në të gjitha vendet dhe në të gjitha kohët, mund të nxjerri mësim kur përpiqet të meditojë, gjë që është karakteristikë universalitetit të
Kur'anit, nga ana tjetër.Pasi asnjë klasifikim i këtyre ajeteve nuk është i dukshëm në Kur'an, ato këtu janë paraqitur sipas renditjes numerike të sureve. "Ai (All-llahu), i cili për ju e bëri tokën shtrat (vendbanim) e qiellin kulm, e prej qiellit ju lëshojë shi me të cilin ju siguroi lloje të frutave si ushqim për ju, pra mos i përshkruani All-llahut shokë, duke qenë se ju e dini (që Ai nuk ka shokë). (S2- A22) " Është fakt se në krijimin e qiejve dhe të tokës, në ndërrimin e natës e të ditë, të
anijes që lundron në det që u sjell dobi njerëzve, në atë shi që e lëshon All-llahu prej së larti e me te ngjall tokën pas vdekjes së saj dhe përhapë në te nga çdo lloj gjallese, në qarkullimin e erërave dhe reve të nënshtruara mes qiellit e tokës, (në të gjitha këto) për një popull që ka mend ka argumente." (S2- A164) "E tokën e kemi shtruar dhe në të kemi vën1 kodra dhe kemi bërë që në të të mbijnë bimë të caktuara të të gjitha llojeve. Dhe Ne ju kemi krijuar juve në të jetesën (mjetet për jetesë) e edhe atyre për të cilët ju nuk jeni furnizues. (S15-A19- 20) "E nuk ka asnjë send që të mos ta ketë burimin te Ne, po Ne, nuk e japim atë ndryshe vetëm sipas një mase të caktuar (të nevojshme). (S15-A21) këtu duhet parë një sure me kujdes se ka një ngatërrim (S20A62) " Hani ju dhe kullotni kafshët tuaja(nga ato bimë). Vërtet , për të gjitha këto (që u përmendën) ka argumente për ata që kanë mendje të shëndoshë. (S20 - A54) " A ështëAi që tokën e bëri vendqëndrim e nëpër të bëri të rrjedhin lumenj, dhe asaj (tokës) i bëri (male) përforcues, dhe në mes dy deteve bëri ndarje. A ka përveç All-llahut Zot tjetër? Jo, por ju shumë pak përkujtoni. (S27 - A61) Këtu bëhet aluzion në stabilitetin e përgjithshëm të kores së Tokës. Dihet se në kohët e mugëta të Tokës, shtresa sipërfaqësore e saj ishte jostabël para ftohjes. Stabiliteti i kores së Tokës përsëri nuk është absolut, meqë eksiztojnë zona në të cilat kohë pas kohe bijnë tërmete. Sa i përket përvijimit mes dy deteve, kjo është figurë përmes të cilës tregohet mungesa e përzierjes së ujit të lumenjve me atë të deteve në sipërfaqen e grykave të mëdha, si do të shihet më poshtë. "Ai është që juve tokën ua bëri të përshtatshme, andaj, ecni nëpër pjesë të saj dhe shfrytëzoni begatitë e Tij, vetëm teAi është e ardhmja." (S67 - A15) "E pastaj tokën e sheshoi." (S79 - A30) "Dhe prej saj nxorri ujin e saj dhe kullosat e saj." (S79 - A31 "Kurse kodrat ia përforcoi" (S79 - A32) "Si furnizim për ju dhe për kafshët tuaja." (S79 - A33) Në shumë prej këtyre ajeteve është theksuar vlera e ujit dhe pasoja praktike e pranisë së tij në Tokë - pjelloria e Tokës. Uji, në të vërtetë, në vendet me shkretëtirë, është element numër një që e kushtëzon jetën e njeriut. Por evokimi në Kur'an e tejkalon këtë veçori gjeografike. Është theksuar karakteri i planetit të pasur me ujë, i vetëm në sistemin diellor. Pa ujë Toka do të ishte trup i vdekur si Hëna. Kur'ani ia jep vendin e parë ujit në evokimin e fenomeneve natyrore të Tokës. Cikli i ujit është përshkruar këtu me saktësi të pazakontë.

[ILMGAP]

CIKLI I UJIT DHE I DETEVE

Kur sot i lexojmë ajetet e Kur'anit, njëri pas tjetrit, që flasin për rolin e ujit në jetën e njerëzve, na duket se të gjithë ajetet shprehin ide krejt të qarta. Shkaku i kësaj është shumë i thjeshtë: në epokën tonë pak a shumë të gjithë e dimë në mënyrë të saktë se si kryhet qarkullimi i ujit në natyrë. Por kur e marrim parasysh se sa të ndryshme kanë qenë pikëpamjet e lashta për këtë çështje, vërejmë se të dhënat kur'anore nuk zbulojnë pikëpamje mitike që janë përdorur dhe në elaborimin e të cilave spekullimet filozofike kanë pasur ndikim më të madh sesa të dhënat nga vëzhgimet e bëra. Nëse njerëzit, në mënyrë empirike, kanë arritur deri te njohuri të kufizuara, por të dobishme dhe praktike, për përmirësimin e ujitjes, përkundrazi, pikëpamjet e tyre mbi qarkullimin e ujit në tërësi do të ishin të vështira për t'u kuptuar sot. Kështu do të ishte e thjeshtë për t'u marrë me mend se ujërat nëntokësore rrjedhin nga depërtimi i rreshjeve në Tokë. Por, në kohët e lashta citohet si përjashtim pikëpamja e njëfarë Vitruvit, i cili, në Romën e shekullit të parë para epokës sonë, e ka mbrojtur këtë ide. Kështu pas shumë shekujsh, të cilëve u takon edhe epoka e Shpalljes së Kur'anit, njerëzit kanë
pasur pikëpamje krejt të gabuara mbi sistemin e ujrave. Në artikullin "Hidrologjia", të botuar në Encyclopedia Universalis dy specialistë për këto probleme, G. Castany dhe B. Blavoux, kryejnë këtë hulumtim didaktik historik: Në shekullin VII p.e.s. Talesi nga Mileti e ka mbrojtur teorinë e shtyrjes së ujit të oqeanit në brendësi të kontinentit, rënien në tokë dhe depërtimin e tij në tokë nën ndikimin e erës. Edhe Platoni e ka mbrojtur këtë ide dhe ka menduar se kthimi i ujit në oqean bëhet nëpërmjet një humnere të madhe, Tatarit. Kjo teori do të ketë ithtarët e vet të flaktë deri në shek. XVIII, para Dekartit. Aristoteli ka supozuar se avulli i ujit nga toka kondensohet në honet e thella dhe të ftohta të bjeshkëve dhe formon liqene nëntokësorë që i mbushin burimet. Atë do ta pasojë Seneka (shek. I p.e.s.) dhe do të ketë ithtarë të shumtë deri në vitin 1877, ndër të cilët vlen të përmendet O. Volger. Pikëpamja e parë e pastër mbi qarkullimin e ujit do t'i bjerë
ndër mend Bernard Palissys, i cili në vitin 1580 pohon se ujrat nëntokësorë rrjedhin nga depërtimi i shiut në tokë. Këtë teori do ta vërtetojë E. Marioti dhe P. Pero në shek. XVII. Në pjesët e Kur'anit që po i japim në vijim nuk ka asnjë jehonë të pikëpamjeve jo të sakta që u përmendën deri tani e të cilat janë ditur në kohën e Muhammedita.s. : " Ne, nga qielli lëshuam shiun e dobishëm dhe me të bëmë qëtë kultivohen kopshte e drithëra që korren. Dhe rritëm trungje të gjata hurmash me fruta të paluar njëri mbi tjetrin. Ushqim për njerëz, dhe me të, Ne e ngjallëm tokën e vdekur , e kështu do të jetë edhe ringjallja." (S50-A9,10,11) " Ne e l1shuam me masë ujin nga qielli dhe atë e përqëndrojmë në tokë. Po Ne
kemi mundësi edhe ta humbim atë (ujin). Dhe me anën e tij Ne mundësuam për ju kopshte hurmash e rrushi, që në to keni shumë pemë dhe hani prej tyre." (S23- A18,19) " Ne i lëshojmë erërat mbarësuese, e nga qielli (retë) lëshojmë shi dhe atë ju japim ta pini, e ju nuk mund ta ruani atë." (S15 - A22) Ekzistojnë dy mundësi për interpretimin e ajetit të fundit (S15 - A22). Erërat që pjalmojnë mund të konsiderohen pllenuese të bimëve me anë të bartjes së polenit, por kjo mund të lidhet edhe me shprehjen figurative e cila me analogji thekson rolin e erës, që një re, e cila nuk lëshon shi, kthehet në re që lëshon rrebesh shiu. Ky rol është theksuar shpesh, si në ajetin vijues: " Allahu është Ai që lëshon erërat, e ato i lëkundin retë dhe Ne i derdhim ato në një vend të thatë dhe me atë ujitje e ngjallim tokën pas vdekjes së saj. Ja kështu është ringjallja."(S35-A9) Këtu po shohim se pjesa e parë e këtij ajeti ka stil tregimtar dhe, pa kapërcim, pason një shpallje e Zotit. Modifikime të tilla të papritura në formë bisedimi janë të shpeshta në Kur'an. " Allahu është Ai që lëshon erërat, e ato i lëkundin retë dhe Ai i shtrinë lart si të dojë i bën ato edhe të ndara në pjesë, dhe përmes tyre e sheh se si bie shi, e kur ia lëshon atë kujt të dojë prej robërve të vet, ja, ata gëzohen."(S30-A48) "Ai është që i lëshon erërat si myzhde pranë mëshirës (shiut) së Tij e kur ato (erërat) bartin re të mëdha, Ne i sjellim mbi një tokë të vdekur dhe lëshojmë në të
ujin (shiun), dhe me të (me ujin)nxjerrim të gjitha frutat. Kështu i nxjerrim (i ngjallim) të vdekurit, ashtu që të përkujtoni (fuqinë e Zotit)." (S7-A57) " Edhe Ai është, që i lëshon erërat myzhde në prag të mëshirës sëTij (shiut) dhe Ne lëshuam prej qiellit ujë të pastër. Që me të t'i japim jetë një toke të vdekur dhe që t'u japim të pijnë atyre që i krijuam, kafshë e shumë njerëz." (S25-A48,49) "... në atë furnizim që Allahu e lëshon prej qiellit dhe me të, pasi të ketë vdekur e ngjall tokën; dhe në qarkullimin e erërave për një popull që logjikon ka argumente." (S45-A5) " Ai e lëshon ujin (shiun) nga qielli e sipas madhësisë së tyre rrjedhin përrocka, kurse vala bart mbi vete shkumë të fryer lart ..." (S13-A17) Zoti e urdhëron Profetin: " Thuaj: " Më tregoni, nëse uji juaj humbet në thellësi, kush do t'ju sjell ujë mbitokësor (burimor)."(S67-A30) "A nuk e sheh se Allahu lëshon ujë nga qielli dhe atë e shpërndan në tokë nëpër burime, mandej me të mbijnë bimë të llojeve dhe të ngjyrave të ndryshme, pastaj ajo thahet dhe ti e sheh atë të zverdhur dhe pastaj e bën atë pleh." (S39-A21) "Dhe në të Ne u kemi bërë kopshte hurmash e rrushi dhe në të u kemi dhënë burime (uji)." (S36-A34)
Rëndësia e burimeve, furnizimi i tyre me ujin e shiut dhe shpërndarja në burime është theksuar në tri ajetet e fundit. Fakti meriton që të ndalemi në të në mënyrë që të përkujtojmë pikëpamjet dominuese të mesjetës, siç janë ato të Aristotelit, sipas të cilave burimet mbushen nga liqenet nëntokësorë. Në artikullin e vet "Hidrologjia", të botuar në Encyclopedia Universalis, M. M. Rémenierés, profesor në Ecole Nationale du Génie rural, des Eaux et Forets, përshkruan etapat kryesore të hidrologjisë dhe kujton punimet madhështore të dikurshme për ujitjen, posaçërisht në Lindjen e Mesme, duke tërhequr vërejtjen se me tërë ato ka udhëhequr empirizmi, sepse idetë e atëhershme kanë dalë nga pikëpamjet e
gabuara. Ai vazhdon : "Duhet të presim Rilindjen (përafërsisht ndërmjet viteve 1400 - 1600) në mënyrë që pikëpamjet e pastra filozofike tua lirojnë vendin hulumtimeve të mbështetura në observimet objektive të fenomeneve hidrologjike.
Leonardo da Vinçi (1452 - 1519) kundërshton pohimet e Aristotelit. Në studimin e tij Shqyrtim i çuditshëm mbi natyrën e ujrave dhe burimeve natyrore e artificiale ("Discours admirable de la nature des eaux et fontaines tant naturalles
qu'artificeilles, Paris 1570), Bernard Palissy bën interpretimin konkret të qarkullimit të ujit e sidomos furnizimin me shi". Do ta shohim se vërejtjen e fundit e gjejmë në ajetin 21 të sures 39, që evokon shpërndarjen e ujrave të shiut në burimet në Tokë. Shiu dhe breshëri janë trajtuar në ajetin 43 të sures 24: "A nuk e ke parë se si Allahu drejton retë, pastaj i bashkon, i bënë grumbull ato dhe atëherë e sheh shiun se si rrjedh prej tyre. Ai lëshon prej së larti, nga retë e mëdha si kodra breshër dhe me te goditë këdo, e ja largon atij që do...." Fragmenti tjetër meriton komentim (surja 56, ajeti 68 - 70). " A e shihni ujin që po pini? Aju elëshoni atë prej reve, apo Ne jemi që e lëshojmë? Sikur Ne të dëshirojmë e bëjmë atë të njelmët, përse nuk falenderoni?" Të përmendësh faktin se Zoti ka mundur ta bëjë ujin të njelmët, i cili natyrisht nuk është i tillë, është mënyrë e të shprehurit të plotëfuqisë së Zotit. Mënyra e dytë e rikujtimit të kësaj plotfuqie është sfidë drejtuar njeriut për ta lëshuar shiun nga retë. Por derisa e para është thjesht shaka, e dyta mund të mos jetë në epokën bashkëkohore, në të cilën teknika bën të mundshëm që shiu të bjerë në mënyrë artificiale. A thua aftësia e njeriut për të prodhuar shi të madh i kundërvihet pohimit kur'anor? Ky nuk është rast, sepse duhet të merren parasysh kufijtë e aftësive të njeriut në këtë fushë. M. A. Facy, kryeinxhinier i meteorologjisë kombëtare, ka shkruar në artikullin "Rreshjet", në Encyclopedia Universalis: "Kurrë nuk do të mund të arrijmë të bëjmë të bjerë shi nga reja e cila nuk i ka karakteristikat e resë me shi ose nga reja e cila ende nuk e ka arritur shkallën përkatëse të evolucionit (të pjekurisë)". Njeriu, prandaj, me anë të mjeteve të përshtatshme teknike vetëm mund të shpejtojë proçesin e reshjeve pasi të jenë krijuar kushtet natyrore. Sikur të ishte ndryshe, atëherë nuk do të kishim thatësirë, por kjo nuk është arritur akoma. Të jesh zotërues i shiut dhe i kohës së mirë akoma është një ëndërr. Njeriu me dëshirën e tij nuk mund ta ndërprejë ciklin e vendosur, i cili siguron qarkullimin e ujit në natyrë, cikël i cili, sipas njohurive të hidrologjisë bashëkohore, mund të përmblidhet si vijon:
Rrezatimi i nxehtësisë së Diellit shkakton avullimin e oqeaneve dhe të të gjitha sipërfaqeve tokësore të mbuluara ose të ngopura me ujë. Avulli i liruar në këtë mënyrë ngrihet në atmosferë dhe duke u dendësuar në të formon re. Atëherë
ndërhyjnë erërat për t'i shpërndarë në largësi të ndryshme retë e krijuara në këtë mënyrë. Atëherë, ato, herë mund të zhduken duke mos dhënë shi, herë masat e tyre bashkohen me masat e reve të tjera që të krijohen dendësi më të mëdha, herë duke u ndarë për të dhënë shi në një shkallë të caktuar të evolucionit të reve. Kur shiu bie në dete (që përbëjnë 70% të sipërfaqes së Tokës), cikli mbyllet shpejt. Shiu i cili bie në tokë mund të thithet pjesërisht nga bimët dhe të marrë pjesë në rritjen e tyre; këto, me anë të frymëmarrjes, e kthejnë një pjesë të ujit në atmosferë. Pjesa tjetër e ujit të shiut pak a shumë depërton në tokë, nga e cila, nëpërmjet rrjedhave ujore, drejtohet kah oqeanet ose depërton në brendësi të tokës për t'u kthyer në rrjetin e sipërfaqes së tokës me anë të burimeve dhe të burimeve të tjera që humbin në tokë. Nëse këto të dhëna të hidrologjisë bashkëkohore krahasohen me ato që dalin nga ajetet e shumta të Kur'anit, të cituara në këtë kapitull, do të konstatojmë ekzistimin e përputhshmërisë së konsiderueshme ndërmjet të dhënave të hidrologjisë dhe të Kur'anit.

[ILMGAP]

DETET

Nëse ajetet kur'anore kanë ofruar materiale për t'i krahasuar me njohuritë bashkëkohore mbi ciklin e ujit në natyrë në përgjithësi, kur është fjala për detet nuk është kështu. Asnjë fragment i Kur'anit që ka të bëjë me këtë nuk fton për konfrontim me të arriturat shkencore në kuptim të mirëfilltë të fjalës. Por, përsëri, nuk është hiç më pak e domosdoshme të theksojmë se asnjë fragment i Kur'anit mbi detet nuk përmban udhëzime në besime, mite ose në bestytni të epokës. Një numër i konsiderueshëm ajetesh që bëjnë fjalë për oqeanet dhe lundrimin ofrojnë si tema për meditim shenjat e plotëfuqisë së Zotit, që burojnë nga vëzhgimi vijues. Këto ajete janë: " ... dhe për të mirën tuaj u vuri në shërbim anijet, të lundrojnë nëpër det me urdhrin e Tij, e në shërbimin tuaj i vuri edhe lumenjtë." (S14-A32) "Pastaj, Ai është që nënshtroi detin, që prej tij të hani mish të freskët, e prej tij të nxirrni stoli që i bani (i vishni), e i sheh anijet si çajnë (lundrojnë ) në të (me ushtimëe çajnë ujin në det). Ua nënshtroi që të shfrytëzoni nga begatitë e Tij dhe ashtu të falenderoni (Zotin)." (S16-A14) "A nuk e sheh se anijet lundrojnë në sajë të mirësisë së Allahut, e për t'ju treguar juve madhërinë e Tij..."(S31-A31) "Dhe të Atij janë anijet lundruese të ngritura lart si kodra në det."(S55-A24) "Argument për ta është dhe ajo se Ne pasardhësit e tyre (të Ademit) i bartëm në anije të mbushur përplot. Dhe ngjashëm me të, u krijuam atyre diçka që t'i hipin. E sikur të duam Ne, i përmbytim ata, e nuk ka efekt as lutja e tyre dhe as që do të shpëtonin. Përveç nga mëshira jonë ndaj tyre, dhe që të përjetojnë të mirat deri nënjë kohë të caktuar."( S36-A41-44) Këtu është e qartë se bëhet fjalë për anijet që bartin njerëzit nëpër det, ashtu si dikur anija e barti Nuhun dhe të tjerët që ishin në të dhe ua bëri të mundur të arrijnë deri në tokë. Nga të gjitha ajetet kur'anore që janë kushtuar vëzhgimit të deteve, mund të veçohet një fakt tjetër, sepse tregon një aspekt krejt të veçantë. Kështu tri ajete bëjnë aluzion në disa karakteristika të lumenjve të mëdhenj kur derdhen në oqean. Njihet mirë fenomeni që haset shpesh: mospërzierja direkte e ujrave të njelmët të deteve dhe të ujrave të ëmbël të lumenjve të mëdhenj. Mendohet se Kur'ani tërheq vërejtjen në rastin e grykës së Eufratit dhe të Tigrit, të cilët, me bashkimin e tyre, krijojnë si të thuash një "det" të gjatë 150 kilometra, Shat el Arab. Në fund të gjirit, ndikimi i baticave dhe zbaticave krijon fenomenin fatlum të fryrjes së ujit të ëmbël në brendi të tokës, duke siguruar ujitje të mjaftueshme. Që të kuptohet si duhet teksti i (ajeteve), duhet ditur se fjala det shpreh kuprtimin e përgjithshëm të fjalës arabe bahr, e cila do të thotë masë e madhe uji dhe përdoret si për oqean ashtu edhe për lumenj shumë të mëdhenj, si: Nili, Tigri, Eufrati. Në vijim po i japim tri ajete që evokojnë fenomenin:"Ai la të lirë të bashkohen dy dete, ky (njëri) i pijshëm dhe i shijshëm, e ky (tjetri) i njelmët e i idhët, e mes tyre bëri si të jetë ndonjë pendë, pritë që të mos përzihen." (S25 - A53) " E nëse janë të njëjtë dy dete; ky i ëmbël shuan etjen dhe pirja e tij është e lehtë e ky tjetri i njelmëti djeg. E prej secilit ju hani mish të freskët, nxirrni stoli që i bani; e, i sheh anijet se si çajnë ujin për të kërkuar të mirat e Tij. Ashtu që ju të falenderoni." (S35 - A12) "Ai i lejoi dy dete të puqen ndërmjet vete. Ndërmjet atyre të dyve është një pengues që ata të dy nuk e kapërcejnë... Prej atyre të dyve nxirren margaritarë e diamantë." (S55 - A19,20, 22) Pos përmendjes të faktit kryesorë, këto ajete përmendin pasuritë që nxirren nga ujrat e ëmbël dhe të njelmët: peshk, stoli për rroba, margaritar dhe merxhan.ai
përket fenomenit të mospërzierjes së ujrave të lumenjve me ato të deteve në grykë, duhet të dihet se ky nuk është specifik vetëm për Eufratin dhe Tigrin, që përmenden në tekst, por edhe për lumenjtë e tjerë të cilët nuk përmenden. Rrjedhat
e ujrave me gjerësi shumë të mëdha, siç janë: Misisipi ose Jang-Ce, tregojnë të njëjtën veçori: përzierja e ujrave të tyre bëhet ndonjëherë larg në detin e hapët.

[ILMGAP]

RELIEVI I TOKËS

Përbërja e Tokës është e ndërlikuar. Sot mund të themi se është e përbërë nga një shtresë e thellë, ku mbretërojnë temperatura tepër të larta, me një pjesë qëndrore në të cilën shkrihen shëmbinjtë dhe me një shtresë sipërfaqësore, me koren e Tokës, të fortë dhe të ftohtë. Kjo shtresë është mjaft e hollë, prej disa kilometrash deri në disa dhjetra kilometra më se shumti, kurse rrezja e Tokës është pak më e madhe se 6.000 km: kjo do të thotë se korja nuk paraqet as të njëqindtën pjesë të rrezes së sferës. Në këtë cipë, nëse mund të thuhet kështu, kanë ndodhur fenomene gjeologjike. Në thelbin e tyre qëndrojnë shtresimet nga të cilat janë krijuar vargmalet; formimi i tyre në gjeologji quhet orogjeneza. Procesi ka rëndësi të madhe sepse dukurisë së relievit që do ta përbëjë një mal i përgjigjet, në thellësi, thelësira proporcionale e kores së Tokës e cila siguron bazën në shtresën e ulët. Historia e shpërndarjes së deteve dhe tokave në sipërfaqe të rruzullit të Tokës është e re dhe akoma është shumë e paplotë edhe për periudhat më pak të vjetra dhe të njohura më mirë. Me siguri paraqitja e oqeaneve që e përbëjnë hidrosferën është e vjetër dhe përafërsisht 500 milion vjet. Nga fundi i paleozoikut kontinentet formonin një masë unike e më vonë u shpërndanë. Herën tjetër, kontinentet ose pjesët e tyre dolën mbi sipërfaqe me krijimin e maleve në zonat oqeanike (p.sh. rasti i kontinetit verioatlantik dhe një pjesë e Evropës).
Sipas ideve bashkëkohore, me tërë historinë e formimit të tokave të larta dominon paraqitja e vargmaleve. I tërë evolucioni i Tokës, nga paleozoiku deri në kvartar, klasifikohet në funksion të "fazave arogjenetike" të cilat, edhe vetë, janë të
grupuara në "cikle" me emra të njëjtë, çdo formim i relievit të maleve ka reperkusionet e veta në barazpeshën ndërmjet deteve dhe kontinenteve. Kjo ka bërë që të zhduken disa pjesë të tokave të dala në sipërfaqe, për t'u paraqitur të tjerat,
duke e ndryshuar shpërndarjen e sipërfaqeve kontinentale dhe oqeanike, para qindra milionë vjetësh, kështu që pjesa kontinentale sot zë vetëm 3/10 e sipërfaqes së planetit. Kështu, në mënyrë jo të saktë dhe jo të plotë, mund të bëhen konkludime për transformimet që kanë ndodhur para qindra milion vjetësh. Sa i përket relievit të Tokës Kur'ani përmend, pothuajse, vetëm formimin e maleve. Në të vërtetë, nga pikëvështrimi i interesit tonë, shumë pak mund të thuhet për
ajetet që shprehin vetëm kujdesin e Zotit për njerëzit, në krahasim me formimin e Tokës si në ajetet që vijojnë: "All-llahu juve ua bëri tokën të sheshtë. Që nëpër të të ecni rrugëve të gjëra." S72 - A19,20) "Edhe tokën Ne e kemi shtruar, sa shtrues të mirë jemi." (S51 - A48) Shtroja që është shtruar dhe shtrirë është korja ose korja e Tokës, e cila është e fortë dhe në të cilën mund të jetojmë, meqë shtresat më të thella të rruzullit të Tokës janë tepër të nxehta, të lëngshme dhe të papërshtatshme për çfarëdo lloj të jetës. Janë shumë të rëndësishme fragmentet e Kur'anit që kanë të bëjnë me malet dhe aluzionet në stabilitetin e tyre, si pasojë e fenomenit të shtresimit. "...Edhe kodrat se si janë vendosur! Edhe tokën se si është shtruar!" (S88 - A19,20) Konteksi i këtyre ajeteve i thërret jobesimtarët që të kthejnë shikimet e tyre në drejtim të disa fenomeneve natyrore, ndërmjet të cilave është toka dhe malet. Nga ky tekst gjithashtu del qartë kuptimi i rrënjëve në brendësi të Tokës, kurse në ajete vijuese këtë e saktësojnë edhe më mirë: "A nuk e bëmë Ne tokën të përshtatëshme (për jetë). Ndërsa kodrat shtylla." (S78 - A6 -7) Shtyllat në të cilat aludohet këtu janë ato që shërbejnë për përforcimin çadrave në tokë(autad,shumësi uatad). Gjeologët bashkëkohorë i përshkruajnë shtresat e tokës (gjë që bën të mundshëm që relievet të kenë themel) me madhësi të ndryshme që shkon prej një kilometër në dhjetra kilometra. Ky fenomen i rrudhjes bën që korja e Tokës të jetë stabile. Kështu nuk çuditemi fare kur në disa fragmente të Kur'anit lexojmë disa mendime mbi malet, siç janë p.sh: "Kurse kodrat i përforcoi."(S79 - A32) " ...e në tokë vendosi kodra të rënda që të mos luajnë vendit bashkë me ju..." (S31 - A10) Fjalia e njëjtë përsëritet në suren 16, ajeti 15. Po kjo ide është shprehur me pak ndryshim në suren 21, ajetin31: "Dhe në të (tokë) Ne kemi krijuar bjeshkë të paluhatëshme që të mos i lëkundë ata..." (S21 - A31) Këto ajete shprehin atë se mënyra e vendosjes së maleve i përshtatet stabilitetit të tyre, gjë që edhe përputhet në tërësi me të dhënat e gjeologjisë.

[ILMGAP]

ATMOSFERA E TOKËS

Pëveç disa aspekteve që në mënyrë më të saktë bëjnë fjalë për qiellin dhe të cilat janë shqyrtuar në kapitullin paraardhës, Kur'ani përmban disa fragmente që kanë të bëjnë me fenomenet në atmosferë. Sa i përket konfrontimit të tyre me të arriturat shkencës bashkëkohore, edhe këtu, si kudo, do të vërejmë vetëm se nuk do të ketë kundërthënie me njohuritë tona shkencore lidhur me fenomenet e përmendura.

[ILMGAP]

LARTËSIA MBIDETARE

Një mendim i përgjithshëm mbi ndenjën e shqetësimit që ndjehet në lartësinë mbidetare, e cila vjen gjithnjë duke u rritur, sa më lartë që të ngjitemi, është shprehur në ajetin 125 të sures 6: "Atë që All-llahu dëshiron ta udhëzojë, ia zgjeron zemrën për (pranuar) Islamin. Atë që dëshiron ta lërë në humbje, zemrën etij ia bën shumë të ngushtë sikur të ngjitej në qiell. Kështu All-llahu lëshon dënimin mbi ata që nuk besojnë." (S6 - A125) Disa kanë pohuar se kuptimi i shqetësimit të lartësisë nuk ka qenë i njohur për arabët në kohën e Muhmmedit a.s. Por duket se kjo nuk është ashtu: egzistimi i maleve të larta në Gadishullin arabik deri mbi 3.500 merta e bën pak të mundshme mosnjohjen e vështirësive të frymëmarrjes gjatë ngjitjes në lartësi. Ka komentues të tillë që me këtë kanë dashur të shohin paralajmërimin e pushtimit të Gjtihësisë, gjë që duket se duhet të hidhet poshtë në mënyrë kategorike, së paku kur është fjala për këtë fragment.

[ILMGAP]

ELEKTRICITETI ATMOSFERIK

Elektriciteti atmosferik dhe pasojat e tij: rrufeja, breshëri janë pretekse për vërejtje vijuese: "Ai është që ju shfaq vetëtimën trishtuese (nga ndonjë fatkeqësi), por edhe shpresëdhënëse (për shi), dhe formulon re të dendura." (S13 - A12) "Ndëkaq, mumurima madhëron (Zotin një) me falenderimin (që i takon) e Tij, (e madhërojnë)edhe ëngjëjt nga droja ndaj Tij. E Ai dërgon rrufetë dhe me ato godet kë të dojë. Ndërsa idhujtarët polemizojnë rreth All-llahut, e Ai është ndërshues i
rreptë." (S13 - A13) "A nuk e ke parë se si All-llahu drejton retë, dhe pastaj i bashkon, i bën grumbull ato dhe atëherë e sheh shiun si rrjedh prej tyre. Ai lëshon prej së larti nga retë e mëdha si kodra breshër dhe me të goditë këdo, e ia largon atij që do. Shkëlqimi i vetëtimës së dritës së resë gati se s'të merr të parit." (S24 - A43) Në këto dy ajete egziston shprehja e korelacionit të qartë ndërmjet formimit të reve të rënduara nga shiu ose nga breshëri dhe krijimit të rrufesë: i pari është objekt i dëshirës për shkak të bamirësisë që sjell, kurse i dyti është objekt i frikës, pasi reshja e tij i është nënshtruar vendimit të Plotëfuqishmit. Lidhja ndërmjet këtyre dy fenomeneve është në përputhje me njohuritë e sotme mbi elekricitetin atmosferik.

[ILMGAP]

HIJA

Fenomeni mbi hijen dhe lëvizjen e saj që për kohën tonë është shpjegim banal është objekt i mendimeve si më poshtë: "A nuk po shohin ata (keqbërësit) se çdo send që e krijoi All-llahu, e sjell hijen e vet djathtas dhe majtas duke iu përulur All-llhut (duke bërë sexhde)dhe duke qenë respektues e përulës e si e mbajnë veten lart disa njerëz). (S16 - A48) "A nuk e sheh se si Zoti yt e zgjati (andej e këndej) hijen, e sikur të kishte dashur do ta linte në një vend, pastaj Diellin e bëmë rrëfyes të saj. Pastaj Ne atë e tërheqim pak nga pak." (S25 - A45, 46) Pëveç asaj që ka të bëjë me përuljen ndaj All-llahut të çdo sendi të krijuar, duke e përfshirë edhe hijen e sendit, dhe marrjes së sërishme nga All-llahu të çdo manifestimi të fuqisë së Tij, teksit kur'anor aludon në lidhjet e hijes me Diellin. Duhet të rikujtojmë se në kohën e Muhammedit a.s. ka egzistuar besimi se lëvizja e hijes ka qenë e kushtëzuar nga lëvizja e Diellit nga lindja në Perëndim. Kjo edhe gjeti zbatim në orën diellore për matjen e kohës ndërmjet lindjes dhe perëndimit të Diellit. Këtu Kur'ani flet për fenomenin dhe nuk përmend shpjegimin që ka dominuar në epokën e Shpalljes së tij: këtë shpjegim do ta pranonin njerëzit gjatë shumë shekujve pas epokës së Muhammedit a.s., por më në fund do të vërehej pasaktësia e tij. Kështu Kur'ani flet vetëm për rolin e Diellit si tregues i hijes. Këtu konstatojmë mungesën e çfarëdo mospajtimi dhe asaj që dihet mbi fenomenin në kohën bashkëkohore.