Illiristika - Nezir Myrta

[Henri]

ILLIRISTIKA
- nga albanologu prof. Nezir Myrta (Drillon Gega)
Nezir.Myrta@shqiperia.com


Diçka mbi autorin:
Nezir Myrta (Drillon Gega - pseudonim) ka shkruar midis të tjerash poezi me motivet - atdhedashuria, lirika, satira, erotika - të cilat janë botuar në të gjitha gazetat e revistat shqipe në Kosovë e deri ne Njujork). Mund të përmendet botimi në 1996-tën në Nju Jork i vëllimit poetik "Poema për popullin" që përmban edhe poezinë "Oshëtima e Skënderbejve"
Ka qenë aktor (theatri popullor i Gjakovës, protagonist i dramës "Ura e Shenjtë" 87), pedagog (prof. në Gjakovë, Istog, Prishtinë - mbi 15 vite); publicist (analist politik), zëdhënës i pavarur i luftës çlirimtare të Kosovës (1990 - ?), publicist në mjetet audio-vizuele shqiptare e të huaja RTSH 1992... (1994- ?) në: Njujork, Cigago, Detroit, Cunnetcicut, Florida...
Linguist nga 1968 (i papajtuar me sllavizimin e grekizimin e linguistikës shqiptare)...
Zotëron gjuhët: angleze, gjermane, franceze, kroate (gjuhë amtare - shqipja). Pjesërisht: italishten, maqedonishten, rusishten, latinishten....
Kohet e fundit ka ofruar studimet e tij dhe per tu botuar dhe ne Internet dhe keshtu jane botuar te gjitha shkrimet me siper ne revistern Rruzull dhe pjese te tyre jane diskutuar ne forume te ndryshme shqiptaresh

 Shqipja - Illirishtja - Pellgasishtja
 Ethymologjia
 Linguistika
 Illiristika dhe Sllavistika
 Shpjegime shqipe onomasiologjike
 Shpjegime shqipe
 Ethymologjia e emrit - Germania
 Ethymologjia e fjalës - Kuniform
 Ethymologjia e emrit - Pellazg
 Origjina reale e emrit - Ilir
 Ethymologjia e emrit - Shqipja
 Ethymologjia e emrit - Albania
 Emri shqip onomasiologjik - Arbëria
 Ballkani - fjalë shqipe
 Makedhonia illire
 Ethymologjia e emrit - Epir-Epiri-Epirot
 Shpjegimi i emrit Çamëria
 Ethymologjia e emrit - Etruria
 Ethymologjia e emrit - Thrrakia
 Ethymologjia e emrit - Dakia
 Ethymologjia e emrit - Dardania
 Etnonomi Dardhania
 Ethymologjia e emrit - Shkup
 Ethymologjia e emrit - Athina
 Thana illire
 Ethana - Ethenne - Athenne
 Realja e mythit
 Ethymologjia e emrit - Zeus
 Ethymologjia e emrit - Chronus
 Mythi mbi lahutën

_______________________________________

SHQIPJA - ILLIRISHTJA - PELLGASISHTJA


Illiristika është shkenca linguistike - AMA e Albanistikës, e cila merret me studimin dhe prejardhjen Illirishtes së Re (Shqipes) dhe Illirishtes së Lashtë, si Ama e Indo-europianistikës. Illirishtj
a është bija e Pellgazishtes.
Gjuha illire është 'burimi i përbashkët' i gjuhëve (i.e.) indo-europiane, për të cilën sa kohë gjurmuan linguistët, se të gjitha këto gjuhë i.e. janë simotra të një AME të përbashkët prej së cilës kanë rrjedhë, si gjuhë lineare prej të dy grupeve të gjuhëve: s a t e m dhe k e n t u m. Shqipja dhe Sanskritishtja janë dy bija të Illirishtës së stërlashtë.
- Illiristika është Urëshprehja (Ursprache) - Rrajëshprehja nga Gjuha e Parë e Njeriut.
- Pa Illiristikën, nuk mund të zhvillohen dy degët e saj: Sllavistika e Romanistika.
- Illiristika është gjeneza e përbashkët e Indo-europianistikës.
- Illiria është mësuesja e Greqisë dhe e Romës - Illyria est magistra Greacia et Romana.
- Gjuha illire është njëra ndër Rrënjët e Para të Gjuhëve Botërore - të Bimës së Linguistikes Gjenerale.
Ndërgjegja e Botës kthjellet dhe zhvillohet përmes gjuhës!
authori


Është vërtetuar shkencërisht së shqiptarët janë pasardhësit e drejtpërdrejtë të illirve të lashtë dhe illirët janë pasardhësit e pellgazve të stërlashtë. Është vërtetuar së Shqipja është Bija e drejtpërdrejtë e Illirishtes së lashtë dhe vet gjuha illire është bija e gjuhës pellgaze, pellgazgjike, përderisa pellgazët (pellazgët) janë paraardhësit e illirëve të lashtë!
Pra, Illirishtja është Ama e Shqipes ballkanike dhe përderisa ekziston sot Shqipja e Vjetër dhe e Re e sotme, si bija e gjuhës illire, atëherë nuk mund të jetë gjuhë e vdekur Illirishtja, përderisa flitet sot në fill të mijëvjeçarit të Trëtë. Gjuhë e vdekur është ajo gjuhë që më nuk flitet nga një popull, që asaj i përket, kurse sot Shqipja flitet e shkruhet dhe nuk mund të jetë gjuha illire si gjuhë e vdekur përderisa Bija e vetme e saj Shqipja sot është gjuhë e gjallë dhe shqiptarët si i vetmi popull i patjetërsuar illirian, janë popull i gjallë ballkanik. Kështuqë, është ide shumë e gabuar se gjuha illire të saksionohet si gjuhë e vdekur me: tokarishten, hetitishten, frigishten, poashtu, greqishten e Vjetër e latinishten etj. që sot numrohen vetëm si dy gjuhë shkencore... Gjuha illire është gjallë e Shqipen e Vjetër, apo në Illirishten e Re, në Fonetikën Historike dhe Morfologjinë Historike të Shqipes së sotme ballkanike.
Shkenca linguistike e cila merret me studimin e Albanistikës, si Ama e Albanistikës, shkenca paraalbanistike është I L L I R I S T I K A.
Illiristika është shkenca linguistike paraalbanistike - Ama e Albanistikës e cila merret me studimin dhe origjinën e Shqipes së Vjetër ballkanike, me prejardhje nga Illirishtja e lashtë.
Illiristika është shkenca linguistike paraalbanistike e cila merret me studimin dhe origjinën linguistike të Illirishtes së lashtë, si Ama e Shqipes së Vjetër dhe prejardhjen e saj direkte nga gjuha pellgase (pellazge), si gjuhë pellgazgjike, apo nga Pellgasishtja e stërlashtë, si gjuha e 'popullit të pellgut të ujit', që njihet gjuhësisht, duke u munduar të përcaktohet shkencërisht nga 'bulëza' si lulëzim i gjuhës e kulturës njerëzore. Por, vet fjala - pellaz-pellazgjike, si alternim morfologjik i vet fjalës, vie direkt nga Shqipja e Vjetër, nga fjala PELLG-PELLGU-PELLGJET, që spjegohet si pellgu i ujit, që vetëm Shqipja ka mundësi reale ta spjegojë.
Pra, Shqipja, si bija e Illirishtes dhe mbesa e Pellgasishtes së stërlashtë, të 'popullit të pellgut të ujit', sot ka fuqi spjegimi, përmes rrënjëve të veta gjuhësore të vjetra, gati gjithë zbërthimin fonetik e morfologjik të antikuitit (antikitetit) linguistik botëror.
Illiristika është shkenca linguistike paraballkanike dhe paraeuropiane, ku gjen spjegim në Linguistikën indo-europiane, apo në Indo-europianistike të sotme, si degë e trungut të Linguistikës gjenerale, tok me Sllavistikën dhe Romanistikën e sotme, përbën esencën linguistike të gjuhëve indo-europiane.
Illiristika - Ama e Albanistikës së sotme, prejardhjen e vet e ka direkt në Pellgazistikën e stërlashtë, që mund të jetë njëra nga rrënjët kryesore të Linguistikës gjenerale.
Illiristika është shkenca linguistike indo-europianistike dhe pellgazistike e fillit të gjuhëve të para botërore, deri tek Gjuha e Parë e Njeriut mbi Tokë, që njihet gjuha kuniformë (Cuneiform Language)- shkrimi i gjuhës në formë - kuni - skripti i guhës në formë kuni, që plotësisht, ashtu duken germat e gjuhës së parë kuniformë - forma e kunit.
Illiristika është shkenca linguistike paraballkanike e cila kërkohët, studjohet, gjurmohet, zanafillohet vetëm përmes Shqipes së Vjetër, si bija e vetme e saj e mbetur gjallë e veçantë, origjinale nga të gjitha gjuhët tjerë i.e. simotra.
Illiristika është shkenca linguistike i.e. që për ta njohur, gjurmuar, studjuar, gjeneralizuar, analizuar e sintetizuar gjuhësisht dhe për ta vërtetuar shkencërisht, mësë pari shkenctari duhet të jetë shqiptar, ta njeh fuqishëm me rrënjë Fonetikën Historike dhe Morfologjine Historike të Shqipes së Vjetër, si gjuhë amtare, duhet ta ndjejë e ta njohë me themel gjuhën popullore të Vjetër shqipe dhe gjeohistorinë linguistike të saj, që të jetë një illirolog i vërtetë, që do të ndihmonte shkencën linguistike në përgjithësi.
Shqipja e Vjetër është i vetmi burim i sigurtë gjurmimi, përmes dy dialekteve të saj të lashta: Gegnishtes dhe Toskërishtes, ku pa njohjen e mirëfilltë, nuk mund të bëhet asnjë vërtetim shkencor linguisik, në Linguistikën
Komparative si shkencë e themeluar në shek.XIX-te dhe në Linguistikën gjenetike si shkencën e sotme moderne.
Illiristika është udha, shtegdalja, vau linguistik, për të dalur në fushë të Indoeuropianistikës, drejt studie të përgjithshme të Linguistikës gjenerale.

Idoeuropianistika - shkenca linguistike e familjes së madhe të gjuhëve indo-europiane, përkundër përpjekjeve të mëdha e të parreshtura të filologëve e linguistëve të mirëfilltë, të kohëve të shkuara e të sotme, për ta krijuar si formë shkencore argumentuese, si degë nga trungu i gjuhëve të para, deri tek gjuha e parë (Ursprache) Urshprehje e njerëzimit - nuk mund të mendohet, as të shkojë më tutje përpara pa - Illiristikën, shkencën e parë paraballkanike dhe paraeuropiane, që rrënjët e saj gjinden në prejardhjen e Sanskritishtes së lashtë e deri tek Gjuha e parë e Njeriut!
Edhe shkencat e sotme linguistike: Linguistika komparative dhe Linguistika gjenetike, ku mendohet se studimi i gjuhëve e aspekte krahasimtare fonetike e morfologjike të gramatikave të gjuhëve i.e. në të ardhmen do të mund të na çojë drejt një gjuhë paraardhese të gjuhëve të sotme i.e. deri tek 'burimi i përbashkët' dhe do ta ndriçonte shumë më mirë në shumë anë shkencore (para)historinë e njerëzimit as këto nuk mund të mendohen pa Illiristikën.
Pas të githa gjurmimeve të deritashmë linguistike duke u munduar të gjindet ai 'burim i përbashkët' i gjuhëve i.e. përmes krahasimit e gjenetikës së tingujve, diftongjeve, rrokjeve, përmes gramatikave historike të gjuhëve i.e. - Linguistika indo-europiane, apo Indo-europianistika, erdhi deri në atë pikë në udhëkryq historik, të logjikës krahasimtare dhe gjenetike, se cila gjuhë e lashtë mund të jetë ai 'burim i përbashkët'? Edhe G.V.Lajbnitzi shkroi:"të gjitha këto gjuhë rrjedhin nga një burim i përbashkët" dhe derisot ende nuk u dijt se ku ndodhet, ai burim i përbashkët i këtyre gjuhëve.
Nëse bëhet një krahasim i vërtetë shkencor në mes të gjuhëe i.e. e më gjërë, në pikat më kritike të Linguistikës gjenerale, me argumente të pakontestueshme shkencore - Illirishtja e lashtë është burimi i përbashkët i këtyre gjuhëve i.e. e me gjërë.
Për ta justifikuar këtë mendim të madh shkencor, me baza vërtet shkencore, të burimit të gjuhëve i.e. sot ekzistojnë prova e argumente të shumëta të pagjurmuara historiko-gjuhësisht, apo të paparaqitura drejtë e guximshëm në elaboratin indo-europianistik (apo shumëkush nuk ka dashur të vie deri tek burimi i përbashkët) apo duke mos e njohur vet Shqipen e Vjetër -Ilirishten e Re, që rrjedh pandërpremje prej (para)historisë e deri me sot, tek shqiptarët ballkanik.
E vërteta qëndron në faktin së vet shqiptarët ka qenë dashur, që të parët ta gjurmojnë këtë burim të përbashkët gjuhësh i.e. Por, fajet i ka robëria shekullore e shqiptareve nën pushtime të tjerëve përrreth e të largët...
Shkenca e vërtetë e një populi është edhe shkenca e vërtetë e tjerëve dhe vet shkenca e vërtetë e njerëzimit dhe ansjelltas...
Illirët pellgazgjik sipas rezultatëve arkeologjike "të cilat në Egjee dhe në Azi të Vogël, supozojnë praninë e një elementi paragrek dhe paraindoeuropian, duke përcaktuar me një lashtësi të madhe, respetivisht në mijëvjeçarin e Trëte p.e.s. " thotë, M.V.Grashanini (N.S.XI(1957).
Dardhanët janë me prejardhje Trojane, e Trojanët janë illirët "dihet së në territorin e Troadës (Trojës) në jug të Hellespontit, shtrihej një krahinë me emrin Dardhania, që thirrej sipas emrit të qytetit dardhan, afër Hillionit dhe Abidhosit" thotë Apollodori III 12.
Rudolf Malten, Aineias, thotë:"shtegëtimet prej Azisë në Europë, të illirëve, spjegojnë bredhjet e Heneut (Eneut) dhe heronjve tjerë Trojanë, sikurse janë: Paridi, Hektori, Priami, Anhisi, Asaraku, të cilët kishin prejardhje ballkanike dardhane."
Herodoti, vep. II 49 shkroi:"Bredhja e Kadmit (birit të mbretit fenikas, Agenorit e Telefasës) i cili është konsideruar si themeluesi i Thebës në Beotii dhe që solli në Helladë kultin e Dionisit nga Egjipti, Kadmi ishte duke kërkuar motrën e vet të humbur Europën, me urdhërin e babait të tij Agenorit. Kadmi u bë mbret i fisit illir Henhellej (Enhellej)- Hellada."
Straboni, VII 5,7. Plini, NH III, Papazoglu, shkroi:"Dardhania kishte dy fise: Galabrët, që formuan Kalabrinë e sotme dhe Daunët në Apullii, ku nga lëvizjet dardhane në Apenine, në territoret e Kalabrisë dhe Apullisë, kanë banuar fiset illire: Mesapët e Japygët, Paunët e Venetet, që ishin vendosur atje nga territoret e Ballkanit. Në Apenine gjindet elementi etno-kulturor dardhan." Ky fakt shkencor na vërteton lashtësine e emrit - Ballkan historikisht.
Këto fakte tregojnë së lëvizjet dardhane-illire ishin nga Azia e Afrika për në Europë, si lëvizje paraeuropiane, kur duhej emërtuar vet emri Europa.
Në fund të shek. XVIII, derisa ende nuk ishte krijuar Linguistika Komparative, kur studimet arkeologjike, etnografike dhe antropologjike, ishin në fazën e formulimit esencial shkencor të Shqipes, për të ia caktuar vendin e saj në grupin e gjuhëve i.e. meritë të veçantë kanë: Lajbnitzi dhe Thunmanni. Ata gjatë studimeve të tyre, jo që kishin për qëllim, të kërkoje njohuri formale për gjuhën shqipe, por qëllimi i tyre ishte të fitojnë theori të përbashkëta të tyre gjuhësore, që të mbronin Indoeuropianistikën, e cila më vonë u shëndrrua në Indo-germanistikë...
Filloi krahasimi i strektures gramatikore krahasimtare, morfologjike, fonetike, leksikografike të gjuhëve të familjes i.e. Kur nisi të ngritet Linguistika Komparative, Uiliam Xhonsi, filloi më 1786, duke krahasuar ngjashmërinë gramatikore dhe leksikore të tri gjuhëve të vjetra: sanskritishtes, greqishtes dhe latinishtes, erdhi në përfundim, së ato tri gjuhë "mund të kenë dalë nga një burim i përbashkët, i cili burim mbase nuk ekziston më". Tash si mund te jetë një burim i përbashkët i atyre tri gjuhëve të lashta dhe mos të ekzistojë sot...për cilën gjuhë si burim të përbashkët e kishte Xhonsi fjalën? Cila gjuhë parasanskrite, paragreke e paralatyine do të kishte ekzistuar, përveç Illirishtes së lashtë? Burimi është shterrur e rrjedhat rrjedhin? Nuk ka rrjedha pa burim.
Zbulimi i Xhonsit vazhdon - "për arsye të njëjtë ndonëse, jo aq të fortë, mund të mendohet së si Gotishtja dhe Keltishtja, anipse të përziera me një idiome krejtë të ndryshme, kanë të njëjtën prejardhje me Sanskritishten, po kësaj familje gjuhësh mund t'i shtohet edhe persishtja e Vjetër..." Vet kjo "përzierje me një idiome krejt të ndryshme" duhet kërkuar në Illirishten e lashtë, sepse derisot është menduar dhe mendohet së kjo është një gjuhë e vdekur...
Prej të gjitha studimeve derisot nuk ka asgje konkrete, të vërtetuar shkencërisht, lidhur me përcaktimin e vendit të Shqipes në familjen e gjuhëve i.e. por, vetëm një theksim është bërë se "Shqipja ka elemente të të dy grupeve të gjuhëve satem dhe kentuum. Dhe për këtë nuk paska mundur të përcaktohet Shqipja në asnjërin grup gjuhës i.e.
Po sikur Shqipa e Vjetër, t'i spjegojë vet emërtimet e vet grupeve të gjuhëve - satem e kentuum, si dhe të vet Sanskritishtes?
Substrati paragrek, që fillimisht mund të njihet si substrat illirian, filologu, H. Krahe, në vepren 'Die alten ballkanillyrischen geographischen Namen, 9-11, shkroi:"ky substrat paragrek egjean është i karakterit indo-europian, e tregon edhe fakti së koha e formimit dhe diferencimit etnik illir, i cili tashmë është vendosur në Gadishullin Ballkanik, bie reth vitit 2000 P.K. rrezistenca e tyre kundër romakeve ishte e pashoqe sepse këta illire nuk u asimiluan. Për një shtrirje kaq të lashtë, të illirëve ballkanik, flasin edhe emrat që flasin për sufiksat 'issa', që janë dëshmuar në gjithë Gadishullin Ballkanik, siç janë: Lissus, Cissus, Gissus, Naissus, Idassa, Issa, Assus, Mollossus, Orgessus, Panayassus etj. Ky fakt flet kjartë për rolin e elementit paleo-ballkanik në formimin e etnisë illire."
Ndërsa, duke folë për pamundësine e spjegimit të saktë të methodave linguistike të kohës, R. Katiciqi, në recensionin e tij (Giacomo Divoto,Origini IndEuropee) thekson:"Methodat e hulumtimeve linguistike ende nuk janë përpunuar saktë, kështuqë orvatjet gjurmuese, kanë mbetur në trajta shumë primitive, e në bazë të një situate të tillë, u janë hapur dyert koncepteve aprioriste, siç janë nordizmi dhe mediterranizmi të inspiruar me aktualitetin e tepërt të mentalitetit politik", i cili mentalitet deri sot e kësaj dite i cënon të drejtat shkencore albanistike dhe illiristike, që pengojnë mundësinë e spjegimit të Onomasiologjise ballkanike...
Në Ballkanin illirik europian, padrejtësia më e madhe iu ka bërë gjuhës shqipe dhe gjuhës paraardhëse të saj - gjuhës illire - Illirishtes, Amës së Shqipes, vet gjuhës, kulturës dhe diturise illiriane, si themeluese e Linguistikës i.e. Gjuha shqipe është bija e gjuhës illire, gjuha e illirëve të lashtë paspellgazgjik, kjo gjuhë hyjnore hyllire, anipse e vërtetuar sipas Linguistikës i.e. për shumë shkaqe, gjuha e illirëve të lashtë dhe historiografia e tyre ballkanike, si historiografia paraeuropiane, sot duket se mbeti - epoka parahistorike e njerëzimit. Për të dalur në shesh e vërteta shkencore mbi Illirishten dhe vendin e saj në Linguistikën i.e. dhe në Linguistikën gjenerale, barra më e vështirë i ka mbetur dhe i mbetet studjuesit shqiptar, që ta ndihmojë me vërtetësi ndriçimin e lashtësisë, se cila është ajo llama illire...që dikur ndriçonte boten.

[B]

[Henri]

Ethymologjia


PREJARDHJA e fjalës - ETIMOLOGJIA
Fjala ETIMOLOGJIA, si fjalëformim, fjalë e përbërë (kompozitë) e njohur në shkencën e Gjuhësisë (Linguistike), që spjegon, emërtimin e Degës së Gjuhësisë, e cila studjon prejardhjen e fjalëve të një gjuhe, duke u mbështetur në historinë e saj dhe në mbështetje e lidhje me gjuhët tjera - sot është fjalë e papërcaktuar shkencërisht, si (gr.etymon = i vërtetë, logos=fjalë). Fjala ETIMOLOGJIA edhe pse me falsifikime gjuhësore është munduar të na japi një spjegim për të vërtetën e fjalës, nuk qëndron para faktit shkencor, së ajo ka të bëjë me prejardhjen e saktë të një fjale, nga një gjuhë e parë, paraardhëse e saj.
Vet fjala ETIMON, si "i vërtetë" burimin, rrjedhën origjinale linguistike e ka në ATË që THEN LOGJIKËN ME një të vërtetë SHKENCORE, që është diçka më thellë logjikisht, për tu thyer një logjikë e thënë, a e përthënë, me një vërtetësi të re shkencore, e që në fakt është një ethymologji, një logjikë e thyer shkencërisht me një të vërtetë të re, më të thellë, më të largët nga një gjuhë paraardhëse, kuptohet në lidhje me gjuhët tjera - E THYEME logjikë - E THYER LOGJIKA - LOGJIKA E THYER E PREJARDHJES së një fjalë ME një vërtetësi të RE HISTORIKO-LINGUISTIKE!
Fjala ETIMOLOGJIA (etimologia, sllavistike; etymology, romanistike) edhe në gjuhën e njësuar letrare shqipe të sotme, në të gjitha nivelet e shkencës së Gjuhësisë Shqiptare (Albanistikës)- iu ka përshtatë gjuhëve sllave e romane, pasi ato vetiu nuk kanë mundur ta përcaktojnë shkencërisht derisot dhe kështu ka mbetur edhe në Shqipen si emërtim i papercaktuar. Kjo fjalë, iu ka përshtatë gjuhëve sllave - Sllavistikes me direktivat e saj të njohura, më shumë së sa e thotë të vërtetën historike të vet shprehjes gjuhësore të saj, ashtu sikundër janë sllavizuar shumë terma e terminologji tjera shkencore, pikërisht edhe nga greqishtja e vjetër në gjuhët sllave edhe pse vet të gjitha ato gjuhë sllave janë si gjuhë greke!
Fjalëformimi ETIMOLOGJIA, si nistorja e një shkencë linguistike, derisot më me vërtetësi, më realisht është thënë e shkruar në gjuhët romane - në Romanistike - ethymologie, etymology, sesa në vet shprehjen gjuhësore të saj në vet gjuhën e sotme shqipe në Albanistikë! Në gjuhën greke si ETYMOS është falsifikuar nga gjuha illire ETHYMUS, ETHYMIS, vetëm për të mos mund të vërtetohet shkencërisht, si logjikë e thyer e një theze të përparshme, me një thezë të re shkencore, për ta saktësuar të vërtetën historike të prejardhjes së një fjalë.
Kështu, në kemi në gjuhët romane (etymology, ethymologie), që është me afër realitetit gjuhësor të vet fjalëformimit (kompozitës) ETHYMOLOGJIA.
Le të thonë sot e gjithmonë grekët në gjuhën e tyre që e mendojnë, vërtet, të tyre - etymos=i vërtetë, por ekziston një e vërtetë më e madhe, që then një të vërtetë të deritashme.
Për shumë shkaqe të tilla edhe vet Sllavistika iu ka shmangur Gjuhësisë falsifikatore greke dhe nuk e njeh si burim të linguistikës së tyre, si Hellenistike, që e mendojnë grekët, ashtu sikundër nuk është pranuar vet emërtimi i Greqisë, me emrin - Hellenicos, por (Grcka, sll. Griecheland, ger. Greece, ang)...
Duke iu përshtatur Gjuhësisë sllave (dhunshëm me direktiva) - dhe akcentit apo theksimit të gjuhëve të tyre, në mungesë të dy tingujve - TH, Y, TH-tokzanorja T+H dhe zanorja Y, si mungesë e këtyre tingujve në gjuhët sllave, ku është TH=T, y=i, vet fjalëformimi ETHYMOLOGJIA është folur e shkruar edhe në vet Shqipen si ETIMOLOGJIA (për ndryshim nga gjuhët sllave, vetëm me alternimin e tingullit G=GJ - etimologija, sll. në etimologjia, shqip, si një shqipërim i thjeshtë.
Fjalëformimi (kompozita) ETIMOLOGJIA, prejardhjen e vet gjuhësore e ka në gjuhën skipe illire, në gjuhën illire të stërlashte paraballkanike dhe paraeuropiane, para i.e. e cila mund të spjegohet me gjuhën e vjetër shqipe. Kompozita illire, e skipes illire (skypas), duke u deshifruar a zbërthyer në gjurmimin e saj gjuhësor: morfologjik e fonetik.
Kompozita ETHYMOLOGJIA ETHYMOLOGIA kur zbërthehet në pjesët e saja ne: rrënjë fjalësh, rrokje, diftongje e tinguj na del kështu:
E + THYM + O + LOG + I + A = ETHYMOLOGIA
E = nyje e parme e foljes shqipe E THYME (Shqipja e Vj)
THYM = folja shqipe e vjetër THYME, emër THYMJA
O = është lidhëza alternuese që lidhë dy rrënjët e fjalëve (sikur të bi+o, fil+o),
LOG = logu (llogu), prova, njohja, sprova, studimi
I = sufiksi në trajtën e pashquar të emrit - ethymologi
A = sufiksi në trajtën e shquar të emrit
Këte përcaktim shkencor të fjalëformimit ETIMOLOGJIA sot ka fuqi linguistike ta spjegojë Shqipja e vjetër apo Illirishtja e Re, si SKIPE ILLIRE, pra, folja E THYME, si rrënjë E THYM, folje shqipe illire - THYMJE, THYMJA, E THYME, E THYMJA, në dialektin e Gegënishtes së vjetër, flitet sot në pjesën Veriore të Shqipërisë, mbi lumin Shkumbin, që ndan dy dialektet...ka kuptimin e Shqipes së sotme - e thyeme, e thyer, si folje, nga folja - me thye, për të thyer.
Sot folja gege, - me thy (me thye), si mbiemër - e thyme, (i thyme, e thyme, të thyme, si emër - thymja, i thymi, e thymja, të thymit) - dhe folja toske: për të thyer, thyer,(i,e,te thyer), tingulli apo zanorja E, vie për shqiptim dialektor, ku nga rrënja e foljes THY, është marrë vetëm si formë modernizimi gjuhësor, nga E THYME, në E THYEME-E THYER, e rrënja e fjalës është THY (theksimi i gjatë i zanores Y).
Folja gege e vjetër - ME THY, (me thye), THYMJA emër, E THYME mbiemër, E THYMJA, kjo rrënjë shqipe illire - THY, formoi shumë fjalëformime tjera shqipe sikurse janë: mbërthye, shpërthye, mbërthimi, shpërthimi, shpërthy-e, shpërthe (ti), i,e të, mbërthyem, mbërthyer, krahthyme, dorëthyme, zemërthyme, shpirtthyme, krythyme, shtatthyme, ashtthyme, kambthyme, brijthyme, rrugëthyme (kur then rrugën), apo si emra: i mbërthymi, i shpërthymi, krah-thym-i-e-ja-it-et-te, dorë-thymi, zemër-thymi, shpirt-thym-i-ja-e-it-et-të, kamb(ë)thym-i-e-ja-it-et-te, kry-thym-i-ja-it-et-të, shtat-thym-i-a-të(ët),asht-thym-i-e-ja-të(ët), dorë-thym-i-ja-ët-të, rrugë-thym-ë-ja-ët-it etj.
Kemi shprehjet shqipe të vjetra nga rrënja THY-E THYM - udha e thyme; ma ke thy zemrën; ma ke thy shpirtin; zemër e thyme; Degë e thyme; gotë e thyme; dashuri e thyme; e thyme n'dorë, e thyme n'kambë, e thyme n'qafë; e thyme n'palcak të qaf's; e thyme n'kohë; e thyme n'moshë; e thyme n'zemër; e thyme n'shpirt; fjala e thyme; besa e thyme; theoria e thyme; ushtri e thyme; e thyme; e pathyme; e pathyshme; i,e,te pathyme-i-et-te; kapërthy-e-m-mja-mi-mit-mët; i'e'te'pathyshmët, i,e,te pathyshmit; e thymja; e pathymja (e thyshmja, e pathyshmja) etj.
Nëse analizojmë foljen shqipe gege E THYME, si emër E THYMJA, si në zgjedhimin e foljes nëpër vetat gramatikore, ashtu edhe në lakimin si emër nëpër rasat gramatikore të njëjësit e shumësit të shqipes - sikur e kemi në rasat dhe trajtat (të pashquar e të shquar), në njëjësin e shumësin, - por në dialektin e Gegenishtes së vjetër të Shqipes, del kështu:
E THYME, THYMJA gegë shqipe
rasat - trajta e pashquar - trajta e shquar - njëjësi
Emn. Nom. (nji) e thyme
Gjin.Gen. i,e,të,(nji) e thyme
Dhan. Dat. (nji) të thymje
Kallx. Akuz. (nji) të thyme
Thirr. Vok. O e thyme
Rrjedh. Lok. prej (nji) të thyme-je
apo: e thymja - thymja, i,e,të,thymes; të thymes; të thymen; oj e thyme; prej të thymes, nëpër rasat gramatikore është si trajtë e shquar.
Fjala shqipe si folje, E THYME, e thymja (gege); e thyer, e thyrma (toske); ka kuptimin e thymjes - thyerjes, dhe vie nga folje gege - ME THY, me thye apo për të thyer (tosk)- kurse në fjalëformimin ETHYMOLOGJIA - rrënja e parë ETHYM-O ka kuptimin e thyemjes-thyerjes së një theorie, apo të thyemjes-thyerjes së disa theorive, me një theori të re të vërtetë shkencore, kur është fjala në studimin e prejardhjes a origjinës së një fjale të një gjuhe, duke u mbështetur në historinë morfologjikë e fonetike të saj, e në lidhje me gjuhët tjera, përreth apo të largëta - për ta dhënë një përfundim të ri shkencor.
Pra, fjala, kuptimi është për ta thyer një thezë mendimi të origjinës së një fjalë, në kuptimin e drejtë me të vërtetë shkencor, duke ardhë deri tek njohja sa më reale, sa më e vërtetë, e prejardhjes së një fjale apo fjalëformimi (kompozite) apo të një togfjalëshit, por që janë në interes të shkencës, për tu shkruar sa më me vërtetësi historiko-gjuhësore.
Kur thehet një theori e papërcaktuar mirë në mënyrë shkencore, drejtë me një theori të re, kur e spjegon me vërtetësi, saktësi prejardhjen e një fjalë, kuptimin e prejardhjes së një fjalë, respektivisht fjalëformimin e kompozitës ETHYMOLOGJIA, që si shprehje shqipe është E THYME LOGJIKA, logjika e thyme, logjika e thyeme-e thyer, Ethymologjika, studimi i thyme-i thyer, prova e thyme-e thyer, e përcakton vet shkencën në fjalë ETHYMOLOGJIA.
ETHYMOLOGJIA e fjalës - L O G (LOGOS)
Fjala LOG shqipe, gege (dardhane- skipe-skype-skypas) që është fjalë paragreke, kjo fjalë shqipe-illire LOG - LOGU njëjësi i emrit dhe LOGJE - LOGJET shumësi i emrit, si trajta të pashquara: LOG, LOGJE dhe si trajta të shquara: LOGU, LOGJET, janë të gjuhës skipe illire - të Shqipes illire paragreke.
Fjala LOG është kuptimi i shprehjeve dardhane illire, si vend prove, sprovimi të aftësive të njeriut, qofte fizike apo psikike, mendore sikurse janë historikisht: logu i burrave, logu i meidanit, logu i kuvendit, logu i shkathtësisë, shkathtësive, log i provimit të mençurisë, log i studimit të aftësive të njeriut dhe të shkencës në rastin konkret. Pra, fjala LOG ka kuptimin e studimit, sprovimit, njohjes, zgjedhjes së të vërtetës, testimit, matjes së aftësive të njeriut, së kush është më i drejti, më i dituri, më i guximshmi, kush ia qëllon me së miri:fjalës, diturisë, guximit, drejtësise, shkathtësisë në garat sportive deri të ato marathonike, në garat e vdekjes mbretërore etj.
Poashtu edhe në shkencë fjala LOG nuk është vetëm një fjalë, logos=fjalë (greke), por diçka me e madhe së vet ajo fjalë greke, respektivisht në shkencë, ku shumë shkenca, të mos them në përgjithësi, janë emërtuar me pjesën e dytë të kompozitës LOG-i-a.
Logu i kuvendit, logu i Pleqërisë, LOGU I PLAKONISË, (gjyqi i popullit, oda e pleqëve, zakoni i drejtësise në log kuvendi, thjeshtë, kur njerëzit janë në LOG në sprovë, provë-provim të madh, për tu ndarë e vërteta, ku kjo fjalë në shkencë ka kuptimin e argumentimit, eksperimentimit, provimit, të diturive e shkathtësive shkencore, për tu emërtuar një shkencë.
Pra, fuqimisht në mënyrë të pakontestueshme, fjalëformimi ETHYMOLOGJIA, jep kuptimi më të madh e më të ditur, e më të drejtë shkencor për shkencën në fjalë dhe është vet shprehja e spjegimit të Shqipes së vjetër nga bazat e skipes illire, shqipes illire të stërlashtë paragreke - si thymje logjikë-llogjikë e një theze me një theori të re që do të behet hipothezë e qëndrueshme, e vërtetuar shkencërisht, para gjuhës së vet shqipe e para botes.
Këtë emërtim nuk e bënë grekët, por dardhanet, illirët paragreke e paraeuropian, si një emërtim të Degës së Gjuhësisë illire (Hillirika), që merret me studimin e prejardhjes së fjalëve historikisht, në baza historiko-linguistike.
Ethymologjia është morfologjia historike e Gramatikës Krahasimtare (Gramatika Komparative), poashtu edhe i vet Linguistikës Komparative (Gjuhësisë Krahasuese) dhe Linguistikës Gjenetike të sotme si shkencë moderne.
Kjo shkencë ethymologjikë për prejardhjen e fjalëve të një gjuhe apo të një gjuhësie deri tek Linguistika Gjenerale (gjuhësia e Përgjithshme), e cila ka fuqinë shkencore ta gjejë të vërtetën historike, për origjinën e drejtë të fjalëve, fuqimisht prejardhjen e vet si fjalë emërtuese e ka në Shqipen Illire - SKIPE ILLIRE.
Të gjithë sufiksat grek - os, mbuluan të gjithë sufiksat - is, us të gjuhës shqipe illire, si gjuhë paragreke, që vet grekët duhet sot ta pranojnë falsifikimin e tyre historiografik të Ballkanit dhe të shkencës në përgjithësi...
Nga kompozita shqipe illire - skipe illire ETHYMOLOGJIA, ethymologia, u formuan shumë kompozita tjera i.e. sikurse janë: ethymolog, ethymologu, ethymologët, ethymologjist, ethymologjistët,ethymologjik, ethymologjikë...në gjuhët përkatëse i.e. është fjala kryesore ETHYMI SKIP ILLIR, nga i cili e ka origjinën fjala tjetër më e re novatore, nga forma e parë e fjalës së vjetër, nga e cila dalin fjalët e prejardhura të sotme në Linguistiken Gjenerale. Prandaj, një gjuhë aq e lashtë, apo e stër-stërlashte illire dhe e mbetur pas dore, nën hijen e shkencës sonë, për të cilen shkakëtare ishin pushtimet e mëdha, si mosnjohje e qëllimte e saj, si dhe diskriminimet, shfarosjet, spastrimet etnike, asimilimet e dhunshme (sidomos ato greke mbi shqiptaret autoktonë në Greqine e sotme), poashtu që të tjerët i bënë dhe ende i bëjnë mbi popullin shqiptar gjuhëformues e kulturformues ballkanik - sot Shqipja duhet të merret parasysh në elaboratin shkencor botëror dhe nuk bën më shumë të mbetet, si gjuhë e vetme që nuk i takon asnjërit grup gjuhësh: satëm as kentuum. Por, të vërtetohet se Shqipja e vjetër është SKIPE ILLIRE që mund t'i spjegojë edhe vet emërtimet e këtyre grupeve. Pa pjesëmarrjen e Shqipes në elaboratin e drejtpërdrejtë shkencor linguistik të Linguistikes Gjenerale, nuk mund të realizohet e vërteta historike as për gjuhësinë i.e (LInguistiken indo-europiane) Indoeuropianistikën, as nuk ka themele të sigurta shkencore vet Linguistika Gjenerale.
Duke u nisur nga Ballkanistika, si shkencë linguistike indo-europiane, vet emërtimi i saj nuk është i përcaktuar pa spjegimin ethymologjik nga Shqipja illire dhe prejardhjen e saj si fjalë dhe si shkencë gjuhësie e ka në skipen illire, në Shqipen illire-pellgase.
Domethënia e Botës është Thoti Skipe - Thoti Shqipe!

[Henri]

Linguistika



Fjala – Linguistika, apo gjuhësia, si fjalë shkencore botërore, është shkenca e cila merret me studimin e një gjuhe dhe origjinën e saj, me studimin e një grupi gjuhësh dhe origjinën e tyre dhe me studimin e Gjuhësisë së Përgjithshme (Linguistikës Gjenerale) e origjinën historike të saj. Kjo fjalë – Linguistika është një kompozitë gjenerale, e cila e ka origjinën e vet në dy rrënjë fjalësh: lin + gui – të cilat përbëjnë fjalën – lungui, nga fjala për emërtimin e gjuhës në gjuhët latine – lingua.
Nëse e dëshifrojmë këtë kompozitë gjenerale – Linguistika, sipas methodës linguistike gjenetike, për ta njohur origjinën linguistike të saj, na del sipas formimit fonomorfologjik kështu: Lin+gui+st+i+k+a. Të dy rrënjet – lin+gui – në përbërjen e tyre morfologjike, formojnë bazën kompozitore – lingui, nga fjala – lingua, si përshtatje përcaktuese fonetike me ndryshimin e tingullit fundor, zanores – a, në – i, ndërsa, pjesëzat kompozitore – st+i+k+a=stika, janë sufiksale i.e., që përcaktojnë fjalën – lingua (lingui), në trajtën e pashquar si emër – linguist, pëmes grupit - st, në trajtën e shquar – linguisti, përmes zanores - i, si formë mbiemrore e pashquar – linguistik, përmes tokzanores - k dhe si trajtë shquese e kompozitës në përcaktim të emërtimit të saj – Linguistika, përmes zanores – a.
Rrënja kryesore e kompozitës – Lingustika, është nomi – gui, që kuptojmë fjalën për emërtimin – gjuha – e cila sipas shqipes na del si trajtë e shkurtë e emrit – gui=gua=guha=gjuha, nëpër trajtat zhvillimore të illirishtes së lashtë, që në shqipen e vjetër e kemi në disa forma dialektore – gua – giua=giuha=gluha=gjuha – si ndryshime historike fonetike shqipe-illire.
Fillesa morfologike e kompozitës – Linguistika, rrënja – Lin – është kuptimi i formimit të një gjuhe nga një burim i përbashkët gjuhësh, nga një gjuhë e parë - një gjuhë e cila lindet nga Ama e saj e lashtë – lin=lind=lindet si gjuhë e re lineare, me spjegimin shqip – lin gua – lind gua (guha), lindet gua (guha-gjuha) – gua e re – lind gua – lin gua – lingua.
Pra, rrënja e fjalës – lin – ethymologjinë e saj e ka në fjalën – lind, nga fjala – lindje, gjuhë e lindur, e formuar si gjuhë linerare, e cila përbëhet nga tre tinguj – lin(d), ku origjina fonetike e tingujve na difton diftongun – l+i=li – si diftong që difton – lindje (lindja e diellit, lindja e djalit, lindja e vajzës, lindja e foshnjes) në shqipen. Kurse tingulli i tretë i rrënjes – lin – lin(d) – është trajta e shkurtë fonetike e grupit të shqipes – nd – që theksohet në shqipen e vjetër të folur me një tingull të bashkëdyzuar, të cilin e kemi në fjalët e fjalëformimet shqipe: ndij, perëndij, perëndia, ndigjua, ndjej, ndjenja, parandjenja, ndjeva, parandjeva, ndoshta, ndashtë, mendja, mendim-i, ndeja (nde^ja), ndera, ndihma, ndikimi, andej, këndej, ëndë-ëndet-ëndje, andje-andja-anda-ënda etj.
Në lidhje me dytingullorin, apo grupin fonetik të shqipes së vjetër – nd – e kemi shëmbullin e mirëpritur të albanologut, F. Boppi (1855), ku shihet përpjekja e tij për ta konstatuar mendimin se shqipja e vjetër, ka mundësi më të forta për ta spjeguar gjuhën sanskrite, ku na del mendimi i tij krahasues: "Përsa i përket leksikut të shqipes, me anën e sanskritishtes, gjindet një pikë referimi më e lehtë dhe më e natyrshme, se sa me anë të greqishtes. Në numrorin e shqipes – nëndë (nandë, gege – na^nd), duket se nën ndikimin e likuideve të mëparshme është futur një – d, në vend të – t-së. Po të hiqet rrokja – dë, nga nandë (na^nd), gege-shqipe, spjegohet më lehtë me rrënjen sanskrite për numrorin – navan, se sa me greqishten – evvea". Duke mos e njohur mirë fonetikën historike të dytingullorit të Gegënishtes – nd, që është bazë e shumë fjalëve kryesore shqipe të lartëpërmendura (mend-je, mend, ndij, perëndij...), nuk duket aspak se është futur një – d, në vend të - t-së, nën ndikimin e likuideve të mëparshme, por, ishte dhe është kjo – nd, që përbën natyrën e një tingullit shumë të rëndësishëm linguistik. Sikur ta dinte Boppi, këtë dytingullor – nd, që tok me atë – ng (nga, ngasje, ngamje, ngue, nguemja, ngat, n’gati, ngucama, nge...) i cili poashtu theksohet vetëm me një tingull në të folur shqip – do ta kishte shumë më lehtë ta spjegonte afërsinë e lashtë të shqipes me sanskritishten, duke krahasuar spjegimin shqip të numrorit gegë – na^nd (nandë) – na^nd=navan, kunë shqipen përbëhet nga tre tinguj, kurse në sanskritishte nga pesë tinguj, do të thotë se në shqipen është edhe më shkurt si trajtë emërtuese – na^n(d), gege-shqipe = navan, sanskrite.
Kështu, rrënja – lin – në pikëpamje linguistike e ka kuptimin e lindjes së një gjuhe nga një gjuhë e parë (nëna lind foshnjen e gjuha lind gjuhën) gjuha lind gjuhën – lingua, ku si folje – lind – formoi fillin e kompozitës – Linguistika.
Kompozita i.e. Linguistika, e cila sot merret edhe si kompozitë gjenerale për Linguistikën Gjenerale – fomohet kryesisht nga një fjalë për emërtimin e gjuhëve latine, kurse në shqipen janë dy fjalë, sipas ethymologjisë së shqipes së vjetër, apo illirishtes së re – me një ndryshim intonal fundor nga rrënja – gua, në – gui (gua=gui), si formë paraindo-europiane.
Guha lind guhën – lingua (gua lind guen – lingua). – Gjuha greke lindi gjuhët greke (sllave), kurse gjuha latine lindi gjuhët latine (romane). Ndërsa, me plot kuptimin e fjalës - gjuha illire-pellgaze, lindi gjuhët indo-europiane.
Gu^ me ku^ (guhë me kun, gjuhë me kun – gjuhë kuniforme)
GUA E GEO
Gua e geo janë dy fjalë - termine të para të fillit të shprehjës së zhvillimit të kulturës së të folurit të njeriut, duke formuar komunikimin e njeriut – gjuha si mjet shprehjeje. Gua është – gjuha, kurse geo është – dheu, toka.
Fjala – gua, si trajtë e shkurtë e fjalës, termit – guha (gjuha), është në tri trajta emërtuese: 1. gua, si emërtim i organit anatomik të trupit të njeriut, organ i gojës – gua e gojës – guha e gojës, shqisa e të shijuarit, 2. gua, guha-gjuha, emërtimi i gjuhës së njeriut, përcakimi për gjuhën dhe 3. gua, folja, të folurit e gjuhës së njeriut – ku shqipja i ka shumë forma të pasura linguistke, si thesare burimore të koncepteve: ligjërim - /gjuhë/ - të folur. Termat e vjetra bartin në vetvete lashtësinë e njeriut, kulturën e veprimit të tij dhe karakteret terminologjike e leksikore, të cilat ndryshojnë në koncepte të reja. Kur marrim shembuj nga shqipja e vjetër, kemi shprehjet: po folë djali / a po të folë djali-qika / ka nisë me folë pak / po folë mirë / çka po folë ashtu?/ po foli drejtë / fol e mbushma menden / guha asht s’ashtë po eshtna then / foli sa mujti / fol e mos hesht / fol me mend / etj., ky term – fol, folja, formoi konceptin – të folurit, si koncept i ri shqip, kurse termi – folja – u formua për emërtimin e pjesës së ligjeratës gramatikore – folja, si koncept i ri, nga termi i vjetër.
Termi i lashtë – gua, formoi konceptin e ri – gjuhë, nga (gu^- gu^h(ë), ndërsa termi i lashtë – geu-dheu, toka, formoi koncepin e ri – geo, ku diftongu – ge – (ge’) me zanoren e zgjatur të theksuar – e, është një term i lashtë – ge – që përcaktoi emërtimin e hidronomit – ege (Ege-Egje-Egjeu), si kuptim i gjetjës së dheut, tokës (ujdhesave të shumëta të detit Egjee dhe nga kuptimi i tokës, dheut, iu dha emri hidronomit, ujit të detit, emërtimi i detit). Ky kuptim i gjetjës – e gje – është shprehja shqipe – gjetja e dheut, tokës – e gjee, (lype tokën se e gje), e gjenë, si kuptim i foljës shqipe – me gjetë, për të gjetur. Por ky term – ge – krijoi emërtimin – gen-i, geni i njeriut, geni i gjallesës, (genesis) - lidhet me emrin – gegë (gega) Gega i Dardhanisë (emërtimi i Grykës së Dardhanelleve – Dardanelet), që substancionohet, në kuptimin e përgjegjës së njeriut – të foljës së njeriut, kur njeriu – gjegjet = geget – gega geget – ai që përgjegjet, njeriu që geget – të folurit e njeriut – gua – guha e geges – germa e geges.
Diftongu – ge – ka kuptimin e dheut, tokës, në kohezionin linguistiko-historik, të rrjedhës së theorisë se njeriu u krijua nga dheu, toka edhe do të bëhet dhee, tokë – nga dheu u krijua e dhee bëhet. Diftongu – ge – difton dhee, tokë – ku në kuptimin e atij që u krijua nga Dheu – ai që përgjegjet, ai që jep gjegje (gege), flet, apo geget – geget gega – gega geget, rrodhi emërtimi i fjalës – gega, si antroponom gjeneral i banorit të atij vendi, Gega i Gegënisë, kurse si toponom – Gegënia. Poashtu ky diftong – ge, formoi termat: Gea (Perëndia e Tokës), si term mythologjik. Tash, të shohim, se sa kanë lidhje kronologjike linguistike fjalët: geo - gua – gea – geni – gega – goga. Këta terma të lashtë bartin me vete vet lashtësinë e njeriut, në formimin e koncepteve të reja të sotme linguistike, të cilat i takojnë një periudhe të hershme para indo-europiane.
Gua e njeriut që u krijua nga dheu (geu-geo). – Termi – gua – nëpërmjet të varianteve shqipe të lashta – gua – guha – giuha – gluha, ku termi – giuha e dha konceptin – gjuha, të folur, e folme (dialekt).
Fjala – dialekt – formohet nga pjesët: di+a+lek+t, që diftongu – di, ka kuptimin e një pjese të së folmës, tingulli apo zanorja – a, në këtë rast të termit është një lidhëse e kompozitës, ndërsa rrënja – lek (që është edhe kuptimi i Lekut-monedhës shqiptare, nga antroponomi Lekë, Leka dhe Lekët), është kuptimi i të folurit, kuptimi i gjuhës, që në rastin – alek, nënkuptohet njeriu që flet, folësi i parë – që formoi antroponomin – Lekë-a, nga illirishtja – Aleksandër, me kuptimin – shqipja flet – folësi shqip i Folësi i Parë. Kurse në rastin e të folmës – lek(t) – alekt, tingulli – t, skajon termin – dialekt – pra, ai që formoi të folurit e parë – gjuhën e parë.
Ndërsa, termi – gluha – që e hasim në shkrimet e Buzukut tek Meshari, është term i lashtë, që formoi konceptin – glosë, glosa (glosse), gjithashtu formoi në greqishte fjalën – glota – gjuhë - si kuptim i konceptit më të vonshëm – glosa (fjala). Në këta terma vlenë të theksohet, se si dominon tingulli – L, që është vet filli i lëvizjes së gjuhës në gojë – lëvizja e gjuhës në gojë, si organ anatomik, me përshkrimin – një copë mish në gojë, e gjatë në formë shpatuke (guha-gjuha). Pra, këtu kemi dy variante të termave – gua – guha, si terma shumë të hershme të fillit të gjuhës së parë dhe këta dy termat tjerë të mëvonshëm – giuha e gluha (glosa – si kuptim për fjalën).
Ethymologjia e termit – gua. – Gjuha si mjet komunikimi në mes njerëzve, krijoi emërtimet e natyrës dhe komunikimin indirekt me natyrën, nga zërat e natyrës formoi tingujt e gjuhës, në abecetë e para i.e., nga pozita e hapjes së gojës, rrodhi tingulli i parë – a, si fill i gjuhës së shkruar. Pikërisht kjo zanore – a – përcaktoi diftongun – gu – gua. Diftongu – gu – i cili theksohet me zanoren hundore – u^ - në shqipën e vjetër emërton edhe pjesën e mesme të këmbës, gu^ - guni (gju^ - gjuni, gjuri), në terminologjinë dialektore: gazhdra e gunit, ashti i gunit, ashti i rrumbullakët lëvizës, në pjesën e parme të këmbës. Tash, këta dy terma shqipe – gua-guha e guni – rrjedhin nga një diftong – gu^, ku gua-guha është një copë mishi lëvizëse, e zgjatur në gojë dhe guni është një copë ashti rrumbullak lëvizës në këmbë, të cilat dhanë dy terma tjera – guni e goja, guha e gojës e guni i këmbës (gjymëtyrë), këta si terma anatomik. Kurse, në shqipen, diftongu – gu – dha emërtimet: guha, gur-i, gurrë-a, gup-i (fati, gopi), gushë-a, guxim-i, gusa, guaca, guci, gulshim-i, guma, gufim-i etj.
Në variantet terminologjike të hershme rrodhën fjalët e para me të cilat mund të formojmë një diagram, me të cilin pasqyrojmë lidhjen në mes emërtimit të fjalës – gua (guha-gjuha), si mjet komunikimi – me termin geo-dheu, toka, poashtu, me emërtimin e zotit të tokës – gea, deri tek termi – guha (gjuha):
Gua
/ \
/ \
Geo Gea
\ /
\ /
Gega
Emërtimi – gua, iu prinë të gjitha termave tjera në kuptimin e të folurit, sepse përmes gjuhës filloi emërtimi terminologjik dhe vet linguistika theorike, gjuha është ajo fuqia e të shprehurit të njeriut, që flet për gjithçka dhe duhet të vihet në pikën fillestare të gjithçkafes, përmes të cilës shprehet kultura e njeriut, zhvillimi i diturisë e shkencës.
Fjala – gua – guha – gjuha, në termat e Linguistikës i.e. lingua, langue, language, kryesisht në gjuhët romane, në theorinë linguistike, na del në forma të ndryshme si termine. Gjuha gjermane dhe gjuhët gjermanike, ndryshojnë në termin e koncepteve të tyre përnga forma e të shprehurit, për gjuhën si organ anatomik, gjuha si mjet i të folurit dhe të folurit. Gjermanshtja ka emërtimin për termin linguistik krejt shqip me të gjitha elementet tingullore dhe morfologjike – sprache (shprahe), që është shprehje, shprehja – german sprache (deutsche sprache), me kuptimin e shprehjes së njeriut, të shprehurit me të folur. Kurse, tek termi – gjuha, si organ anatomik i gojës, tek gjermanishtja e kemi – zung (cung), e cila lidhet me shqipen përmes fjalës – cung-u, një cung mishi i zgjatur në gojë dhe lëvizës, ku kemi disa fjalë shqipe lidhur me këtë term - cung-u: cungu i drunit, cungu i bimës, cungu i druve (një copë dru ku copëtohen drutë me spatë), cungu i bimës (pjesa e trupit të bimës nën dhe, nën tokë, në të cilën lidhen rrënjet – cungu i lisit, cungu i bungut, cungu i ahut). Një copë dru i shkurt, reflekton një copë mishi në gojë si term anatomik për gjuhën në gjermanishten. Kur njeriu ka ndonjë fatkeqësi dhe pret gishtat e dorës, në shqipe themi – i ka mbetë dora cung (pa gishta), ose kur e këputë dorëndhe i mbetet pjesa tjetër e krahut, themi se i ka mbetë krahu cung, i cunguar, si cungu. Poashtu, kemi fjalën - cung edhe si mbiemër: i,e,të cunguar-a, si folje – cungua, cunguar, kurse si term tjetër – cungim-i-e-et etj.
Një nga problemet më të ndërlikuara të theorisë liguistike moderne edhe vet në Linguistikën Gjenerale, është kundërvënja në mes dy termave: gjuhë – e të folur. Kemi probleme terminologjike në gjuhët i.e. – ger. Sprache – cunge / ang. Speak – speech – language – tonge / fr. Langue – langage – parole – discours – parler / it. Lingua – linguaggio – parole / span. Lengua – lenguaje – habla / arab. Lisan – kalam (gjuhë – të folur) / greq. Glota – logos / lat. Lingua – sermo / rus. Jazyk – rec – govor / kroat.serb. jezik – govor / .
Rreth termave – gjuhë dhe të folur probleme ka gjermanishtja: sprache – rede – das sprechen-sprachact-sprachbesitz- Spreche – Einzel, Sprache – Sprachfahigkeit etj. Edhe gjuha angleze ka probleme terminologjike, lidhur me termat – gjuhë dhe të folur, e gjuha organ anatomik – language – gjuhë, kurse, speech – të folur,e tonge – termi anatomik për gjuhën. Sipas W. Baskinit, që e përktheu Kursin e Saussure-t, e jep tash një zgjidhje të re anglishte: language – gjuhë / speech (humman speech) – ligjërim dhe speaking – të folur.
Dihet se kompozita – Linguistika u formua nga gjuhësia romane dhe gjenetika linguistike e vet fjalëformimit – lingua (lingui), na jep shkrepje të reja mendimesh dhe hapë udhë të re që duhet ndjekur, për të ardhë deri tek burimi i vërtetë terminologjik. Udha është e hapur për të gjitha gjuhët, për studime ethymologjike, por shqipja e vjetër, përbën në fokusin e saj linguistik një thesar të madh e të pastudjuar mirë elementesh fonetike e fonomorfologjike, sidomos në morfologjinë historike të saj, me rrënjet e lashta linguistike. Shumë nyje linguistike të lashta shqipe, nga ato edhe parahistorike, për të cilat nuk kanë mundësi spjegimi shumë gjuhë tjera edhe të mëdha. Mu për këto shkaqe linguistike edhe nuk kanë mundur derisot ta përcaktojnë shqipen në asnjerin grup gjuhësh i.e. satem e kentum.
Termi – langue, shpesh përdoret edhe si synonom për – language – langage. Sipas Fjalorit Linguistik, Paris, 1973 "Language - është terësia e fenomenit njerëzor – gjuhë, jo gjuhët konkrete, por të bazuara në faktin e ekzistencës së tyre dhe në faktin psikologjik të aftësisë së njeriut për të komunikuar me shenja. Language – është aftësia specifike e gjinisë njerëzore për të komunikuar me ndihmen e një sistemi shenjash tingullore gjuhësore duke vënë në lojë një teknikë trupore komplekse dhe duke supozuar ekzistencën e një funksioni symbolik edhe të qendrave nervore gjenetikisht të specializuara. Ky sistem shenjash tingullore përdoret nga një grup shoqëror i caktuar dhe përbën një gjuhë të veçantë. Sipas problemeve që ushtron termi – language – është vend analizash shumë të ndryshme, që implikon raporte të shumëanshme: relacioni midis subjektit e ligjërimit, që është fusha e psikolinguistikës – midis ligjërimit e shoqërisë, që është domen i sociolinguistikës – midis funksionit symbolik dhe sistemit që përbën gjuha, midis gjuhës si tëresi dhe pjesëve që e përbëjnë, midis gjuhës si sistem uniersal dhe gjuhëve që janë forma të saja të veçanta, midis gjuhës së veçantë si formë e përbashkët e një grupi shoqëror dhe realizimeve të ndryshme të kësaj gjuhe nga folësit – e gjithë kjo hyn në domenin e Linguistikës."
Për strukturalizmin amerikan, gjuha është sistem relacionesh, ose bashkësi sistemesh të lidhura ndërveti, elementet e të cilave nuk kanë asfarë vlere jasht relacioneve të barazisë e të kundërvënjes që i bashkojnë. Termi – langue, i kundërvihet dialektit (të folmes) dhe shenon gjuhën e një bashkësie folëse, ose terësinë e mjeteve shprehëse, që përdorë një shoqëri për të komunikuar. Këtu mendojmë, ndryshon qendrimi freng nga ai amerikan, për domenin – Linguistikë. Për frëngët, termi, dialekt - domethënë, jo variacion territorial i një gjuhe, por variacion i pavleshëm i një gjuhe, që më shumë përdoret nga ato shtresa të caktuara dhe që dialekti është i denjë, të përdoret si gjuhë kulture. Mendojmë se dialektet kanë rëndësinë e tyre, ato janë bazamenti i gjuhës së kulturës dhe pa ato nuk ka as gjuhë kulture, sepse vet gjuha e kulturës është vet fryti i dialekteve, si normë letrare e një gjuhe moderne – por, jo të merret dialekti s gjuhë kulture kombëtare dhe amerikanët kanë të drejtë logjike sociolinguistike dhe shkencore, ku strukturalizmi duhet të jetë në qendër të vëmendjes, për konceptin – gjuhë, language, langage, langue. Prandaj, koncepti i Linguistikës strukturale në përgjithësi – gjuha si sistem relacionesh, i kundërvihet jo të folurit, por strukturës së asaj pjese të ligjërmit – gjuhës dhe të folurit si prodhim individual, duke formuar komunikimin e një bashkësie. Krejt, kjo mvaret nga rregullimi i kombinimit të rregullave sintagmatike dhe rregullave paradigmatike, të cilat bashkohen midis një sistemi shenjash, që i kemi tek termi – gjuha – langue.
Spjegimi linguistiko-fonetik dhe sociomorfologjik i kompozitës fillestare – Linguistika, rifillon bazën shkencore të Linguistikës Gjenetike, ku shihen rrënjet e nëndheshme, apo të nëngjuhëshme dhe dalin në provë shkencore të secilës gjuhe indo-europiane dhe asaj Gjenerale dhe dihet kush kujt i ka borxhe huazimesh epokale linguistike. Nuk ka asnjë gjuhë të vdekur, vetëm pasi të ketë vdekur një popull totalisht bashkë me gjuhën e tij, ashtu sikundër ndodhi me disa popuj të zhdukur tërësisht.
Gjuha përcakton popullin, kurse Linguistika, përcakton Historinë e Botës.

[Henri]

ILLIRISTIKA DHE SLLAVISTIKA



NDIKIMI I ILLIRISHTES NË SLLAVISHTET
Gjuhët sllave të cilat njihen si gjuhë greke, të formuara me alfabet grek, përvehtësuan një sfond të madh të thesarit linguistik illirik. Gjuha illiro-pellgazgjike, fuqimisht mund të merret si burimi i përbashkët i gjuhëve indo-europiane, e cila sipas linguistëve të kohës sonë shtrihet me ndikim formulues të gjuhëve në gjithë rrafshin linguistik indo-europian në përgjithësi.
Gjuhët sllave merren si gjuhë thrakase origjinalisht, të përhapura tok me dyndjet e thrrakasëve në pjesën euro-lindore dhe azio-perëndimore. Vet Thrrakishtja si e folme illiro-pellgazgjike, u formua si gjuhë e lashtë në vete, duke kapërcyer kufinjt ballkanik, deri tek gjuhët e sotme kelte, që Keltishtja e lashtë dokumenton lidhjet e saj me Illirishten dhe me Shqipen.
Në formimin e gjuhëve sllave nuk pati shumë vështirësi, pasi ato huazuan pjesën më të madhe të alfabetit grek të lashtë dhe të gjitha formulimet linguistike, fonetike e morfologjike, leksikore e semantike, mbështeten në gjuhën thrrakase, të gjenezës linguistike illiro-pellgazgjike.
Përkundër, ndryshimeve sufiksale e prefiksale gramatikore në gjuhët sllave të sotme, shihen kjartë rrënjet e lashta të së njejtës gjuhe para-indo-europiane pellgazgjike, që sado të mundohen të largohen si gjuhë me mëvehtësi të veçantë linguistike, duhet pranuar burimin e përbashkët i.e.
Gjuha greke e lashtë i mori të gatshme komplet formulimet linguistike nga thrrakishtja, nga vet fisi illirian i hershëm thrrakas dhe sot duket, sikur nuk e pranojnë vet sllavët, për gjuhët e tyre, si pasardhësit e thrrakasëve, si theori e gjuhë greke, duke menduar vetëm në formen alfabetike. Këtë shtytje sllave e bëri mbizotërimi sllav në përmasa të mëdha të rritjes demografike, duke pasur parasyshë, se grekët mbetën si popull i vogël dhe i pafuqishëm historikisht ta përballojë vlimin demografik sllav.
Gjuhët u ndikuan nga njeratjetra, por ndikim të madh substancial ka gjuha me histori më të lashtë. Gjuhët e formuara sllave mund të përkufizohen si gjuhë thrrakase, kuptohet, paragreke dhe popujt në koegzistencë gjeo-biologjike dhe gjeo-historike gjatë dyndjeve apo pushtimeve, shpërnguljeve, arratisjeve të tyre duke kërkuar shpëtim, duke parë ballafaqimin me gjuhë e kultura të absorbuara nga tjerët vendas, formuan gjuhë të reja, me kusht që të asgjësohet gjithçka josllave, të zhduken në çdo mënyrë a formë edhe egërsie – doket e zakonet dhe kultura historiografike illiro-pellgazgjike në Ballkan dhe Europë Lindore. Ku ra vala sllave, përvloi gjithçka illire edhe onomasiologjike!
Kështu ngjau me pushtimet sllave në Ballkan nga shek.VI e.r. duke u ndeshur direkt me gjuhën e kulturën dardhane illire. Sllavët nuk e kishin shumë të vështirë pushtimin mbi Ballkanin, mbase, pas pushtimeve shumëshekullore romake mbi ballkanasit illirian, vërshuan duke tjetërsuar e zhdukur gjithçka të gjallë aty ku munden edhe Onomasiologjinë ballkanike derisot.
Ethymologjia e emrit sllav – narod (popull). -
Ndikimi i illirishtes në gjuhët sllave fillon qe nga fjalët kryesore të tyre, të cilat janë formulime si togfjalësha në të shumtën e rasteve - duke u nisur nga nocioni – popull, që mund të spjegohet përmes shqipes së vjetër.
Fjala sllave për emërtimin e popullit – narod, është një kompozitë e përbërë prej dy rrënjeve të lashta illire – na + rod = narod. Sipas këtij zbërthimi morfologjik na dalin dy fjalë krejtësisht shqipe, ku pjesa e parë e kompozitës – na – është përemri vetor i shqipes – na - veta e parë, numri shumës (na, ju, ata-ato), si formë emërtimi për vetveten sllave. Kurse pjesa e dytë e kompozitës – narod, - rod, është krejtësisht fjalë illire – rod, rodi, soji i njeriut. Në këtë rast gjatë formimit të emërtimit – narod, kuptohet shprehja e re – na rod, na jemi rod, na rodi, soji i njeriut, si popull, na jemi rodi. Fjala e hershme shqipe-illire – rod, rodi, e cila mund të spjegohet edhe fonetikisht, nga pjesët e saj, diftongu – ro+d, ku diftogu – ro, difton rrojtje, që rron, si zbutje fonetike e tingullit – rr, në - r – ashtu sikurse gjindet edhe në diftongun fillesë të fjalës emër – rom – roman – romak, ku theksohet tingulli i dyfisht në të folur shqip - rr (rrom, rromët, rroman, rromak-e). Diftongu – ro – si kuptimi i rrojtjes, gjallimit, ekzistencës (rro), me formimin e emërtimit me fillesën – t, rrodhi fjala – t+ro=tro, që ka kuptimin e trollit, troll-i, troje-t, ku vet fjala shqipe – troll-i, spjegohet përmes shqipes me shprehjen – T*RO*LL – të rrojë illiri – troll, ku përmes ndryshimit të fundesës tingullore – p – rrodhi fjala e hershme illire – trop, si kuptim i fjalës trup, ku me fjalën – trop, u bë lidhja prefiksale me – an dhe rrodhi emërtimi – an+trop, që e kemi formimin e fjalës greke të hershme – antrop (antropo-s) = njeri, me kuptimin e shprehjes – njeri i trollit, trop në troll, trup në truall, njeriu që nuk jeton më nëpër shpella e natyrë të hapët, por jeton në troll (truall), njeriu i trollit. Ashtu sikurse tingulli – p, krijoi fillesën tingullore të emrit shqip – popull (pop, people etj.)
Fjala sllave – narod, si fjala kryesore për emërtimin e popullit, rrodhi nga skipja illire, e cila formoi shumë fjalë e kompozita tjera sllave sikurse janë: naroda, narodi (shumësi), narodnost=popullësia, narodnosti = popullësitë, rodbina=vendlindja, roditi=me lindë, lindet, rodio (se)= u lind, rodila (je)= e lindi (ama), rodili=u linden (shumësi), rodilka, rodni kraj = vendi i lindjes, rodjendan=ditëlindja, rodi se = do të lindi, narodni=popullor (emërtim mashkullor, akuzativi-thirrorja), narodna=popullore (femnore), narodne = të popullit, narodog = i,e,të popullit (gjenetivi) etj. sipas rasave të emrit, ku gjindet gjithashtu edhe në shumë fjalëformime tjera sllavishte.
Nga fjala – rod, rodi (soji) si fjalë e lashtë shqipe-illire, me ndryshimin e tingullit – o=a, rrodhi fjala sllave – rad (puna), si formë e respektimit të rodit, sojit, njeriu rod punon, rodi punon dhe i parodi nuk punon, rodi i njeriut shihet në punë, puna e tregon rodin e njeriut, sojin (rad, radi, raditi, radnik).
Antroponomia sllave në pjesën më të madhe kryesore na del me ethymologji shqipe-illire: Aleks-a-ndri = i pari, që foli / Ilija=illi, lidhet me hillin / Bog = Zot, emërtim i Fuqisë Mbinatyrore, si emër dhe mbiemër i lashtë illirian, Boga, Bogajt, si mbiemër i lashtë shqiptar, të cilën fjalë e ka ndriçuar edhe albanologu M. Shufllai dhe mu për shkak të ndriçimit të Albanologjisë, u vra mizorisht në Zagreb (1929).
Antroponome dhe toponome të shqiptarëve të sllavizuar dhe trevave shqiptare të pushtuara dhunshëm, tregojnë spjegim shqip (që vazhdon sllavizimi derisot), sikurse malaziasët (Montenegro), të cilët janë me origjinë shqiptare, ku onomastika e asaj treve illire është me ethymologji shqipe-illire Limi (lum), Nikçi (Nikshiqi), Berana (Ivangradi), Ulkini (Ulqini), Zenta (Zeta), që kjo fjalë shqipe ka kuptimin e konfliktit, zëntës, kur zëhen njerëzit në konflikt, zëhen në fjalë dhe armë (zihen), lumë luftërash, lumë zëntash, Podguri (Podgorica), si toponome etj. Ashtu sikurse janë sllavizuar trevat illire, Dakia (Rumania), ku fjala shqipe-illire – dakë, daka, është kuptimi i deles (delme-delmja, delja), në kuptimin e blegëtorisë. Këtu mund të theksojmë disa kuptime për fjalën emër kafshe – delja: dakë, daka është kuptimi malor i hershëm për delen (delmes), kurse fjala emër – delme, (delmja, gege-shqipe), është kuptimi fushor për delen – delma (delme, delmja) – ku edhe rrodhi etnonomi blegtoral i fisit illirian – delmat, ashtu sikurse edhe rrodhi toponomi delmat – Delmatia dhe Dalmatia – me ndryshimin e natyrshëm të zanores – e=a dhe ashtu e kemi sot toponomin nga këto variante fonetike zanorale – Dalmaci-a, dalmatët, kuptimi për banorët e Dalmacisë (Delmatisë), Delmatia, ishte emërtimi i hershëm, por me sllavizimin e delmatëve, u sllavizua edhe vet emri, me fundesëne ndryshuar illire në sllave – t = c.
Gjatë mbretërisë së Agronit, Dardhania përfshinte edhe Kroacinë e sotme, ku njihet vendqendrimi i tij si mbret dhe vet emërtimi i selisë së Agronit, në Zagrebin e sotëm, i cili quhej – Agram-i, qe gjatë mbretëimit të tij, u zhvillua bujqësia teknikale dhe nga vet emri – Agron, rrodhi emërtimi i fushës së bujqësisë së zhvilluar – agronomia (agronom-i, agrnomet, agronomët).
Kemi edhe fjalën tjetër – vllah-vlleh, prej të cilës rrodhi etnonomi – vllah-vlleh (vllah, gege dhe vlleh, toske-shqipe, nga ku rrodhi toponomi - Vllahia, vllahët – vllah, që nga fjala shqipe – vllau, vllai, e moren edhe emrin e tyre - vllah (vlleh, vllehët). Më në veriperëndim ballkanik, nga emërtimi i hershëm i Istërve (Histria), Istria-Istra, ishin fisi illirian – Liburn, Liburnët, si detarë dhe toponomi - Liburnia (Sllovenia), ku sot ekzston një pjesë e mirë e onomasiologjisë liburne-illire, në toponomastikë dhe antroponomi sikurse hidronomi – Bistrica illire (Ilirska Bistrica), toponomi – Liburnia, -Emona (Lublana), kryeqyteti i Liburnisë, nga koha e mbretëreshës liburne-illire – Emona. Gjithashtu, shihet vendosja e pjesëshme e paeonëve illirian, që shtriheshin rreth kufirit me thrrakasët, e tëvona shihet vendosja e tyre në veri të Donaut me toponomin – Paeonia - Panonia – Paeonia (paeonët, panonët) – Vojvodina etj.
Emri Nemanja (S. Nemanja), si antroponom, ishte princi i shtetit të parë sërb – Rashka, spjegohet përmes shqipes së vjetër, që lidhet me fjalën gege – nema, nama, i nemuni, ashtu sikurse edhe vet toponomi – Rashka, që lidhet me emrin – rus, Rusia – rus ka, ka rus-rash, rash ka – Rashka, ku emërtimi lidhet me dedikimin që iu bë nga gjuhët romane – ang. Rush (rash)=rus – pra, shteti i rusëve të ardhur në Ballkan gjatë pushtimeve sllave. Emri – rashkë,në shqipen e vjetër është thirrë – raje, raja, shkije raje, nga Raja (Rusia), ku edhe vet sërbët sot e quajnë njeritjetrin – raja.
Emërtimi Obrenoviq, si antroponom (dinastia serbe e obrenoviqëve), spjegohet me shqipen, që del nga rrënja – obren, obrin, Obrij, Obria, (ku gjindet si toponom edhe në Kosovë – Obria) – lidhet me fjalën shqipe – breg, brij bregu, vend i ngritur tokësor, brij toke, që ka lidhje edhe me fjalën – brij, afër, i përafërt, (aty brij, përbrij, përbrijsh) – tokë e brejtur e mbetur kodrinore – breg – bren dhe në këtë rast tregon përmes tingullit – o, si fillesë emërtimi – obren (obrij – Llesh, Millesh Obrija – Millesh Obreni).
Nëse iu heqim fjalëve sllave sufiksat: viq, vica (serb), ovski (maq.), ov-o-a (bullg.), të cilat përbëjnë natyrën e këtyre gjuhëve të reja sllave, të gjitha rrënjet e fjalëve, mund të spjegohen përmes shqipes së vjetër, gjatë zbërthimit fono-morfologjik, në rrënje, rrokje, diftongje e tinguj. Ethymologjia e rrënjes së fjalës luan rolin kryesor, në origjinalitetin e vet linguistik, nga e cila rrodhi, apo edhe u përvehtësua, u tjetërsua gjatë ndryshimit të theksimit të zanoreve etj.
Analogjia e kuptimit të fjalës, me fjalët e gjuhëve tjera më të lashta, bie në konkluzion të kjartë, se cila iu ka ofruar më shumë natyrës, vizionit e vetive të objektit, formës, ngjyrës, shijes, veprimit, ndikimit, artikullimit zanor etj., se a plotëson, a e përmbushë kuptimisht, rrënja e fjalës vet emërtimin.
Fjala shqipe – gur, guri, formoi fjalën sllave – gore, me kuptimin, gur i lart, sll.gore=mal, lartë, lartësi,ashtu sukur doli, fjala sllave – planina=bjeshka, nga fjala shqipe-illire – pllaja, mal i lartë me pllaja, poashtu sikur rodhi edhe fjala për ngjyrën blu, kaltër – plav-a, lartësi e kaltër, në bazë të lartësisë së bjeshkëve të larta sikur duken nga afër si në qiell. Nga kjo fjalë shqipe – pllajë, pllaja, vend me pllaja, bjeshkë me pllaja, u formua toponomi – Plava në Malci (Mal të Zi). Ashtu sikurse edhe toponomi tjetër malcor, i afërt gjeografikisht, Gucia, që rrodhi nga fjala shqipe – nguci-a, Ngucia, nga fjala ngucama, ngucje, vend ngucjesh, vend konfliktesh shqiptaro-malazeze e sllave. Për këto dy toponome, mendojmë se janë të qëndrueshme shkencërisht, anipse derisot nuk kishte mendime të tilla për emrat gjeogrtafik – Plava dhe Gucia.
Fjala shqipe – dru, formoi fjalën sllave – drv, drva (dru=drv), ashtu sikurse nga fjala – duh, duhama (gege-shqipe), doli fjala sllave – duh= duhamë, shpirt, me theksimin e tingullit – h=sh, rrodhi fjala – dusha=shpirti, spirit. Kjo fjalë formoi edhe antroponome: Dusha, Dushan, dushman, duhovit, sll.= duhamor, shpirtëror.
Fjala shqipe-illire – rogë, roga, roga e malit (kur prehen drunjtë në një pjesë mali), roga e livadhit (bari i premë, kositur në livadh, pjesë të livadhit të kositura atykëtu, roga me bar të premë), qethja e flokëve të njeriut, kur nuk prehen mirë flokët thohet shprehja shqipe – është qethë roga-roga, e ka lanë rogë, roga-roga, apo edhe kemi shprehjet kur bijnë flokët vetiu pjesë-pjesë, roga-roga, rogat e kresë (kokës) kur bien flokët pjesërisht, thohet roga-roga. Poashtu. - Gjithashtu është shprehja shqipe e vjetër – në rogë të livadhit (me kuptimin, me dalë për lëndinë, haptazi dhe me u ulë rrafsh në Pleqni, gjykim, gjyq), kur duhet të zgjidhet ndonjë problem, a konflikt. Kjo fjalë – rogë, formoi fjalën sllave – rog=brini, rogovi=brinat (brinat e kafshës), nga kuptimi i rogës së malit, ku kafshët kullosin në roga me bar, në roga mali, që nga kjo fjalë rog-roga – rrodhi toponomi Rogovë (afër Gjakovës, Kosovë), nga rrënja shqipe – rog, e sufiksi thrrak – ov-a, që iu dha gjatë pushtimeve.
Fjala shqipe – pod-i, si fjalë e lashtë illire-pellgaze, si fjalë e ndryshuar në shqipen e shkruar – dysheme-ja, formoi fjalën sllave – pod – si dysheme dhe si parafjalë – nën, që formoi edhe fjalën – podgore, podguri, podi i gurit, i gurtë, Podgorica, si toponom; poashtu, me kuptimin – nën, si parafjalë, rodhi në sllavishte, me kuptimin tjetër të diskutueshëm, nga fjala - pod podzemlja=nëntoka, që është edhe si emër edhe si parafjalë etj.
Fjala shqipe-illire – armë, arma (armata, ushtria), formoi fjalën sllave – armija=armata. Kjo fjalë armë, formoi në shqipen fjalët: armik-u-q-ët,
armiqësi-a-të; gjithashtu formoi edhe disa fjalëformime i.e. arm=i varfër etj.
Ethymologjia e fjalës sllave – sigurno (sigurisht, shqip)
Fjalën shqipe – gur-i, si emër i veçantë karakteristik prej çdo gjuhe i.e., interesant, e kemi në shprehjen shqipe – si guri (i,e,të fortë-a-t), i fortë si guri si dhe nga vet kjo shprehje origjinale, rrodhi fjalëformimi – siguri-a, si emër, sigurim-i, siguresë-a-t; si folje – sugurua, siguruar; si mbiemër – i,e,të sigurtë-a, sigurisht – e, që formoi emërtimin e njejtë edhe me kuptim të njejtë, vetëm me disa ndryshime sufiksale, e prefiksale – fjalën sllave – sigurno (sigurnost-i-ma, osigurnost-i-ma, osigurava-nje). Dhe jo vetëm në gjuhët sllave, por në shumë gjuhë tjera i.e. si përshëmbull:
Shqip. Siguri-a (sigurimi, sigurime, sigurimet, sigurisht; i,e,të sigurtë-a etj.)
Sllav. Sigurno-st (osigurnosti, osiguranja, osiguranje, osiguravanje)
Latin. Securitas
Ital. Siguro
Ang. Security
Freng. Securitee
Etj...
Kjo fjalë e përbërë shqipe – siguri-a dhe i.e., që në sllavishte është po e njejta komplet – sigurno (sigurisht, shqip), përbëhet nga dy pjesë morfologjike si kompozitë – si + gur (no), ku pjesa e parë – si - dhe pjesa e dytë, emri – gur, është vet emri shqip – gur-i (gur, gurët, gurishte, gurore, gurinë-a-t). Ndërsa, në gramatikën shqipe, fjala – gur, është: emër sendi, gjinia mashkullore, emër konkret, rasa emnore (nominativi), trajta e pashquar, emër i përgjithshëm. – Sipas mbiemrit në gjuhët sllave - sigurno, komplet merret komozita rrënje – sigur – dhe i shtohet sufiksi – no – sigurno (sll. sigurno=sigurisht, shqip), ose, i shtohet fillesa, zanorja – o – dhe del – o+sigurava (folje), osiguranje (emër), sigurno (mbiemër). Ndërsa, në gjuhët tjera indo-europane të lartëpërmendura, e kemi, vetëm me ndryshimin e tingullit të dytë – i=e, dhe ndryshimin e tingullit të tretë – g=k(c), që del rrënja kompozitale – securit (as-y-e-)... dhe ndryshimit tingullor, altertonit – g=k(c) – përveçse, në italishte që e kemi – siguro, vetëm me sufiksin – o, me përbërje të njejtë morfologjike shqipe – si – (trajtë e shkurtë krahasuese përemrore e pakufishme, shqipe) dhe rrënjes kompozitore, apo, emrit – gur-i, si fjalë PIE illiro-pellgazgjike. Kurse, për fjalën – gur-i, dihet se vetëm shqipja e ka origjinal, kurse në sllavishtet është – kamen (gur-i, shqip).
Për fjalën shqipe – gur-i, kemi shumë shprehje shqipe, lidhur me krahasimin e mendimit, fjalës së folur a të shkruar, sikurse janë: ishe kanë i fortë si guri / si guri i fortë / tek asht ba buka e fortë si guri (bajate) / koka (qënka) arrë e fortë si guri, me t’i thye dhambët / njeriu është si guri, edhe më i fortë se guri etj.
Fjala shqipe – gur-i, tek emri gramatikor – sigur-i-a dhe tek mbiemri shqip – sigurisht, me siguri - ka kuptimin e mendimit të fortë, të qëndrueshëm, fjalës reale, mendimit besnik, fjala pa lak (hile), fjala besnike, mendimi i drejtë, vendim i sigurtë, njeriu i siguruar me fjalën e dhënë, premtim i paluajtshëm, vëndosmëria e njeriut, apo e shoqërisë, shtetit, regjimit, pushtetit, për ta bërë një formë të mbrojtjes së njeriut, jetës, mallit, pasurisë, pronës, administratës pronësoro-juridike, shëndetit; vëndosmëria e pushtetit për mbrojtjen sociale e politike të popullit (sigurimi) etj.
Siguria, sigurimi është kuptimi i ruajtjes së subjektit e objektit, vendimit të premë ligjor, mbrojtja e marrëdhënieve ndërnjerëzore, mbrojtja e marrëdhënieve ndërshtetërore e ndërkontinentale (Këshilli i Sigurimit Botëror) etj., që, nuk mund të thehet vendimi në fjalë.
Këto janë dy fjalët shqipe – si + gur, që formuan fjalën sllave – sigurno (osiguranje), me kuptimin shqip, fjala si guri i ngulur, fjala e paluajtshme, e pathyeshme, e qëndrueshme, fjala a mendimi besnik i njeriut. Për këtë kemi disa shprehje tjera shqipe: fole fjalën si guri i ngulun në tokë / ngule fjalën n’tru si guri i ngulun / ngule fjalën si gurin / fjala besnike si guri / mos e gjuaj fjalën si guri rrumbullak, por si guri rrasë (rrasa e gurit) me t’nxanë vend n’kuvend / mos e qit fjalën si guri rrumbullak, e me u rrokotelë nëpër odë burrash,( po qite fjalën rrasë guri, që të nxënë vend), / po folë fjalë si gur i luajtun (vendit), / njeriu është si guri (i fortë) etj. Dhe po këtë kuptim shqip të shprehjes – si guri, e kanë edhe kompozitat i.e. në fjalë.
Disa fjalë të sotme në rusishten mund të synkronizohen me burim ethymologjik illiro-pellgazgjik sikurse fjalët: spina = shpinda, sina = syni, syri, spela = shpella etj., të cilat janë shumë të afërta me shqipen, si dhe një mori fjalësh e fjalëformimesh tjera rusishte, me burim ethymologjik nga thrrakishtja illire. Mund të konkludojmë pas disa theorive të theoricientëve, historianëve e linguistëve, të cilët e paraqiten diskutabile çështjen e llirëve dhe thrrakasëve, se cilët ishin përpara më të hershëm. Dikush i quan illirët para thrrakasëve e disa tjerë linguistë sllav, i marri thrrakasët, se paskan ekzistuar para illirëve. Kjo theori e dytë nuk ka asnjë mbështetje shkencore, që thrrakasit janë para illrëve, mbase, illirët lidhen me Hillionin e stërlashtë, me Babillonin e shumë toponome tjera të botës së lashtësisë dhe kunkludimi më i drejtë është se, illirët janë shumë më të hershëm, kurse thrrakasit, janë një fis illirian ndër më të hershmit. Për këtë na dëshmojnë lidhjet illiro-thrrake (e jo thrrako-illire), si lidhje si në pikëpamje linguistike, mbase, vet thrakishtja është një gjuhë illire-pellgazgjike. Gjithashtu, na dokumentojnë lidhjet fisnore, të dokeve e zakoneve, lidhjet kulturore, artistike e shpirtërore, që ishin nga një trung illiro-pellgazgjik, derisa, shpërthyen llavat e religjioneve, të besimeve e deri tek vendosja e orthdoksizmit euro-lindor, i cili formoi një ndasi të dukshme illiro-thrrake dhe një largim shumëdimenzional të kulturës së lashtë të tyre të përbashkët, të cilën me qëllim disa historian sllav, mundohen ta veçojnë e ndajnë, si gjuhë e kulturë në vete dhe të formojnë ndasi e veçanëti etnike, kulturore, duke e mbajtur fisin thrrakas, si krejtësisht të ndarë nga illirët.
Ethymologjia e emrit – Sërbia. – Emri sërb, rrjedhë nga fjala greke – serv, që do të thotë, servor, shërbëtor, mbase, tingulli – b, në greqishte është – v, ashtu sikurse tek emri - arban=arvan, arvanit (arbanit). Kurse, në bazë të një theorie tjetër, ashtu sikurse është edhe në vet fillin e formimit të etnonomit – sërb (ku shihet, duket e pavlefshme zanorja –ë), në mes të rrënjes origjinale të sotme sllave – srp=drapër, na del, si emërtim në bazë të një vegle pune për korrje, vegël korrëse, harkore metalike dhëmbëzore – drapëri = srp. Historikisht ardhja e sllavëve (lexo: skitëve, rusve, mbase, atëbotë nuk kishte as etnonom sllav e lëre më etnonom – srp), kuptohet se i vetmi etnonom i lashtë për sllavët ardhës në Ballkan, ishte etnonomi – skit (skitët). kjo ardhje skite ishte në dy faza kohore strategjike, duke prekur më parë pulësin dardhan, mbase, Dardhania, ishte një nga mbretëritë më të forta illire të kohës dhe skitët, nuk kishin kurrfarë fuqie të vinin me qëllime pushtuese. Kështu, ardhja e parë sllave ndodhi si formë ekonomike e tregëtare e baskëpunimit (gjoja) reciprok dadhan-sllav (skit) dhe ajo ardhje u bë pikërisht, gjatë zbritjes së "ftohtë" të rusëve nga Karpatet në Ballkan. Ata skit (rusë), erdhën aty kah filli i shek.V e.r. dhe ishin korrëtarë me meditje në arat dardhane, punëtorë, korrëtarë arash, korrëtarë të lashtash.
Kjo fjalë – srp, na del edhe në fillim tek rusët në symbolin e tyre – drapëri e çekani. Drapëri (srp, sll.), si një mjet korrës, sharrë harkore, të cilin e kanë edhe sot si symbol kombëtar rus. Atëherë, fjala sërbe – srp, pasi thohet në origjinal – srpski jezik=gjuha srpe (sërbe), në kuptimin ethymologjik na del, si gjuhë drapëri, gjuha e drapërit dhe vet etnonomi – srp, del – drapër, draponj, poashtu edhe toponomi – Sërbia, na del – Srpia=Draponia (sipas fjalës origjinale skite, apo srpe – srp) dhe emërtimi për gjuhën sërbe, na del – srpski=srpisht (sërbisht), draponisht, gjuha drapone, sipas kuptimit gjeneral të çdo gjuhe i.e.
Fjalës – srp, iu ka shtuar vetëm sufiksi – ski, srp+ski=srpski dhe ka dalë emërtimi për gjuhën – srpisht (drapnisht), kur merrët ethymologjia nga rrënja dhe kuptimi i saj srp=drapër. Këtu mund të theksojmë se pikërisht kjo prapashtesë a sufiks srp – ski, pikërisht kjo – ski, duket se është vet rrënja e emrit – ski, që ishte herët ai emri – skit, skitët, me të cilin fjalëformim mund të vërtetojmë, shprehjen – drapër-i skit (srp+ski=srpski), ku formohet edhe shkencërisht si koncept linguistik dhe na del shprehja shqipe – skit drapër, drapën skit dhe në shumës të emrit - draponj skit, skitët me draponj, deri tek shprehja – skitët korrës, skitët korrëtarë.
Kurse, koncepti i të folurit srp (serv) = govor, (mbase këto dy theori janë të diskutueshme, sikur dalin dy burime ethymologjike përnjëherë dhe nuk mund të qendrojnë të dyjat, por duhet zgjedhur vetëm njera theori absolute shkencore), nga rrënja – srp (drapër), apo nga rrënja – serv (shërbim, servis, shërbëtor) - nga fjala skipe-illire – gojë, goja, në këtë rast morfologjik0-historik, diftongu – go, në bashkrenditje me sufiksin – vor, formoi vet fjalën sllave – go = govor (të folurit), ndërsa është interesant, se pikërisht nga kjo rrënje fjale – gov, me sufiksin – na, u formua edhe fjala tjetër... Kurse, koncepti për gjuhën si organ anatomik, mbeti po ai i trashiguar nga rusishtja – jazyk, jezik=gjuha e gojës.
Merret, fjala shqipe-illire – bukë, buka e grurit, misrit, ushqimi kryesor europian - nga rrënja e saj – buk(ë) dhe sufiksit thrakas – va, doli fjala sllave për germën, shkronjën – buk+va = bukva (sepse vonë është gjetë emërtimi sllavisht për germën – sllova) dhe nga kjo rrodhi emërtimi bukvar=abetare, ashtu sikundër kjo fjalë – buk, formoi fjalët i.e. gjermanike – buch (buh) gjerm.=libri, book (buk) ang.=libri. Poashtu, nga kjo rrënje illire – buk(ë), doli edhe fjala me kuptimin ‘e drejtpërdrejtë’ – bukval, bukval(no) sll., dhe fjala e përbërë bukfalisht (drejtpërdrejtë), e cila mund të shikohet edhe nga emërtimi i veprës së Virgjillit – Bukoliket, për të kuptar se sa e lashtë është kjo rrënje skipe-illire – buk, e cila ka historikun e saj PIE, në pellgasishten.
Sipas, domethënies ethymologjike, të fjalës – srp, që është drapër, atëherë duhet të dali edhe vet toponomi – Srpija (Drapnia), kurse, për fuqizim të të shprehurit e mendojnë disa, se u ndryshua tokzanorja – p=b, e rrodhi – toponomi – Srbija dhe etnonomi - sërb.
Në të dy rastet ethymologjike, qoftë nga fjala greke – serv=shërbim, apo edhe nga vet fjala – srp=drapër, përsëri na del kuptimi i përafërt substancial linguistik, që lidhet me shërbimin, punën, qoftë edhe me drapër, që na lidhë me po të njejtin spjegim real – serv srp = shërbim me drapër, punë me drapër, për korrjen e të lashtave në ara të bukës, si emërtim që lidhet me një punë të njeriut. Tash, a është vërtet, kuptimi i korrjes së të lashtave, fryteve të elbit, theknes, tërrshanës, grunit, misrit – si fryte të pjekura, apo është symbolika invazionale e korrjes së popujve gjatë pushtimeve; kryesore lidhet me një zanat, profesion të korrjes. Mbase, edhe në symbolin kombëtar rus, është drapëri e çekani të kryqëzuara në fushë të kuqe, ku symbolizohen dy profesione të njeriut: frakataria dhe korrja (industria dhe bujqësia),si forma ekzistenciale të njeriut sllav, rus.
Ato dy zbritje të rusëve në Ballkan: zbritjen e ftohtë, kur erdhen si punëtorë në arat dardhane, në fillim si ardhës skit, tek paonët (Panoni) dhe gjatë kalimit këndej Donaut (Danubit) dhe zbritjen e zjarrtë, i shohim historikisht, kur skitët (rusët) erdhen me zjarr, me luftëra pushtuese në Ballkan gjatë (513 e.r.) filli i shek, VI e.r.
Sipas, historianit, H. Frommer-it, "filluan sulmet e para sllave në Jug të Donaut (Danubit), në vitin 527 e.r. sllavët u shtyen edhe më në thellësi të Thrrakisë, në vitet 547-548 e.r. sllavët shkatërruan Dalmacinë (Delmatinë illire, shen, auth.), (mbase Gotëve iu desht të tërhiqnin trupat e tyre me e mbrojtë Italinë) dhe arrijten në këtë mënyrë deri në Dyrrahium (Dyrrah-Durrës, Shqipëri). Në vitin 551 e.r. sllavët thyen një ushtri bizantine në Adrianopol dhe rethuan Naissusin (Nishin dardan, shen.auth.) Nishin e sotëm...Në vitin 559 e.r. sllavëtarrijten deri në Konstantinopol dhe Selanik" (Thesalonik) – "Autoktonia e shqiptarëve", "Illirët",fq.167.
Tash, këtu kemi të bëjmë me një etnonom të pasqaruar – sllav, në vitin 513 e.r., se me çfarë etnonomi erdhen në Ballkan, se a ishte vërtet, emri i tillë, apo ku dhe kah u muar ky emërtim – sllav, që në gjuhët romane – slave, është kuptimi i të varfërve, skllavëve. Sikur, po ndahen etnonomet – sllav dhe thrrakas, kur dihet historikisht, se thrrakasit e lashtë janë sllavët e sotëm, si pasardhësit e tyre.
Kështu sllavët gjatë pushtimeve, përvehtësuan shkatërrimet rromake mbi dardhanët, dakët, vllahët, delmatët dhe illirët në përgjithësi, duke zhbijë çdo gjë illire ballkanike, përvehtësuan toponomet e antroponomet – gjithë onomasiologjinë ballkanike, përvehtësuan illirishten në formimin e gjuhëve të reja të tyre, si invazion korrës e shkatërrues mbi historiografinë illire.
Rrëmuja pushtuese sllave në Ballkan, si etnonom ardhës – rus (rash) erdhen e formuan principatën Rashka, në zemër të Dardhanisë illire, kur më 730 ishte në fuqi principata shqiptare e Dukagjinit, me të cilën lidhen edhe miqësi, marrëdhënie ekonomike e tregëtare, me pricin Nik Bardhin, si edhe bashkëveprime luftarake në mbrojtje nga pushtuesit tjerë të largët të mëvonshëm, e deri më ndamjen e dy blloqeve fetare krishtiane në shek.XI, perandoria orthodokse sllave e lindjes me qendër Konstantinopolin dhe ajo perëndimore, e qendër – Romën.
Fiset illire ballkanike iu shtruan sundimeve të egra e barbare si robëri të dyfishta e të shumëfishta të mëvonshme: romake, greke, bizantine, bullgare, sërbo-malazeze etj.
Sërbët u formuan si komb - etnonom – srp (serv), me njohjen e tyre nga Mbretëria e Lindjes (Osterreich, Austria), para as dy shekujsh në Vjenë, kështuqë, emri serbi, është emër i vonshëm, pas ndërrimit nga etnonomi – rash (rus) të Rashkës, në – srp (serv-serb). Gjuha serbe, si gjuhë sllave, u përcaktua shumë vonë në shkencën gjuhësore në Sllavistikë, kurse sipas studimeve të tyre linguistike, poashtu edhe nga linguistë tjerë joserb, derisot në shkencën serbe, nuk është prcaktuar shkencërisht vet emërtimi – srp (serv-sërb), në fushë të linguistikës ballkanike, në Ballkanistikë, as në linguistikën i.e.

Etnonomi – sllav. – Emërtim i papërcaktuar shkencërisht i mbetur derisot.
Etnonomi sllav, sipas një theorie linguistike të përshtatur më shuë sesa reale vie nga periudha më e vonshme historike, prej kuptimit të fjalës – germa, shkronja – si formë e ngritjes së kulturës, si symbolizim diturie, e që pikërisht lidhet me emrin dhe poashtu etnonomin dhe toponomin - sloven (slloven), slova=germa, slloven, Sllovenia, nga fisi illirian i sllavizuar - Liburnët e Emonës illire (Lublanës), si kryeqytet i sotëm. Renditja linguistike e emërtimeve – sllova – slloven – Sllovenia, është tipike që karakterizon vetëm këtë popull dhe se prej tij morën emërtimin për germën edhe sllavët tjerë. Pra, nga fjala për emërtimin e germës, që në sllavishtet është – slova (sllova), me ndryshimin e zanores – o=a, rrodhi emri – slav, por që edhe kjo theori, nuk është përcaktuar nga theorikët e linguistikës i.e., mbase, emri sllav, lidhet vet emrin – slav (slave-sklave), me kuptimin e falës – i varfër, skllav, si emërtim i hershëm, qe nga periudha skllavo-pronare. Ndërsa, fjala – slava, sot merret edhe si kuptim i emërtimit lavdia – (slava=lavdi), me rastin e varrimit të njeriut sllav.
Kështuqë, në bazë të emërtimit me kuptimin e germës – slova, ky emërtim i takon më së shumëti etnonomit – sloven, slova=sloven, si të vetmin emërtim të tyre të sllavizuar me ethymologji reale – populli slloven, gjuha sllovene, kultura sllovene, historiografia sllovene dhe toponomi Slovenia. Mu për këtë shkak historik,mbase gjuha përcakton kombin, në ish-jugosllavinë (1945-1991) kur u shkëput Sllovenia dhe u lëkunden historikisht dhe u shkatërruan themelet ish-jugosllave, deri në këtë kohë mbretëroi hymni kombëtar slloven – ‘Hej, slloveni!’
Përkundër të gjitha atyre përvehtësimeve, asimilimeve të fiseve dardhane illire: liburnëve, delmatëve, dakëve, vllahëve, paeonëve, skordistëve, arianitëve, adrianëve etj. pati përveç, asimilimeve kombëtare illiriane edhe ndryshimeve të dhunshme pushtuese fono-morfologjike e falsifikime historiografike në Ballkanin illirik, nga pushtimet e egra sllave me zhbimje kulture autoktonie të vendasve, spastrime etnike deri edhe mbi shqiptarët - mund të konkludojmë se është me spjegim real shqip, me ethymologji illiro-pellgazgjike, e gjithë Onomasiologjia ballkanike!

[Henri]

SHPJEGIME SHQIPE ONOMASIOLOGJIKE


Shqipja E Vjetër, fuqimisht ka mundësi shpjegimi të emërtimeve antroponomike dhe toponomastike indo-europiane e gjenerale, pamvarësisht, se dikush mund të thotë, se shqipja është një gjuhë e re e shkruar me abece të formuar as një shekull më parë (1908).
– Gjuha e folur shqipe, që sot flitet, si gjuhë e vjetër, e cila nuk ka mundë të përfshihet në gjuhën e shkruar, në rrafshin fonetik, ashtu si theksohen shumë tinguj nëpër dialektet e saja, gegënishte e toskërishte, e aqë më bukur në të folmen arbërishte, respektivisht edhe në nëndialekte - në mënyrë mjaftë origjinale, reflekton një histori linguistike edhe parahistorike, duke u lidhur me gjuhën e parë të njeriut, si gjuhë në përmasa aqë të ndërlikuara fonomorfologjike, si gjuhë e folur e ruajtur në popullin shqiptar - ku rrënjet shqipe kanë fuqi shpjegimi edhe të fjalëve e kompozitave kryesore të Linguistikës Gjenerale.
Gjuha shqipe e folur, si gjuhë illiro-pellgazgjike, është përciellë aqë e paprekshme dhe origjinale me burimet e saja rrënjësore, përmes tingullit, apo diftongut, ka fuqi të shprehet një fjalë e vetme, ku origjinaliteti i saj tregon sikur flet vet krijuesi me gjuhën e natyrës, që ende nuk ka arrijtë të bëhet një gjuhë e shkruar, me të gjitha ato vlera, që mundë të shpjegohet antikuiteti linguistik gjeneral. Kjo detyrë mbi detyra, për ndriçimin e shqipes së vjetër të folur, i mbetet në radhë të parë shqiptarit të sotëm!
Ethymologjia e emrit – agronom. – Kompozita i.e. – aronom-i-a, si shprehje e shumëfishtë gjuhësore gjenerale, mund të shpjegohet përmes shqipes së vjetër, e cila sipas studimeve të derisotme, vie nga fjala greke, agros = arë, fushë. Po, çfarë do të thotë në të vërtetë, fjala – agro dhe ku e ka ethymologjinë e saj?
Historiku linguistik, i fjalës – agronom, mund të përcaktohet mbrënda periudhës kohore të njerit prej prijësve dardhano-illirian - Agronit.
Fjala – agro si rrënja e parme e kompozitës – agronom, si fillesa e shumë kompozitave tjera i.e., lidhet thjeshtë me emrin e mbretit dardhan-illirian – Agroni, i biri i Pleuratit, mbretëroi Dardhaninë rreth viteve (250 – 231 p.e.r.), i cili selinë mbretërore të tij e emërtoi poashtu në bazë të emrit të vet – Agram (Zagrebi i sotëm, kryeqyteti i Kroacisë); cka do të thotë se Kroacia e sotme ishte mbretëri dardhane-illire, me fise të saja deri tek delmatët e Delmatisë (Dalmacia e sotme).
Nga emri – Agron, që e zhvilloi në nivel të kohës së tij, punimin e arës, si tokë buke, u formua emërtimi – Nomi i Agronit – agronom-i, (agro+nom), si emri i tij. Mirëpo, grekët, nga rrënja – agro illiro-pellgazgjike, formuan emërtimin – agram, nga fjala shumë e hershme pellgazgjike – agrak, që ka kuptimin e karakterit të njeriut të trashë – trutrashë, duke injoruar emrin Agram (Zagrebi) – Agrami i Agronit, në aspektin historiko-linguistik, vetëm që dardhanët delmatë, nuk pranuan orthodoksizmin grek, me rastin e formimit të katolicizmit, thjeshtë për çështje fetare!
Kështuqë, fjala e përbërë – agronom, nuk ka mundësi të jetë fjalë greke, kur shihet edhe vet pozita gjeografike fushore kroate e sotme - po përkundrazi, grekët ishin ata që formuan me sufiksin – os, fjalën për kuptimin – arë, fushë = agros dhe emërtimin e fjalës – agram = pa shkronjë, pa germë...
Pra, emri – agronom (agro+nom), është nomi i Agronit (emri i Agronit), si fillesa e shumë kompozitave tjera i.e. sikurse janë: agronom-i-e-ët-et, agrobiolog-u-e-ët-et, agrobiologji-a, agrobiologjik-e, agrobotanikë-a, agrobotanist-i-e-ët-et, agroekologji-a, agrofizikë-a, agrofond, agrogjeologji-a, agrokimi-a, agrokimik, agrokimist, agroklimatologji-a, agrokompleks, agrolog, agrologji-a, agologjik-e, agromekanikë-a, agromekanik-u, agrometeorologji-a, agrominimum-i, agropedologji-a, agrosferë-a, agroteknikë-a, agrumor-e, agrume-t, agrumikulturë-a (alternomi i tingullit – o, në – u) etj.
Ndërsa mund të theksojmë, se pikërisht nga kjo fjalë – agro, si shpehje e natyrës psikike të njeriut punëtor, me reagimet kundër shtypjes dhe shfrytëzimit të kohës, me ndyshimin e tingullit fundor – o, në – e, si shprehje e revoltës eksploatuese të punëtorit, rrodhi emërtimi – agresiv-e, agresivitet, agresor-ie-ët-et. Kurse, kjo fjalë – agro, formoi edhe disa kompozita tjera i.e., sikurse janë: agrar-i-e-ët, agrarizëm, agrafe (arë e vogël), agrafi-a, agramatizëm, agregat, agregim, agrement, agresinë-a, agresion etj.
Emërtimi për fjalën greke – grama = germa , rrodhi nga fjala – garama e garamondëve pellgazgjikë, pra, nga – garama = grama, me shëmangien e zanores së parë të fjalës, kurse në shqipen mbeti nga fjala – garama = germa, shkrola – shkronja!
Ethymologjia e fjalës – teatër. – Fjala e lashtë – theatër-(teatër), sipas ethymologjisë së derisotme,po vijka ga fjala greke e vjetër (gr. theatron; lat. theatrum) në terminologjinë indo-europiane nuk është term i përcaktuar shkencërisht, as ne greqishten e vjetër, as në atë latine, - por, kjo kompozitë a fjalëformim, vjen nga illirishtja pellgazgjike me këtë shjegim nga shqipja: the+ atë + r = theatër, si zbërthim morfologjik i cili përbëhet nga dy fjalë shqipe, ku fshehet shprehja shqipe – (ti) the atë, atë e the, si e thënë për atë, për atë që thua – (thot), the atë publikisht – the atë në theatër, (ti) theatron(si folje, me theatrua), bën theatër në binë, skenë theatrale. Kjo kompozitë i.e. e sotme – theatër-i, ethymologjinë e vërtetë linguistike, e ka në shqipen e vjetër, pellgasishten, ( që është njësoj të thuash: pellgasishtja-illirishtja-shqipja, që është një trung linguistik, nga rrënja pellgaze-kuniforme), që duke u zbërthyer në rrokje, diftongje e tinguj, na rrjedhë kështu:
The – është folje shqipe, nga folja me thanë (gege), për të thënë (toske), në dy dialektet e shqipes – the (ti) atë, the (me theks të gjatë të zanores – e) – veta e dytë e njajësit, në gramatikën e shqipes (thee – ti), nga zgjedhimi i foljes nëpër veta – thash (unë), the (ti), tha (ai, ajo) – tham (na), that (ju), than (ata, ato).
Atë - është përemër diftor i shqipes (dëftori), atë – këtë, nga shprehja shqipe – the ATË bukur, bukur e the atë pjesë të të folurit, e the atë theatrisht, e the atë theatrore-theatrale!
R – është sufiksi apo prapashtesa – r, nga kompozita (theatë)r, në trajtën e pashquar të emrit – theatër = the+atë+r, kurse – theatri, trajta e shquar.

Diftongu fillesë – the, si nistori i shqipes illire, në këtë kompozitë – theatër (theatri), është nga folja më e lashtë shqipe – nga thotishtja (Thoti – Hermesi i trefishtë), ku ky diftong – the – formoi shumë kompozita i.e. e gjenerale (theo, theologji, themë, theori, theoremë, thezë, diathezë, hipothezë etj.) dhe këtu ka kuptimin e shprehjes shqipe: the atë bukur, the atë fuqishëm, the atë madhërishëm, the atë me një thënie të pashoqe, the atë theatrisht, respektivisht në kuptimin e një të thënne (thënme), të një ngjarje, a ndodhie të jashtëzakonshme, si një imitim theatral përmes përmes aktorëve, që imitojnë personat e ngjarjes, me kuptim të përgjithësuar kombëtar apo botëror. The atë cka tha authori në dramë, tragjedi apo komedi (sepse grekët kur erdhën në Ballkan,gjetën krejt theatrin pellgazgjik të gatshëm, në lulëzimin më të madh të theatrit klasik dhe e përvehtësuan me vetëdije gjithë atë thesar arti dramatik e kulture illire-pellgazgjike). Do të thotë se – the atë cka tha e shkroi authori (the atë në theatër), e ringjalle, i jape jetë, e publikove (sepse jeta e dramës është theatri).
Diftongu shqip – the – që difton në veten e dytë të vetorit të shqipes ( ti the – the atë), formoi nga kjo folje e lashtë (thanë-thënë)
Shumë kompozita në shqipen sikurse janë: thënie, thënja, parathënia, pasthënia, thënjet, - i,e,të thëna, thashethëna-t, theoria, thema, theorema, theza, diatheza, hipotheza, theatri, theatrot, theatror, theatral-e, theatralitet-i, theatrolog-u-e-et-ët, theatrologji-a, theopatia, thekna (bimë ushqyese, bukë e hershme), Theranda (Prizreni) etj.
Ndërsa, folja shqipe – the, në kuptimin theologjik (theologu), si kompozitë, formoi e rrodhi shpehjet shqipe të hershme, të cilat rrodhën nga drejtimi i njeriut me fytyrë kah natyra, kah krijuesi i saj, me shpirt, me zemër e mendje, duke e ndier shpirtërisht, cka duket të ketë thënë Ajo fuqi natyrore e mbinatyrore, për botën e njeriun, duke iu ofruar sikur e interpreton (imiton), atë thënie si Atëthënia madhore, thënie të natyrës para njeriut: the atë të bëhet dhe u bë / the të krijohet dhe u krijua / the atë të jetojë dhe jetoi / the atë të vdesë dhe vdiq / the atë të lindet dhe u lind / the atë të lindet dhe lindet e do të lindet etj. Ky ishte një paragjykim a parandjenjë e njeriut, për atë (krijuesin) që tha – thotë e do të thotë, për njeriun, jetën, botën, universin, lindjen, dashurinë e vdekjen, qe nga filli i fillimit të filleve të botës sonë, tha Ai, Thoti (Zoti), me kuptimin – Zoni i Thotit, zoni i atij që tha i pari (Zëri i Thotit - Zoti). Diftongu shqip – the, në vetën e dytë të njajësit, të vetorit, ky vetor shqip – the, difton diçka të re më rëndësi jetike për njeriun, ky është filli i filleve të thënies artistike, në mënyrë diftore a diftuese – (Ti The) nisi dhe u kijua gjithçka mbi botë e tejbote, universale, si fjala e thënë – theoria poetike, artistike, letrare, politike, fetare (theoria theologjike), theoria shkencore, historike, linguistike, dramatike, theoria theatrale, filozofike, psikologjike, pedagogjike, theoria idealiste, materialiste, theoria e forcës, e veprimit, e punës, theoria e hulumtimit shkencor etj.
Theoria e theatrit
Theoria e theatrit (apo teoria e teatrit, për gjuhët që nuk e kanë theksimin e tingullit të dyfishtë – th), shtë njera prej theorive më të hershme, si theori e imitimit të natyrës përmes njeriut, duke krijuar personat theatralë dhe duke i luajtur në skenë theatrore, në interretimin e roleve të ndryshme, sipas shkrimit të veprës dramatike nga authori. Vet fjala – theoria – përbëhet prej pjesëve të saja, kur zbërthehet në rrokje, diftongje e tinguj, ku secila prejtyre ka një kuptim të veçantë, si fjalë apo si thënie – the+o+ri+a = theoria, që kur shpjegohet përmes shqipes, dalin këto kuptime:
THE – folja shqipe në vetën e dytë të vetorit (the ti)
O - është vetëm lidhëza që lidhë dy fjalët e kompozitës
RI – mbiemër shqip – i ri, si emër, risi, the diçka të re, the risi
A - është vetëm sufiksi i komozitës – theoria, trajta e shquar.
Mbase, vet kuptimi theorik i një theorie është baza për të vepruar, krijuar para se të fillojë procesi i punës, veprimit, si çështje theorike, se çka duhej të thoshte dikush si rregullë pune a veprimi, për diçka që do të shtrohet në veprim konkret natyror apo njerëzor.
Tash, shtrohet pyetja, se kush është ai përpiluesi i një theorie? Është ai authori i saj, e authori është krijuesi i asaj theorie, apo vepre letrare, artistike a shkencore – a u t h o r (që në mungesë të dytingullorit – th, disa gjuhë e thonë – autor). Fjala – author, është kuptimi i krijuesit të veprës, si shkalla më e lartë e krijimit dhe imitimi apo zbatimi praktik i saj. Authori është authoritativ, që duhet të zbatohet theoria e tij letrare, artistike, politike e tij. Ndërsa, aktori është imitimi besnik i authorit, jeta e veprës së authorit, që i jep jetë, frymë, shpirt para publikut dhe e bën akt veprimi, akt pune si aktor. Në politikë – authority, organi suprem që jep ligje, urdhëra para publikut dhe populli i zbaton ato urdhëra authotitative të pushtetmbajtësit.
Fjala – author, e cila përbëhet nga pjesët e saja – a+u+tho+r = author, në vetvete ka, apo fshehen në të, dy fjalë kryesore shqipe të vjetra – tingulli – u^ (si theksim hundor i tingullit – u), që është vet fjala e vjetër shqipe – përemri vetor – unë, si ego e atij që thotë diçka fort të rëndësishme, si shprehje e unit të njeriut authoritativ – dhe fjala e dytë – tho (u^+tho) që është vet folja shqipe e lashtë – tho^m (u^ *tho^m), që e kemi sot në shqipen moderne – unë them. Në shqipen e vjetër përemri vetor – unë, është vetëm me një tingull hundor – u^, të cilin e kemi në shprehjet e lasha shqipe: u^ jam zot shpie këtu / u^ thash ashtu / u^ thom (unë them), / u^ tho^m me bo^ kshtu! / U^ t’kam tho^n(ë) / U^ t’kom msu’ me folë! / U^ t’kom msu’ me shkru’ / U^ t’i dhash’ m’simet e para / etj.
Në skematikë linguistike do të dukej e zbërthyer në pjesët e saja kështu fjala – author:

A – prefiks aprioritar, që forcon përemrin vetor – u^ (unë)
U – përemri vetor i shqipes së vjetër – unë (u- hundore)
THO – folja shqipe e vjetër – thom-ë (tho^m) veta e parë njajës
R - është sufiksi i fjalës autho+r, që përcakton emrin
Fjala – author-i (autor-i), fuqimisht e ka ethymologjinë shqipe, nga e cila rrodhën shumë kompozita indo-europiane, sikurse janë: authori, authorët, authoritet-i-e-et, authoriativ, authority (ang.), authoritar-e-et-ët, authodidakt, autho (auto, mjet komunikacioni), autarki-a (vetkënaqësia), autentik-e, autenticitet, autobiografi-a, autobiografik, autgraf, autografik-e, autoblindë-a, autobot-i, autobus, autodafee-ja, autodrom, autogami-a, autogarazhë-a, autogol-i, autogjen, autohemotherapi, autointoksikim-i-e-et, autokarro-ja, autokinema-ja, autoklavë-a, autokolonë-a, autokombajn-i, autokontrollë-a-i, autokraci-a, autokrat-i-e-et-ët, autokratik-e, autokritikë-a, autokritik-e, autokton-i-a, autoktone, autolizë-a, automat-i, automatik-u-e-ët, automatiksi, automatikës, automatikisht, automatizëm-mi, automatizoj, automobil, automobilist, automekanik-u, autonom-e, autonomi-a, autonomist-i-e-et-ët, autoofiçinë-a, autopark-ing, autopilot, autoplastikë-a, autoportret-i-e-et, autoqefal, autorecension, autoreferat, autorepart-i-e-et, autorizim, autorizoj, autoserotherapi-a, autostradë-a, autosygjestion-i-e-et, autovinç-i-e-at, autotransfuzion-i-e-et, autotransport-i-e-et, autovaksinë-a, autoqefale etj... Kështu rrodhi fjala greke – autos=vetë, në të cilën fshehen dy fjalët si rrënjë të vjetra shqipe, në fjalën – autho-auto, si kuptim i shprehjes së lashtë illiro-pellgazgjike – unë thom (u^ thom) – vet unë (u^ bëj vet) vetbëj – vetbërje, vetveprim, me origjinë nga vetori shqip i vjetër – u^, si rrënja kryesore e kompozitës – auto-r, author.
Fjala – themë, thema (temë, tema), lidhet me foljen – the, gjithashtu, që kuptimi i saj është, the –themë, diçka e thenë, ajo që thohet e përkufizuar në emërtimin – themë, që flitet e shkruhet edhe shqip jodrejtë, kur e kemi shpjegimin shqip. Poashtu fjala – thezë, është i njejti kuptim i foljes – the (prej foles për të thënë, por që, këtu dallon shpjegimi i përcaktimit të një theme, me një thezë, e cila vjen nga shprehja – the zë (the+zë), kuptohet zëri i asaj çka the, zëri i themës, ngritja e një theorie mbi një themë të caktuar me një konkluzin të caktuarlidhur me themën e thënë.
Diftongu shqip – the (thënë, e thënë), i cili gjindet në shumë kompozita i.e., si në fjalët: themë, thezë, diathezë, monothezë, diothezë etj. lidhen me kuptimin e foljes shqipe – the zë, do të thotë është zëri i thënjes, në koordinim me fillesat e emërtimeve, ku secila ka një kuptim linguistik në vete.
Diftongu – the, në formën vetfolëse, - tho^m, në formimin e kompozitave të lartpërmendura i.e., dhe gjenerale, nga nisma e të folurit, the-tho^m, mori cilsitë e veprimit nga ai foljor në atë veprues, si formë vetvepruese e njeriut dhe e mjetëve të punës së tij, prej formave të ndryshme, në pjesëmarrje nëtë gjitha shkencat e sotme.
Vet fjala – diftong, si përbërje dytingullore linguistike, është një ethymologji shqipe, diftongu difton, ai/ajo që difton diçka, diftim, dëftesë (diftesë-a), e që sot është në të gjitha gjuhët i.e.
Ethymologjia e fjalës – intelekt. – Emërtimi i fjalës – intelekt-i, si kuptim i përsosjes së të menduarit të njeriut, si proces i ngritjes së vetëdijes kulturore, artistike, letrare e shkencore të njeriut, që e dallon njeriun nga vet masa e popullit të tij – mund të shpjegohet përmes shqipes së vjetër. Fjala – intelekt, në vetvete përmban fjalën shqipe – tel, teli, e që në kuptimin figurativ është fija e hollë metalike – teli, tela, telat, që vetëm shqipja e ka këtë fjalë origjinale e cila krijoi shumë kompozita tjera indo-europiane e botërore, në Linguistikën Gjenerale.
Fjala – intelekt, përbëhet prej rrënjeve të saja, (h)in+tel+e+kt = intelekt, ku rrënja e fshehur – (h)in, është kuptimi i brëndësisë së diçkafes, që hyn në diçka, që është në diçka, ajo që ekziston në diçka, e në rastin konkret, është ajo masa mendimi i ngritur i njeriut, si të menduarit e hollë të njeriut, të tëhollarit e mendimit përmes logjikës dhe si proces psikologjik shkalla e lartë,të përceptuarit dhe të njohjës së njohurive të thella, thelbësore, esenciale, - si kult i kulturës së njeriut në kuptimin filozofik dhe si mendje e hollë, si njeri mendjehollë, i mençur, mendjetel, në kuptimin shqip linguistik.
Fjala – tel, nga shqipja e cila formoi shumë kompozita tjera i.e., në fjalën – intelekt, është kuptimi i njeriut të hollë nga mendja, si kulm i diturisë, me të cilën fjalë emërtojmë procesin gjenial, krijues të njeriut, poashtu edhe në kuptimin më të gjërë, njeriu që ka një mendje të ngritur mbi disa tjerë, apo një klasë njerëzish, që janë ajka e mënçurisë, diturisë së kombit të vet, apo edhe të kombeve tjera e të mbarë njerëzimit – intelektual, njohje intelektuale, intelektualët, intelektualiteti, inteligjencia.
Sipas zbërthimit të fjalës – intelekt, në shpjegimin e shqipes, na rrjedhë shprehja shqipe – in+tel, dy rrënjet esenciale të kompozitës, me kuptimin – hin+tel, in+tel, në tel, si logjikë e hollë brënda të mendarit të njeriut, ku na rrjedhë forma – hintel-intel, si pjesë e brënshme e të mendarit, që formoi fjalën – inter=brënda, në disa gjuhë i.e., është kuptimi i foljes shqipe – me hii (illirisht), me hy (gege-shqipe) dhe – për të hyrë (toske-shqipe). Me shëmangien e nistores – h, mbeti fillesa – in (hin), si shëmangie i.e., edhe rrënja e dytë – tel, (nga kuptimi i telit, të tëholluarit të mendimit, si ngritje e procesit të hulumtimit të njohurive e shkathtësive, të menduarit e lartë të njeriut, apo të menduarit e thellë, mendje që shpon telin. Në një kuptim të shqipes kemi shprehjet: ai është mendjehollë, e shpon telin me mençurinë e tij/saj, është mendjetel, ai/ajo është i/e hollë mendjetel, ai ia çelë birën telit me mendjehollësi etj.
Kompozita – intelekt, në dëshifrimin skematik fonomorfologjik, si shpejgim shqip, na duket kështu:
IN -hin, folje shqipe, in=në, prej foljes me hi (illire), hy, për të hyrë
TEL – fije e hollë metalike, si kuptim i të menduarit të hollë
E - lidhëz linguistike, mund të jetë dhe – i, (inteligjenci-a)
KT - grup tokzanoresh si shpjegim i lidhjes së qëndrueshme
Kuptimi i fjalës shqipe – tel-i, është ndërlidhshmëria e shkallës së lartë të të menduarit (psikologjikisht), si përçues i shprehjes së njohurive të thella, dijes së hollë, përçueshmëria e fijeve nervore të të menduarit – t e l e – telepatia dhe pikërisht, nga fjala shqipe – tel, u formua emërtimi për kompozitat – telefoni, telegrafi, televizor, teleprinter etj.
Nga fjala – intelekt, rrodhen shumë kompozita tjera i.e. skurse janë edhe shqipe: intelekti, intelektual, intelektualja, intelektualet, intelektualët, intelektualizmi, inteligjenca, inteligjencia, intelegjent-e, inteligjentët etj.
Ky është një shpjegim shqip për fjalën – intelekt, si aftësi, zotësi mendore për të gjykuar dhe arsyetuar, është forca e aftësisë së njeriut, fuqia e logjikës së hollë, si shkallë e lartë që ka arrijtur njeriu në zhvillimin e tij mendor – por, jo në kuptimin intelektualist, që është intelektualizmi, që vuan nga egoizmi, për ta mbajtur vetveten si pozë intelektuale e kohës...
Prandaj, fjala latine – intellectus, intelectum, duke e fuqizuar në tigullin – ll, tell, formoi edhe fjalën anglishte – tell (to tell)=me tregua dhe kjo fjalë si kompozitë latine – intelectus, është vetëm një dallim sufiksal me – us, um.
Fjala shqipe – tel, sipër kuptimin e fijës metalike, fije e hollë, poashtu edhe si rrënja e shumë kompozitave indo-europiane, vetëm në shqipen njihet (folet e shkruhet) dhe është rrënja origjinale për kompozitat i.e. e gjenerale sikur janë: telargji-a, telefon-i, telegrafi, telegrafik-e, telautograf-i-a, telautogram, telazë-a,(dhe si parashtesë – tel, nuk është greke – gr, telu, tele=largësi, larg, por pikërsht fjalë origjinale shqipe-illiro-pellgazgjike), ku formoi një mori kompozitash – teledirekt, teledirigjim-i, teledramë-a, telefaks-i, teleferik-u, telefonik-e, telefonim-i, teefonist-i-ja-et-ët, telekamerë-a, telekardiofon-i, telekardiograf-i-a, telekardiogram, telekino, telekomandim-i-e-et, telekomandoj, telekomunikacion-i, teleks-i-e-et, telematizëm, telematizmi, telemekanika,telemekanik-u, telemetri, telendisë (turq. e rregulluar hollë), telendisje, telencefal-i, telepati-a, telepatike, telencefalon, telerentgenografi-a, telespektator-e-ë, teletipe (teletajp, ang. teleshkrues), telofazë-a, telstar etj., ku në të gjitha këto është rrënja kryesore shqipe – tel.

[Henri]

SHPJEGIME SHQIPE


Ethymologjia e fjalës – terror është – therror.
Fjala – terror e cila formoi disa kompozita gjenerale (terrori, terroristi, terroristët, terrorizmi etj.), nuk mund të përcaktohet në këtë mënyrë sikurse thohet si emërtim, sepse është pa ethymologji sipas shtruarjes së saj fonomorfologjike, anipse kuptohet si shkallë e lartë e tragjedisë, kundër një njeriut, një grupi njerëzish apo edhe kundër një populli.
Fjala – terror, ethymologjinë e vet e ka në illirishte, që shpjegohet përmes shqipes së vjetër (illirishtes së re), e cila vie nga folja shqipe – therr (prej folës me therrë) therrja me thikë, therrja me teh, therrja me armë të ftofta (singia, shpata, shigjeta etj.), ku therret, shpohet viktima në mënyrë të pamëshirshme, në saje hakmarrjeje të paskrupulltë mbi viktimën, e që tejkalon përmasat e krimit si vepër penale, duke formuar një tmerr e trishtim për tjerët, si akt psikologjik i njeriut, aqë sa për tu shfryer me hakmarrje, edhe aqë më tepër për të krijuar frikë, trishtim, ligësi shpirtërore dhe humbje morali luftarak për kundërshtarin, si akti më tragjik i luftës psikologjike.
Fjala – terror, ka kuptimin – therror, si therrje, shpuarje me majethike, singie, majeshpate etj., e ai që kryen një akt të tillë krimi, thirret – therrorist, pra ai që therrë viktimën, pasi ta ketë shtruar për vdekje, apo edhe ashtu të gjallë publikisht para tjerëve, sidomos në njerëzit e pafuqishëm, të pafajshëm (fëmij, gra e pleq), si persona të pafuqishëm t’i bëjnë ballë luftës së krimit. Kështu, si akt psikologjik afekti, nga një person, kalon në disa apo shumë tjerë, si therrorizëm, shtettherror (shtetterror) dhe bëhet luftë kriminale therroriste, me kuptimin – therrorizëm.
Fjala – therror, si therrje e viktimës apo disa viktimave, vie nga kuptimi i emrit – therrë, therra e bimës (bagreni, murrizi, kaça etj., sikurse janë shprehjet shqipe: më ka hy therra në këmbë,/ therrë në gisht, / mos e shtie therrën në këmbë të shëndoshë – na ka hy therrë në mes - si alegori), ku nga kuptimi i therrjes, shpuarjes me një maje druni, apo maje tehu metalik, mori kuptimin si therrje, në përcaktimin – therrja e kafshës (premja e kafshës për ushqim njerëzish: therrja e qingjit, deles, lopës etj.) dhe pikërisht nga kjo formë e therrjes së kafshës, njeriu në afekt psikologjik egërsie, e bën edhe kundër njeriut, disave apo një grupi njerëzish apo edhe kundër një populli të tërë...si therrorizëm mbi njerëzit. Historikisht njihen shumë therrorizma kundër njeriut e popullit, si akt final psikologjik apo si shkalla më e lartë e luftës psikologjike, duke krijuar tmerr, panikë në popull, humbje të moralit luftarak mbrojtës etj. Por, në histori, kemi edhe therrore masive, pikërisht në popullin e vet, kur e bëri njeriu, që mos të bie ai popull i gjallë në duar të armiqve (kur shihej humbja e çdo shprese të shpëtimit të gjallë të popullit), sikurse njihet therrorizmi skandal historik – Mesalla, gjatë kohës së profetit Januzi, kur më rastin e ardhjes së ushtrisë romake, duke mos patur shpëtim populli, therret (prehet) masovikisht një popull i një shtetqyteti ( që sot njihet si therrori që kurrë nuk duhet të përsëritet në histori – si therrori më i neveritshëm për njerëzimin)! Poashtu, njihet therrori me therrje me gozhda në duar e këmbë në kryq, me shpjegim të kjartë mbi profetin Issa (Jesus) me therrje – therror, duke e gozhduar në kryq druni, ku ai kryq e dha edhe kuptimin e kompozitës – kryqëzimi, krishti, Krishtianizmi.
Fjala – therror, si kuptim i therrjes, sot thohet si fjalë pa domethënie linguistike – terror (terrorist, terrorizëm, terrorizim), ku si akt final psikologjik i njeriut, kryhet si vepër kriminale me mjete të ndryshme luftarake, me zjarr (diegia e Xhordano Brunos, Nikolla Kopernikut etj., në turrë drushë), tëvona me armë biologjike, helmime në masë etj., në vend të therrjes, therrorit, therorizimit. Pra, fjala – terror, është fjala – therror.

Ethymologjia e emrit – profet.
– Ethymologjinë e vet fjala – profet e ka në illirishten (shqipen e vjetër), që përbëhet nga pjesët fonomorfologjike – pro + fe + t = profet, ku pjesa e parë e kompozitës – pro (për), është parafjalë shqipe, kurse pjesa e dytë – fe (fee), është krejtësisht emri shqip për religjionin – fe, feja, fetë, si besime të njeriut në mbifuqinë natyrore dhe pjesa e tretë e kompozitës – profe(t), ky tingull – t, është sufiksi i cili përcakton emërtimin – profet. Ky emërtim – profe, formoi edhe shumë kompozita tjera i.e. e PIE, sikurse janë: profeti, profetizim-i-e-et, profetizmë-a-at, profetik-e, profetikët – poashtu edhe kompozitat tjera të sotme: profesion, profesioni, profesional-e-et, profesor-i-e-et-ët, profesionalizëm, profesionalizmi, profesionalizmat, profesionalizimi, profesionalizim-e-et, profesionalisht etj. Ku të gjitha lidhen me rrënjen – profe (profeu) si formë e besimit të njeriut në njeriun profesional, që ka kryer, ushtruar një profesion, kulturor, artistik, shkencor, politik apo fetar – si njeri profesionist ( i ushtruar, i pjekur, i arsimuar, i ngritur inteligjencisht), për një lami kulturore e shkencore, artistike, letrare etj.
Pra, kuptimi i emrit – profet, është njeriu që formoi një Fe, si I Pari i një Feje (Fesë), apo që luftoi për formimin e një feje të re, që nuk ishte në njohurinë e njerëzimit deri atëbotë, si I Pari i Fesë – profeti, ashtu sikurse njihen profetët e ndryshëm të feve.
Fjala shqipe-illirishte – profe, me artikullimet fonetike të ndryshueshme të fillesës – pre (për, pro, pre), përmes emrit krejt shqip – fe (feja), formoi edhe kompozita tjera, si përkufizim i përsosshmërisë së njeriut, si njeri i zgjedhur nga populli për ushtrim të një detyre politiko-shoqërore udhëheqëse, me emrit – prefekt-i, prefektët, Prefektura (bashkia komunale - komuna), ashtu sikurse ishte profeti për një fe, ishte edhe prefekti për një bashki prefekture (komunale).
Fjala shqipe illirishte e lashtë – fe, (feja), formoi shumë kompozita i.e. dhe PIE, sidomos emrin e lashtë të emërtimt të popullit – feniks (fenikasit), që është krejtësisht, kuptimi linguistik i popullit fetar, si popull i lidhur me fe (fenë) – fe + n + i + ks, ku emrin shqip – fe, e fojmojnë si kompozitë, përcaktuesi tingullor – n, në trajtën e pashquar të emrit; tingulli sufiksal – i, përcakton trajtën e shquar të emrit – feni dhe sufiksalet – ks, janë prapashtesë amorfe e artikullimit artistik të emrit – feniks-i.
Fjala shqipe – fe (fee), formoi edhe disa kompozita shqipe dhe i.e. e gjenerale të sotme, sikurse janë, në shqipen emërtimi – fejesë, fejesa, fejesat (lidhja zakonore juridike e dy të rinjve si shkallë e parë para martesës), ku kjo formë lidhjeje fejese, lidhet linguistikisht me emrin – fe, si kuptim i besimit të njeriut në njeriun (mashkull-femër), si forcim i lidhjes paramartesore, si formë betimi publik i lidhjes së dy njerëzve për të krijuar familjen.
Kurse, në Linguistikën Gjenerale, fjala – fe, illirishte, formoi kompozita të ndryshme politike sikurse janë: federatë, federata, federativ-e, federalist, federalizëm, federializim etj., të cilat lidhen me kuptimin e besimit të popullit në një njësi politike, ushtarake të pushtetit shtetëror, që ushtrohet mbi popullin e shtetin, si pushtet, që ushtrohet mbi shtetin e popullin në planin politik dhe ushtarak.
Fjala – fe, formoi edhe antroponome shqipe sikurse janë: Fetah, me kuptimin asnjanës – as as, sikurse janë shprehjet shqipe: mbete fetah, / ka mbetë fetah (as me ne, as me ata), / Fetije, Fehmi, Fehim, Fetë-a, Fetajt etj., ku shpjegimi i këtyre emrave është në illirishten e lashtë (paraarabishte), nga Thotishtja fenikase, sikurse edhe janë emërtimet e lashte shqipe: ferk-u (ferku i dritës), agu, filli i ditës – ferkëm (gjurmë), ferkemi (gjurma), ferkëmët (gjurmat), si formë të besuarit të njeriut në atë që ka parakaluar rrugës, baltës, borës etj.
Fjala shqipe-illirishte – fe, formoi edhe kompozitat në vijim, sikurse janë: Fe (simboli kimik për hekurin), ferr (dënimi pas vdekjes), febrifugë, febrike (kundër etheve), që nuk është fjalë latine (lat. Febris=vë në ikje, dëbon), - poashtu fjala - fedeizëm (fedeizmi) – që gabimisht shpjegohet nga fjala latine – fides (lat. Fides=besim), kur kjo është fjalë shqipe – fe=besim. Gjithashtu, fjala shqipe – fe, formoi kompozitat tjera: fejton, femën, feminist, fener-i, fenol-i, femorocellë-a, feldspat, feldmarshall, fenomen-i, fenomenal-e, fenologji-a, fenomonalist-i, fellah ( i dalun feje), dafeja, authodafeja, fenomenologji-a, ferexhe (mbulesë femrash fetare), fermanli, ferment-i, fermë-a, fermer, fermium, fes, festë, festa, festiv-e, manifest-i, festival-i-e-et, fetish, fetishizëm, fetishizmi, fetishozohet, fetishozoj, feud, feudal, feudalizëm, feudalizmi, feudalo-borgjez, Febe (sateliti i nëntë i Saturnit, i zbuluar më 1898, nga Pikeringu) etj. Të gjitha këto kompozita gjenerale janë të formuara nga rrënja e emrit shqip-illirisht – fe (fee, me zanoren e theksuar - e), të cilat lidhen me një formë besimi të njeriut në logjikën e tij projekturale, lidhur me një formë fenomeni historik, kulturologjik, ideor, historiografik, politiko-shoqëror, ushtarak, linguistik, letraro-artistik, shkencor etj.

Ethymologjia e emrit – tragjedia.
- Fjala – tragjedia, e cila derisot është kuptuar me ethymologji nga greqishtja e lashtë (greq. Tragos=sjap, cjapi dhe logos=fjalë, nga kompozita – tragjediolog-u), ku na del kuptimi qesharak i shprehjes – fjala mbi cjapin, nuk është përcaktim linguistik i duhur, mbase, kompozita – tragedia, e ka fillesën illirishte-shqipe të vjetër, shumë të njohur – trag, tragu, si formë hulumtimi të një ndodhie, a ngjarje tragjike, vepre penale juridike etj., që është kuptimi i njohjes së burimit të ngjarjes së dhëmbshme (tragjike), si kuptim i gjurmimit të tragut të tragedisë (tragjedisë). Fjala shqipe – trag-u, si gjurmim i ngjarjes tronditëse njerëzore, është tragu i ngjarjes, në kuptimin ndjekja e tragut të ngjarjes tragjike, tragu i rrjedhës dramatike të një ngjarjeje historiko-shoqërore, letraro-artistike etj., me kuptimin me i ra në trag (gjurmë), ngjarjes trishtuese, në rrjedhën ideo-artistike, letraro-shkencore dramatike, gjatë zhvillimit të saj, në theatër, nga fuqia shprehëse e dramaturgut (tragjediografit), ku me aqë mjeshtëri artistike e shkencore e paraqet atë ngjarje trishtuese në skenë! Edhepse, jeta e veprës dramatike është theatri (skena theatrale), kjo nuk është faza e fundit e rrjedhës së ngjarjes, por një vazhdimësi e tragut të rrjedhës së ngjsarjes trishtuese, të paraqitur në mënyrë fenomenale nga authori – dhe njohja e tragut tragjik të ndodhive të njeriut e shoqërisë, nga brezat e ardhshëm, që mos të përsëriten mëtutje...
Vet fjala illirishte – trag (tragu i cjapit, si kafshë e shpejtë, për tu gjetur shkrepave e në natyrë, formoi edhe fjalën greke – tragos=cjap-i. Kështuqë, kompozita – tragedia (tragjedia), nuk ka fare të bëjë linguistikisht as logjikisht me fjalën – cjap-i, por me tragun tragjik të tragjedisë, njohjen e gjurmëve të ngjarjes rrënqethëse trishtuese.
Fjala shqipe – trag, si kuptim – gjurmë, gjurmim i diçkafes, hulumtim ndodhie a ngjarjeje tragjike të njeriut, është një formë ndjekjeje, (ndjeke tragun e ngjarjes), duke e pasqzruar në vargje e prozë, apo edhe me mimikë (gjeste – Elektra), nga poeti, krijuesi i veprës artistike, duke na lënë një trag ndodhie trishtuese në ballë të njerëzimit nëpër kohëra, si fuqi krijuese shprehëse e dramaturgut.
Fjala shqipe – trag – është kuptimi refleksiv psokologjik i gjallesës, kur i bie në trag, gjurmë diçkafes që e ndjekë, që e kemi në shumë shprehje shqie të vjetra: ah, i ke ra në trag, / po e ndjekë në trag, / ndjeke për tragu, se e merr vesh punën, / ndjekja tragun punës, / qetash i ka ra në trag, / jo, se ia ka hupë tragun, / nuk mundet me e gjetë pa trag, / po i rave n’trag, / ec e bjeri n’trag, / bjeri n’trag n’mujsh etj.
Në kuptimin theatral të ndjekjes së tragjedisë në skenë, shihet vet tragu i ngjarjes përmes lojës së aktorëve, si mjeshtëri artistike e authorit, që e ka fshehur me figura stilistike vet kompozicionin e ngjarjes, për të mos u hetuar direkt nga regjimi i kohës, ku shprehen dobësi pushtetare e shoqërore hermetikisht, deri në aktin e kulminacionit të tragjedisë, si një ngjarje tragjike trishtuese, rrënqethëse. Tragu tragjik përciellet me vëmendje të madhe nga shikuesi (lexuesi), i cili mëson për vlerën letraro-artistike, historiko-shoqërore, ideo-politike të veprës tragjike.
Tragu i aktit të veprimit të njeriut të zhgënjyer (në afekt psikologjik), për të bërë një akt heroik, apo kriminal, - akt shpëtimi, apo hakmarrjeje, - akt human, apo hipokrit – është i fshehur nën petkun artistik të fjalës dhe pamjes figurative të aktorit dhe ai akti i aktorit, si përsonifikim i përgjithësuar, bie si trag tragjik në rrjedhën e përsëritjes së ngjarjes si veti pozitive apo negative e njeriut të kohës.
Tragu tragjik i mgjarjes trishtuese mbetet tragim, gjurmin, hulumtim për brezat e gjeneratat e ardhshme, si dhe të historisë në përgjithësi, si histori e përsëritur.
Fjala – trag, në shqipen është kuptimi – me i ra në fije punës, rrjedhës së ngjarjes, me ia gjetë fijen (tragun) fshehtësisë së ngjarjes, me i ra në trag, gjurmë.
Tragu është gjurma, shënja e këmbës (dorës), në formë gati të padukshme dhe të paspjegueshme të gjurmimit të një ngjarjeje tragjike.

Ethymologjia e fjalës – traditë (tradita).
– Fjala – traditë (tradition), si veti suplementare e kulturës së një popullit, drejtuar mbi të drejtën zakonore-juridike të kombit, ethymologjinë e vet e ka në shprehjen shqipe – t’+ rodit, të rodit, të sojit të njeriut, ajo veti, shprehi, gjest, zakon që një popull e ka me shënjë historike, historiografike, filozofike, gjenetike, gjenealogjike etj.
Kompozita – Traditë, formohet nga nyja e parme shqipe – të (t’) dhe fjalës shqipe – rod, rodi, soji – rodit – me shpjegimin shqip – të rodit – t’rodit = trodit(ë), troditë, trodita = tradita (tradition), ku kemi vetëm dallimin e zanores illirishte – o=a, që e formon kompozitën i.e. e PIE dhe Gjenerale – tradicion, tradition, traditional etj., e cila formoi kompozitat tjera: traditë, tradicion, tradicional-e, me traditë, tradita etj.
Fjala shqipe-illirishte – rod-i, e cila formoi në shllavishtet emërtimin për fjalën – popull (narod) dhe njohjen tradicionale të vetive e zakoneve të njeriut, të kombeve (popujve), sipas fonetikës historike – diftongu – ro, ështësi kuptim – rrojtje, jetë, gjallim, ku formoi disa kompozita i.e., përmes nyjes së parme shqipe të lashtë – t’ (të), si dhe me ndryshimin e tingullit fundor – d=p, formoi fjalën – trop (trup), si dhe fjalën – trojë, troje, ku nga fillesa i.e., - an (an+trop), u formua emërtimi shkencor për njeriun – antrop dhe sipas greqishtes me sufiksin e saj – os, rrodhi edhe fjala greke – antropos=njeriu, me kuptimin shqip – ai i trollit, tropi, trupi në troll, njeriu në troll dhe jo më ai i malit (si egërsirë), animal – ani+mal, si ani i malit, gjallesa zoologjike e anit të malit, që lindet, jeton dhe vdes në mal – i malit – animali. Ku kjo fjalë shqipe e lashtë – mal, mali, formoi shumë kompozita i.e., si: animal-e, anomal, anomalia, anomalitë etj.
Pra, shprehja shqipe me kuptimin – t’rodit (të rodit), formoi kompozitën – troditë-traditë – tradition, tradicionale, si formë tradicionale e kulturës së njeriut.
Ethymologjia e fjalës – autoktonia.
- Kompozita – autoktonia, si kuptim i qëndrueshmërisë gjenetike e gjenealogjike të njeriut e popullit vendas në një territor të përhershëm gjenealogjik – është një formë e shprehjes shqipe të vjetër – u^*(n)-To^k(ë)-to^n(ë), u^ + to^k + to^n, e cila shpjegohet përmes vetorit të lashtë të shqipes (illirishtes së re) unë, me vetëm një tingull hundor nazal të zanores – U^ (Unë), emrit shqip – tok(ë), toka dhe pronorit të shqipes – ton(ë), tonë, tonat – që kuptohet shprehja shqipe e sotme – unë n’tokë tonë, si njeriu në tokën e vet dembabadem (Adem baba Adem, sipas logjikës gjenealogjike për të Parin e Njeriut), si njeri i gjithmonshëm, i përhershëm në atë tokë, vend, si vendas i gjithmonshëm historikisht.
Vetori i shqipes, si trajtë e shkurtë e përemrit – u^ (hundore), është një nga format më të lashta linguistike, që lidhet me gjuhën e parë të njeriut – pellgasishten (kuniformin), të cilin e kemi në shumë shprehje shqipe: u^ jam k’tu zoshpie, / u^ jam k’tu dembabadem, / t’kam tho^ u^ moti ty, / u^ ta gjo^j(ë) çaren, / u^ ia dij atij hujin, / u^ jom n’tokë tonë etj. Ku kjo trajtë e shkurtë përemrore flitet edhe sot nga shqipja e folur e popullit shqiptar.
Ndërsa, si formim i kompozitës i.e. e gjenerale – autokton-i-a, përbëhet nga fillesa – a, i.e., ashtu sikur për shumë kompozita tjera të ngjashme me fillesë të njejtë – trajtës së shkurtë të vetorit të shqipes së vjetër – u^ (hundore) – emrit shqip – tok (tokë, toka) dhe pronorit të shqipes – ton (tonë, tonat, tonët – n’tokë tonë, si kuptim i tragjigimisë së njeriut si vendas i gjithmonshëm në tokë të tij.
Kompozita – autokton, me sufiksin – i (autoktoni), në trajtën e pashquar të emrit dhe me sufiksin – a (autoktonia), në tajtën e shquar të emrt - formoi disa forma linguistike i.e., sikurse janë: autoktone, autoktonizmi, autoktonizimi, autoktonik, autoktonike etj...

[Henri]

ETHYMOLOGJIA E EMRIT - GERMANIA


ETNINOMI - GERMAN
NË VEND TË HYRJES

(ETHYMOLOGJIA E FJALËS – ETNINOM)

Etninomi është nomi etnik, emri etnik i një populli.
Fjala – etninom, e cila përcakton etninë e një popullit, apo emri etnik, nomi etnik, nuk është kompozitë greke (siç është thënë derisot), e cila përbëhet nga dy fjalët – ethnos=popull dhe onoma=emër, por është thjeshtë një kompozitë illirishte, të cilën e shpjegon shqipja e vjetër origjinale. Fjala greke – ethnos, si përcaktim për popullin, është fjalë origjinale illirishte, e cila përbëhet nga fjala – etni-a, etën (gege-shqipe), numri shumës i emrit – at – etën (etër, baballarë), që formoi nga emri – at, fjalën shqipe – atdhe dhe nga shumësi i emrit shqip rrodhi fjala – etën, kurse bashkësia e etënve në një vend të banuar, thirret – etni-a, vendi etnik i etënve (etërve), që formoi në greqishte fjalën – ethnos=popull, vetëm duke iu shtuar sufiksi – os, kësaj fjale shqipe-illire. Kurse fjala e dytë e kompozitës – nom (etni+nom), është krejtë fjalë shqipe-illire, e cila formoi fjalën greke – onoma=emër, duke iu shtuar fillesa – o, si dhe fundesa – a (o+nom+a), ku fjaja – nom shqipe-illire, është përcaktimi i shkallës më të lartë të emrit, që e kemi në shprehjet e shqipes së vjetër sot: nom ka ba filani, / nomi i zotit, (emri i zotit, bën punë të madhe), / ka lane nom Mic Sokoli (ka lanë emër të madh historik), /Nom ka lanë Halit Asllani (la emër historik duke u gjuajtur mbi tankun e armikut,/ Nom ka lanë Lufta e Kosovës (la emër historik), / la nom Abdyl Frashëri e Sylejman Vokshi me Lidhjen e Prizrenit (ata lanë emër historik),/sot ra shi nomi i zotit, / ka ra bore nomi i zotit, /hajt ebu se s’u ba nomi (mos e bën të madhe atë punë, kur don të ngushllosh dikend) etj. Ku fjala – nom, është shqipe-illirishte dhe pakontestueshëm, kompozita – etninom është me ethymologji shqipe.
Etninomi është emri etnik i një bashkësie etnike, të një krahine a të një shteti. Kjo fjalë etninom edhe në shqipen e thonë, si etnonim (etnonime), duke ia humbur vet origjinalitetin, kur është fjalë e përbërë krejt shqipe. Lidhur me etninomin shkruan E. Sejdaj, në librin ‘Etnonimi arbëresh-shqiptar’- "në greqishten e vjetër, popull, do të thotë – laos, (me kuptimin të zgjedhur, të popullit të Hyjit) dhe demos, (me kuptim të organizimit politik të popullit), kurse ethnos, shenonte më tepër popujt e huaj, popujt paganë…". E tash, kur grekët thonin se fjala – ethnos, shenonte më tepër popujt e huaj, paganë, pse ata vet në greqishte e mbajnë emërtimin për popullin grek – ethnos, kurse fjala – laos, qenka për popull të zgjedhur të Hyjit? Pse nuk thonë, laos grek, por – ethnos grek? Këtu vetiu vjen argumenti se fjala ethnos, vërtet, nuk qenka greke, por qenka illirishte, e thënë për ‘barbarët’ jogrek dhe as fjala laos, nuk i përkiska popullit grek, sepse, koncepti për ‘popull të Hyjit’ u takonte pellgasve ‘Pellgasët Hyjnorë’ siç i quante Homeri hillir, në ‘Hilliadha e Odhisea’ (Illiada e Odisea’) dhe popull i zgjedhur e Hyjnor ishin pellgasët dhe illirët - që vet ethymologjia e fjalës është nga fjala – hilli, illi (hyji), që është përcaktuar gabim nga studjuesi Truhelka dhe aprovuar nga tjerët, se po vijka ethymologjikisht, nga shprehja ‘i lirë’- ilirë, kur gjiithë bota e thekson tingullin – LL, Hilliricos, Hilliricum, Hilliria, Illiria, Illyria. Vet tingulli fillesë në fjalën – laos, është – llaos, me – ll, pa sufiksin – os, që është fjala për hyll, lla (llama illire), drita hynore, ku tingulli – ll, formoi gati në të gjitha gjuhët IE kuptimin për dritën (sll. Svetla, ang. Light (llajt) dhe ajo – lla (os) është llama illire (drita illire), ku sot flitet shqip emri - llamë (ndezna atë llamë – shqipe e vjetër – ndezna atë dritë).

FORMIMI I ETNINOMIT

Etninomi – si nom etnik, emër etnik – german, sipas të gjitha atyre shkrimeve të studjuesve, që kanë shkruar nomin e zotit të veprave të derisotme, është e çuditshme, si ka mbetur, ky emër derisot pa ethymologji të sigurtë! Tash, shtrohet pyetja: a ka mbetur vend për një përpjekje tjetër për ethymologjinë e emrit – germania dhe athua a nuk dijtën a nuk deshten ta përcaktojnë derisot këtë emër?
Zakonisht, etninomet iu dhanë popujve në dy forma: vetthirrja e popullit me një vetemrim dhe emërtimi nga tjerët përrreth për një popull. Në rastin e parë, gjinden shumë vetemrime, të popujve që emërtuan vetveten, por që nga tjerët njihen me etninome tjera, duke u bazuar në një drejtues shkencor që drejton etninominë - Etnilogjinë Gjenerale. Kurse në rastin e dytë, emërtimi i tjerëve për një popull, zakonisht u bë në bazë të disa kritereve specifike, duke u bazuar në aspekte të ndryshme historike, sociologjike, psikologjike, gjeo-historike, historiko-politike, gjenetike, gjenealogjike etj., të atij populli dhe shumherë këto etninome, nuk u përcaktuan shkencërisht, ngase ethymologjia e tyre ishte në burime tjera historio-linguistike. Etninomet origjinale, ishin të natyrës psiko-fizike, gjenetike dhe profesionale të popujve, të cilat lidheshin me emra të lashtësisë, qoftë emra të bimëve, pemëve, zogjëve, kafshëve, yjeve, gjendjes sociale, metaleve, thesareve, mentaliteteve, karaktereve, gjenetikës, gjenealogjisë, profesioneve, antroponomeve, toponomeve, hidronomeve, epinomeve etj. Shëmbuj të tillë kemi (në mos janë përfaqësuar të gjithë këtu), me ethymologji të sigurtë si emërtime të sotme janë etninomet:
dardan (dardhë, pemë) - dardhanët/ shqiptar (shqipe, shqipojë) - shqiptarët/ alban (alb, bardh) – albanët, / dalmat (delme, dele – shqipe-illire) – delmatët-dalmatët, / mollos (mollë, pemë) – mollosët, / illir (hill, ill, yll) – illirët (ilirët), pellgas (pellg uji – pellgu pellgas, e jo pellazg) – pellgazët (pellazgët), /arban-arbër (arë ban-arë bën, bën arë) – arbanët, arbërit, / armen (mend-arme) – armenët, /mollan – molldav (mollë, shqipe-illire) – mollanët (molldavët), pjesë e Dakisë me sufiksin thrrak – dava-qytet), / thrrak (thrras, thrrajk - folje shqipe-illire) – thrrakasët, / serb, srp (serv, drapër) – sërbët, / hungar (hun, emër fisi aziatik) – hungarezët, / german (germa) – germanët, /austriak (mbretëror i Lindjes – Ostereich) - austriakët, / danez ( dana, emër fisi i danakëve) – danezët, / norvegjez (nor veg-vegu i veriut) – norvegjezët, / belg (belga) – belgët, /romak (Romul, antroponom) – romakët, / gal (gal, galan, zeshkë - illirishte) – galët, / italian (ital, Ita) – italianët, /sllovak – slloven (sllova = germa) – sllovakët e sllovenët, / freng (frank, sinqertë) – francezët, /anglez (engle, engjull) – englezët, anglezët, / rumun (etninom i dhënë nga romakët), / bullgar (Ball – bardh, Ballga-Bellga, lumë, hidronom) – ballgarët, bardhgarët (bullgarët), /turk (turr ka, u turrka, shqipe-illire) – turqit, /epirot (e pirit, piri, me pirë, shqipe) – epirotët, /spartian (spartim, shpartim i fëmijëve me të meta psiko-fizike) – spartianët, /athenas (e thëna, e thana, folje shqipe-illire) – athinasit, /trojan (i trojeve, i trollit – shqipe-illire) - Trojanët, / indian (Hind-Ind, hidronom) – indianët, / amerikan (Amerigo, antroponom) - amerikanët / hungarez (hun, fis aziatik) – hungarezët, / sllav (sllava-lavdi, përshëndetja e fundit para të vdekurit) - sllavët, / arab (arap, ten boje – pellgasishte) - arabët etj.
Të gjitha këto etninome kanë këto ethymologji të sigurta – e sa janë përcaktuar në mënyrë të drejtë shkencërisht derisot, kjo u mbetet jovetëm atyre popujve në fjalë, sa drejtuesve shkencorë, të nivelit euro-botëror, që t’i përcaktojnë pa ideologji politike, por në suaza vërtet shkencore. Faktori kryesor për emërtimin e një etninomi është vet historia e vërtetë e atij populli, me burim origjinal, qoftë nga aspeki: gjeo-historik, sociologjik, psikologjik, gjenetik, gjenealogjik etj.

ETNINOMI GERMAN

Etninomi – german, është emërtimi gjeneral i fiseve gjermane, i cili shenon emrin e një bashkësie të popullit të një shteti, prej të cilit rrjedhë toponomi – Germania, si emri më i përhapur botërisht, që sot populli gjerman, vetthirret – deutscher (dojçër) më kuptimin – i kthjelltë, i dëlirë – dhe me toponomin, si emër gjeografik – Deutschland (Dojçlland).
Historikisht, për gjërmanët njihen disa etninome fisesh të ndryshme sikurse janë: theuton, prusian, got, alleman, german, deutsch si vetthirrje, ndërsa sipas popujve tjerë thirren: nga latinët – theodiscus, nga italianët – tedeschi (tedeski), nga frengët – allemand, nga anglezët – German (xhermën), nga rusët e sllavët – njemec, nemac etj. Ndërsa vet emri – germania siç thotë historiani romak Taciti, në veprën ‘Germania’, "fjala – Germani, që është më e përhapura në përdorimin e jashtëm, ka mbetë ende pa ethymologji të sigurtë", ku authori flet për afër 50 fise gjermanike në hapsirën veriore të Danubit të Epërm dhe të Rajnës Lindore deri tej lumit Vislla. Të gjitha këto fise gjermanike Taciti i përmbledhë në tri grupe të mëdha fisnore: sakson, istveon dhe alleman, që prej të cilave rrjedhin tëvona etninomet: anglez, francez dhe alleman. Kështuqë u formuan tre popuj me gjuhë gjermanike, duke i marrë parasyshë edhe përhapjet e fiseve gjermanike në pjesën euro-veriore, ku termi – german, u bë si epinom dhe emërtim gjeneral linguistik (me gjuhë gjermanike), për disa popuj euro-qendrorë.
Për ethymologjinë e emrit – german, mendoj se e ka rrjedhën linguistike nga emërtimi për tingullin e shkruar abecedik - germa, shkrola illire – germë, germa, ku nga trajta e shquar e emrit – germa, iu shtua sufiksi – n ( germa+n) dhe rrodhi etninomi – german. Lidhur me këtë theori nisemi nga shumë fakte historike, linguistike, fonetiko-historike, gjeo-gjenetike dhe gjenealogjike, sidomos nga domethënia e emrit të fisit gjerman – theuton, theutonët (teuton), si lidhje gjenealogjike me illirët dhe mund të theksojmë se gjermanët janë pasardhësit illiro-pellgazgjik, menjëherë pas shqiptarëve dhe gjuhët gjermanike janë derivate linguistike illirishte – menjëherë pas shqipes ballkanike, ku është vërtetuar se shqiptarët janë - pasardhësit e drejtpërdrejtë illirian dhe shqipja si pasardhëse e drejtpërdrejtë illiro-pellgasishte. Duke marrë parasyshë se mijëra rrënje ilirishte-shqipe, sot janë në gjuhët gjermanike, ku edhe vet studjuesit e historianët gjermanik, pranuan se shqipja e vjetër më rrënjet e saja linguistike, ka fuqi shpjegimi edhe të emërtimeve arkeologjike më të lashtat europiane, qe nga mbishkrimet e varrezave mesape, paune, etruske, venete, e deri tek lashtësia ethymologjike edhe e shpjegimit shqip të emrave të perëndive të antikuitetit europian e PIE.

ETNINOMI THEUTON (TEUTON)

Ethymologjia e emrit – german, nga illirishtja e lashtë, na përkujton fiset gjermanike të lashta, si theutonët, ku vet emri – theuton, lidhet me Theutën illire (230 – 228 p.e.r.), ku pas rënies illire nën pushtimet romake, një pjesë më vitale politiko-ushtarake e intelektuale e kohës, shtegëtuan kah qendra europiane e deri tek ajo veriore,duke formuar në mesin e hermionëve të lashtë gjermanik, fisin e tyre – theuton, në bazë të vet emrit – Theuta (Teuta), si etninom i ri - theuton dhe vet fisi – theutonët. Mirëpo, kjo ethymologji antroponomike lidhet edhe me historikun linguistik, me linguistikën gjenetike të lashtësisë së antikuitetit botëror, me Thotin Skipe, si themeluesin e hieroglifeve të para formuluese të abeceve të para botërore, - lidhet me Thotishten e stërlashtë, ku vet emri – Thoti, është me ethymologji shqipe, i cili rrjedhë nga folja shqipe – thot,(veta e tretë e njejësit të vetorit gramatikor të shqipes – thot (ai), që asnjë gjuhë tjetër nuk mund ta shpjegojë (arabisht-Tehuti, gr. Thothos, lat. Thothum, ang. Thoth, ger. Thothus, sll. Toti-us etj.). Ku, vet fjala – theuton, lidhet me shqipen-illire, me domethënien e foljes – the, të shqipes (the-ti, veta e dytë e njejësit gramatikor, të vetorit të shqipes), nga arabishtja – Tehuti (si emër mashkullor, që ka domethënien – Thoti) duke marrë emërtimin për gjininë femnore (Thehuta -Tehuta), ku kemi rënien e tingullit të mesëm – h, e mbeti – Theuti ( emër mashkullor) dhe Theuta –Teuta (emër femror ), që u formua përsëri përmes foljes shqipe-illire – the, si emërtim mashkullor, emërtimi i fisit gjerman, etninomi – theuton.
Mirëpo, foja shqipe – the (thot, thënë), me rrjedhë nga thotishtja shqipe e stërlashtë, jovetëm që formoi emërtime topografike (Athene, Thana etj.), por formoi antroponomet: Thomas, Themida (perëndia e drejtësisë), Promethe (hajni i zarrit që ua vodhi perëndive për bëmirësi njerëzimit), Thanai, Theofil (Biri i zotit), Theodor, Themistokli, Thomson, Thetis (perëndia e detit tek illirët çellgazgjik, që formoi edhe në shqipen fjalën – deti (theti, the ti), me dryshimin e tingullit – th=d; Theofrast, Theofan, Theoman etj. Por, jovetëm kaq, folja shqipe – the, e thotishtes (para)historike, formoi edhe emërtimin kryesor të orthodoksizmit, nga rrënja e fjalës së përbërë – ortho+doks, me kuptimin – thot drejtë (tha drejtë, me drejtësi, doks i drejtë nga paradoksi - thot), ku edhe rrodhi emërtimi për vet fuqinë mbinatyrore, që lidhet me foljen illirishte - The – Theo (the-ti) - Zot, në bazë të të cilit emër edhe latinët e emërtuan përbërjen e fiseve gjermanike me një emër gjeneral – theodiskus, që italianët e thonë si emër të deformuar nga origjinali i forimit të emërtimit dhe rrjedhës së tij nëpër gjuhë i.e., si fjalë e natyrës italishte për gjermanët e sotëm – tedeschi (tedeski). Folja shqipe – The (thënë), formoi fjalën e parme – theo, si fillesa e shumë kompozitave orthodokse: theology-u-e-et-ët, theologjik-e, theologjizimi, theologjizma-t, theogonia, theogonike, Theogon etj., – si dhe formoi emërtimin e kulturës fetare – Theologjia (Teologija, sll.).
Duke u bazuar edhe në pikëpamje të natyrës fetare nga emërtimi – theodiskus, ky emërtim kishte për qëllim nëntekstin e thënies latine: disk zoti – sikur i hudhur në zemrën europiane, duke aluduar në fiset gjermanike, si formë temperamente me një logjikë vizionare për mbrojtjen e religjionit në gjithë europën (ashtu sikurse i njejti qëllim është edhe sot, por më indirekt). Theodiskët, ishin theutonët, në kuptimin gjeneral, ku në bazë të tyre i thirrën latinët ata, si një nga fiset më të lashta gjermanike.
Ishte ky një kontribut historiko-linguistik, për ta ndriçuar shpjegimin sipas shqipes, të emrit – theuton dhe të vet essences theologjike, duke dhënë një ethymologji të sigurtë vet për emërtimin e fjalës - theologji – Theologjia, ku folja shqipe – the, formoi kompozitat euro-botërore gjenerale edhe të aspektit fetar e shkencor në përgjithësi si: theology, theologia, theogoni, theza, thema, diotheza, parantheza, hipotheza, protheza, metatheza (ku në shqipen janë krejt origjinale – the za – the zë, the zërin, zë the) etj., të cilat emërtime në gjuhët sllave, duke mos ua qitur goja tingullin – th, e thonë me – t (teolog, teologija, tema, teza, metateza, hipoteza , proteza, paranteza, dioteza etj.).
Në lidhje me etninomin – german, nuk ishte e rastësishme edhe lidhja gjermano-shqiptare, por ndjehej shpirtërisht lidhje gjenetike - gjenealogjike, ku gjermanikët ishin ata sudjuesit më të dënjë të shqipes ballkanike dhe themeluesit e shkencës linguistike të Albanologjisë, të cilët njihen si yje të Albanistikës: G.V. Leibnitz, J.G. Herder, Thunmann, F. Bopp, Ksilander, Feldmeyer, G. Meyer, Momsen, Kerchmer, Fromer, J. Hahn, P.R. Franke etj. Por, duhet pëmendur lidhjen gjenealogjike kur studjuesit arkeologjik gjermanik, vërtetuan shkencërisht lidhjen gjenealogjike shqiptaro-illire, duke eksperimetuar me prova të sigurta kafkën e shqiptarit me atë të illirit, duke forcuar shkencërisht prejardhjen shqiptare si pasardësit e drejtpërdrejtë të illirëve pellgazgjik. Gjermanikët ishin ata shpëtimtarët e shqiptarëve edhe nga luftërat shfarosëse botërore e ballkanike, ishin ata që mbrojën dhe mbrojnë gjakun e kulturën e lashtë shqiptare si lidhje gjenealogjike.

ETNINOMI GOT

Fjala – got, me të cilën e morën emërtimin, fisi gjerman i gotëve, si emërtim pët emrin e fuqisë mbinatyrore në gjermanike – Got-God(Zot), ku të dy emrat – got-zot, jovetëm që janë të afërt fonetikisht – z=g, por, mendojmë se ekziston edhe mundësia e përcaktimit ethymologjik, pikërisht, përmes shqipes së vjetër. Fjala – got, lidhet me fjalën shqipe të vjetër – gat (gjat), si kuptim për përgjithësimin e fuqisë mbinatyrore, si emër me domethënie – gat, duke aluduar në ekzistencën e amshueshme të zotit, si kuptim i përjetshmërisë, amshimit, si fuqi e Krijuesit të Gjithësisë, Universit – gat, të shkojë gat (gjat) në infinitekzistenca e tij dhe lavdia e besimit të njeriut në njeriun dhe e besimit të njeriut fetar. Zoti si gatues i njeriut, krijues që e bëri gati të jetojë në tokë, ai e gatoi nga dheu, uji e zjarri dhe e bëri njeri – ashtu sikur gatuhet buka dhe çdo gjë në këtë botë ia gatoi njeriut, të jetë sa më i lumtur, i gëzuar, të ketë liri e harmoni e dashuri kuptimplote në jetë. Por, krijuesi, ashtu si ia gatoi lindjen njeriut, ai ia gatoi edhe vdekjen. Zoti është gatuesi-krijuesi – gat Got. Në gjuhët anglo-saksone, është edhe më afër fjalës shqipe – gat – God (Gat), si kuptim amshimi, gat – gatues – krijues.
Fjala – gat, është në shprehjet shqipe të lashta: gat mot / mot gat / gato bukën / gat e ka dadha bishtin (kur nuk shihet përfundimi i një veprimi),/ e ke bukë të gatume (e ke të gatshëm), / po gat është kjo udhë (rrugë e gjatë), / gat e paske pasë, / zgat zo’ ksi moti (zgjat zot këtë lumturi, dashuri, harmoni, liri etj.),/ gat e paska lshue, / gat shkon kjo punë, / djali është bukë e gatshme etj.
Këto shprehje të lashta shqipe, diftojnë për një gatim, gatues që e ka gat punën e veprimin e tij krijues. Fjala – diftim, në shqipen e vjetër, ka kuptimin e preftimit të rrëfimit, që nuk e tregon krejt, por difton, prefton rrëfimi përmes shënjave, singaleve të shkurta në memorjen e njeriut, sikurse ëndrra që shihet shkurt e shënjat e saj diftojnë shkurt për fatin e njeriut. Ashtu edhe këto shprehje shqipe janë shënja, për ta njohur të vërtetën e jetës së njeriut, që njeriu duhet të ia bëj më së parit vetvetes pyetjen: pse jetoj unë!
Kuptimi i fjalës shqipe – gat, është domethënia e nënkuptimit të Krijuesit, aë ka gjithë fuqinë e gjithësisë në krijim, ka qendresë – gat (gjat) në përjetshmëri, fuqia e tij është – gat, sipas mendimit theologjik të popullit, që beson në të, ashtu sikurse thotë vet fjala – God-Got, në dy gjuhët gjermanike, vetëm që ndryshon zanorja – o=a, në anglishte.
Fillesa e fjalës – got, tingulli – g, është një domethënie tjetër, ku lidhet edhe me fillesën, tingullin – g, tek fjala – german, që të tri germat – g+o+t, e kanë secila domethënien e vet filozofike. Tingulli – g, është simbol i tokës – ge, e tingulli i dytë – o, është simboli i diellit dhe i treti – t, është simboli i njeriut. Kurse në shqipen, ndryshon vetëm fillesa, tingulli – g=z, ku tingulli – z, në emrin zot, është simboli i zonit (zanit, zërit), me kuptimin e shprehjes – zoni (illirisht, zani-zëri – shqip, në dialektet gege e toske), pra, kuptimi i shprehjes shqipe për emrin – zot, është: zoni-dielli-njeriu, (z-zoni, o-dielli, t-njeriu - zot), kurse tek emri gjermanik – got-god, është: toka-dielli-njeriu (g-toka, o-dielli, t-d-njeriu), si formë diftimi filozofik i nënkuptimit të dy emrave – zot-got.

ETNINOMI ALLEMAN

Fjala – alleman, si kompozitë e përbërë nga dy pjesët e saj (alle+man), me kuptimin e shprehjes – krejt njerëzit (alle=krejt, man=burrë, njeri, në gjuhët gjermanike), si nënkuptim i bashkimit të të gjitha fiseve gjermane në një, si unjisim, unitet fisnor, në një shtet të përbashkët, si unitet a bashkim kombëtar gjerman.
Fillesa e kompozitës – alle (krejt, gjithë) në gjuhët gjermanike, u formua si fuqizim i rrënjes së lashtë gjenerale – al, në tingullin – ll, all, ku kuptimi i – fillesës – al, ishte tek fillesa arabe – al (al-kh*al = alkali, al-khuul = alkool, al-kimi-a etj.) dhe ky fuqizim i fillesës – al, me tingullin – ll, formoi fjalën – all, me kuptimin – krejt, gjithë dhe rrodhi fjala arabe për besimin në krijuesin – all-llah (Allah) me kuptimin - Gjithësor, si krijuesi i Gjithësisë. Dhe pikërisht, kjo fjalë – all, formoi fjalën me kuptim – krejt, gjithë – alle (ger.), all (oll) ang. – alle-man & all people, krejt njerëzit, por që në gjermanishte ka kuptimin për krejt, gjithë gjermanët, si bashkim i të gjitha fiseve në një shtet.
Kurse, pjesa e dytë e kompozitës (alle+man), kjo fjalë – man, në gjermanishte, si kuptim për fjalën – burrë, bashkëshort, në kompozitë ka kuptimin për unitetin e krejt familjeve gjermane. Ndërsa në anglishte fjala – man – men, (si kuptim për njeriun në numrat njejës e shumës të emrit), theksohet – Man, Men (mënë-mën) dhe fjala për emërtimin – njeri-u, ger. Mench (mënç), ku të dy fjalët gjermanike, lidhen me fjalën shqipe të vjetër – man(d), mënç - mën(d), mend (mendja e njeriut, intelekti), që emërtimi në gjuhët gjermanike për fjalën – njeriu, u bë me nënkuptimin e shprehjës, se mendja e përcakton njeriun filozofikisht dhe në bazë të mendjes, intelektit, njeriu arrijti të bëhet zotërues i botës dhe i të gjitha qenieve tjera – gjallesave në natyrë. Mendja e bëri njeriun, zotshpije, zotërues të botës! Ky është qëllimi i emërtimit – man – mench (mënç), për kuptimin ethymologjik të fjalës – njeri, njeriu në gjuhët gjermanike!
Fjala emërtuese për njeriun – man, ang.,/ mench (mënç) ger., ethymologjinë e ka në fjalën illirishte – man(d), (man=man(d), nga srpehjet shqipe të lashta – a ki man(d), / me pasë man(d), nuk kishe ba ashtu, / ka punë me pasë man(d), / me man(d) hahet bota, / pa man(d) s’bahet kurgja, / me man(d) e nxan leprin me kerr etj., ku fundesa tingullore e fjalës – man(d), ky tingulli i fundit në kllapa – d, nuk theksohet në shqipen e vjetër, por që legurzohet, mishërohet shkrihet fonetikisht me tingullin – n, edhe formohet një tingull – n, i mbylltë, qiellzor-dhëmbzor (dental) nazal (hundor), që njihet si grupi – nd, i shqipes së vjetër, sikurse e kemi në fjalët shqipe (mend, vend, nder, ndoshta, mandej, ndie, perëndi etj.), ku vetëm në shqipen e folur të vjetër theksohet, kurse ky tingull karakteristik (nd), nuk ekziston në abecenë shqipe moderne.
Ndërsa në gjermanishte, fjala – mench (mënç), poashtu e ka ethymologjinë shqipe-illire, e cila lidhet me fjalën shqipe tekstualisht – mënç, mench ger.= mënç (mëntsh) shqip dhe ashtu sikur është tingulli i gjermanishtes – tsch=ç, poashtu edhe në shqipen është – tsh=ç – mëntsh (mënç), motshëm=moçëm, kahmotshme=kahmoçme, i,e,të etshëm=eçëm etj.
Kemi shprehjet shqipe lidhur më fjalën – mënç: m’lujte mënç (po flet shumë, po bën zhurmë etj.), / desh dola mënç (gati i çmenda), / a dole mënç a? (a u çmende a?), / hajt bre, e hiqmu mënç (largomu), / s’dij si pshtova pa lujtë mënç (nuk e dij si shpëtova pa u çmendë), / n’daç del mënç, n’daç tranou, / më lujte mënç me atë bukuri (me çmende), / syri yt më lujti mënç, / jah, janë dalë mënç rinia e sotit, / ti t’luen mënç, / t’luej mënç etj.
Fjala shqipe – mënç, formoi shumë fjalëformime tjera: mënçuria, i, e, të mënçur-a, mënçurisë, mënçurake, mënçëm, si shprehje e fuqisë së diturisë së njeriut, që, fjala – mënçuria, si emër, filozofikisht, dallon nga fjala tjetër shqipe – dituria, ku njeriu i mënçur është i aftë për veprime të shpejta, e ka fjalën në maje-gjuhe, gjenë zgjidhje akute të problemit, ia pret mendja shpejt dhe rregullon vetveten, kurse i dituri, rregullon botën me dituri universale.
Pra, emërtimi i fjalës – njeriu, në gjuhët gjermanike – mench (mënç), man, men, si përcaktim i aftësisë, zotësisë së njeriut për ta zotëruar botën, me mënçuri e dituri, si gjallesa me intelekt, mendje-tel, mendje-hollë, që shpon telin (thonë shqip), që përcakton inteligjencën – ka prejardhje ethymologjike illirishte, me spjegim nga shqipja e vjetër dhe kjo ethymologji është e sigurtë me fakte, në të gjitha aspektet e mundshme ekzistuese të natyrës së shqipes së vjetër, si llirishtja e re, e cila sot flitet në Ballkanin illirik dhe në vende ku jetojnë shqiptarët, kudo ku mbahet mend gjuha shqipe - gjuha e perëndive!

GERMA GERMANE

Për ta forcuar thymologjinë e emrit – german, me rrjedhë nga fjala – germa illirishte edhe më shumë, mund të japim edhe prova tjera, se kah e ka ethymologjinë vet fjala – germa. Shqipja – illirishtja e lashtë PIE, dikur përfshinte në gjiun e saj të gjitha fiset illiro-pellgazgjike ballkanike dhe më gjërë.
Fjala – germa, si emërtim për tingullin abecedik të shqipes, e njohur - germa shqipe, shkrola shqipe - formohet nga diftongu – ge, i cili difton një lashtësi PIE edhe tej Dardhanusit, birit të Zeusit (2690 – 2615 p.e.r.), Zojsi Skipe illiro-pellgazgjik. Diftongu – GE, lidhet gjeo-linguistikisht edhe me Gegën e Dardhanisë PIE, që sot është një histori dhe një historiografi, aqë e errtë, e mbuluar për botën tonë, si lidhje gjenealogjike me emërtuesit e hidronomit – Dardanellet (Gryka e Dardhanelleve dardhane), kur dardhanët illirian shtriheshin nga Dardanellet, me rrjedhë nga Hillioni e Troja hillire e stërlashtë, që vet e emruan shqip – Trojë (me troje të rrethuara me mure të larta), – e deri me pëhapjet dardhane deri tej lumit Danub të Mesëm, e Verior, tej lumit – Hiller (që nuk është një rastësi ky emërtim hidronomi me ethymologji hillirishte), e deri tek mbretëritë e perandorisë illire të udhëhequra nga: Bardhyllus (385 – 358 pe.e.r.), Grabus (356 p.e.r), Pleuratus (344 p.e.r.), Kleitus ( 335 p.e.r.), Glaukias (317 p.e.r.), Bardhyllus II ( 295 – 290 p.e.r.), Muninius ( 280 p.e.r.), Mytillius (270 p.e.r.), Pleuratus (260 p.e.r.), Agroni (250 – 230 p.e.r.), Theuta ( 230 – 228 p.e.r.), Pinnes (228 – 217 p.e.r.), Skerdillaidas (212 – 206 pe.e.r.), Pleuratus (197 p.e.r.), Gentius (180 – 168 p.e.r.), që shenuam vetëm si një njohje dadhane illire të Ballkanit illirik.
Diftongu – ge, difton fillin e formimit të fjalëve: geo-dheu, toka, Gea – perëndia e Tokës, Gua – guha, gjuha, Gega – që, ky diftong – ge, është filli i përgjegjes së njeriut, për ta njohur natyrën dhe vetveten e tij, filli i përgjegjes, apo filli i gjuhës së njeriut – ge, që në shqipen e vjetër është – gegë (gjegjë, përgjegjë) kur njeriu i përgjegjet njeriut e natyrës – Gega geget (Gega gjegjet, përgjegjet), si ethymologji e emrit – Gega =gjegja, ai që geget(gjegjet).
Diftongu – ge, si fillesë e geges (gjegjes së njeriut), në rrjedhë të tingullit oral, zanor, formohet tingulli – r, si rrjedhë e zërit, përmes fuqisë amtare – m(ë) dhe formohet fjala për emërtimin e tingullit të gjuhës – germ(ë), germa – ge + r + m(ë). Ky diftong – ge, formoi emërtime të shumëta i.e. si: ege-u (egje-u), gen-i, gem-I, geniu (gjeniu), genial (gjenial), geografi-a (gjeografia), geometri-a (gjeometria), genetika (gjenetika), Genessis (gjeneza), Genius (Gjeniu) etj., që janë fjalë illiro-pellgazgjike.
Gjuha gjermane (Germanische Sprache) – shprehja germane, ku fjala për emërtimin – gjuhë – Sprache (shprahe), si koncept theorik linguistik, lidhet me fjalën shqipe – shprehje (shprehja e ndjenjave, shprehia e njeriut, fjalët shprehëse, shprehimisht, ka shprehje të forta, shprehesh etj. Fjalët – sprache (shprahe) dhe shprehje, janë të një gjuhe illiro-pellgasishte, me kuptimin e shprehjes së njeriut para njeriut dhe natyrës. Në gramatikën shqipe, fjala – shprehje, si emër zgjedhohet nëpër rasta e emrit të shqipes: shprehja, i/e/të shprehjes, shprehjes, shprehjen, prej shprehjes.
Shprehjet shqipe: je shprehë në fjalë, / shprehesh në këngë, / shpreha ndjenjat e mia, / shprehe sinqeritetin, / shprehja e kënaqësisë, a pakënaqësisë, / shprehu më mire, / ai ka shprehje, / shpreha mendimin tim (e dhashë, e qita jashtë goje), me shprehje të mira njeriu fiton, / shprehe atë mendim që fillove, / shpreha disa mendime lidhur më gjuhën etj. Këto shprehje shqipe tregojnë lidhjen ethymologjike të fjalës për emërtimin – gjuhë, në gjermanishtet dhe koncepti – gjuha gjermane, në shqipen shprehet – shprehja gjermane.
Në gjuhët gjermanike, sot gjinden një mori fjalësh e rrënjesh shqipe të vjetra, sa që, sikur të merreshin këto gjuhë në mënyra e forma rrënjësore fono-morfologjike, pa nyjet e parme dhe të fundit, qoftë si sufiks, apo mbaresa fundore, të natyrës së tillë të këtyre gjuhëve – esenca linguistike në përgjithësi, do të delte me një natyrë aq të afërt me shqipen e vjetër, sa që, vetëm shqiptari që e njeh mire historikun e shqipes dhe të këtyre gjuhëve gjermanike – dota shihte një gjuhë gjenerale europiane e më gjërë.
Fjala shqipe-illirishte e lashtë – ko^m(ë) – emërtimi për – këmbën si gjymëtyrë e njerit ( kambë-gege, këmbë-toske), e cila sot flitet nga shqitarët e veriout të dialektit të Gegënishtes, ka një rrjedhë shmë të madhe të formimit të shumë kompozitave indo-europiane e botërore të sotme, që ndihmon në ndriçimin e histories së Linguistikës Gjenerale.
Kjo fjalë – ko^m(ë) (komë, me një tingull – o, illirisht, jo krejt nazal, hundorë, që e bjen në shqipen e shkruar një ndryshim shumë të madh, nga ai origjinali i shprehjes së saj - ko^m – kom – si kuptim i ecjes së njeriut (eca ko^m, a je ko^m a me makinë, erdha ko^m etj., si shprehje edhe të sotme shqipe), kjo fjalë – ko^m (kom(ë), formoi në shqipen fjalën emërtuese për kombin (nacionin) – kom (komb), komi (kombi), komtar (kombëtar), që dha shumë fjalëformime tjera shqipe: komitë, komita, komitët, si lëvizja komite, shkomi (shkëmbi), shkomtarizmi etj. Por kjo fjalë shqipe e lashtë – kom(ë) - kom, si – com i.e., formoi paradoksin e fjalës së parme të shumë kompozitave gjenerale - com – sikurse janë: komunë, komunarët, komitet, komunikacion, komunikim, kominternë, komparative, komunikues, kompreor, komparacion, komandë, komadant, komasacion, kombajn, kompresor, kombinim, komedi, komentim, komentues, komercial-e, komercialist, komfor, komisionar, komision, komitent, komunizëm, komo-ja, komod, komodinë, kompakt, kompleks, kompas, kompenzim, kompetencë, competent, kompilator, kompilim, komplikim, kompjuter, kompleksial, kompetent, komplikuar, komplikim, kompliment, kompllot, kompostim, komplet, komplementar, komplikacion, kompozim, kompozicional, komposto-ja, kompozoj, kompradore, komunikatë, komshi, kompresë, kompresoj, kompromentim, kompromis, komunal-e, etj… që në gjuhët germanike është fillesa e fjalëve me tingullin – c(k): commune, comitte, comunikation, comunitet, community, cominterne, comparative, communist, communitet etj., sikurse fjalët shqipe, që fillojnë me fjalën e parme – kom.
Pra kjo fjalë e hershme shqipe – kom(ë), koma, si emërtim anatomic, për gjymëtyrën – këmbë, këmba, nëtë gjitha kompozitat i.e., të shenuara më lartë, ka uptimin e ecjes, unitetit, një bashkimi elementesh, që figurativisht konkretizohet kompozita me fillesën – kom (com), që është kuptimi I ofrimit elementar, të subjekteve shoqërore, politike, shkecore, fetare etj., në një kombinim elementesh të mundshme për një verpim të caktuar, qoftë shoqëror, edukativ, politik apo shkencor – përmes ecjes kom(ë), ecurisë së verpimit praktik.
Pra gjuha është të shprehurit e njeriut përmes tingujve, diftongjeve, rrokjeve e fjalëve të renditura syntaktike në fjali e periudha. Gjuha gjermane është shprehja e njeriut gjerman si – shprehja germane

[Henri]

ETHYMOLOGJIA E FJALËS – KUNIFORM



Shkrimi me shkrola në formë kuni – kuniform (Cuneiform).
Kompozita – Kuniform (Cuneiform), me të cilën sipas të dhënave shkencore linguistike të derisotme, nënkuptojmë gjuhën e parë të Antikuitetit, si gjuha kuniforme (Cuneiform Language), shkrimi kuniform (Cuneiform script), - mund të spjegohet përmes shqipes së vjetër, apo Illirishtes së re – që ethymologjikisht ndahet në dy pjesë fonomorfologjike – kuni + form = kuniform – me kuptimin, formë kuni – shkronja në formë kuni.
Pjesa e parë si fjalë e parë e kompozitës – kuni – ka kuptimin e një cope druri, shkopi të drunit, apo metalik, pikërisht në formë lapsi, i mprehur në maje ndërsa, pjesa e dytë e kompozitës në fjalë – form, fo^rm – është kuptimi i fjalës i.e. – formë-a.
Përderisa shqipja është bija e drejtpërdrejtë e illirishtes dhe illirishtja si bija e pellgasishtes, nuk e shohim një kuriozitet botëror (anipse për disa vërtet është çudi, duke mos e njohur Fonetikën dhe Morfologjinë Historike Shqipe) – vet Shqipja është gjuha e drejtpërdrejtë illiro-pellgazgjike dhe ka fuqi spjegimi të jashtëzakonshëm të gjuhës së parë të njeriut.


Pra, kompozita – kuniform – është kuptimi direkt sipas konceptit natyror origjinal shqip pa asnjë ndërhyrje analitike e semantike fono-morfologjike, për ta dëshifruar në bazë të origjinës së tingujve, apo rrokjeve, si rrënje fjalesh – por, shprehje direkte – kuniform – formë kuni – shkrimi në formë kuni, germat në trajtë kuni, shkrolat e para në formë kuni dhe gjuha kuniforme (Cuneiform Language).
Fjala – kuni – në gjuhën shqipe është emër sendi, emër konkret, trajta e shquar, numri njajës, shkalla emnore (nominativi), emër i përgjithshëm, që në trajta dialektore të shqipes, theksohet si fjalë: kuni, (kuji, kunji, kunxhi), me theks hundor, të zanores – *u^- gege-toske dhe në numrin shumës thohet: kuna, (kuja, kunja, kunxha), si fjalë dialektore.

Kuni si formë germe dhe kuni si mjet shkrimi, që shprehë vetveten emërtuese historiko-linguistike. – Shënjat mbetën Shënjëtore të Shënjta, që formuan abece të reja.
Kuni u përdor në fillim si mjet i shkrimit të germës (shkrolës), e tëvona si vet forma e germës - ashtu sikurse edhe sot – lapsi, i cili ku^ me kun (kui) shkruan, kuni shkruan kunin e duke shkruar kunin – shkruan shkronjen.
Në fëmijërinë e gjuhës së njeriut, u shkrua në pllaka argjilli, në pllaka bote, të teruna apo të pjekura në diell e zjarr, e deri tek kuni i gurit (epoka e gurit), për të shkruar në pllaka më të forta materiale sesa argjilli – dhe deri tek kuni i hekurtë (epoka e bronzit, e hekurit, dhe e metaleve). Përmes gëdhendjes me daltë, apo me pykë metalike (që e menduan jorealisht, pykën si prejardhje linguistike e fjalës – kuni) - për të shkruar në pllaka druri, guri, bronzi, alumini, plumbi, zingu, në materiale të forta, në pjesë arkitekturale, mbishkrime varresh (epitafe), epigrame në piramida, sfinga, në ballina kështjellash të lashta, në faltore perëndishë, në shkëmbinj symbolik, në monumente, në vegla pune, në armë, shpata, në shkopinj mbajtës (krruta pleqësh për mbajtje) – dokmente deri në kohën e sotme këto - qe nga ballinat e shpellave të gurta e deri tek objektet arkitekturale të epokave në zhvillim të diturisë dhe kulturës të njeriut.
Epet e lashta – Enuma elish, Gilgameshi, Illiadha, Odhisea, Eneida etj., veprat e authorëve shumë të hershëm janë shkrua me shkrim kuniform, në pllaka guri, shkëmbinj etj., deri me zbulimin e papirusit – dhe me gjetjen e grafiteve e ngjyrnave, për të shkruar në lëkura të terura kafshësh dhe deri me përpunimin e letrës, shkrimi në letër.
Në gjuhën shqipe – fjala – kuni, thohet nëpërmjet të shprehjeve të vjetra: i drunit, kuni i hekrit, kuni i kerrit, kuni i zgjedhës së kerrit, kuni i derës së shtëpisë, dhomës, kuni i grabujës, kuni i pllugut etj., si në vegla pune edhe deri tek kuni ato më të voglat, në armë e mjete tjera.
Në bazë të fjalës – kuni, si mjet shkrimi të gjuhës së parë, morën edhe shkrolat (shkronjat), germat e gjuhës, emërtimin – germat kuniforme, alfabeti kuniform, shkrimi kuniform dhe gjuha kuniforme.
Tash, se sa ka lidhje Shqipja ballkanike me gjuhën e parë Kuniform, kur mund ta spjegojë vet emërtimin në fjalë, si lidhje ethymologjike direkte me atë gjuhë të parë të njeriut – mbetet të shqyrtohet në dispozitiv të studimeve analitiko-sintetike dhe semantike.

KUNI E PYKA

Kuni e Pyka. – Pyka mund të jetë mjet shkrimi, por jo formë shkronje.
Sipas studime shkencore të derisotme, për ethymologjinë e emrit – kuniform – kemi prononcimin sikur kjo fjalë po u spjegojka me gjuhën latine me këtë spjegim – kyooniform = pykë (ang. Wedge-shaped) pra, nga fjala latine – pykë-a, – lat. Cuneus=pykë dhe nga fjala – form (fo^rm) – me të cilën shprehje kuptohet - germa në formë pyke. Ky është një përcaktim shkencor, i vetmi derisot, për shkrolën kuniforme, sipas rezultateve të Enciklopedisë botërore, për Kuniformin (Cuneiform skript).
Tash, fjala – pykë latine, në shqipen ka kuptimin e një cope druri shpatuke (shaped, ang), të shkurtë, në njerën anë të mprehur, e mprehtë si teh shpatuk jo formë majeje – e cila me përceptimin vizual duket në profil – pyka e drurit, pyka e hekurit etj. Pyka nevojitet për çamjen e drunjve, landëve të trasha (duke e filluar çamjen me sopatë sëpari, e tëvona për tu çarë drejtë, futet pyka në vend sopate dhe rrahet fort, duke e çarë drejtë trupin e drunit, landës).
Pyka dallon nga kuni përkah forma e saj si një copë druni e gdhendur në formë shpatuke e mprehtë në maje, që mund të komentohet edhe si një formë dalte, dalta – ndërsa kuni është adekuat forma e lapsit, një copë shkop druni apo metalik, pikërisht që i përgjigjet shkrimit kuniform, apo shkrolës në formë kuni, ashtu sikur edhe tregon vet pamja e atyre shkronjave të lashta kuniforme. Tash, mbetet të vërtetohet a ishte ai shkrim pykaform (në bazë të emrit pyka), apo kuniform, në bazë të emrit – kuni, që spjegohet përmes shqipes.

Historiku Kuniform.
–Sipas enciklopedisë së sotme, gjuha kuniforme me sistem shkrimi u zhvillua para dekadës së fundit të milleniusit IV p.e.r. në luginat e brigjët e lumenjve: Tigër dhe Eufrat, përkatësisht nga Sumerianët. Karakteret e shkronjave konsistojnë me gëdhëndjen e tyre në pllaka të pjekura të keramikës. Por, duhet të theksohet a priori, se Historia e shkrimit shtrihet paralel me hieroglifet e hershme egjyptiane rreth Nillit, me alfabet dhe shkrim gjuhe.
Shkrimi babillonas dhe asyras përdorej në numër të madh 300 – 600 të përgjithësimit të symboleve kuniforme, për fjalët dhe syllabët, që disa janë vizatuar origjinalisht, si përgjegjëse të sakta të emërtimit me kuptim natyror.
Tingujt e thjeshtë dhe rrokjet e shkurta si diftongje të shkrimit kuniform, janë përdorë edhe jasht Mesopotamisë së lashtë, tek pellgazët tjerë, illirët e dardhanët, në Elam, tek Hititët, Frigët dhe në gjuhët anatoliane, si gjuhë illiro-pellgazgjike, mbase, vet ata popuj: mesopotamezët, babillonasit, asyrët, akadianët, hititët, frigët, egjyptianët, hindianët, kinezët etj., ishin popuj pellgazgjik, të cilët jetonin rreth pellgjeve të Nillit, Tigrit, Eufratit, Hindit, Jancengiangut, Hoangohosë, Egjeut etj. Kështuqë, shkrimi kuniform u shtrij në përmasa botërore të kohës.
Mendojmë, se pikërisht ai shkrim kuniform, ishte vet shkrimi dhe gjuha e pellgazëve të stërlashtë, që u përhap në popujt mesdhetarë, hindian, tirrean, egjean e deri në pellgjet adriatike, kaspike etj.
Shkrimi i shkrolave kuniforme pellgazgjike, u bë model mbështetjeje për të gjitha abecetë, në gjuhët e mëvonshme indo-europiane dhe se këto gjuhë i.e. janë formuar në bazë të gjuhës kuniforme të shkruar – shkronjat e sotme të alfabeteve i.e. në formë kuni.
Është interesant se enciklopedia e sotme nuk e përcakton konkretisht, popullin pellgaz, atë paraardhësin illirian, për tu konkretizuar gjuha pellgaze, por na mbeten disi të ndara këto dy emërtime: pellgaz (pellazg) dhe illirë. Poashtu, nuk përcaktohet kjartë forma në besimin e popujve pellgazgjik, ku nga politheizmi i feve pagane, kalohet në monotheizëm – besimi në një zot – besimi në Hillin e Dritës, si zot i jetës mbi tokë, Krijues i gjallesave, që ishte besimi hillirian – illiro-pellgazgjik. Sot botërisht, ka mbetur mythi mbi zotin Dielli, dita e pushimit për hirë të diellit, dita e fundit të javës – E diella – dita e pushimit në pjesën më të madhe të botës. Kjo botë kremton çdo fundjave ditën e hillit të dritës – diellit, ashtu sikurse E Dilla ishte dita e pushimit illirian.
Cili ishte populli i parë pellgazgjik, që zbuloi gjuhën kuniforme, apo ishte një gjuhë që nuk dihet saktësisht, ku u formua sëpari dhe se cili është Krijuesi i afabetit kuniform të gjuhës së parë edhe cili ishte vet populli i parë i pellgut të ujit?

Kuniformi pellgazgjik. -
Mbase, gjuha kuniforme lidhet me popujt pellgazgjik dhe kuniformi është gjuhë pellgaze - Pellgasishtja, mund të konkludojmë se është Rrënja kryesore e Bimës së Linguistikës Gjenerale - po marrim disa variante historike, tek pellgazët e Tigrit, Eufratit, Nillit, Hindit, Jancengiangut, Hoangohosë, Mesdheut, Egjeut, Adriatkut, Kaspikut etj.
Në bazë të të dhënave shkencore të derisotme është konkluduar se populli i parë i botës është populli pellgaz, si populli i pellgut të ujit, por nuk është precizuar përcaktimi i atij populli, ku u lind sëpari, në cilin pellg uji, a u lind njeriu në tokë, apo sipas disa hipothezave të theoricientëve e theorive shkencore të sotme, a mos erdhi nga ndonjë yll tjetër nga Gjithësia. Kjo është diathezë shkencore lidhur me përcaktimin e prejardhjes së njeriut mbi tokë. Por, nëse bazohemi në theorinë shkencore, se njeriu u lind në tokë, si proces evolutiv i evolucionit natyror të krijimit të tij, atëbotë, popull pellgaz kishte rreth luginave të lumenjve të hershëm tropikal: Nill, Tigër, Eufrat, Hind, rreth pellgut mediterran, egjean, adriatik, kaspik etj. Se në cilin pellg u krijuan pellgazët dhe cili është pellgu i parë pellgazgjik, sot ekzistojnë disa theori shkencore, duke tërhejkur më shumë vëmendje, secila kah vetvetja dhe lashtësia e vetvetes, të disa popujve të antikuitetit. Edhepse është krijuar një bazament shkencor botëror gjeneral, se pellgazët janë ata të luginave të Tigrit dhe Eufratit mesopotamez - përsëri lindet gjykimi: po cili është ai populli i parë pellgazgjik? A është ai rreth Nillit, apo rreth Tigrit dhe Eufratit, Hindit, Jancengianut, Hoangohosë, apo rreth pellgut mediterran dhe egjean. Historia e vjetër na jep argumente të ndryshme, të etapave parahistorike, protohistorike, koha e gurit, bronzit, hekurit etj.


ALFABETI KUNIFORM ISHTE ALFABETI PELLGAZGJIK

A ishte vërtet, gjuha kuniforme, si gjuhë pellgazgjike e formuar në Afrikë – apo erdhi si gjuhë kuniforme e gatshme dhe u shpërnda, apo ishte – gjuha e shkrimi i atllantëve të stërlashtë illirian – abeceja e Atllantishtes – Illirishtes pellgazgjike e përhapur në popujt tjerë pellgazgjik afriko-azio-europian?
Cila gjuhë mbizotëroi në botën e lashtë – Atllantishtja e atllantëve, Pellgasishtja, si SPIKJA SKIPE, e cila duhet të ketë qenë si Gjuha e Natyrës për Atbotën e Lashtë.
· Dhe bota perëndimore duhet të ketë qenë përsëritje në periudhat historike, si më e zhvilluar disa herë, që i ofroi Lindjes - Gjuhën e Zotit – pas Përmbytjes së Madhe!
· – Kur ekzistojnë dy fjalë të lashta – kuni e kina, që e lidhin botën linguistike !?
· A duhet të jenë Kuniformi - gjuhë e Parë botërore, Kuni që formoi Kinën Linguistike, Kuniformi që formoi Kinezishten e Lashtë?
· A duhet të jetë gjuha kuniforme, Skipja e Parë, gjuha pellgaze – gjuha e llandit të atit, vandit – vendit të atit – Atvandit-Atllandit – gjuha atllantike e vendit të etërve – Atllantishtja?
- Pse merret si profet i parë Nuhi (Noa) dhe poaty fillon Feja me Fenikët (Fenikasit), që vet ky emër spjegohet me shqipen Feja=Fenik-e dhe shpikja (lexo:spikja skipe) e alfabetit të parë, fillon me fenikasit, sipas të arriturave të dersotme shkencore!
- Fenikasit ishin popull pellgazgjik.
Kuniformi para Përmbytjes së Botës. -
Mendojmë se Përmbytja e Botës ka ndikuar në çthurjen e Historisë, apo në këputjen e hallkave historike, duke menduar në një Botë të Re, e deri në çthurjet historike nga luftërat, fatkeqësitë natyrore, shfarosjet masive nga sëmundjet gjenerale etj.
Mirëpo, Përmbytja e Atllantidës, e cila sipas fakteve historike u bë tash e 12 mijë vjet më parë – u formua Oqeani Atllantik mbi një botë njerëzore të atllantëve, mbi gjuhën, kulturën dhe historiografinë e Atllantidës dhe u shplua nga uji Toka Europiane (u shplua Europa nga uji dhe u mbulua Allantida). – Ai grup njerëzish nga uji atllantik, që shpëtuan nga Përmbytja e Madhe siç thirret sot, me shpëtimtarin Nuhin – N’ujin – Noa, që në shqipen është antroponomi – Ndu^- Ndue-Ndua – Ndou i Shënjtë – ai grup njerëzish atllantësh, erdhi e doli në brigjet e Afrikës Perëndimore dhe u vendos rreth luginës së Nillit (Egjypti i sotëm). Pra, shpëtoi një grup njerëzish nga Atllantida e përmbytur n’ujë dhe e vazhdoi e përcielli gjuhën dhe kulturën e atllantëve të stërlashtë, në Tokën më të Afërt - sëpari në Afrikë dhe me përhapjet e atllantëve në Azi dhe Europë, u formuan si popull pellgaz hillirian në këtë rrafsh trekontinental.
Me siguri, ai grupi i njerëzve të atllantëve me Shpëtimtarin Nuji (Nuhi, Noa) rreth brigjeve të luginës së Nillit, gjetën edhe popuj tjerë pellgazgjik të kohës – apo edhe mbretëri të lashta tjera, që na dokumentojnë të dhënat fetare: Profeti Nuji i atllantëve, Profeti – Hibrahim, me bijtë e tij, Issaku (Israeli i sotëm) dhe Ismaili (Egjypti i sotëm), ku para formimit të Israelit dhe Egjyptit, kishin gjuhën e kulturën e lashtë dhe besimin monotheist – Besimi në zotin Dielli (që për hellenët ballkanik, e për grekët si hellenik që e mendojnë vetveten e tyre, ishte periudhë kohore shumë e vonë për ta, në kahasim me atë periudhë të lashtë, pellgaze dhe atllantike). Mendojmë, se pikërisht atllantët e shpëtuar me Nujin, nga Përmbytja e Madhe, kur iu ofruan brigjeve të tokës, nga gëzimi që gjetën shpëtim në një tokë të re, rrodhi thirrja e tyre – toka afër, i afrohemi tokës, Afrimi në Tokë - Afrimi e emërtuan vet toponomin kontinental – Afrim -Afria - Afrikë – Afrika me ethymologji shqipe-illire, nga fjala – afrim, si ndajfolje shqipe - afër – si emër afri - afria – afrikë – si kuptim i afrimit të atllantëve me popujt afriko-azio-europian – Afria – Afrika.
Përcaktimi i emrit – Nil. – Hidronomi - Nil, Nili që thirret jeta afriane, në luginën rreth brigjeve të të cilit, jetuan pellgazët e parë(?) dhe formuan një nga alfabetet e para, si gjuhë illiro-pellgazgjike, a spikje skipe thotishte – ky emër fonetikisht përbëhet nga tre tinguj: N+i+LL = NiLL, që në shqipen e vjetër theksohet, me tingullin e tretë (të fundit) – LL ashtu sikurse theksohet edhe nga gjuhët sllave e latine.
Kuptimi ethymologjik i emrit – Nill, mendojmë se është me spjegim shqip, i cili lidhet me fjalën e lashtë – nill – nyll-nylli, që nënkuptohet si emërtim i nillit, nyllit – lymit të lumit, me brigje të nyllavta, me nyll – ku nga alternomi i lashtë pellgazgjik – nill, nilli, me ndryshimin fonetik të tingullit – i, në – y, rrodhi emri – nyll – nylli, në shqipen e vjetër. Lidhur me këtë fjalë në shqipen e vjetër kemi shumë shprehje të lashta sikurse janë në gjuhën e folur, si shprehje satirike: çka je nyllavë ashtu (me kuptimin: çka je mbyllë në vetvete e po rrin drujshëm) / tek je ba^ krejt nyll (me kuptimin: tek je bërë pa la, pa pastruar), / tu paska bërë jaka e këmishës tërë nyll (me kuptimin: tu paska bërë këmisha pa larë, pa pastruar fare), / e paske qafën plot nyll (tu ka bërë qafa pa pastruar), / nyllan – i papastruar fare, / teshat nyll – të palara, / duart nyll – duart e palara etj.
Kuptimi i fjalës – nyll, është ai i fjalës së hershme skipe – nill, që do të thotë, lim-lym lumi (lim lumi – llim lumi, limi i lumit, lymi i lumit, me një theksim të veçantë hundor të zanors – i, y dhe në bazë të kësa fjale – nill, nyll, si lumë plot nill-nyll, u përcaktua edhe vet emri i lumit – Nill, Nilli – si hidronom.

Kuni e Kina. –
Këto dy fjalë të lashta – kuni e kina, janë sikur të afërta fonomorfologjikisht ashtu sikur të jenë formuar nga një gjuhë e parë.

Origjina e tingujve të fjalës – kun-i. -
Fjala kuni – e cila në zbërthim fonetik, nga rrënja e saj, na rrjedhë nga tre tinguj – k+u+n=kun – k*-u^- n, ndërsa nga po kjo rrënje, na vie filli i vet fjalës nga diftongu – ku^ tingulli – k – dhe zanorja hundore gege-shqipe – u^ - me përcaktimin e rrënjes si rrokje – kun – përmes tingullit – n – na jep trajtën e pashquar të emrit dhe i ka dy domethënie shqipe në alternativë logjike e semantike, nga diftongu – ku^, si domethënie e kërkimit, hulumtinmit, gjetjes së vendit edhe si emërtim i shqipes së vjetër – (një) ku^, por gjithashtu edhe si formë lidhëze shqipe (ku, që, i,e,cili-cila), e që përkufizon fjalën e parë të kompozites – kuniform – dhe përmes sufiksit apo zanores – i – formon trajtën e shquar të emrit – kuni.
Rrënja apo rrokja – kun – në bazë të origjinës së tingujve, për tu kuptuar drejtë, vie nga diftongu – ku^ (kuu) me fonetikën gjenetike, rrjedh nga dy tinguj – k + u – si diftong – ku^ dhe tingulli – n, si përcaktues sufiksal fonetik i emrit. Tingulli – k – ka kuptimin e ecjës, kalimit të kohës, ecurisë kalimtare – që në shqipen formoi fjalën – kalë-kali vertikalisht në pozitë vertikale (kali me këmbë), si shprehje semantike lidhur me emrin shqip, ku në bazë të ecjes së njeriut, si proces fizik, në bazë të rrjedhës kronologjike të kohës, kroni i kohës, rrodhi emërtimi – këmbë-a, që në illirishte ishte – ko^m(ë) - ko^ma me zanoren – o hundore, që në shqipen e sotme dialektore është – ka^m(b)a, gege dhe këm(b)a, toske.
Kjo rrënje fjale e lashtë gege-shqipe – ko^m(ë), ko^ma – formoi ecurinë e emërtimit të një rrënje fjale i.e. të lashtë – com, (kom) në të cilën hetohet kuptimi i ofrimit të njerëzve duke ecur, në kuptimin e fjalës eja, ko^m - për tu bashkuar në një grup dhe për të formuar një bashkësi-bashki – komunitet, kur kominiteti komunikon. Lidhur me këtë fjalë shqipe të vjetër – komë (ko^m(ë), me theks të zgjatur të zanores – o, si hundore, kemi shprehjet shqipe: erda kom(ë) (me kuptimin: eca këmbë e jo me mjete udhëtimi), / shkova kom(ë) (shkova këmbë), / shkova kom(ë) e erdha kom(ë) vojetardhë,(shkuamje-ardhje, vajtje e ardhje), vojtet’ardhë kom(ë), / jam lodhë gjith ditën n’kom(ë), / mbeti nusja n’kom(ë) – pa u ulë, / çka po rrin n’kom(ë) e s’po uesh dikund? Etj.
Kjo fjalë – ko^m(ë), com-comme ( kambë, gege-këmbë, toske shqipe) është rrjedhë illirishte në gjuhët indo-europiane, prej të cilës rrodhen shumë fjalë e fjalëformime (kompozita i.e.) commune – (me kuptimin shqip – ko^më *-une – me ecë (ko^më) te unë, si ofrim i njerëzve në bashkësi, komunë, qe nga ato të parat komunitete e deri tek këto të sotmet – komunitetet që komunikojnë. Poashtu nga kjo fjalë shqipe-illire rrodhen fjalët e fjalëformimet i.e. komunë-a, commune, komunikim, komunikacion, komitet, komunizëm, komparacion, komparativ, kometë-a, kombinim, komplet, kompakt, komintern, komod-itet, kompresor, komandë, komandant, komasacion, komb (emërtimi shqip për kombin-nacionin), poashtu edhe mjet komunikacioni – kombi, komë-a (të fikët), komfor, komision, komplikim, kompozitë-a, kompozicion, kompromentim, komotacion, komunar, come=ardhë, ang., por që në gjuhët i.e. më tepër përdorët me fillesën – c/k etj.
Mirëpo, tingulli – k, si tingullformues në diftongun – ku^- si diftong ka kuptimin e dyfishtë edhe si formë e prejardhjes – ku^ - me kuptimin – prej kuhit, prej nga, ku gjindet, ku^ – e që formoi rrënjen – kun – poashtu edhe si diftong formulues të formulës fonomorfologjike, për emërtimin e fjalës – kuni, si formë e shkronjës së abecesë së parë, të gjuhës së parë.
Ndërsa, tingulli i dytë i diftongut – ku^ - zanorja – u^ hundore, ka kuptimin e unit të njeriut – u^ (u^ jam, si trajtë e shkurtë e përemrit vetor shqip – unë), por, edhe si lidhje gjenealogjike semantike me kuptimin e fjalës – ujë, uji, sepse jeta rrodhi nga uji, u^ nga uji. Gjallesat e para ishin nga uji, me fekondimin e qelizave të bimës si gjallesë e parë, e deri tek fekondimi embrional gjenetik, i llojeve të ujorëve dhe i kafshës, në fillim në ujë e tëvona në tokë e mbi tokë, fluturuesit, e deri tek njeriu, sipas evolucionit gjenetik-gjenealogjik natyror.
Diftongu – ku^ formoi fjalën – kun – ku^n, përmes tingullit – n, si përcaktim i trajtës së pashquar të fjalës – kuni, të cilën e shquan tingulli – i. Kështu, rrodhi fono-ethymologjikisht, pjesa e parë e kompozites – kuniform, nga fjala – kuni dhe fjala – form(ë), forma e kunit, germa me formë kuni.
Gjurmimi i fjalës – kuni, përmes linguistikës gjenetike, na çon drejt një orjentimi fonetik të tingujve të diftongut fillues së difton rrjedhën gjene-linguistike të emrit në fjalë, si proces analitiko-sintetik fonetik, përmes shqipes së vjetër, duke e zbërthyer në rrokje, diftong dhe tinguj – kun – ku^ - k+u^, që është vetëm një formë e thjeshtë ethymologjike shqipe. Pikërisht, lidhur me fjalën emër – kui, kuni (ku^ji), kemi ende shprehjet shqipe të vjetra, si frazeologji e fjalë të popullit shqiptar: fol e ngulja kunin (vendos), / mos fol me kuna (me kuptimin: mos fol me thumba, me satirë), / ti hala po folë me kuna, / ngule kunin e lidhe penin, / ura e gurit e don kunin e fortë, / sa gëdhendë kot në atë dru – mbaro kuna grabuje, / po rrin si në kuna (me zor), / ia kij shtie kunin derës (je sigurua), / hekja kunin derës e mos ke dert (lirohu, rri i lirë, / Kunja, Kune, Ajkune, Ajkuna e Kotorreve (antroponome shqipe), / kundër-kundërshtim, kundra-t (këpucët e mbaruara me kuna metali), / kundrejtë teje-meje-nesh-atyreve, / kungulli (fjalë shqipe ku thohet se ishte buka-ushqimi i parë i njeriut), / kungimi, / kunat-i-kunatë-a, / kunorë-a, kunorëzimi-i, / kunishte etj.
Në këto fraza e fjalë shqipe gjindet fjala – kun-i, si trashigimia historiko-linguistike illiro-pellgazgjike, si lidhje direkte me gjuhën kuniforme.

Tri Rrënje Linguistike Gjenerale. -
Mendojmë se tri fjalë formuan kulturën e parë gjenerale në botën njerëzore, përmes komunikimit, duke formuar tri rrënjet e para të kulturës botërore: kuni – kina - hindi të cilat i prijnë tri kahjeve të para të drejtimit të diturisë së përgjithshme dhe prej të cilave rrodhen të gjitha këto gjuhë e kultura të sotme, duke u shumëzuar e ndarë në grupe e nëngrupe gjuhësh e kulturash të veçanta, e deri tek gjuhët e popujve të formuara në bazë të dialekteve të tyre, si gjuhë lineare të lindura – lingua, jazik, language, sprache etj.
Përcaktimi i emrit - Kina . – Kjo fjalë e lashtë na duket e afërt me fjalën – kuni – (kuni-kina), vetëm me ndryshimin e tingullit apo zanores – u, në i, që mendojme se, kjo fjalë – kina, ka të bëjë me një formë më delikate gjatë shkrimit të shkronjës dhe të përcaktimt fonetik të tingullit, apo të shkronjës - si methodë e ndërlikimit të përgjegjëseve të shkrimit fonetik kuniform, duke tentuar, të paraqitet diçka si formë fonetike më e fortë e më kuptimplote. Dihet mirëfilli se edhe kjo formë shkrimi të shkronjave është vet një shkrim kuniform, por duke e fuqizuar formën e kunit në secilën shkronjë, duke i krijuar hapsirë fonetike me shumë vet tingullit, për t’i mbetur hapësirë përgjegjëseve të secilit kuni, si pjesë fonetike e një tingullit dhe duke e zbërthyer në sa më shumë kuptime fonetike vet tingullin, për të iu ofruar sa më shumë tingullit natyror, përmes natyrës së tingujve, duke shprehur sa më afër gjuhën e natyrës, si sintetiksion fonetik hapsinorë linguistik. Për atë edhe vet alfabeti kinez ka 3.600 shkronja, ku duhet një student të mësojë 12 vite me rradhë vetëm për njohjen prefekte alfabetike kineze.
Fjala – kina përbëhet nga diftongu – ki^ për dallim nga diftongu – ku^, si formë dalluese – kinaform, nga – kuniform, e që në realitet, kemi të bëjmë me një dallim jovetëm fonetik, nga ndryshimi i zanoreve në diftongjet – ku^ dhe – ki^, ku tingulli – u^, i kuniformit, është tingulli – i^, në kinaform. Mendojmë se, diftongu – ki^, rrodhi pikërisht për dallim duke treguar, shprehur mendimin se kinezët nuk erdhen nga një u^-*ujë, por ishin aty ku janë sot gjatë gjithë ekzistencës së tyre, respektivisht edhe kjo u bë si ndryshim duke treguar një racë të veçantë njerëzore. Kjo formë e përcaktimit linguistik, si kinaform, në ralitet nuk është asgjë tjetër përceç se përcaktimi – kuniform, kur vet shkronjat kineze janë poashtu në formë – kuni.
Diftongu – ki^ - poashtu përbëhet nga fillesa fonetike – k, që e spjeguam sipas origjinës së tingullit më parë, por dallimi nga tingulli – u^ hundore (kuniform), në – i^ hundore (kinaform), ka kuptimin e dallimit të kombit kinez dhe gjuhës kineze, nga ato kuniforme, si rivale linguistike, në tejkalimin tek origjina e njeriut. Kjo ndoshta mund të jetë edhe si formë shprehëse e disa përsëritjeve të Historisë Natyrore, ku tregon vet emërtimi – as- (i pari) në përcaktimin e emrit – Asia-Azia.
Diftongu – ki^, sipas origjinës së tingujve, difton ecjën e njeriut në kohë, kalimin kronologjik të njeriut në kohë si rrjedhë kohe, në kuptimin e njeriut të palëvizshëm nga trolli i tij, "i ngjitur për toke" – ki^ - në rrjedhë kohe në troje autoktone. Ky diftong – ki^, formon emrin – kin – përmes tingullit të njejtë – n, sikur tek – kun – dhe me zanoren sufiksale – a, duke na dhënë emërtimin – kina, si përcaktim linguistik për etnonomin – kinez dhe për toponomin – Kina, gjuha kineze, kultura kineze, historiografia kineze etj.
Kinaformi, nuk është diçka tjetër veçse – kuniform si përputhje linguistike, për te dalë tek gjuha e parë.

Përcaktimi i emrit – Hindi (Indi). -

Ndërsa për fjalën – Hind – që iu dha emërtimit të lumit sëpari, është një spjegim përmes shqipes së vjetër, se kjo fjalë vjen nga shprehja e ngjyrës së hinit (gege-shqipe), ku vet natyra hindase është ngjyrë hini, pamja e natyër dhe e njerëzve e hirtë edhe ashtu vetiu është vet boja e njeriut hindian. Ngjyra natyrale e njeriut dhe e tokës është, si tokë hinore dhe si njerëz hinorë - hindas. Kjo është një shprehje fiziologjike e ngjyrës, tenit të lëkurës së njeriut, që e mori nga vet natyra hinore-hindase.
Fjala – hind, u formua rreth luginës së lumit Hind, si popull pellgazgjik hindas e hindus, ku në bazë të kësaj u bë edhe vet emërtimi, si etnonom – hindas-hindian, hindus – dhe vet toponomi – Hindia, për gjithë territorin e popullit hindas, që me shëmangien indo-europiane të tingullit fillesë – H, mbeti si emërtim i shkurtuar – Ind (për lumin Hind) dhe – India, për toponomin – Hindia. Kjo përgjegjëse – hind, përbëhet në spjegimin gegë-shqip, nga tre tinguj: h+i+n(d), ku grupi tingullor – nd, paraqet vetëm një tingull, me theksim të veçantë karakteristik tingullor, si bashkëdyzim fonetik i dy tingujve – n+d=nd, e që nuk është sot në abecenë shqipe, sikurse e kemi tek fjalët: ndij, ndjej, parandij, perëndij, mandej, këndej, ndoshta, ndashtë etj. Por që në të folur shqip, theksohet grupi dytingullor me një tingull. Këtu mund të veçojmë edhe studimin e F. Bopit, kur thotë se sikur, numrori gegë-shqip – nandë, mos ta kishte atë tingull si tokzanore – d, që përbëhet nga pjesët –nan-dë, do te ishte më i suksesshëm në afërsinë më reale me numrorin sanskrit – navan, sesa përmes greqishtes. Këtu nuk është kuptuar se grupi shqip – nd, në dialektin gegë, është vetëm një tingull në të folur dhe vet numrori – navan (9) i sanskritishtes, ofrohet me numrorin shqip – nan(d)ë (na^n(d), që përbëhet dialektisht nga vetëm tre tinguj, e jo edhe nga pesë tinguj sikurse shkruhet shqip. Domethënë, se numrori shqip tretingullor – nan-(d)ë, i ka dy tinguj më pak sesa ai numrori sanskrit – navan=na^n(d) – nav-an = na^n*(d)ë, nandë.
Vet lidhjet e shqipes me sanskritishten janë të një natyre linguistike, me afërsi fonomorfologjike dhe fono-historike diftonguale. Mu kjo afërsi linguistike e gjuhëve hindase dhe europiane, pruni përcaktimin e grupit të gjuhëve indo-europiane, si gjuhë me një burim të përbashkët, në Linguistikën Gjenerale.
Pra, përcaktimi i emrit – Hind-i (Ind-i), vie nga shprehja fonetike që tregon tokë hinore, ku ai diftongu – al – i hershëm linguistik (al=hi^), këtu na paraqitet poashtu si një bardhësi hinore, e përhirtë në kuptimin gjenealogjik të përshtatjes së njeriut ambientit ekzistues.
Një hidronom – hind (ind) pruni përcaktimin e etnonomit – hindian-hindas-hindus (si tre popuj me të njejtën origjinë), poashtu toponomin Hindia (India), respektivisht edhe hidronomin – Oqeani Hindian (Indian), e deri edhe në përmasa gjeo-linguistike e gjenetike të përhapjes hindiane në botë, deri në Amerikë, Hindiana (Indiana), indianët e Amerikës...
Mendojmë se, vet ky emërtim është një hi hillir gjatë përhapjeve të kulturës hillire (illire), duke na reflektuar një bardhësi të veçantë, një dritësim, por, që këtu kemi të bëjmë me një kuptim të bardhësisë hinore.


Po - Atllantishtja?


Kuni është forma e përgjithshme e germës indo-europiane, që erdhi nga pellgazët parahistorik para Përmbytjes së Madhe, atëbotë, kur me siguri edhe u formua nga pellgazët e pellgjeve të Atllantidës, ashtu sikurse u formuan nga pellgazët e pellgjeve të: Nillit, Tigrit, Eufratit, Hindit, Jancengiangut Mesdheut, Egjeut, Adriatikut. – Atëbotë kur Atllantida ishte Toka e Atllantëve, mesiguri, se ka pasë pellgje lumenjsh e detrash në atë, në atëbotën e formimit të gjuhës e kulturës atllantike dhe sjellësi i asaj guhe e kulture parapërmbytëse, është Nuji (Nuhi, Noa), që tëvona pas shpëtimit të atij grupi atllantësh, rreth Nillit, përhapën (apo edhe ishte e përhapur edhe më parë!) gjuha kuniforme, e cila sot ka mbetur si një Myth Atëbote...! Mesiguri, që ka ekzistuar onomasiologjia atllantike, antroponomia e toponomastika atllantike, me toponome, hidronome e bionome në përgjithësi, që për neve sot janë të panjohura, si një botë e panjohur për sot..!
Ndërsa, fjala – kina, mendojmë se u formua pikërisht nga ajo gjuhë e hershme (mbase, bota ka përjetuar disa përmbytje, e shkëputje hallkash diturie dhe historike e parahistorike disa herë, që për neve sot është ndoshta një apokalipsë e të menduarit të sotëm...), kur fjala – kina, difton linguistikisht, gjithashtu një formë kuniforme të shkrimit, si paraqitje vizuale e kunjave, në alfabetin kinez, shkronjat në formën e kunit, por me një formë më të ndërlikuar shënjëzore fonetike. Poashtu, sikurse janë sot ato shënjëza kuniforme dhe në gjuhët kineze e japoneze në përgjithësi, si një grup gjuhësh nga familja e madhe e Linguistikës Gjenerale.
Hieroglifet e lashta për neve sot, janë një formë hijesimi të shkronjave komplete fonomorfologjike, si formë pjesëzore e figurave, me të cilat u formuan emërtimet e hershme, që si themelues i hieroglifeve merret Thoti skipe, tash e 12 mijë vjet më parë, ashtuqë edhe lidhet me kohën pas Përmbytjes së Madhe të Atllantidës. Për atë edhe vet figura mythologjike e Thotit është me krye shqipje e trup njeriu, si zog, si hieroglifi i parë në abecenë hieroglifike.

Parahistoria dhe Protohistoria linguistike. -
Parahistoria në Mesopotami vazhdon, pas periudhës paleolitit, mezezoikut e kinezoiku deri tek neolitiku, (duke kapërcyer dhjetra-mijëra e miliona vjet, si shifra parahistorike sikur na duken sot të imagjinuara, por me spjegime shkencore) me vijim historik – neolitikun (kohën e gurit me tri etapat e saj), me perudhën 9.000 vjet p.e.r., si Parahistoria - tëvona, formimin e komuniteteve të katundeve (6000 – 3000 p.e.r.). Ndarja e etapave historike: 1. Koha e Artë – qyteti Kish (2900-2700 p.e.r.), 2. Koha Heroike – qyteti Uruk (2.700-2.500 p.e.r.), 3. qytetet: Ur e Lagash (2.500-2.350 p.e.r.). Këtu mendojmë se sipas emërtimeve të lashta, do të ishte një rrjedhë kronologjike racionale fonomorfologjike: Ur – Uruk – Urgur (N.M.). Mendojmë se pikërisht nga fjala – Ur, u formua Urshprehja gjermane – Ursprache, si symbolizim i lashtësisë së gjuhës. Tëvona kemi Mbretërinë e Sargonit të Arkadit (2350-2200 p.e.r.), Rilindja neosumeriane (2100-2000 p.e.r.), - dinastia Ur III-të dhe Babillonia e lashtë (2000-1600 p.e.r.). Këto shifra enciklopedike, megjithatë na japin shumë të dhëna pas atyre shifrave imagjinare para-protohistorike, për përhapjen edhe të gjuhës dhe shkrimit kuniform, deri tek etapa e kundër-kuniformit – antikuiteti. (Enciklopedia prezente).
Se ku dhe kush e krijoi i pari shkrimin me hieroglife, dihet se atë e krijoi Thoti skipe, kurse për shkrimin kuniform është ende e panjohur, por sipas shkollarëve të linguistikës thohet se – shkrimi i parë filloi kah viti 6.000 p.e.r.
Filli i shkrimit të gjuhës së parë nisi tek disa popuj pellgazgjik në të njejtën kohë, në forma të ndryshme, por ende nuk dihet se cili ishte ai populli i parë, që nisi shkrimin e parë, si gjuha e shkruar, kuptohet nga gjuha e parë e folur, si gjuhë hyjnore më kuptimplote, apo, si amë e gjuhëve tjera të reja...!
Të gjitha format e emërtimeve të mundshme linguistike për gjuhët e para e deri tek një gjuhë e parë e njeriut, e cila sipas mendimit tonë, ka ekzistuar si gjuhë e veçantë dhe prej saj janë formuar gjuhë tjera të reja, që përcaktojnë Linguistikën Gjenerale – sikurse mund të jenë: Atllantishtja e Thotishtja, apo vet Thotishtja si formuese e Atllantishtes, si gjuhë illiro-pellgazgjike, e përsëritur disa herë gjatë ndryshimeve historiografike botërore, që nga formacionet e para shoqërore-historike – këto janë forma linguistike si çështje të hapura të gjithmonshme!

Përcaktimi i emrit – antikitet-i (Antiquity).
– Sot i kemi dy fjalë – antikë dhe antikitet, ku fjala - antikë-a – nënkupton lashtësinë, ndërsa fjala antikitet, nënkupton botën e lashtësisë si tërësi gjeo-historike. Po, të marrim në spjegim fonomorfologjik të përcaktimit të emrit, sipas shqipes së vjetër, fjala – antikitet-i, lidhet me gjuhën kuniform.
Fjala i.e. – antikë-antika mendojmë se, ka kuptimin jo të vjetërsisë, apo të lashtësisë, sa ka kuptimin e diçkaje që është kundër diçkaje tjetër, kur dihet së në indieuropianishtet, fjala – anti = kundër. Përta përcaktuar këtë fjalë emërtuese – antikë, duhet të lidhemi me vet emërtimin tërësor të përgjithshëm si përgjegjëse e lashtësisë së botës, që është fjala – antikitet (në sllavishtet) dhe – antiquity (në gjuhët latine).
Emri – antikuity nga gjuhët latine, sipas spjegimit shqip-illiro-pellgazgjik, mund të dëshifrohet fonomorfologjikisht, sëpari në dy fjalë – anti+qui+ty i cili emër, sipas kuptimit shqip të vjetër, fjala e parë – anti = kundër, kurse, fjala e dytë si rrënje e kompozitës – kui (qui), është emërtimi i fjalës – kui, kun-i, që lidhet me gjuhën kuniforme:
Anti – prefikse, si fjalë e parme me domethënie i.e. – kundër
Kui – rrënja e fjalës – kun-i, pikërisht shqipe e vjetër – kui (kuji),
Tet – sufiksale për përcaktimin gramatikor nga sllavishtja e vjetër
Ty – sufiksale për përcaktimin gramatikor nga latinishtja e vjetër
Antikitet (sll.) dhe Antiquity (lat.)
Tash, si do të thirrej në shqip kjo fjalë? Është konstatuar se shqipja ka elemente në dy grupet e gjuhëve – satem e kentuum. Elementi i shqipes konkretisht në këtë fjalë të përbërë a kompozitë – antikitet-antiquity, është nxierrja e rrënjes së dytë të kompozitës – qui = kui që është fjalë e lashtë shqipe – kui (kuji, kuni) e cila na difton fjalën për kunin në kuniform dhe vet kompozita i.e. në fjalë, duhet në shqipe të thohet – antikuitet, antikuiti për ta plotësuar natyrshëm vet natyrën e shqipes. Përndryshe, fjala shqipe – antikitet-i, nuk është gjë tjetër, veçse një përshtatje linguistike e sllavishtes, nga e cila nuk mund ta kuptojmë drejtë vet kompozitën dhe të hapim udhë për ethymologjinë e saj.
Fjala – antikë-a, nuk mendojmë se e ka kuptimin e lashtësisë, vjetërsisë së botës, si përgjegjëse historiko-linguistike, sa e ka kuptimin e kundërshtimit të një periudhe të hershme kuniforme.
Poashtu, definimi linguistik për emërtimin – antikuiti-antikuiteti, vetiu na bjen spjegimin e përcaktimit të kompozitës, me kuptimin jo të lashtësisë, si botë e lashtë – sa na jep kuptimin e një kundërshtimi të gjuhës dhe diturisë kuniforme. Pra – antikuitet, është fjala e formuar qëllimshëm, duke hapur shtigje tjera në formimin e gjuhëve të reja, të cilat me rritjen demografike të popujve, u formuan formacione tjera kulturash të reja të kohës, duke ekzistuar përballë një bote të lashtë, me pretendim të ndryshimit të botës kulturore. Antikuitet - do të thotë – kundër kuniformit, me rastin e zgjërimit të diturisë europiane, apo indoeuropiane, në formimin a lindjen e gjuhëve të reja – lin-gua. Ku edhe kjo falë – gua, është një formë e shkurtë për fjalën – gjuha=guha=gua lin+gua, që nënkupton, lindjen e gjuhës së re, lineare nganjë apo disa gjuhë të lashta si komponim modalitetesh linguistike fonomorfologjike, në një formë kombinimi të vlerave më të forta linguistike.

SHKRIMI I SHKROLËS

Periudha kohore prej gjuhës së folur, deri tek gjuha e shkruar, ishte filli i njohjes së vërtetë të njeriut me njeriun dhe me natyrën. Përpekjet e tij për ta emërtuar natyrën, trupat e objektet dhe gjithçka që ka në natyrë – mu ajo njohje vizuale dhe audio-vizuale e trupave, objkteve, fenomeneve natyrore, lëvizjeve e veprimevet përmes lëvizjes dhe zërave tëgjallsdave në natyrë, krejt këto e shtyen njeriun të detyrohet për një komunikim të ri, duke filluar shkrimin e shkronjës së parë, përpilimin e alfabetit dhe vet shkrimin e gjuhës.
Skrimi i parë i gjuhës së njeriut filloi në forma e methoda të ndryshme evidente, momenale, funksionale, spëari duke e përmbledhur gjithë kuptimin fiziologjik, psiko-fizik të gjallesës apo tërë veprimin e fenomenit natyror – në formë zogu, formë njeriu, formë gjymëtyre të gjallesës etj., kështu duke ardhur gradualisht deri tek shkrola e vërtetë, e cila kishte për të qenë vet shprehja më e përafërt e tingullt, si shprehje përgjegjëse e tij.
Sa pati vështirësi njeriu ta gjejë e formoi emërtimin me gojë, si gjuhë e folur para shkrimit – edhe më shumë pati vëshirësi, ta formojë përgjegjësen e tingullit përmes shkronjës. Shkrimi shkronjës ishte mundim i shumëfistë për të ardhur deri tek abeceja e parë, e cila përcakton me tëgjithë ata tinguj të shkruar, të cilët bëjnë pjesë në shprehjen orale-gojore, që gjuha si organ anatomik i njeriut (si shqisë jovetëm e shijimit, por edhe e shijimit theksor të tingujve), për ta realizuar gjuhën e shkruar si përgjegjëse gjenerale orale.
Natyra e tingullit e tingulli i natyrës. -
Për shkrimin e shkrolës, njeriu u mundua gjatë, derisa me vetëdijen e tij arrijti, ta bëje atë shenjen e parë mbi tokë e tëvona mbi pllakë. Për ta gjetur methodën e shkrimit të shkrolës, njeriu provoi gjithçka të mundshme rreth vetes, përmes hijes së objektit në dritë, hijes së gjymëtyrës, duke përdorur shkopin, kunin, duke i dhënë germës formën me kuna – me shkopin e shkrimit të shkrolës, sipas natyrës së tingullit në theksim e në të shprehur.
Secila shkronjë e abecesë e ka historikun e vet linguistik, me një fonetikë të veçantë historike të tingullit dhe secila e ka spjegimin e vet fonetik, në bazë të tingullit të natyrës dhe natyrës së tingullit.
Rezyme:
Theorikët dhe theoritë e derisotme, mendojmë se më shumë shkuan në komplikime të panevojshme historiko-inguistike, në bazë të kontradiktave të tyre nacionale. Thohet se as për së afërmi nuk iu kushtua kujdes gjurmimeve të fillit të gjuhës së parë, sa iu kushtuan divergjencave të theorikëve - individuale e grupive si shkolla linguistike e shkollarë të pamvarur (kur arritën të formojnë individualitetet e tyre) – duke mos mundur të shpërthejnë epokat historike përmes studimeve (apo edhe duke parë se një gjuhë sado e madhe – mund të jetë vetëm një e folme e shkurtë e një tjetre kolosale, që mendohet e harruar dhe e zhdukur, si gjuhë e vdekur). Gjuha e një populli të madh nuk e spjegon tërësinë linguistike, të një gjuhe të madhe të lashtë. Tash, a cicërron zogu, apo bubullon bubullima, megjithatë nuk duket e nuk është njësoj, por, më shumë e duam cicërrimë e zogut sesa bubullimen, kur jemi të ngopur në stomak, e ku jemi të uritur, bubullima që bie shiun, na gëzon më shumë sesa cicërrima e zogut, sepse bëhet buka. Bi – ba – bu – tri diftongje që diftojnë – bima ban bukën, kurse, tingulli bën gjuhën.
Ta shkatërrosh një gjuhë të lashtë, me përvehtsime, përsëri rrënjet e asaj gjuhe I ke në shprehje, që assesi nuk mund t’i zhdukësh, sepse ato rrënje të lashta I ke brënda gjuhës sate (e kjo ishte dhe është dukuri e shpeshtë e pushtuesve), sepse asgjë e gjallë nuk rritet pa rrënjet e saja, e që do të thotë ndoshta ta shterrësh një burim të tërë gjuhësh. Ndërsa, ta ndërtoshë e ruajsh një kulturë që u lind në një gjuhë të lashtë me fuqi shprehëse dhe ta modernizoshë, do të thotë, se mbanë gjallë genin e gjuhës së natyrës. Mendojmë se, kurrë nuk shuhen gjuhët edhpse shuhen popujt, sepse geni gjuhësor, reflektohet kudo nëpër gjenerata epokale.

[Henri]

Kaq per sot, te pres sa te korrigjoje dhe Fjori kodet per majmunet

[Fiori]

Shpresoj mos te dalin probleme te tjera me fytyrat.

Nje gje tjeter, mire do ishte qe te gjitha pergjigjet ti postoje si tema te vecanta pasi jane shume te gjate dhe ngadalesojne jo vetem hapjen e faqes por dhe leximin (pasi duken shume dhe te humbet durimi).

Faleminderit, materiali eshte me te vertet interesant.


p.s. emrin e shkruaj me i jo me j : )