Dorëshkrimi ASHB 1167 i Laurencianes

[Fiori]

Shqiptar
Registered User
(7/10/00 9:15:57 am)
--------------------------------------------------------------------------------

Âsht e dijtun se në ketë dorëshkrim Jorga zbuloi atê që me hamendje âsht teksti mâ i vjetër i njohun i gjuhës shqipe, dhe tash së voni ka qenë spjegue prej Ressulit në këto faqe.

Por ky përveç randësisë se jashtëzakonshme në pikëpamje filologjike, ka edhe nji, ndonse të thjeshtë, në pikëpamje historike, që ja vlen barra me spjegue, edhe sepse mund të ndihmojë për nji datim mâ të saktë, në mos të tekstit që tashmâ e ka, me sigurí të dorëshkrimit, i cili nuk e ka.


Përshkrimi

Nji përshkrim i rregullt qe dhanë prej RESSULIT. Po japim tash atê të përmbajtjes.


kk 2-11 - Akte të sinodit ndërdioqezan të Matës (arkidioqezë e Durrësit e dioqezë "Lisignensis", ose me selí ipeshkvnore në Lisë i mbajtun nën kryesinë e Argjipeshkvit Pal Engjëllit në Sh. Ndërtat të Matës me 1462.


kk11-131 - Ekstrakt prej "Librit të Artë të Lashtësive" të Arkivit të Qytetit të Durrësit: përshkrim i prefekturës romake të pretorit të Ilirikut lindor e prendimor (si ishte në shek. IV mb. Kr. për me pohue randësinë e Durrësit në të cilin quhet metropol me njiqind qytete e ipeshkví; ka (kk. 13 r. e t.) nji shtojcë që qe bâ me porosí të "kardinalit" argjipeshkëv të Durrësit Pal Engjëllit me 1463 me radhorin e dinastive princore të trevës ilirike.


kk 13 v. - 20 - Kopje e nji dekreti të Piut II, me 10 nandor 1463, në lidhje me lirimet në dobí të kryqtarëve, që, në rubrikën e mâparshme, i veshet lutjes së Argjipeshkvit "Kardinal" Pal Engjëllit në dobi të Skandërbegut; ndjek lajmi i vdekjes së Piut II (që i pështetet 26 dhetorit 1463, kurse Piu vdiq me 15 gusht 1464!).


k 20 v - Ekstrakt (me shkroja gotike) prej "Librit të Artë të Lashtësive të burrave të ndritshëm" i Arkivit të qytetit të Drîshtit, në lidhje me nji rrasë guri e cila qe gjetë aty në kohën e njifarë Filip Engjëllit dukë i Drîshtit, e cila e ngjitte familjen e Engjëllorëve te viti 841 i Romës dhe te familjet perandorake romake nëpër njifarë Isak Engjëllit dukë e kont i Drîshtit, bir i Palit patric e vëlla i Pal Emilit konsull (!).


kk 21 - 22 - Vërtetim i venomeve krejt të jashtëzakonshme e thuejse perandorake të Mëhill Engjëllit kont i Drîshtit dhe të Andrés bir i tij e të mbasardhësve të tyne, si pinjoj të perandorëve konstantinopolitanë, prej ane së Perandorit Mihail me datë 25 prill 1293.


kk 22 v. - 25 - Paktet e bashkimit të qytetit të Drîshtit me Sinjorinë venedikase, 5 gusht 1442 (gjindet edhe thuejse me të njajtat fjalë, me titullin "Capitula Drivasti" në Ark. e Shtetit të Venedikut, Commemoriali XIII. ,159; ed. Ljubi, Listine, IX, ff. 157 ...).


kk 25-27 v. - Paktet e dorëzimit të Kështjellës së Durrësit prej Gjergj Topísë Venedikasve, 18 gusht 1392 (duket se data âsht ajo e dukalit përforcues; por paktet simbas gjasës qenë lidhë kah 1 prilli, dhe kemi shenim në Ark. e Sht. të Venedikut, Commemoriali, VIII, 165; ed. Acta et Diplomata Albaniae, II, 480).


kk 27 v. -32 - Gjenealogjí e Engjëlloreve të Drîshtit; prej tyne rrjedhin vëllaznit Pal, argjipeshkëv i Durrësit, e Pjetër, kont i Drîshtit, të të cilëve rreshtohen vasalët e pronat qytetse e fshatare; akti shtrohet me lutje e porosí të zotit të madhnueshëm Athanas Topia prej noterit Majora me 21 nandor 1460, e ka në shtojcë të dhana të tjera gjenealogjike në lidhje me familjet perandorake bizantine në krushqí me Engjëllorët (të gjitha gjenealogjitë e ndryshme kanë vetëm përkim të pjesshëm me të dhanat historike, megjithatê të dijtuna, shpesh u bijnë ndesh e ka'iherë kronologjia del e pamundun).


kk 32-33 v. - Letër e Senatit dhe e Kolegjit Venedikas dërgue Bailit, Kapidan i Durrësit që ka të bashkangjitun nji dukale për Pal Engjëllin argjipeshkëv i Durrësit për me njohë meritimet e tija për pajtimin në vend e për mprojtjen e qytetit prej Turqve, të dyja me datë 9 qershor 1461 (nuk mbaj mend të kém gjetë gjurmë të tyne në Regjistrat e Senatit).


kk 33 v. - Letër e Gabriele Trevisan, provanik venedikas në Shqipní drejtue Pal Engjëllit argjipeshkëv i Durrësit (i cilësuem "kardinal" në rubrikë) që dishmon se ai âsht përpjekë me zell, mund vetjak e shpenzime të veta të pajtojë Skanderbegun e Lek Dukagjinin me Sinjorinë; d. Tivar 25 korrik 1465.


kk 34 v. -35 v. - Dukal me vendim të Këshillit të të X, drejtue Aleks Spanit, që ka sundim në Shqipní, me të cilin i premton atij dhe trashigimtarëve nji provizion vjetor prej 400 duketësh në rasë së sundimi i tij mund të pushtohej prej Turqve ose në qoftë se do t'ja dorëzonte Sinjorisë; 4 kallnduer 1470 (=1471); vijon nji shenim në lidhje me premtimet e dhanuna për marrjen e qyteteve shqiptare të vërtetueme prej Sinjorisë, mbas lëshimit të tyne Turqve, tri herë, me 1484, 1495, 1503.


kk 36-37 - Letër e Isak Engjëllit perandor drejtue papës Çelestin III me të cilën kërkon ndihmë kundër Turqve tue premtue bashkim; 12 mars 1194.


Familja Engjëlli

Âsht e dijtun dhe âsht e dokumentueme gjanësisht se në Drîsht, prej nji kohe mesjetare të papërcaktueme e ndoshta të papërcaktueshme, deri me 1479, u dallonte nji familje me ketë mbiemën.

Por cila mund të ishte zanafilla e cila gjendja e njimendët në Drîsht, âsht me dyshim.

Ndoshta a priori mund të dyshohet nji lidhje me dinastinë e madhe perandorake bizantine të Engjëll-Komnen-Dukas-ve; kjo gjatë shek. XIII, mbas pushtimit latin të Konstantinopolit dhe dhanjes përkatëse Venedikut të "të katërtes e gjysmë" të Perandorisë, me të cilën edhe bregdeti shqiptar prej Durrësit e teposhtë, mbërriti në nji kohë të shkurtë ta përjashtojë Venedikun dhe të bâjë nga Shqipnia qendrore e jugore despotatin e shquem te Epirit, që i shkoi në fillim të shekullit vijues, si pajë, Manfredit Hohenstaufen e mandej Anjouinëve, me emnin Sundimi i Romanisë.

Por haset vështirësí te puna se Shqipnia veriore kishte shekuj që nuk i përkitte mâ Perandorisë bizantine, porse mâ parë Mbretnisë së Dioklés, e mandej Mbretnisë ose Krajlnisë Serbe, e, mbas shkatrrimit të saj në shek. XIV, dinastisë së Balshejve; Drîshti mandej gjindej i shtymë shumë kah veriu i kësaj pjese të Shqipnisë; ai ishte nji qytet tipik latin në të cilin bizantinizmi, për çka jemi në dijení, ka lanë gjurmë të pakëta1 e prandej mund të zêhet që të ketë pasë nji depërtim të dobët. E vetmja mundësí që na del para për pelqim âsht se, në shtrimjen kohëshkurtë të Sundimit të Balshejve në të gjithë Shqipninë, nji degë e dinastisë së Despotëve Engjëllorë të jetë bashkue me sundimin e rí dhe të jetë shpërngulë atje sipër.

Nji tezë e tillë nuk përkrahë mundsinë e gjetjes mandej në kohën e Skanderbegut të nji Pal Engjëllit argjipeshkëv në Durrës, sepse si Drîshti si Durrësi i përkitshin Venedikut, dhe m'anë tjetër nuk ka dyshim se vetë Pali rriedhte prej degës së Drîshtit.

Kurse njifarë gjenealogjie e Engjëllorëve të Drîshtit, të cilën e gjejmë në ketë dorëshkrimin tonë në kk. 27 v. vv., nuk i çekë kurrsesi Engjëllorët e Epirit dhe i lidhë ata të Drîshtit fill me perandorin Aleks bir i Isakut (1203-1204) nëpërmjet nji biri te tij Aleks Andrés "duca e conte di Drivasto", i panjohun në të gjitha burimet, me çka dij unë.

Për sa i përket vendit që zanë Engjëllorët në qeverisjen qytetëse të Drîshtit, gjindemi në të njajtën errësinë. Vërtè levdoheshin Engjëllorët se kishin pasë nji vend të spikatun në qasjet e ndryshme të qytetit me Sinjorinë Venedikase prej 1396 e përtej dhe âsht e pranueshme se diçka mund të jetë e vërtetë, tue qenë se këto mtime meritash të paraqituna drejtpërdrejtë ndaj Sinjorinë tue pasë edhe ndonji njohje nga ana e saj. Megjithatê âsht e detyrueshme të vrehet se edhe të tjerë paraqitshin për ketë punë merita edhe mâ të mëdhaja dhe patën vlerësime në përpjestim.

Prandej duhet llogaritë se Engjëllorët që gëzojshin princní të ishin Spanët të cilët, simbas gjenealogjisë së dhanun prej dorëshkrimit tonë (kk. 29 r. e v., 30 v.), kishin me qenë dega e paralindun e dinastisë dhe padyshim gëzojshin nji sundim të mirëfilltë, në mos, për sa na del, në qytet, sigurisht në trevën e Drîshtit (sh., përveç dokumentimit tjetër historik, k. 34 v. e dorëshkrimit tonë).

Me ramjen e shumicës së ngulimeve venedikase në Shqipní, e me to të Drîshtit, në duert e Turqve me 1479, Engjëllorët, si gati të gjithë fisnikët e tjerë e qytetarët e vendit, u tërhoqën në sundimet venedikase të Sterés, në veçantí në Venedik, Padovë, mandej në Rovigo, ku endè sot gjinden2. Megjithatê në shek. XVIII u dallonte në Shkodër, me degëzime në Raguzhë të Dalmacisë, Ankonë, Livorno, nji familje Radovani, alias Engjullori o Ejllori, dmth Engjëlli, që prej Engjëllorëve mtonte se rridhte. Dega e Venedikut dhe e Sterés, prej nji date të papërcaktueme të shek. XVI veproi drejt nji përpjekjeje të guximshme për me i dhanë vetes jo vetëm nji zanafillë, por edhe të drejta perandorake, sikurse atê për me krijue fisnikë, noterë, doktorë, etj., dhe deri qeverisjen e nji urdhni kalorsjak ushtarak të quejtun "Urdhni Perandorak i Milicisë Engjëllore të Prarueme të Shën Gjergjit".

U shkandullue shumë Ducange-i në të tijat Familiae Byzantinae3, si për nji "insigne commentum", ose trillim të dukshëm, monumental.

Âsht e sigurtë - e kjo i përligjë adjektivat e Ducange-it se as Venediku, me çka dij vetë, nuk pati kurrfarë kundërveprimi për këto mtime, as oborret, si ai austriak, bavarez e ai i Borbonëve iu shmangën pranimit derisa blén me pare të mira tinglluese magjisterin e madh të Urdhnit të Shën Gjergjit dhe e bânë urdhnin e vet mâ të madh kalorsjak, sikurse bâni oborri i Parmës i cili ja kaloi Borbonëve të Napolit, të cilët e ruejnë endè sot e këso dite, të njohun ligjësisht edhe në Italí4. Por po aq e vërtetë âsht se, me çka dihet, Perandoria konstantinopolitane nuk pati kurr nji diçka të tillë, në mos e paçin themelue, në gjasim të Frankëve, me të cilët kishin shumë të përpjekuna, Engjëlloret e Despotatit të Epirit. Por sidoqoftë mungon çfarëdo dokumentimi i mirëfilltë në lidhje me tê.

Kurse Engjëllorët tonë kanë pasë shumë kujdes që të dokumentojnë - per fas e per nefas - të gjitha mtimet e veta nëpërmjet mbledhjes së diplomave, e shumta të ndërtueme me nji mungesë përvoje të dukshme, sidomos ata që duen të duken si bizantine. Njena ndër këto koleksione krejt kjartë ishte ky, njisitë e së cilës i përkitshin të gjitha në njifarë mënyre familjes së Engjëllorëve.

Megjithatê duhet të ruhemi e të mos i japim të njajtin denim të gjithë diplomatikës engjëllore. Ç'âsht e vërteta ai që ka nji praktikë mjaft të hapët të historisë e të diplomatikës venedikase, duhet të pranojë, përballë diplomave e dokumentave engjëllorë të ambjenteve ose të periudhës venedikase, se ose janë autentikë ose janë të ndërtuem me nji kompetencë e aftësí të tillë sa mos me i lanë shteg kritikave ose dyshimeve, kaq e madhe âsht saktësia e të dhanave historike të njikohshme dhe përkimi me diplomatikën e rëndomtë aty e në atë kohë. Prandej ky material duhet të kundrohet me njifarë nderimi, e të lejohet shfrytëzimi i të dhanave po qe se nuk del gjâ përkundra.

Përmbledhjet dokumentare engjëllore për të cilat kam dijení janë trí: kjo florentine laurenciane, nji venedikase e Arkivit Qytetës Correr5, e nji shkodrane e ruejtun tashmâ prej familjes fisnike Kamsi të cilën kjo e përdorte si pështetje për me provue fisnikinë e vet; prej kësaj ka qenë edhe nji kopje në Arkivin historik të Kolegjës Saveriane.

Trí përmbledhjet duken të pamvaruna ndërmjet tyne, tue pasë sejcila, dhe sidomos florentinja, nji sasí të randësishme njisish që nuk gjindeshin ndër të tjerat; prandej duhet të na e marrë mendja që mund të jenë bâ përpilime të ndryshme gjithnji n'interes të familjes Engjëlli e të të tjerave me lidhje gjaku me tê dhe që bâjshin pjesë në Urdhnin e Shën Gjergjit, por ndoshta me ndonji ndryshim në lidhje me qellimet e drejtimet, dhe sigurisht në kohë të ndryshme.

Ndër të trijat, florentinja pak mâ e matun se të tjerat në përpjekjen për me dokumentue zanafillën perandorake, duket se âsht mâ e vjetra, tue u ndalë në renditjen e vet te nji notë në lidhje me nji vendim të Këshillit të të Dhetëve të 1503-shit, kurse dy të tjerat shtyhen mâ tej, sidoms ajo e Venedikut që përfshin material madjè deri te fillimi i shekullit të kaluem në interes të Wcovich-Lazzari-ve, farefis të Engjëllorëve. Përveç kësaj ajo venedikase âsht nji koleksion i thjeshtë, pjesësisht, dmth për dokumentat mâ të vonshëm, edhe me origjinale: shkodranja âsht tashmâ nji kopje në njifarë mënyre sistematike, nuk dihet se për çfarë përdorimi të njimendët; florentinja, tue pasë parasysh cenën e posaçme e bukurinë e kopjes, mund të njehet si e caktueme për me u paraqitë në sfera të nalta; prania e saj në Laurenciane mund të ngjallë dyshimin për nji përpjekje të Engjëllorëve për me gjetë nji pështetje për mtimet e tyne në Firence (te Medici-t?).


Në lidhje me datimin e dorëshkrimit

Kishim me mujtë tashmâ t'i përveshemi nji datimi të përafërt tue vrejtë se të gjitha njisitë, përveç njenës që âsht e transkriptueme me shkroja gotike të tipit të katërqindshit, janë të transkriptueme prej nji dore së vetme me shkroja të bukura kancelareske të '500-shit.

Nji saktësí mâ të madhe na e lejon vrejtimi se kësomblla mâ e vonë ndër to âsht nji shënim në k. 35 v. në lidhje me një vendim venedikas të 1503-shit; as, s'ka dyshim se kemi të bajmë me nji shtesë regesti në njisitë e tjera që pasqyrojnë origjinalet e plota ose së paku me ekstrakte të gjana: nuk e lejon njinjishmënia e dorës e ndoshta e vetë pendës me pjesën tjetër të kopjes, dhe në veçanti me gjithçka paraprinë e ndjek fill mbas.

M'anë tjetër shkrojat kancelareske të dsh. nuk na lejojnë të shtyhemi shumë përtej gjysmës së shekullit XVI kur tashmâ futej në përdorim kancelaresku mâ i butë e me lajle që sundoi mandej gjatë gjithë shekullit vijues.

Po deshtëm me saktësue mâ tepër, ndoshta mund t'i drejtoheshim hipotezës së parashtrueme mâ sipër, se dsh. mund t'i jetë paraqitë Medici-ve, dhe, me ketë rasë, tue qenë se Medici-t ishin kthye në qeverisjen e Firences me 1512, ky do t'ishte terminus a quo.

[Fiori]

Inkuadrimi i formulës

Disa, dhe shì trí ndër njisitë e mbledhuna, ajo gotike e k. 20 v. që nisë me vitin 841 të Romës (!), ajo e k. 36 të 1194-s e ajo e k. 21 (komentues?) të 1293-shit, përpiqen të përbesojnë zanafillën e vjetër perandorake të shtëpisë Engjëlli; por ilustrimi mâ i madh i saj, drejt së cilës synon përmbledhja, âsht ajo e argjipeshkvit Pal i Durrësit, për me fuqizue figurën e të cilit kërkohen, mund të thomi, të gjitha shkaqet. Bihet, për shembull, in extenso "bula" e Piut II e 1463-shit për Kryqzatën por që nuk âsht ajo e njohun botënisht dhe që në rubrikë i mveshet lutjes së vetë Palit, i cilësuem kardinal, gjâ që nga ana tjetër nuk ka ndonji vërtetim dokumentar.

Mâ me vlerë kishin me qenë për ketë qëllim vlerësimet e lëshueme Palit prej qeveritarëve venedikas për punën që ka zhvillue gjatë luftave kundër turqve (k. 32 v. e 33 v.). Por sidomos përpiluesi u jep randësi, tue i vû në vend të parë, dhe in extenso derisa me zanë ndoshta 22 ndër 72 faqet e fletores në aktet e Sinodit të Matës të shpallun e të kryesuem prej Argjipeshkvit, të ndjekun prej nji ekstrakti që synon të diftojë randësinë e selisë së tij të Durrësit.

Këto akte janë me nji interes të përgjithshëm shumë të madh për historinë kishtare të asaj kohe si dhe në pikëpamje të tjera, në vend të parë, ai filologjik i interesuem në veçantí për formulën e pagëzimit shqip të dhanun te k. 4 në rasën kur do të jenë laikë ata që kanë me u marrë me dhanjen e atij sakramendi.

Ajo tashmâ ka qenë analizue në mënyrë të shterrun prej Resulit që kemi çekë. Edhe unë me tê nuk do të guxojshe me u shtý shumë t'i besoj grafisë së tekstit, tue mos qenë as mjaft i sigurtë nëse kopisti e dinte shqipen, si p.sh. mund të dyshohej prej grafisë së paqendrueshme të disa emnave si Schenderbehg, Scanderbeggi (gjinore), Schandabey, Scandabey, Schandarbey.

Por mund të shfrytëzohej përmbledhja e jonë edhe për disa dromca të tjera filologjike, të shumtën e herës të nxjerruna prej antroponomastikës e prej toponomastikës.

Ndoshta kemi trí skaje të vetme të përbashkëta: bastina (sot bashtina) (k. 8 v.) me burim serb, në atë kohë me kuptimin e nji toke me pronësí trashiguese të lirë e jo feudale e as shtetnore, kurse sot ne përdorim me nji kuptim të thjeshtë si "sinjuer"; tjetri âsht "magalia seu casalia au ville", që i përgjegjet të soçmes mahalla me të njajtin kuptim (k. 30 v.; por që nuk u përket akteve të sinodit, por gjenealogjisë së Engjëllorëve e përshkrimit të pronave të tyne).

I treti âsht "vaivoda" (k. 23 v.) i cili mâ vonë âsht kthye në vojvoda (me burim serb) n'atë kohë me kuptimin e komandantit të aradheve vendore, ne e soçme të kreut të mahallës ndër fiset e Malësisë shkodrane e të kreut të "vllaznisë" (=gens) në Dukagjin.

Me pëfshimje të dyshimtë, atë herë, në gjuhën shqipe, janë skajet numismatike aspri (që u kthye mandej në shq. astra, monedhë e imtë argjandi) e grossi (që u kthye mandej në shq. grosh, pak a shumë që i përgjegjet pjastrës turke).

Prej onomastikës kishim me mujtë me nxjerrë skajet shqiptare që vijojnë:

prej "L'Ama" (lagje e Drîshtit) (k. 30 v.) - lâma, ose âma po qe se i përgjegjet toponimit të soçëm drîshtjan Âma, duhet të pelqehet i dyti);

prej "Arxzista" (lagje e Dr.; k. 30 v.) - hardhishta;

prej "Chechiuli" (mbiemën; k. 30 v.) - emën i prejardhun nga i keq;

prej "Fundena" (lagje e Dr.; k. 30 v.) - nji shumës asnjanës prej fund;

prej "Malisezi" (lagje e Dr.; k. 30 v.) - mali e zezi;

Prej "Rusculi" (k. 31, topon. që përsëritet edhe në vise të tjera) - rrushkulli;

prej "Schipudaro" (k. 23 v., mbiemën, i njohun edhe prej burimesh së tjera) - shqipëtár.

Vërejmë gjithashtu në lidhje me fonetikën, se lumi i soçëm Kiri, na del dy herë me grafinë "Chlir" (k. 30 v.), se Serbët dalin si "Sclavi" (k. 24) në fjalinë "tempore Sclavorum" që i përgjegjet shprehjes së soçme "në kohë të Shkjaut"; se toponimi i soçëm "Ura e Shtrejt" (Ponte Stretto - Ura e Ngushtë) del në trajtën "Ponte Streta" (!) (k. 30 v.); se Vilza (o Vilëza) e soçme del "Villesza" (k. 30 v.).

Për sa i përket historisë juridike e ekonomike, përmbledhja e jonë na verteton praninë e statuteve vendore qytetëse (kk. 23 e 27) atë të pranisë qysh n'atë kohë të vendbanimeve fshatare me emnin magalia o casalia o ville (k. 30 v.), të ruejtjes deri atëherë të kuptimit juridik të pronësisë tokësore private (bastina) kundrejt asaj të enteve publike si Kisha (k. 8 v.); na bân me dijtë edhe se masa e "arës" ishte 100 hapa për 50, dmth rreth gjysmë arë dhetore të soçme; se gjysmataria ishte: 9/10 pronarit për vneshtat (k. 31) për të cilën qytetarët ishin shumë të kujdeshëm (k. 23 v,), e 2/5 pronarit për të mbjellat e tjera; se monedhat e përdoruna (vetëm pjesësisht prej punishtës ku priteshin ose me emërtim venedikas) ishin aurei-t" (khs. "florenit" k. 4 v., ndoshta zecchini), i llogaritun sejcili me 4 "iperperi" (khs. kk. 2 v., 3 r. e v., 42 (ndoshta 4 r - W.K.) e v., 5, 6 r. e v., 7 r. e v., 8 v, 9, 11), të cilët edhe ata llogariteshin me 12 "grossi" (khs. k. 8 v.) ose me 10 "aspri" (k. 11); se ishte zakoni me i ndá të ardhunat prej gjobave ndërmjet autoriteteve të ndryshme të interesueme (si në rasën e priftënve konkubinarë që nuk pranojshin me u paraqitë në gjyq e që i nënshtrohen, simbas normës të k. 7 v., nji gjobe 15 iperperësh, gjysma për Ordinarin Dioçezan e gjysma për Zotninë shekullor); se sherbimi ushtarak kryhej prej bashkësive për Shtetin me formacione të vetat me komandant të vetin ose "vaivodë", jo mâ shumë se nji ditë larg për mos me e lanë të pamprojtun vendin e vet.

Për sa i përket jetës kishtare, na del se ishte e zakonshme dokeja ose shpërdorimi për me mbarështue sakramendet në shtëpí (k. 3 v.); se pagëzimin ishte zakon me e mbarështue tue përsëritë formulën njipërnji për sejcilën ndër trí lamjet (k. 3 v.) e se pagëzimorja nuk përdorej zakonisht (k. 4); se krezmimi mbarështohej prej meshtarëve përnjiherë me pagëzimin, o së paku që si krezmim mbahej vojimi pagëzimor (k. 4); se u mbarështohej kungimi edhe foshnjeve (k. 4 v.), se kungimi nuk ishte zakon që t'i mbarështohej extra missam besimtarëve të shëndoshtë, e se "dritarëza" o dollapi i vogël në mur që përdorej si tabernakull për ruejtjen e Llojeve Shêjte për të sëmutët endè nuk ishte në përdorim të zakonshëm (k. 3); se as nuk ishte në përdorim të zakonshëm kota o "superpellitium" për meshtarët, o nemosè pak sish ishin të pajisun me tê (k. 3); se Durrësi kishte kanonikë (k. 31), se me sigurí kishte "shkolla" o vllazní artesh e zanatesh (k. 23 v.) e se ndoshta famullitari nxirrte sosh të ardhuna me shpërdorim e të mbajtuna si kursime (k. 8; megjithse aty mos duhej kuptue "jura scholae" por "jura stolae").

Nuk do të zgjatemi tue përshkrue përfundimet historie qytetse e të përgjithshme të këtij dorëshkrimi (që tek e mbramja janë ndër mâ pak të sigurtat), tue u kufizue te dhanja e nji idéje dhe nji repertori me nji radhuer antroponomastik e nji toponomastik mirëfillit shqiptarë që i kemi nxjerrë prej si.

[Fiori]

ANTROPONOMASTIKA

ANDREA, ipeshkëv i Lisë-s (k. 2);

ANGELO Andrea (k. 21), Filippo (k. 20 v. ), Isacco, dukë kont i Drîshtit (k. 20 v.), Michele (k. 21), Paolo, argjipeshkëv i Durrësit (vv.), Pietro (kk. 29 k. 31);

ANTONIO, argjipeshkëv i Durrësit, paraardhës i Pal Engjëllit (k. 4 v.);

ARIANITI COMNENI, princa (k. 29);

BALSCIA, princa (kk. 13 v. e 29);

BELLO Giovanni (k. 23 v.) e Michele (k. 24 v.), krenë të Drîshtit;

CHILANZO Teodoro, krye i Drîshtit (k. 23 v.);

CERNOVICHI, princa (k. 29 v.);

DUCAGINI, princa (kk. 13 v., 29 v., 30 v.);

DUKAGJINI Lekë, princ (k. 3');

DUSMANI (= Dushmani), princa (k. 13 v.);

FRANCO, fisnikë, degë e Engjëllorëve (k. 29);

GIOVANNI, argjip. i Durrësit 1392 (kk. 25 v. e 26);

GOISSI, bujq (k. 30 v.);

GOLEMI, princa (kk. 13 v. e 29);

HERMANI, bujq (k. 30 v.);

MAJORA Giovanni, kanonik, notèr e kançeljer argjipeshkvnor i Durrësit (kk. 13 v. e 31);

MARTUSI, fisnikë, degë e Engjëllorëve (k. 29);

MASSIOTHI Nica, krye i Drîshtit (k. 24 v.);

MUSACHII, princa (k. 13 v.);

PASTROVICH Progono, kont (k. 22);

PRECALO Bello, krye i Drîshtit (k. 23 v.);

SKANDERBEG (kk. 2, 33 v. e 34);

SPANI, princa, degë e paralindun e Engjëllorëve të Drîshtit (kk. 13 v., 29r. e v., 30 v.);

SUMA Teodoro, krye i Drîshtit (k. 24 v.);

TÒPHISI (= Topia), princa (k. 13 v.);

TOPIA Atanasio (Tanus?), fisnik (k. 31 v.), Giorgio, princ i Durrësit (kk. 25 e 29 v.);

ZARISI, princa (k. 13 v.).




TOPONOMASTIKA


ABUACH, lagje e Drîshtit (k. 30).

ADUUM, Lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

ALBANESI (k. 23 v. e 27).

ALBANIA (k. 2).

ALESSIO, qytet (k. 34).

l'AMA, lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

ARXZISTA (= Hardhishta?) fshat (k. 30 v.).

AXZIMOY, lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

CATHAMAZICHOR, lagje e Drîshtit (k. 30).

CHATHERUCI, fshat (k. 31).

DOMINI (=Domni), fshat (k. 30 v.)

DRIVASTO, qytet (kk. 20 v., 21, 22 v., 28 r. e v., 30).

DURAZZO, qytet (kk. 2, 25, 32 v.).

FIERIPH, fshat (k. 30).

FUNDENA, lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

GRILLI (= Grija?), fshat (kk. 30 v. e 31).

HERMANI, sh. radhorin antroponomastik: i përgjegjet lagjes së soçme shkodrane të quejtun Rrëmaj.

ILLIRICA, krahinë (kk. 2 e 31).

KIRI, lum (k. 30 v.).

L'AMA (sh. l'AMA).

LIZA, seli ipeshkvnore (k. 2).

MALISEZI, lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

MATJA, krahinë (kk. 2r. e v., 7).

MERTURI, ndoshta e ka marrë emnin prej Martusëve të radhorit antroponomastik.

MESSII, fshat (k. 30 v.).

de le MISSI, lagje e Drîshtit (k. 30).

MONGULSI (= Mataguzhi?), fis (k. 24).

NOGARE, lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

PASSO BIANCO, fshat (k. 31).

PASTROVICHI, fis (k. 22).

PLISTA, fshat (k. 23).

PREKALI (sh. Precalo në antroponomastikë).

RASHI, fshat (k. 30 v.).

RRUSHKULLI, fshat (k. 31).

S. GIORGIO, kishë e "shkollë" e Drîshtit (k. 23 v.).

S. GIOVANNI DI STRIVALIO, abací (k. 23).

S. LUCA, lagje e Drîshtit (k. 30).

S. MATTEO, kodër (k. 31).

S. NICOLA, kishë e Drîshtit të vjetër (k. 22 v.).

S. CROCE, "shkollë" e Drîshtit (k. 23 v.).

S. MARIA, katedrale e Drîshtit (k. 30).

S. MARIA, "shkollë" e Drîshtit (k. 23 v.).

S. MARIA, kishë e Drîshtit të vjetër (kk. 30 e 30 v.).

S. SOFIA, kishë e Drîshtit (k. 30 v.).

S. TEODORO, lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

S. TRINITÀ della Matja, monastir (kk. 2 e 9).

SCLAVI (k. 24).

SCUTARI, qytet (kk. 23 v., 25, 35).

SEMON, fshat (k. 30).

SPINUS, lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

STRIVALIO, sh. S. Giovanni di Strivalio.

TURCHI (k. 2).

URA E SHTREJT, fshat (k. 30 v.).

VALONA, lagje e Drîshtit (kk. 30r. e v.).

VEDIGLIACO, lagje e Drîshtit (k. 30).

VILËZA, fshat (k. 30 t.).

ZENCHLIA, lagje e Drîshtit (k. 30 v.).

1 Në lidhje me këtê mezí mund të çeket nji medalje me Shêjtnit Dhimitër e Theodor e gjetun prej Ippen-it, dhe toponimet e S. Auracio (i cili âsht megjithatê mâ parë sllavo-bizantin sesa greko-bizantin), Sh. Theodori e Sh. Sofia.

2 SPRETI: Enciclopedia storico-nobiliare, sh. të fundit.

3 Në vijim të Historia Constantinopolitana, te zâni "Angeli Drivastenses".

4 V.SPRETI. Enciclopedia storico-nobiliare, te zâni "Angeli".

5 Dsh. Cicogna, 1595.

Marrë nga rev. "Shpirti shqiptar" Torino,

Drejtor: Namik Resuli

Vj.I/1955, Nr.3, Janar-Mars, f. 15-23.


Përktheu nga italishtja: Willy Kamsi.




Phoenix 09 - Artikulli 03
www.dardania.com/phoenix/...art03.html

© Phoenix - Bashkimi Katolik i Publicistëve Shqiptarë
Riprodhimi dhe shpërndarja vetëm me lejen e redaksisë.
www.dardania.com/phoenix