Te qenet Orthodhoks dhe katoliko-bizantin…

[arbereshi_niko]

Te qenet Orthodhoks dhe katoliko-bizantin…
Shpesh me bie te degjoj shprehje si katolike-lindor ose katolike-bizantin.
Gjithnje e me shpesh ketu ne Itali degjohet qe te perdoret si nje nendarje e Katolicizmit, por si nje realitet me vehte, duke cilesuar katoliko-bizantin, ose orthodhokse Uniate, pra qe njohin autoritetin e Kishes se Romes dhe si rrjedhoje kreun e saj, Papen si “kapo”, ku si rrefleks te jene edhe ne kungim me katoliket.
Por qe keta uniate, bejne pjese me te vertete ne gjirin e Kishes Orthodhokse?
Jane keta me te vertete siç edhe prezantohen, “ura lidhese e Lindjes me Perendimin” ?
Eshte fakt qe keta mbajne nje pjese te traditave bizantine ( veshjet, Liturgjite, ritin, literaturen, etj. ), por qe nuk jane ne kungim te plote me kishat e tjera orthodhokse, si pra ta kuptojme.
Pasi shume zhurme behet per ti prezantuar si orthodhokse, por qe ne e dime qe nuk jane te tille…, por qe disa here kjo ngjashmeri e ritit, mund te çoje drejt nje konfuzioni, nje njeri qe nuk eshte shume i informuar, por qe me e keqja, nuk behet nje deklarim i hapur i ndryshimeve dhe devijimit qe mund te çoje nje besimtar te thjeshte qe ne menyre te pavetedijshme i drejtohet uniateve vetem per nevojat shpirterore, duke anashkaluar ndryshimet, pasi jane te kamufluara disa here edhe me dashje, pra fakti qe keta prezantohen si orthodhokse dhe jane te ngjashem, ben qe shume edhe te gabohen .
Nje here keto realitete ( uniatet ), ishin te koncentruara ne territore te ngushta, sot vet fakti i renieve te kufijve, propaganda, aresye mosmarreveshjesh ne gjirin e vet orthodhokseve, aresye egoiste dhe karrieriste te personave te veçante, bejne qe uniatet te gjinden me prezencen e tyren ne shume vende qe historikisht i perkasin ritit dhe aparteneces orthodhokse. P sh. ne Maqedoni, Greqi, Rumani, Ukrahine, etj. Pa llogaritur vendet perendimore si Italia dhe gjetke…
Pikerisht ne kohen qe behen perpjekje madheshtore per nje bashkim dhe konfront konstriktiv, midis katolikeve dhe orthodhokseve, ku nepermjet dialogut kerkohet te sheshohen shume aspekte ndarese dhe ku keto perpjekje gjejne nje shkalle me te gjere ne iniciativat e ndermarra nga kata te krishtere, katolicizmi ve ne plan te pare, si nje “fakt te kryer”, qe ky bashkim tashme ka marre nje forme dhe eshte duke u realizuar…, por qe kjo irriton tej mase Orthodhoksine, pasi uniatet kane shekuj qe jane neper kembe dhe nuk dolen sot per here te pare. Jane konsideruar gjithnje ( jo per faje te tyre ) , si te huaj nga Orthodhoksia, por edhe si nje mish i huaj edhe nga vet Katilicizmi, vetem ne fillim te shek. te kaluar, filluan perçapjet e para per riorganizimin e mirembajtjen e ketij riti, por qe tashme ishte teper vine, ku Orhtodhoksia nder Uniate, ishte vetem nje kujtim, ose me mire nje folkor, por qe ky zgjim i Romes, kishte qellime te ndryshme…!
Sot koha dikton qe uniatizmi duhet te pershtatet dhe te kaloje o nga njera ane o nga tjetra, nuk mund te rrish ne mes te pilafit, duke u konsideruar si pjesa me e ç’muar e pjates, por qe nuk eshte as mish dhe as peshk…! Shpesh shihen ne omelite e tyre ( Uniateve ), fjalime te xjarrta per bashkim, por qe kata kane kohe qe jane bashkuar, shihen liturgji te ndryshme dhe ne te njejten kohe celebrohen ato latine dhe ato bizantine, nje perzjerje qe shumekush do ti emertonte “komedi liturgjike”. Edhe vendi yne ne kohe te ndryshme, i ka interesuar uniatizmit, por qe lidhjet qe jane krijuar kane qene me teper te nivelit politik! Referohem ngjarjeve te viteve 20-30 te shekullit te kaluar, ku i bene nje seri perpjekjesh nga Uniatet…
Pra me teper te ngjan se ky lloj realiteti nuk eshte eklezial por politik. Eshte koha qe Roma te mari distancat me kete lloj “asortimenti “, pasi do te ndikonte shume ne marredheniet dhe dialogun ekumenik, qe prej kohesh dhe me shume mundime eshte nisur, nga te dyja palet…

[arbereshi_niko]

Eshte nje perkthim i imi nga italishtja, por qe ne kohe te vet ishte perkthyer nga greqishtja (disa muaj me pare ). Te me falin nese ka ndonje gabim.

Ekzarkut apostolik te katolikeve me rit bizantin ne Greqi
Mosinjor Demetrios Salahas

I dashur Mosinjor,
Ngazellohuni gjithnje ne Zotin!

Ka disa dite, qe jam informuar per omeline tuaj, pronocuar ne momentin qe ju jeni urdheruar-intronizuar si peshkop i katolikeve te Greqise te ritit bizantin. Pikerisht per kete argument qe ju paraqes reflektimet e mia dhe ate qe me frymezojne, sikuse i ka hije nje peshkopi Orthodoks te Kishes Greke; dikujt qe eshte lindur ne Hermoupolis ne ishullin Syros, qe eshte rritur dhe ka jetuar ne ishullin e tij te lindjes deri ne fund te studimeve sekondare ne shkollen e mesme famoze te Syrosit.
Omelia juaj, aq e zgjeruar, i eshte drejtuar vathes te nje “komuniteti eklezial numerikisht i vogel ne besimtare, ne Athine dhe ne Yannitsa”. Keta besimtare, per aq sa flitet, jane ne “kungim te plote me kishen e Romes”, megjithe qe i perkasin nje tradite bizantine lindore.
Keshtu ju vazhdoni, me insistim per “ kete dopio identitet eklezial sikur keta jane – katolike dhe lindor – ne te njejten menyre ne kungim te plote me qendren apostolike te qytetit te Romes dhe kryepeshkopit te Romes, por qe ne te njejten kohe duke qendruar te lidhur me traditat e eterve, thesarit theologjik dhe liturgjise Hyjnore te Krishterimit Lindor, qe pasuron ne te njeten kohe edhe kete Kishen katolike te Greqise – qe i perket historikisht ne pergjithesi tradites katolike perendimore latine – keshtu qe perben nje gjuhe te perbashket trashgimtare, kungimit dhe bashkimit ne gjirin e se njejtes Kishes katolike.
Kjo gjendje shpirterore, qe del ne menyre transparente nga numri i paragrafeve te fjalimit tuaj, sikur mejegulluar nga afermacioni; qe vizioni yne dhe te qenet tone eshte ne nje shpirt te bashkimit dhe jo me “Uniate”, ku kjo gje perforcohet me thirrjen tuaj: “ mos me kosideroni si nje Uniat, por si nje gjerark per bashkimin”, keshtu duke denuar me vone edhe “ kategorikisht çdo akt te proselitizmit, nga ç’faredo ane qe kjo mund te vije.
Duke pare pra afermimet e juaja te siperpermendura, me lejoni ju lutem, tju parashtroj disa dyshime – qe lindin nga eksperienca ime personale te shume vitesh jetese ne Syros, po keshtu te familiaritetit qe kam persa i perket bashkeekzistences midis orthodokseve dhe katolikeve – gjithashtu te çeshtjeve, qe pa keqkuptime, shprehin vetem preokupimet e mia specifike dhe personale:
Jeni te vetedijshem se ç’shkaterrim mund te çoje, meyra e te vepruarit te komunitetit tuaj eklezial, duke krijuar konfuzion midis besimtareve te Kishes Orthodokse, ne komunitetet e shumta urbane te ketyre dy qyteteve, kryesisht ne dy suborget athinase shume te populluara te Patiskas, rruga Akarnon, ku shume orthodokse frekuentojne, duke injoruar retro-dizenjon ekleziologjike dhe theologjike, qe ka te beje me esterioritetin orthodoks?
Si ka mundesi qe kleri juaj mban veshjet kanonike te Tradites Orthodokse, ndertoni kisha ne stilin orthodoks lindor, perse kryeni sherbimet e shenjta sipas Ritit te Kishes Orthodokse Lindore, perkthimin kryesisht te librave liturgjike te publikuara nga organizzata “ Dhiakonia Apostolike” te Kishes Greke?
Nuk eshte pikerisht kjo ajo qe quhet uniatizem? Nuk jeni ju nje peshkop Uniat?
Po atehere ç’fare do te thote “ gjerarkia per bashkim”?
Cila eshte ajo gje shume e rendesishme per nje Uniat te gjindet prezent ne dialogun theologjik midis Kishes Orthodokse dhe asaj katolike-romane?
Keshtu pra duam te bejme prosperitet ne drejtim te bashkimit?
nuk mund te jete nje xhest shume i mire nga ana e Papes se Romes – per te çuar perpara dialogun theologjik – duke mos urdheruar me nje peshkop Uniat, ekzark per katoliket e Greqise te ritit bizantin?
Perse ky insistim nga ana e Papes se Romes, per uniatizmin?
Jeni me te vertete te bindur qe kjo prezence “kaq e vogel numerikisht” , te komunitetit katolik ne Greqi te ritit bizantin, aq sa te justifikohet aresyeja perse duhej te urdherohej nje peshkop Uniat ne Greqi?
Duke konsideruar qe komuniteti juaj qe eshte i vogel ne numer, megjithese kohet e fundit jane shtuar grupe besimtaresh ne menyre artificiale, perse mos te sherbehen nga pastoret dhe kleriket e konfesionit katoliko-roman ne Greqi?
Perse keta njerez nuk mund te administrohen nga peshkope katoliko-roman, te cilet jane te lidhur me Vatikanin ne menyre evidente dhe te manifestuar; ku parametrat religjoze jane te tradites latine – sikurse ata qe marrin pjese ne urdheresat dhe ordinacionet tuaja ( ashtu si duken edhe ne fotografite e rastit) – menyre qe komuniteti juaj te mund te njohe Jisu Krishtin ne ate menyre?
Nder te tjera me kujtohet ajo here kur ishte e shtruar ne spital e paharruara meme, njezet vjet me para, ne spitalin e Pamakaristos, kjo ngjarje me trishton me shume kur kujtoj ne lidhje me kete edhe kapelanin e spitalit, qe nga pamja e jashteme orthodoks ( por ne besim romano-katolik); kur ky me thote ; “ Doni qe ti çoj Kungimin e Shenjte”?
Megjithe pergatitjen theologjike dhe gjendjen e nenes time , ben ate qe ajo ti jape nje pergjigje apropriato ( ne menyren e vet ose ashtu si i erdh ne ate çast ); “ Jo, faleminderit, un kam nje djale qe eshte prift, i cili sigurisht do te preokupohet qe une te marr Kungaten e menyren Orthodokse”; ne jemi duke bere pyetjen nese ju jeni duke ndjekur te njejten taktike, ne çastin e nje veshtiresie dhe dhimbjeje te ketij konfrotimi. Ne fakt ç’fare beni ne spitalet e tjera?
Une pyes vehten cila ishte aresyeja dhe objektivi i qellimshem i te kenduarit te Trisajon ndersa beheshin funeralet ne Rome te Papes se parafundit., nga ana e nje kleri Uniat, me peshkopet dhe prifterinjte te veshur si orthodoks dhe ne greqisht?
Te gjitha faktet qe kemi thene shtyjne per nje impresion – qe shume njerez inteligjente dhe te kujdesshem - te lejojne aksione te proselitizmit, ku nje perçapje per pervetesimin e shpritrave
te te Krishtereve Orthodoks me te gjitha mundesite ambigue.
Urimi qe japim eshte qe, te gjitha keto fakte mos te jene reflektimi i pasqyres se realitetit. Eshte per kete, shpresojme qe ato qe keni propozuar dhe me shkrim te jene me te vertete te sinqerta, ku mos te fshehin as edhe nje hile, pasi do te ofendonte Kishen, Nje,Te Shenjte,Katolike dhe Apostolike te Krishtit.
Me lutjet e mia drejtuar Zotit, me i vogli nder peshkope, metropoliti
+ Pavlo i Glifades.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------.

[Albo]

Niko, kam pare qe Vatikani perdor shpesh edhe togefjaleshin "greko-katolik" per te pershkruar uniatet, si nje tjeter sinonim ky i katoliko-bizantin. Meqenese jeton ne Itali, kisha dy pyetje per kete teme:

1. A e ka origjinen ky togfjalesh tek Vatikani?
2. Cili eshte reagimi i arberesheve ne Itali kur Vatikani i etiketon si te tille?

Albo

[arbereshi_niko]

1. A e ka origjinen ky togfjalesh tek Vatikani?

Albo nese me Vatikani, nenkupton kishen katolike..., ke te drejte!
Por me te vertete ky togfjalesh nuk i ka fillimet kur u themelua Status Civitatis Vaticanæ, pasi eshte me i hershem, duhet ti kete fillimet pas koncilit te Trentos, pra aty nga fundi i shek. XVI
Duke ditur fort mire qe, nuk u lejonte te perdorej fjala bizantine ( klerit arbereshe), pasi automatikisht nenkupton orthodhokse, u quajten greko-katolike ose si per te evidencuar ritin dhe jo proveniencen e atyre fatkeqeve. Eshte fakt qe pothuaj te gjitha trevat ku historikisht jane te banuara nga arbereshet, nuk jane emertuar si vendbanime me emertime shqiptare, por me definicionin "greke", ketu duhet nenvizuar, qe fjala greke nuk do te thote vetem riti por me qellim ishte bere ky definicion, ku fjala shqiptar merrte nje kuptim dytesor, qe kishes romane nuk i leverdiste,pasi duke thene greke linte te kuptohej hegjemonia qe kishte ndaj Lindjes,ku ne nje fare mase edhe kurorezonte vazhdimet e koncileve Ferrara-Firence-Fallco!
Fjala "uniti", verteton tezen dhe qe qellimi i vetem ne ato koncile famekeqe, ku ç'do iniciative edhe pse me shkrim, mbeten verbale, ku perulja dhe prostituimi i disa orthodhoksesh te asaj kohe me ne krye perandorin, kishte per qellim vetem ndihmat e premtuara, ekonomiko-ushtarake. Pas koncilit te Trentos, kjo gje u legjitimizua, pra nderkohe Bizanti ra, Ballkani u pushtua, Arberia u pergjysmua, ku arbereshet ne emigrim u shperdane si zogjte e korbit..., pra pas ketij koncili, u plotesuan kushtet per te emertuar ata orthodhokse qe mbeten " jetim ", si greko-katolik, ose katoliko-lindor, por edhe si katolike te ritit bizantin, kurre si katoliko-bizantin ose bizantino-katolik! Keto emertimet e fundit i thjeshtezojme ne per komoditet.

2. Cili eshte reagimi i arberesheve ne Itali kur Vatikani i etiketon si te tille?

Ndergjegja e preardhjes etnike eshte me e theksuar se ajo fetare me ritin.
Por ketu historia eshte shume e gjate, pse!
Pra me larte thame qe, vendet e arberesheve quheshin greke, kjo per qellimet e kishes latine, vetem me ardhjen ne fuqi te fashizmit dhe me aspiratat qe ky regjim ushqente per hegjemoni ne Ballkan, perqafoi tezen qe nuk duhej me te lihej ne harrese fakti qe ishin arbereshe dhe jo greke, pasi kjo perputhej me se miri me ekspansionin qe enderronte Italia.
Arbereshet ( nje pjese e mire ), jane indiferent karshi emertimeve qe sot u behet, fakti qe kane nje rit bizantin ( qe nga ata shihet thjesht si folklor ), nuk mund ti bej kurresesi orthodhokse. Megjithe se kohet e fundit ka shume realitete orthodhokse te mirefillta ne rradhet e tyre, ku ndergjegja eshte krijuar, ku deshira per nje rikthim ne gjirin e Kishes po demostrohet çdo dite...!
Kreret e komuniteteve arbereshe uniate, jane Uniate ose Uniti ( te bashkuar ...-KUJT? ), por populli ne shprit dhe ne ndergjegje ka mbetur orthodhokso-bizantin.
Sheh sa bukur qendron orthodhokso-bizantin? Kurse katoliko-bizantin nuk shkon, pasi njera eliminon tjetren.
A ke menduar ndonje here, pse ne Ukrahine kishat uniate, quhen ndryshe greko-katolike dhe jo bizantino-katolike o anasjelltas, ku uniatet atje shprehen keshtu; " orthodhokse jane ruset, kurse ukrahinasit jane katolike". Nuk te vjen te plasesh pikerisht ne vendin Rus, si Kievi ku Princi Vladimir me shume se 1000-vjet me pare, pikerisht aty konvertoi vete ruset...
Pikerisht fakti qe ne nje vend sllav per ekselens si Kievi, kur degjon qe uniatet vetquhen greke-katolike, nuk te ben te mendohesh? Ku fjala bizantine as qe ka vlere..., por qe dihet mire nga te gjithe qe kur themi grek nuk do te thote me do e mos orthodhoks, por kur themi bizantin eshte nje lloj sinonimi i Orthodhoksise, pasi nje here u thonte; nuk ekziston Eklesia ( Kisha ) pa territorin ( Perandorine ), kishin te drejte!

[arbereshi_niko]

Fale dhunes qe eshte perdorur ne shekuj, u imponua Unia qe eshte Uniatizmi…
Pasi keshtu u aneksuan populli, me gjithe perpjekjet per ti ndenjur larg. Bashkimi ( Unia ) qe u kane dhuruar arberesheve papet dhe peshkopet e kishes katoliko-romane, ende sot e mbajne mbi supe dhe pas 400-vjetesh , eshte e veshtire ta ç’rrenjosin. Per te folur per Orthodhoksi, duhet ti drejtohesh brezit te ri, kryesisht atyre qe kane pak kulture, por duhet pohuar qe ibridizmi religjoz eshte edhe e keqja me e madhe, qe nuk i le te bejne hap perpara. Zoterinjte peshkope latine, kane ditur te bejne punen e tyre shume mire keto shekuj, ku vetem per faktin qe mbijeton riti bizantin nder arbereshe, duhet te falenderojne Zotin.
Ne Spezzano Albanese, i fundit prift orthodhoks, i martuar me gjashte kalamaj, e mbyllen ne burgun e keshtjelles se Terranoves, nga Sibari, ku edhe aty vdiq u murosur i gjalle – gusht 1666.
Historia na meson qe, fill pas perfundimeve te koncilit te Trentos, presbiteret ose kleriket arbereshe, ndalonin kategorikisht pjesemarrjen ose frekuantimin e besimtareve te tyre ne kishat katoliko-latine ( denimi – ç’kisherim ! ). Ku po ne te njejten menyre ndalonin edhe priftrinjte latine te hynin ne katundet arbereshe dhe ne kishat e tyre. Thuhej keshtu; “Derk e litì mos hini më shpì, spe çan poçen edhe kusì” ( Derrin dhe latinet mos ti lini te hyjne ne shtepi, pasi thyejne e shkaterrojne gjithshka ) Sikur te thuash sot, pasi pine mire, me pas edhe e kthejne kupen permbyse.
Por edhe latinet thonin dhe vazhdojne ne disa raste edhe sot; “ Kur sheh nje ujk dhe nje arbereshe, vrit arbereshin dhe lere ujkun”. Kjo ishte harmonia, dashuria ose bashkejetesa qe kishte midis autoktoneve dhe mysafireve…

Me keqardhje mund te pohoet qe kush nga arbereshet mban ritin si foklor ne substance mund te kosiderohet dhe ne fakt eshte latin. Aty duhet te nderhyet shpejt, perpara qe ky shpirt te shduket ne menyre totale. Per kete pergjegjesi te veçante mban patriarkati i Kostantinopojes, qe kurre ne momentet qe ishte e mundeshme nuk nderhyri, nuk dha kurre ndihma konkrete qe ata fatkeqe te riktheheshin ne Orthodhoksi. Sot Vatikani eshte shume i kujdesshem persa i perket peshkopit ose priftit qe udheheq, qe ky te jete i nje besimi te sigurte papist dhe Kosantinopoja vazhdon te garantoje mosnderhyrje te askujt ( jo vetem te juridiksionit te saja ). Kisha greke, nuk mund te beje asgje, pasi nuk mund te kete vartesi jashte territorit te shtetit, pastaj nuk eshte ne gjendje ti thote “JO” ftohtesisht Patriarkatit, mendoj se e njejta gje mund te thuhet e dhe per ne!
Kostantinopoja kurre dhe e perseris kurre, nuk do te perzihet ne çeshtjen e katundeve arbereshe, si ne Kalabri ashtu edhe ne Siçili, jo pse ka frike, por per aresyen qe eshte duke rrespektuar ate protokoll te pashkrojtur, ku si ajo edhe Roma kane interesat e perbashketa.
Le te supozojme nje “duet” midis tyre…
Roma; i dashur patriarke, mos me shqeteso uniatet dhe une do te jem mirenjohes dhe do ta shperblej ( te gjithe e dime si … ).
Kostantinopoja; i dashur papa, Obbedisco ( bindem ), - shih Garibaldi.

Per te perforcuar ate qe thashe me lart, do te tregoj nje histori te vertete.
Nje katund arbereshe per aresye divergjencash qe linden midis klerit dhe popullit, i’u rebeluan peshkopit uniat te Lungres, keshtu pasi medituan dhe e pleqeruan mire midis tyre, vendosen te rikthehen besimit te eterve arbereshe.
Nje komitet i zgjedhur nga rradhet e tyre, i drejtohet patriarkes ekumenik Bartholomeut I, ku pas nje takimi qe mbajten me esponente te rrangut te larte ( pa bere emra ), per te mos shkuar kunder atij protokolli qe thame lart, me qetesine e habiteshme u drejtohen perfaqesuesve te atij katundi, Santa Sofia d’Epiro ( keshtu quhet kjo qyteze ),; “ Kemi gabuar, ju lutemi dhe ju sugjerojme te ktheheni ne dioqezen tuaj”, duke lene pa fjale ate komunitet te varfer, qe sigurisht as qe kishte imagjinuar ndonjehere te trajtohej ashtu.
Me bindje dhe nenshtrim se ky…

[arbereshi_niko]

Le te diskutojme per çeshtjen e Uniatizmit

:
fonti;
Qe ne fillim dua te theksoj qe ky shkrim eshte perkthyer nga nje faqe interneti e Organizates Internacionale Katolike “ Pax Christi “

Me termin kisha uniate nenkuptohen ato kisha te ritit lindor qe i jane bashkuar Romes por qe duke mbajtur ritin, ne te njejten kohe duke perqafuar pikat kundershtuese te doktrines latine.
Me gjithe se jane me te vona, konsiderohen si fruti i Koncilit te Firences ( 1439 ) dhe ku u perhapen ne menyre te dukshme ne vendet sllave dhe te Ballkanit, duke u nisur nga shekulli XVII.
Uniatizmi ka qene gjithnje çeshtje diskutimi kontencioz midis orthodhoksise dhe katolicizmit, nje burim i pashtershem vuajtjesh dhe mosmarreveshjesh: per orthodhokset kishat uniate kane qene gjithmone nga kuptimi eklezial apsurde dhe nje instrument proselitismi ne duart e latineve: ndersa nga katoliket jane pare me syrin pozitiv si nje njohje e drejte te rolit universal qe per vullnet hyjnor, peshkopi i Romes luan dhe mban ne Kishen. Pas Luftes se Dyte boterore, çeshtja e uniatizmit kaloi ne plan sekondar, pra u zbeh duke u trajtuar shume pak. Ne fakt keto kisha qe quhen ndryshe greko-katolike, duke u gjindur ne me te shumten e rasteve ne vendet komuniste ( Ukrahina, Rumania, etj. ) ishin ndaluar me ligj si ato edhe komunitetet e tyre, strukturat dhe kleri i tyre i ishin bashkangjitur Kishes Orthodhokse ne ato vende.
Kjo gjendje vazhdoi deri ne 1989. Me transformimet qe pesoi Lindja, me renien e regjimeve socialiste, kishat greko-katolike u ringriten, jo vetem kane dale haptazi por edhe pretendojne rikthimin e pasurive qe u ishin konfiskuar nga shteti.
Per kete pas 1989, dialogu zyrtar eshte bere gjithnje edhe me i veshtire. Duke bere nje tentative per te kapercyer problemet me uniatizmin, kisha katolike dhe ajo orthodhokse kane arritur ne nje Deklarate te perbashket, kjo pas shume vitesh debat te hapur, ne asamblene plenare te VII
ne Komisionin e perbashket orthodhokse e katolike, ne Balamand ( Liban, 17-24 qershor 1993 ).
Ne kete Komision nenshkrohet refuzimi total i metodave te uniatizmit, ku nder te tjera vendosen disa rregulla praktike per te krijuar keshtu raporte vellazerore midis kishes greko-katolike dhe asaj orthodhokse, ne menyre qe te evitohen ostilitete reciproke dhe per te zgjidhur ne menyre paqesore probleme midis tyre, pa qene e nevojshme nderhyrja e autoriteteve publike.
Per fat te keq kjo Deklarate nuk ka zgjidhur asgje, e kunderta ka ndodhur, ne disa raste jane shtuar edhe veshtiresite. Kishat orthodhokse nuk e kane kuptuar si duhet dhe kishat uniate e shohin me dyshime te forta kete marreveshje. Ne Asamblene e mevoneshme qe u zhvillua ne Baltimora, ne vitin 2000, e thirrur pikerisht per te studiuar Aplikimin ekleziologjik dhe kanonik te uniatizmit, kjo u mbyll pa asnje Deklarate te perbashket. Ne fakt çeshtja e uniatizmit mbetet e hapur akoma…


Une me dashje solla nje shkrim te nje organizate katolike, per te qene asnjanes ne lidhje me temen.
Kuptohet kur shprehen keshtu aleatet e tyre katolike, mendo se ç’fare mund te shkruhen nga orthodhokset per çeshtjen e uniateve, qe thjesht konsiderohet si mish i huaj…

[arbereshi_niko]

Te nderuar si fillim po postoj nje material ne italisht, per ata qe jane ne gjendje te kuptojne gjuhen, poshte do te keni edhe perkthimin kuptohet te disa nga pikat…, pasi te perkthesh pa analizuar eshte pune e kote.
Ky eshte origjinali ( pra kopja besnike e tekstit ), ku ka nje vlere te veçante…


ARCHIVIO PROPAGANDA . FIDE, Miscell. Div. 21, ff. 222 rv.223v l.

Originale, Autografo di Ludovico. Owen, Vescovo di Cassano
f. 222r Abusi di Greci ( intendi Albanesi)

I. Comunicano a tutti insino alli figlioli nelle fascie senza che si possano confessare.
2. Stanno doi o tre mesi a battezzare li figlioli, facendo molti com¬pari, li quali vogliono che paghino le ostetrici et prete che bat¬tezza.
3. Non danno li sacramenti senza paga.
4. Non tenevo la festività del Santissimo Sacramento.
5. Magnano in chiesa a modo di gentili sopra i morti. ( colivi?)
6. Li preti celebrano stando la notte con le loro moglie.
7. Lo imbríacarsi tenono per niente, tanto preti come secolari an¬dando alli banchetti tutti.
8. Donano l'estrema unzione prima et dopo che sarà morto.
.9. Non pigliano la confirmatione perché dicono che nel battesimo la donano li preti.
10. Non usano le corone di Pater nostri ne in chiesa ne -fuori .
11. Alla chiesa stanno in piedi non dicendo ne facendo orazione al¬cuna.
12. Non fanno entrare in chiesa donne menstruate et quelle che la notte hanno usato con mariti, ma le fanno stare fuori di chiesa.
13. In certi tempi fanno certi loro baccanali che dimandano Arcipur¬cia, mangiando carne il venerdì et mercordi.
14. Non donano penitenzia per le cose arobbate et altri peccati solum li fanno fare certe inchinate di testa, lassando ogni volta una pie¬tra in terra.
f. 222v 15- Prohibiscono il sangue del porco che dicono esser spirito dell'ani¬male, non magnano ghiri, volpi, testudíni, ricci, marozze, prohibí¬scono li pesci nella quadragesima solum magnano granci, sepie et calamari.
16. Li giubilei non li osservano, perché trasmettano lo digiuno del sabbato in lo lune, dicendo essere scomunicati se digiunino il sabbato.
17- Il venerdì non teneno sacramento solo una figura di carta dentro una cassa in mezzo la chiesa.
18. Non teneno il Spirito Santo che proceda dal Padre et Figlio.
19. Le prediche non l'intendevo, che dicono come lí loro preti l'im¬parano la loro legge et costumi.
20. La quadragesima nel venere et mercore dicono la messa in vespero et la sera si radunano ad un'hora di notte; quel che dichino non si sa perché lo dicono secretamente andandoci donne et huo¬mini.
21.Prohibiscono li secolari d'andar ad udir'messa nelle chiese di La¬tini, anzi li dicono che sono scomunicati. Fanno scomunica da per essi.
22. Li preti non vogliono che preti o monaci vallino alli morti d'essi Albanesi.
23. Non osservano ne pur vogliono sonare il segno della salutazione angelica ne sera né matina ne a mezzo giorno; ben che li sia stato da superiori ordinato.
24. La dottrina christiana non la osservano ne dicono in alcun modo al popolo.
Vostra Signoria Illustrissima potrà considerare le sopradette cose et degnarsi poi di scrivermi quello che intorno a ciò li parerà.

Dedit Dominus episcopus Cassanensis die ultimo mensis Martii 1593

[arbereshi_niko]

ARKIVI PROPAGANDA . FIDE, Miscell. Div.21,ff. 222 rv.223vl.

Origjinali, Autografuar nga Ludovik Owen, Peshkop i Casano-s
f.222r Abuzimet e Grekeve (nenkuptohen Shqiptaret )

Megjithe se eshte shkrojtur ne menyren e vjeter te italishtes , per ke e kupton, nuk mund te mos bjere ne sy faktori akuzues i letres se Peshkopit ne diten e fundit te Marsit 1593. Fale letres megjithe tonin akuzues, pa dashur ky peshkop na le te kuptojme me qartesi jeten e veshtiresite qe kaluan bashkeatdhetaret tane matane Adriatikut, ndryshimet e medha te rititeve midis shqiptareve dhe latineve benin qe shpesh akuzat e peshkopeve drejt superioreve te veshur ne te purpurt te ishin shpesh sa rrealiste aq autodenoncuese per vete ndryshimet qe me kohe kishin mberthyer latinet, por qe tashme ishte teper vone dhe ardhja e ketyre te pafateve me nje rit lindor, ishte paraqitja e dhimbshme e realitetit dhe renies qe kishte pushtuar kishen e perendimit. Kjo bente qe kleri latin gjithnje e me shume te terbohej kur shihte qe me gjithe makinacionet dhe forcen qe ushtronin, nuk munden te thyenin shpirtin e shqiptareve dhe dashurine ndaj Besimit te vertete qe ata e mbajten te kulluar deri vone, me aq sakrifica …!
Ne pikat e numeruara jane elenkuar nga Sua eminenca “shkelqesia e tij” peshkopi latin, akuzat qe shqiptaret nuk i permbahen “rregullave” te krishtera duke mos rrespektuar sakramentet qe jane te stabilizuara nga latinet, ku pagezimi, mos pranimi i statujve, kleri i martuar, dhenia e kungimit per foshnjet, nuk pranojne te perdorin muzike ne kishat e tyre, qe ne funeralet e shqiptareve nuk pranoheshin priore latine ( peshkopet ) edhe pse keta ishin suprioret direkt te klerit orthodoks – pasi dihet qe mangesite e studimeve teologjike, prerja e marredhenieve me Atdheun, te qenet ne nje toke te huaj ku autoriteti i kishes vendase i mbulonte ne menyre automatike, ku ndryshimet dogmatike ishin shume te theksuara, ku peshkopet dhe kleri vendas latin akuzonin si mos rrespekues te doktrines kristiane ata qe me deshmine dhe me besnikerine ndaj tradites se shenjte kaluan ç’do prove, per te mos devijuar nga mesimet patrike, kleriket shqiptar orthodoks pranuan me deshire akuzen e “mosbindjes” qe konsiderohet e rende por qe me vetedije nuk pranuan te recitonin shtojcat si “filioque” qe Koncilet e pare te Kishes Nje Katolike dhe Apostolike e Krishtit, nuk i njohu.
Do te perkthej disa nga keto pika, ato qe me duken me dometheneset…
1)- Komunikojne ( kungojne ) te gjithe deri tek te miturit ne pelena pa mundur qe keta te rrefehen.
5)- Te ngrenet ne kishe ashtu sikur bejne edhe gentilet ( jo te krishtere ).
9)- Prifteria nuk merr konfermen nga peshkopet per te celebruar pagezimet.
16)- Rigoroziteti i te mbajturit te agjerimit, astenimi total ndaj mishit me gjak, mos festimi i festave jubilare ne te njejten kohe, keshtu duke ndaluar edhe mbajtjen e agjerimit te shtunave, ndeshkimi – ç’kisherimi!
17)- Nuk pranojne te mbajne skulptura, por vetem nje figure (ikone) , shih perçmimin qe shprehet…
18)- Nuk pranojne qe Shpirti buron prej Atit dhe Birit njekohesisht ( herezia Filioque).
21)- Nuk lejojne qe besimtaret te vene ne kishen latine per te qene edhe si degjues.


Mendoj se kush i lexon keto, do ti mjaftonte per te krijuar nje ide per kontradiktat qe ekzistonin midis klerit orthodoks dhe atij katolik, midis shqiptareve dhe popullit latin, midis Lindjes dhe Perendimit. Shohim qarte besimin e shqiptareve – duke profesuar mesimet e mara ne Atdhe, gjithashtu me ane te ketij dokumenti arkivor, te Propagandes Fide, pra Besa – si interpretohej nga kisha romano-katolike, po ashtu dhe sot!

[arbereshi_niko]

Siç eshte thene edhe me lart, nje nga “pengesat” e nje mirekuptimi reciprok eshte edhe çeshtja e “Uniatizmit”…
Le ta shqyrtojme se ç’eshte dhe ne sa lloje gjindet.


UNIATET
Me kete term njihen boterisht Kishat katolike orientale , qe gjejne veten ne bashkim me Kishen katolike romane, megjithe se kane ruajtur ritin dhe disiplinen kanonike orthodhokse. Ketyre kishave katolike orientale u njihet e drejta te ruajne strukturen, traditat , liturgjine.
Ne pergjithesi ritet e ketyre kishave jane pothuaj njelloj me ato orthodhokse, por qe keto te fundit, nuk e njohin autoritetin e Romes.
Besimtaret e kishave uniate numerohen, gati 10 miljone.
Ne situaten aktuale, mund te ndajme gjashte rite lindore me te rendesishem.
Riti Bizantin, eshte shume i perhapur ne Europen Ballkanike dhe ate Lindore. Spikojne kishat uniate te Ukrahines me 4,5 miljone besimtare dhe ato te Rumanise me 1,5 miljone. Por ka prezenca edhe ne Europen Perendimore si Itali, France, etj., me komunitetet grekofone dhe arbereshe…
Riti Armen, lidhur shume ngushte me ritin bizantin, ruan megjithe ate kostume dhe zakone me origjine siriane po keshtu edhe ato te influences latine…
Riti Siro-Lindor, eshte ne perdorim ne kishen “kaldeane” te Sirise dhe ne forme shume te latinizuar ne kishen siro-malabarika te Indise se Jugut ( Kerala ).
Riti Siro-Perendimo, eshte ne perdorim ne kishat siro-ortodokse, siro-katolike,siro-malankarika te Keralas. Ketij riti i perket nje komunitet i rendesishem, ai i maroniteve ne Liban.
Riti Aleksandrin, perfshin ritin etiopik dhe ate kopt, te quajtur ndryshe “Liturgjia e Shen Markos”, e Kishes se Aleksandrise ( qe sot celebrohet ne gjuhe, arabisht dhe kopte ).

[arbereshi_niko]

Duke u sorollatur pa nje qellim te veçante neper kanalet e pafund te internetit, u perplasa ne sitin e Komunes se Bivongi, po pikerisht Komuna ku gjindet Manastiri i Madh Orthodhoks i Shen Joan Theristis ( dhe ne arberesh ‘theristiu’ muaji i qershorit, muaji i korrjeve): nga vinte i komentuar nje artikull, botta me pare ne nje te perditeshme kalabreze, ku argumenti ishte java e lutjeve per bashkimin e te krishtereve, po keshtu takime ekumenike nga 18 te ketij muaji deri me 24.
Shkrojtesi i artikullit, ndoshta thjesht i shtyre nga deshira per te shkrojtur diçka, ose me keq akoma i devijuar nga rruga nga keshilla te çuditeshme, shprehet keshtu; “ bashkarisht ne lutje per unitetin e te krishtereve. Dieoqeza e Kozences e impenjuar ne shume celebrime neper famullite greko-orthodhokse dhe ne tempujt valdeze”.
Mire, persa i perket pjeses se pare, asgje per te kundershtuar: prej shume vitesh mblidhen kristianet te konfesioneve te ndryshme, per tu lutur per bashkim, por qe “gabbatu u santu”, me pas harrohet dhe çdokush kthehet ne shtepi te tij i lumtur duke u tallur me vetveten pasi qe artikuj dhe telekamera kane folur per keto, duke u orvatur neper salla mbledhjesh gjithnje me te zbrazeta, por qe drejtuesit e punimeve jane po ata.
Le te ndalemi pakez ne pjesen e dyte te artikullit, me shprehjen “famullite greko-orthodhokse”, pasi qe kush shkruan nuk ka haberin fare te realitetit juridik te ketyre famullive. Me pas do te doja te njihja edhe definicionin e frazes “greko-orthodhoks-katolik”. Pra nje apsurditet brenda nje apsurditeti…,fjale te vena pa kriter, duke menduar qe njerezit ne vend te syve te kene dy feta sallami ku edhe mos te njohin realitetin dhe kuptimin juridik te ketyre strukturave.
Keto fraza mund edhe te pelqehen nga kush di dhe rri urt, por sigurisht nuk do ti pelqenin othodhokseve te vertete, te cilet duke vepruar ne kushte disa here edhe dramatike, shohin qe tu pervetesohet, perpara sysh dhe ne menyre te dhimbshme, ajo e vertete qe te tjere pa titull, e bejne te tyren ne kurriz te “vertetesise” dhe sinqeritetit kristjan.
Duhet tju kujtoj qe ne provincen e Kozences, jane dy realitete juridike orthodhokse te mirefillta, qe operojne ne favor te besimtareve orthodhoks, Patriarkati i Kostantinopojes dhe Patriarkati i Moskes, qe te dyja me klerike prezent dhe shume aktiv.
Tek artikulli ku autori saj flet, sigurisht qe nuk behet fjale per keto dy perfaqesi Patriarkatesh, por per Uniatet. Jane kisha qe rrijne ne kembe nga klerike te veshur me perkat e orthodhokseve, jane te martuar si orthodhokset, kane liturgjine si orthodhokset, jane te zbukuruara si kishat tona ( sot jane duke shdukur edhe statujat, deri dje pjese e ikonografise zyrtare ), ku edhe sakramentet si pagezimi deri pak kohe me pare te administruara si latinet, sot po tentojne ti bejne si ne me imersion ( zhytje ).
Sot me rekrutimet e vazhdueshme nga Rumania dhe Ukrahina te prifterinjve dhe me dergimin e tyre ne ç’do skaj te Kalabrise, kane filluar nje mesymje proselitike edhe kundrejt vete bashkekombesve te tyre emigrante, qe 99% orthodhoks te lindur, ja pra keto kisha pse te gjithe duhet ta dine qe, sovencionohen nga Vatikani dhe jane te mvarura juridikisht nga ajo, ku me Orthodhoksine s’kane as nje lidhje, ose te perbashket asgje!
Dua t’ju kujtoj te nderuar qe, nje kishe e mirefillte italo-shqiptare, ne kompletesine e saja, nuk ka ekzistuar kurre, eshte vetem nje makinazion qe sherbente, ashtu edhe sot, per ti hedhur hi syve italo-shqiptareve…, emigrantet e ardhur nga tokat shqiptare, vini re!, ishin orthodhokse te shoqeruar me klerike te martuar dhe kishin me vehte edhe tere pasurine e Kishes se Shenjte Orthodhokse te Lindjes.
Nje kishe arbereshe nuk ka mundesi numerike te ekzistoje, pastaj kujt Patriarkati do ti bashkangjitej…, Romes o Kostantinopojes se ciles i perkiste ne origjine…???