Naum Prifti

[artisti.]

Zogu prej druri

Me këmbët në ujët e kënetës e me sqepin e gjatë ngritur vertikalisht drejt qiellit, ai sikur priste diçka. Shpendi dukej se kishte vetëm këmbë e sqep e një dorë pupla në mes. Sikur Stiliani ta kishte parë duke çepkatur farëza nëpër lëndinat e zabelet, s’do t’i kishte lënë mbresë, kurse atje në blacë zogu me sqepin e hollë drejt qiellit, dukej se dëgjonte diçka mahnitëse. Stilianit nuk i hiqej nga mendja figura e tij. Këmbët e gjata e sqepi thuajse po aq i gjatë, me një trumbë puplash në mes, i parafytyrohej edhe kur mbyllte sytë. Nuk ia dinte emrin zogut, ndërsa cicërimat e lehta si ca mërmëritje që po ia besonte qiellit dhe bllacës, ia dëgjonte. Ndofta zogu priste a ftonte zogëzën duke cicëritur: “Jam këtu, jam këtu. Tani vij, vij, vij, vij!” Pamja e zogut e ngacmoi Stilianin ta gdhendte figurën e tij në dru. Tek e parafytyronte të modeluar, i shkonte një e therur mes për mes, sikur i
fërgëllonte shpirti prej padurimit. Zogu do të qëndronte me sytë e pulitur kudo që ta vije dhe kushdo që ta shihte do të kishte mbresën se po ia dëgjonte cicërimat që delnin nga sqepi.
Ndërsa dielli derdhte mbi luginë afsh të ngrohtë, dhentë kullosnin si përherë të qeta në lëndinat me bar. Herë pas herë në qiellin e kaltër fluturonin zogj të vegjël duke hapur e mbledhur krahët. Qielli mbushej me cicërima e Stiliani mendonte sa mirë do të kishte qenë sikur ta dinte gjuhën e zogjve që të kuptonte çfarë thoshin midis tyre. Vetëm te përrallat kishte njerëz që e kuptonin gjuhën e zogjve dhe Stiliani e besonte si të vërtetë. Nuk thonë kot pleqtë, kanë ngjarë, prandaj tregohen.
U fut në zabel të kërkonte një dru bushi të trashë sa llëra dhe për fat e gjeti shpejt. E preu në rrëzë me sakicë, pastaj i shkurtoi majën dhe copa e bushit thuajse dy pëllëmbë e gjatë, akoma e pa xhveshur nga lëkura, tani ngjante si kopërr për të shtypur hudhrat, po ai do ta kthente në shëmbëlltyrën e zogut pa emër që sodiste i mahnitur diellin dhe qiellin.
Çdo cefël që hiqte biçaku nga druri, i ngjallte përbrenda gëzimin e paçanësuar se po nxirte nga duart një zog po aq të bukur sa ai ii vërteti dhe kënaqej tek e përfytyronte të përfunduar. Do ta quante thjesht “Zogu i bllacës.” Dhentë ecnin duke kullotur dhe ai po ashtu ecte duke gdhendur copën e drurit. E ndërsa gdhendte kërçelen, Stilianit i ngjante se ia dëgjonte këngën zogut, me refrenin “tani vij, vij, vij.” Mes cicërimave biçaku shkiste lehtësisht mbi drurin e butë të bushit. Më së fundi e arriti që donte, një zog me këmbë të gjata e me nyje në mes, trupi sa një dorë fëmije me pendët e krahëve të palosura njëra mbi tjetrën dhe qafa e ngritur lart me sqepin si shigjetë. Tani zogu i tij ishte si ai që pa në kënetë. E soditi i gëzuar dhe duke e mbajtur zogun në dorë, e vuri kopenë përpara dhe e nisi drejt fshatit, që të arrinte t’i fuste dhëntë në shtrungë pa perënduar dielli,
përndryshe Sabriu, do të turfullonte si kalë teknefes.
Rrugës hasi një udhëtar që la xhadenë dhe mori monopatin e fshatit të tij. Sikurse e donte mirësjellja, e përshëndeti i pari:
- Mirëmbrëma, o mik!
- Mirëmbrëma, - iu përgjegj udhëtari.
- Nga vjen zotrote?
- Nga qyteti.
- Ke ndonjë mik këtu, apo...
- Jo, jam inspektor arsimi.
- A, paske punë me shkollën... Shkolla të bën njeri, po ç’e do që s’e patëm
atë fat.
Sapo inspektorit i ranë sytë mbi zogun e gdhendur, e pyeti:
- Ku e gjete këtë zog?
- E bëra vetë, -iu përgjegj Stiliani. – Kaloj kohën duke gdhendur lugë druri, koka
kërrabash, qepshe...
- E bukur, - tha tjetri pasi e vërejti hollësisht, se vërtet e befasoi forma elegante e zogut.
- Të pëlqen? – e pyeti bariu.
- Shumë, -pohoi inspektori.
- Merre! – ia ofroi bariu.
-Po ndoshta ta ka porositur dikush... – deshi të davariste dyshimet inspektori.
- Jo, jo, - e siguroi ai. – Kush porosit gjëra të tilla? – u habit Stiliani.
Inspektor Misto Kavaku u mendua pak. Zogu i pëlqente, por kishte të ngjarë
që çobani t’i kërkonte një çmim të lartë dhe ai nuk ishte i prirë për shpenzime luksi. Sikur të kishte kuptuar dyshimet e tij, bariu i tha se ia falte.
- Kam dhe një lugë druri, - tha çobani duke nxierrë nga torba qepshen e lëmuar me prarime bojë lajthie.
- Këtë do ta ble, - i tha inspektori, duke menduar se e shoqja do t’i gëzohej dhuratës.

* * *
E shoqja e Mistos, Pavlina, iu gëzua qepshes, ndërsa skulpturën prej druri s’e përfilli aspak. Si vajzë fshati, edhe pse jetonte në qytet prej vitesh, ajo çmonte vetëm sendet që i hynin në punë, ndërsa objektet artistike i shihte si rrangulla të kota.
- Po këtë ç’e deshe? – e pyeti të shoqin qortueshëm, sapo ai nxori nga çanta zogun prej druri.
- Thashë mos e doje ta vije te komoja për bukuri, - ironizoi i shoqi.
- Unë s’e shoh dot me sy, ti më thua ta mbaj atje si ikonë...
– Po nuk e deshe, e shpie në zyrë.
- Shpjere ku të duash, veç ma hiq nga shtëpia, - erdhi përgjegja e saj.
Të nesërmen Mistoja e mori skulpturën prej druri në zyrë dhe e vuri mbi tryezën e punës.
Doemos ishte një objekt i rrallë që tërhiqte vërejtjen e e secilit vizitor a në punës që hynte në zyrë.
- Ku re në këtë kryevepër? – e pyeti Jeton Shtuni, drejtori i Arsimit, sapo hyri në zyrë. Shkoi pranë tryezës, e mori zogun në dorë dhe po e sodiste hollësisht.
- Ma falën, - ia ktheu Mistoja.
- Mos fol gjepura, nuk të fal njeri sende të tilla...
- Për nder ma falën në Arrëz.
- Thuaj, sa e ke blerë?
- Unë të harxhoj për të tilla gjëra? – protestoi Mistoja.
- Atëherë e ke peshqesh nga ndonjë mik, që ta ka nevojën... – e ngacmoi Jetoni
-As nuk e njoh fare, - u mbrojt Mistoja duke e befasuar shefin akoma më shumë. – U takuam rastësisht në rrugë. “Të pëlqen?” më pyeti. “Po,” i thashë. “Mbaje!” më tha. As emrin nuk ia mësova. Qe çoban dhënsh, më duket...
Misto Kavaku u kutua se nuk ia dinte autorit as emrin e mbiemrin, veç profesionit çoban dhensh. .
- Ky u bë imi, - deklaroi shefi duke përdorur formulën e njohur të përvetësimeve shoqërore.
- Merre! – ia ofroi zemërgjerësisht Misto Kavaku. – Unë e solla për zyrën. – Madje ndihej i gëzuar që iu dha rasti t’ia falte shefit diçka që i pëlqente. E dinte se Jetoni mblidhte objekte etnografike, çorapë me lule, qendisje me grep, mblatësa, kupa druri, etj. Disa thoshin se e shtynte pasioni për artin popullor, disa të tjerë pëshpëritnin se synonte të nxirrte fitime të majme prej tyre. i donte për tregëti.
I mrekulluar nga punimi, Jeton Shtuni e vuri mbi tryezën e vet që t’ua dëftente shokëve të vet, sidomos atyre që dinin t’i çmonin vlerat e artit popullor. I joshur nga punimi artistik i veprës “Zogu me këmbë të gjata,” -titullin vepra e mori vetvetiu- ai mendoi të shkonte në Arrëz e të takonte autorin. Shpresonte se artisti popullor do të kishte në inventarin e vet edhe vepra të tjera dhe ai s’donte t’i linte t’i shpëtonin nga duart mrekulli të artit popullor. Ai u nis me veturë drejt fshatit Arrëz mes pyllit me pisha e bredha. Kërkoi mësuesin e shkollës fillore dhe e pyeti nëse njihte ndonjë gdhëndës figurinash prej druri. Mësuesi u mendua. Me frikë në zemër Jetoni priti përgjigjen e tij.
- Më duket se Stilian Ademi, gdhend kupa gjize, lugë me bilbil, vazo, koka kërrabash... Kështu më kanë thënë, - bëri një parapritë mësuesi, - por unë vetë s’i kam parë.
-A thua të ruajë në shtëpi sende të gdhendura? – e pyeti shefi.
-Nuk e di. Ai s’ka shtëpi fare, as familje, - u kujtua mësuesi. - Fle në plevicën e Sabri Tulanit.
- Kush është ky?
- Kryetari i komunës pra, ai që e ka pajtuar çoban.
Shefi kërkoi ta takonte çobanin sapo të kthehej nga kullota në darkë, ndërsa mësuesi qe i mendimit të takonin Sabriun më parë, ndryshe atij do t’i ngelej hatëri.

* * *
Sabri Tulani nuk e pyeti mikun nga qyteti përse qe munduar, se te shtëpia e tij vinin vazhdimisht blerës leshi, gjalpi, lëkurësh ose mish në këmbë. Mysafiri mbase donte katër a pesë shelegë për dasmë a ndonjë festë familjare. Pas përshëndetjes të zakonshme, miku nga qyteti filloi të interesohej për punët e çobanit që ruante dhentë e tij.
-Ç’punë? – pyeti me dyshim Sabriu, duke menduar mos merrej me kontrabandë.
- E ka fjalën për lugët, kokat e kërrabave që gdhend ai, - e sqaroi mësuesi.
- Ooo! Çeplendiset me brisk në dorë e vret kohën duke gdhendur druçka, - e zhvleftësoi Sabriu. – Kalamajve , u ka lezet të gdhendin bilbila druri, e asi sendesh, jo burrave! Rri gjithë ditën burri duke gdhendur një kokë kërrabe. Pse stoli për ta varur në gushë është kërraba? Si e gdhendur, si e pagdhendur një punë bën. Apo e kam gabim?
- Jo, e ke mirë, - e përkrahu mësuesi.
-Në krye xheku vinte m’i tregonte, - vazhdoi Sabriu, - më lutej t’ia shihja si e kishte stolisur dashin te koka e kërrabës, më tregonte turinjtë, buzët, brirët e tij të kthyer. Dashin e dua të gjallë, ia ktheja unë, që ta shes në pazar, që ta pjek në furrë, ndërsa ky i kërrabës tënde s’më hyn në qese. Mirë i thosha? – pyeti Sabriu.
-Bukuri, - e miratoi mësuesi.
- Xhingla-minglat s’i hyjnë askujt në sy, - shpërtheu Sabriu.
- Më falni, - ndërhyri Jetoni, - por edhe ato kanë vlerën e tyre....
- Vlerë? – u habit Sabriu. Ai s’mund ta besonte se nga duart e çobanit të tij delnin gjëra me vlerë. – Te fundçat e shqopave të Tilit mbeti vlera? – pyeti mospërfillës.
- Një tavan i gdhendur e kënaq syrin, ndërsa atij me tavanishte s’ia hedh sytë kush, - vërejti mysafiri.
Kundërshtimi i matur dhe argumentet e tij, e shtynë Sabriun të mos acarohej me blerësin e ri.
- Jo, unë s’e ndaloj, - deklaroi Sabriu, - ama i mjeri ai po më humbi ndonjë sheleg. Qumshtin e nënës kam për t’i nxjerrë.
-Kur mund ta takojmë? – e pyeti Jeton Shtuni.
Gëzimi avulloi nga fytyra e Sabri Tulanit. Pra ai kishte ardhur të takonte argatin e tij. Doli më i rëndë bishti se sqepari..
- Sonte s’besoj se vjen, - shtoi kryetari, - e kam dërguar në stan të qethë dhentë.
-Po nesër? – pyeti i ardhuri nga qyteti.
-As nesër. Do të rrijë atje tre katër ditë, - i gënjeu.
Miku i largët u ngrit në këmbë e pas tij edhe mësuesi.
-Nuk më premton koha ta pres, - tha me hidhërim Jetoni.
I zoti i shtëpisë i përcolli deri te gardhi dhe kur mbylli me zimbicë tokatin, uroi me mend të mos i shkelnin më në shtëpi miq të tillë.
* * *
Ndërkohë as Jeton Shtuni nuk e gëzoi gjatë skulpturën. “Zogu prej druri” dukej prirej të shkonte drejt sferave të larta dhe vrullin s’mund t’ia ndalte askush.. Sapo drejtori i Artit i i Ministrisë së Kulturës, Klement Tufa, e pa te tryeza e shefit, u sevdallis pas tij.
-Kryevepër, - tha duke e soditur me ëndje. - Kush e skaliti kaq hijshëm? Ç’elegancë! Sodit përhedhjen që ka qafa tok me sqepin! Duket sikur pas pak do të ngrihet si shigjetë drejt qielli. Kush qenka ky artist?
- Një çoban dhensh nga Arrëza, - i tha shefi.
- Besoj se nuk e ke vështirë të gjesh një tjetër si kjo, - i tha duke ia rrëmbyer pa ceremoni. - Do t’ia tregoj ministrit, - deklaroi për të larguar çdo kundërshtim të mundshëm e ndërkohë i lëmonte sqepin zogut si ta përkëdhelte. – Besoj se edhe ai do ta pëlqejë. - Doli nga zyra pa e lëshuar zogun nga dora.
* * *
As Klement Tufa nuk mundi ta mbante gjatë te dollapi me xham prapa tryezës së tij. Sapo veprën artistike e diktoi zëvendës ministri, u interesua të dinte si i kishte rënë në dorë dhe ku mund të prokuroronte një kopje tjetër si ajo. Klementi i tregoi se e kishte gjetur në rrethin e Korçës, te zyra e shefit të arsimit. Pas një jave zevendës ministri Perlat Maska u nis me shërbim në Korçë “për disa pune administrative” të sektorit. Në çantë futi edhe “zogun me këmbë të gjata,” që porosia të ishte e saktë dhe vartësit të mos e hanin sapunin për djathë. Pasi mbaroi kontrollin e sipërfaqshëm në prefekturë e pasi la detyrat për të ardhmen, e pyeti prefektin nëse asaj ane kishte njerëz që gdhendnin në dru ashtu si qëmoti.
- Këtej të gjithë gdhendin, - iu përgjegj prefekti pa u menduar.
- E kam fjalën për punime artistike, - e sqaroi zëvëja.
Prefektin e ngatërroi fjala “artistike” dhe nuk po e kuptonte përse interesohej zyrtari i ministrisë.
- Lugë prej druri, figurina, kafshë, gjela prë shishet e rakisë, koka kërrabash... – vazhdoi sqarimin Perlat Maska.
Nënprefekti u shtensionua menjëherë.
- Shiten në pazar me okë, - i informoi, - prit deri ditën e shtunë dhe i shohim bashkë po deshe. Do t’i gjesh si t’i duash e sa të duash....
- Pranojnë porosi?
Pyetja i erdhi e papritur, por si nëpunës i shkathët, nuk e humbi toruan.
- Pse jo? – iu përgjegj nënprefekti. – Edhe me porosi...
- Dua një zog të tillë, - shfaqi dëshirën ai, duke nxierrë nga çanta zogun prej druri. – Dua t’i kem çift.
Vepra kaloi dorë më dorë te nëpunësit e prefekturës. Për hatër të mikut u hoqën sikur e pëlqyen. “Po. Po shumë e bukur!” “Punim i hollë..” “Shihe si e ka sqepin, si fëndyell.” Veç pa përjashtim vrisnin mendjen përse duhej? Kërraba e luga e kurrizit e kryejnë nga një funksion, ndërsa zogu, zog sot, zog mot. As cicëron, as ecën...
- Të pyesim, - tha prefekti, - se të tilla s’kemi parë në pazar. Atje shesin qepshe, lugë druri, sende që hyjnë në punë.
Pastaj dikush u kujtua se një zog të tillë e kishte parë në zyrën e shefit të arsimit dhe me ndihmën e tij zbuluan adresën e Stilian Ademit dhe të pronarit ku ishte pajtuar. Meqë vetura nuk shkonte deri në Arrëz, për shkak të shëmbjeve dhe shkarjeve të dheut, i dërguan lajm Sabri Tulanit të zbriste në qytet. Më mirë se ai, askush s’e mbaronte atë porosi. Mjaft t’i jepte urdhër çobanit të tij.
Sabriu i lajmëroi të afërmit se e kërkonte një zyrtar nga Tirana, sigurisht për ndonjë punë të rëndësishme dhe do të zbriste në qytet. “Njerëzit e sërës sime i thërresin,” mendonte duke kalëruar krenar me frerët ndër duar, veshur me rrobat më të mira. Portofolin e mbushi me kartmonedha që t’u shtronte drekë në ndonjë lokal, nëse nuk do t’i lejonte koha të vinin deri në fshat, te shtëpia e tij. “Jam i modës së vjetër,” thoshte Sabriu, “më pëlqen më shumë kali se vetura. Pse, do pyesësh ti. Se kali të shpije të shpije atje ku do ti, ndërsa vetura atje ku do ajo.”
* * *
Prefekti i prezantoi zyrtarin e shquar e ndërsa Sabriu e përshëndeti, ai nxori nga çanta zogun prej druri dhe pasi e çpështolli, nisi të fliste për stilin e modelimin sa tradicional, aq dhe modern. Sytë e Sabriut shkonin sa te zogu te fytyra e butë e zyrtarit nga Tirana. Shtrëngonte nofullat nga inati, që ai zyrtar me peshë, interesohej për një palo çoban që gdhendte ca druçka, në vend të nderonte kryetarin e komunes. A durohej kjo shpërfillje? Mundohej ta fshihte inatin me buzëqeshje tinzare.
-Ma jep atë druçkën mua, - e luti Sabriu zyrtarin.
Ai u step dhe vërejti se zogu nuk i duhej.
- Ta ketë përpara si yrrnek, a model, si i thonë sot, se ai është paksa i lajthitur dhe ç’bën sot e harron nesër...
Pa e besuar krejtësisht, drejtori e mbështolli me letër me kujdes dhe ia dorëzoi. Atij iu duk se zogu u drodh sapo e mori Sabriu.
- Mos ki merak! – e qetësoi ai. – Për një javë, e shumta, ia shpije në zyrë zotit prefekt.
* * *
Në mbrëmje Sabri Tulani, me xhaketën hedhur krahëve e me dorën fshehur pas kurrizit, i doli përpara kopesë. I bëri shenjë me kokë Stilianit t’i vinte pranë e ndërkohë vuri re një sheleg që çalonte.
Pse çalon shelegu? – e pyeti vrazhdë.
- Vikoja? – Stiliani u kishte vënë emra dhënve e shelegëve të kopesë. – Ka dy ditë e gjora që çalon... iu ça thundra.
Thundra? Po pse?
- Ku ta dish? Bagëti është, s’ka gojë të flasë. Ka shkelur në ndonjë çakull të mprehtë, a...
Po ti ç’bën? Pse nuk i mban hapur sytë?
Mal i thonë, o zot. Ka vende të buta, ka edhe grill.
- Ti e ke mendjen të gdhendësh nga këto, - tha duke nxierrë që prapa kurrizit zogun e mbështjellë me letër. E grisi nga që s’i durohej ta hapte sa më shpejt dhe ia futi në surrat. – Ti e ke sajuar këtë? Jotja është kjo?
- Unë... – Stiliani po habitej si i kishte rënë në dorë pronarit, zogu të cilin ia kishte falur një udhëtari.
- Qen e bir qeni! Tërë ditën gdhend ca syfete e ca hiçmosgjëra, e më le bagëtinë azat. Nuk të mbaj për këto unë, e more vesh? Nuk ta jap çapin e bukës për marrëzi të tilla. – Ai e vendosi zogun mbi gju dhe i mëshoi me të dy duart. Qafa e hollë e zogut krisi dhe Stilianit iu duk sikur dëgjoi një cicërimë dhimbje që iu mek në grykë. Të dy copat ia hodhi mbi kokë Stilianit dhe ndërsa ai ngriti duart të mbrohej, copat e zogut dergjeshin përtokë.
- Ç’ke aty në torbë? – e mbërtheu me sy Sabiti.
- Hiç ... – tha çobani i habitur, se torbën s’ia kishte kontrolluar kurrë. Mos dyshonte se i vidhte ndonjë dorë lesh, a ndonjë kupac hurle?
- Derdhi këtu! – e urdhëroi.
Pranë këmbëve të Stilianit ranë sendet e torbës, një kokë kërrabe me figurën e nuselalës, një fyell i zbukuruar me lale-lule, një dorëze thike dhe disa copëra shqope e bushi. Sabriu i shkeli me këpucë me inat, deri sa i bëri bërllok.
- Të pashë dhe njëherë duke gdhendur, këtu tek unë s’ke më vend. Hajt, çporru tashti!
Duke zvarritur këmbët ngadalë, i tronditur nga tërbimi i pronarit, Stiliani u çapit drejt plevicës. Shtyri dedrën dhe u shukos në errësirën e saj.

[artisti.]

ZYRA ME DY BUSTE


Mbi qytet rëndonte një qiell i ulët ngjyrë plumbi, i shtrirë tejembanë si kupolë, pa asnjë të çarë në të katër pikat e horizontit. Trotuaret me pllaka të hirta dukeshin pafundësisht të gjatë dhe të trishtuar pas shiut të natës, aq sa ndihej se qielli e kishte huajtur atë ngjyrë të pangjyrshme prej tyre. Pesha e qiellit shtypte gjithçka mbi tokë. Gjethet kishin rënë prej kohësh nga pemët dhe trungjet së bashku me degët ngjanin si duar të thata të dala nga toka që luteshin në heshtje për diçka të pakuptueshme.
Trotuari ruante ende ftohtësinë e shiut. Në rrugë kalonte më të rrallë ndonjë veturë e shngjyrosur nga vjetërsia dhe përdorimi, ndërsa pak njerëz ecnin larg njëri tjetrit, të vetmuar, të heshtur, të mbështjellë nga avujt e frymës së tyre. Pllaka çimentoje, trotuarë të gurtë, shtëpi të zymta prej tullash ngjyrë mëlçie, mure të shtrembër me plitharë, qytet i zbrazur sikur lëngonte nga një sëmundje e gjatë dhe e pashërueshme. Kështu kishte qenë gjithmonë kryeqyteti, apo ashtu i ngjante atij pas vdekjes së parakohëshme të babait?
U duk një “Benz-Mercedes” me ngjyrë midis të kaltrës dhe të zezës, që vezullonte nga kontrasti me pjesët e kromuara metalike të parafangos dhe dorëzat e dyerve. Perdet e lëshura, gjithmonë të lëshuara, fshihnin nga sytë e kalimtarëve personalitetet që uleshin në kolltukët e pasmë dhe veç fytyrës së shoferave dhe truprojeve seriozë, sigurimsa të veshur civilë, të ulur përkrah shoferit, s’shihej kurrgjë.
Shikoi orën e dorës, një pa një çerek. Edhe dyzetepesë minuta të gjata para orës takimit. Nuk i pëlqente të priste ulur në fronat e gjatë bojë kafe, të një paradhome të zbrazët në katin e fundit, ku ankuesit qëndronin të mbështjellë me hallet e tyre, duke pritur që dikush t’u thërriste emrin. Ndonjë i papërmbajtur fillonte që aty të prezantonte problemin e vet, të protestonte për padrejtësinë, t’i bindte të tjerët se arsyeja dhe faktet jetësore qenë në anën e tij dhe se e gjithë çështja qe shtrembëruar në mënyrë subjektive nga drejtori, sekretari i partisë, ose të dy së bashku, edhe pse dëgjuesit hallexhinj si ai nuk mund ta ndihmonin. Gjithsesi ai donte të çlironte dufin e brendshëm.
Doriani preferoi të rrinte edhe disa minuta mbështetur te ura e Lanës në bulevardin e madh duke shikuar ujët e turbullt që rridhte tatëpjetë, midis dy brigjeve të veshur me gurë. Jetën e tij, deri atëherë pa telashe, e kishte tronditur thellë vdekja e babait, e para vdekje brenda familjes. Veç dhimbjes vdekja e të atit e fundosi familjen nga ana ekonomike.
“Babai punonte shumë, përpiqej me të gjitha forcat ta mbante familjen sa më mirë, që fëmijëve të mos u mungonte asgjë. Ai vetë ishte njeri modest, pa pretendime, pa teka, pa eksese. Kthehej në shtëpi herë i gëzuar, herë i trishtuar, por kurdoherë dinte ta mbante veten. Bënte shaka, qeshte, e mbushte shtëpinë me gëzim, pastaj jeta e tij perëndoi shpejt pas një lëngate të shkurtër. Askujt s’ia merrte mendja se do të vdiste aq i ri. Djali pyeste veten si ishte e mundur që një njeri me vlera, njeriu më i pushtetshëm në familje të kthehej në asgjë, pa asnjë shpresë se gjendja dikur mund të ndryshonte. Ç’është vdekja? Ç’domethënë vdiq?”
Ideja asgjësuese e vdekjes e kishte munduar gjithë ato javë trurin e tij të njomë, ndonse e dinte fare qartë se atë enigmë që e kishte munduar njerëzimin në shekuj, nuk do ta zgjidhte, përsëri i pëlqente të filosofonte rreth atij subjekti që përjetësisht mbetej më i zakonshmi dhe më enigmatiku.
Duke qenë student mjekësie, vdekjen e kishte ndeshur në shumë aspekte gjatë praktikave në klinikat e spitalit. Sipas thënies së një pedagogu, lindja dhe vdekja ishin dy polet e zakonshme të jetës së çdo njeriu dhe kjo i qe dukur e pranueshme, kur e mendonte si parim filozofik, mirëpo kur i preku familjen, duke rrëmbyer një prej anëtarëve të saj, atëherë s’mund ta sodiste i qetë e neutral. Dhimbja e përzinte tej filozofinë e lashtë të pedagogut duke ua lenë vendin ndjenjave e mendimeve për atin e tij.
Sa ishte babai gjallë, jetën e kishte patur të lehtë, aq sa shqetësimet dhe mërzitjet e atëhershme i dukeshin joserioze dhe pa asnjë peshë. Humbja e babait e nxori familjen dhe atë vetë përpara një sërë problemesh dhe i lënduar mendoi se edhe atë rrugë që po përshkonte atë, edhe takimin me një person rë rangut të mesëm zyrtar nuk do të ish i detyruar ta bënte po të jetonte babai.
I rënduar në shpirt u largua nga ura drejt ndërtesës masive që zotëronte një krah të bulevardit. Në sportelin e pritjes pas gjysmës së xhamit të hapur, e njëjta fytyrë e akullt, pa shprehje, si e gjithë nëpunësve civilë të sigurimit, të cilët me vranësinë e tyre mendonin se rritnin peshën e detyrës. Nga sporteli e vërejtën një palë sy të turbullt me një pamje e indiferente. Pa hapur gojën, vetëm me shikim, erdhi pyetja e zakonshme “Ç’kërkon?”
- Kam takim me shokun Refik Kaptelli. Fletë-kërkesën e kam
plotësuar pardje.
Sportelisti e hoqi vështrimin nga fytyra e studentit për të hetuar një
tog fletësh që kishte mbi tryezë. Shfletonte ngadalë, indiferent dhe i mërzitur nga ato kërkesa që s’kishin të sosur. Ishte gati t’i thoshte frazën e zakonshme “nuk figuron,” derisa sa arriti te fleta e fundit, të cilën e mbajti më gjatë.
- Si the se të quanin?
- Dorian Krasta.
- Letër-njoftimin!
Pas verifikimit formal, e mbylli xhamin, sajoi një numur me tre njësi, telefon i brëndshëm dhe diç mërmëriti. Pastaj ngadalë mbushi me shkrim të shtrembër fletën e një blloku të shpuar në mes për t’u grisur lehtësisht dhe pasi e shkëputi gjysmën e fletës ia dha në dorë duke i thënë:
- Dhoma 84, kati i tretë.
Sporteli binte erë tym duhani dhe mërzi.
“Pse sillen kështu këta nëpunës? Kush ua ka vrarë buzëqeshjen dhe
etikën?” pyeti veten studenti ndërsa u ngjitej shkallëve.
Eci nëpër disa shkallë mermeri të mbuluara me qilim, pastaj u fut te një korridor i gjatë, i ndriçuar mugët nga disa globe të trashë ngjyrë kremi që qëndronin në tavan si konstelacion i largët. Zhurmën e këpucëve dhe të hapave nuk po e ndiente, për shkak se korridori ishte mbuluar me qilim ngjyrë vishnje. Roje të heshtura pas çdo kthese, ulur ose në këmbë, të cilët kërkonin vazhdimisht lejën e hyrjes dhe pasi hetonin numrin e dhomës, të tregonin me dorë drejtimin që duhej ndjekur. Heshtje si te tempujt e lashtë me ceremoni mistike. Gjithë mjedisi ndikon të flasësh nën zë ose me pëshpërima, që të mos arrijë asnjë zhurmë, deri te zyra ku punon udhëheqësi që të mos e shkëpuste nga mendimet e thella, ose t’i teratiste atë fije të hollë mendimi marksist që po e mishëronte me fjalë atë çast. Doriani kishte dëgjuar se I Pari tërbohej nga të qeshurat shpërthyese, ose nga shakatë e çastit, dhe delte i zemëruar në korridor e duke i mbërthyer mëkatarët me vështrimin e tij zhbiruess e penetrues, sa ata s’dinin ku të futeshin, duke marrë pamjen e koneve të ndrojtura gati t’i përqalleshin pas këpucëve. Pastaj rregulli u vendos vetvetiu, aty nuk guxonte njeri të qeshte, aty nuk flitej kurrë me zë të lartë, aty edhe dorëzat e dyerve ktheheshin ngadalë që të mos shqetësonin kërrkënd.
Në korridorin e fundit, - nuk i kujtohej nëpër sa të tilla kishte kaluar – një oficer u ngrit nga guderoni, shikoi fletën dhe pastaj e shoqëroi deri te dhoma Nr. 84. Në flegrën e rëndë ngjyrë kafe vezullonte një dorëz e ftohtë metalike bojë ari. Ai trokiti lehtë. Nuk dëgjoi asnjë grishje nga brenda. Atëhere guxoi të trokiste pak më fort. Dera e rëndë sikur u hap vetë dhe ai u ndodh përballë zyrtarit të cilit i kishte kërkuar takim. Ai u ngrit nga kolltuku dhe duart e tyre u takuan mbi tryezë.
- Uluni, ju lutem, - e ftoi zyrtari.
Studenti u ul.
Zyrtari mbështeti mjekrën mbi harkun që formonin llërët e tij me
gishtrinjtë e kapërthyer. Sytë e tij me ngjyrë të papërcaktuar, si të ujit të detit, disi gri disi të gjelbërt, disi të marrtë, po gjithsesi me ftohtësi polare, buzët e holla e të shtërnguara fort, fytyra e zbehtë që dielli e sheh rrallë, të gjitha tregonin një nëpunës të përpiktë e skrupuloz, që u kushtohej punëve seriozisht. Të tillë veshë të mëdhenj, çuditërisht të verdhë, me vëthore pa gjak poshtë dhe me kërce në formë trekëndëshi lart, si lakuriq nate, s’kishte parë kurrë studenti i mjekësisë. Mbi tryezë dy telefona, një i zi e një bojë kremi, takëmi i shkrimit prej mermeri të kuq në kupën e të cilit qëndronin disa modele kalemash e bishta penash. Gati në gjithë faqen e murit, raftet e mbushura me libra, vezullonin prapa xhameve tok me disa objekte artistikë prej alabastri, porcelani e xhami me ngjyra. Në vendin qendror, aty ku disenjatori i bibliotekës kishte parashikuar hapësirën e televizorit, ishte busti impozant i udhëheqësit. Skulptori kishte derdhur gjithë talentin e vet për ta modeluar burrë shteti, me rrudha filozofi në ballë dhe me shikimin të hedhur larg, për të theksuar vendosmërinë e ecjes përpara dhe optimizmin e tij prej revolucionari.
- Urdhëroni, po ju dëgjoj.
Zëri i nëndrejtorit të seksionit arsim-kulturë qe i natyrshëm, pa
përzemërsi të shtirë, as ftohtësi.
Studenti i shkëputi sytë prej bustit dhe menjëherë u ngrit në këmbë prej forcës së zakonit, sikur të ndodhej në auditor. Një buzëqeshje u ravijëzua te cepat e buzëve të instruktorit.
- S’ka gjë, mund të flisni ulur. Këtu s’jemi në klasë.
Për një çast Dorianit iu duk pakuptim përpjekja për ta futur nëpunësin
në shtjellën e dhimbjeve të veta. A nuk ishte më e arsyeshme të kthehej andej nga kishte ardhur, pa i thënë kurrgjë? Në çastin tjetër mendoi se një sjellje e tillë do të cilësohej veprim prej psikopati dhe ai s’donte kurrsesi t’i linte një mbresë të keqe nëpunësit. Kujtoi se aty i kishte mbështetur të gjitha shpresat e veta, pas sorollatjeve të gjata nëpër zyra institucionesh. Çfarë mundimi për të ardhur deri te kupola më e lartë. Ashtu si te legjendat e moçme, aty ishte caku i shpresës së fundit, më tej s’kishte ku të trokiste.
- Përpara dy muajsh, - nisi studenti,- patëm një fatkeqësi të rëndë
familjare, më vdiq babai. Vdekja në çdo rast është e dhimshme, se prindërit janë prindër dhe veç kësaj ai vdiq në moshë të re, pa dalë ende në pension.
Duke shikuar fytyrën e nëpunësit pyeti veten: “A po më dëgjon? Atij
s’ka si t’i dhimbset im atë. Si mund të ndiejë keqardhje për një njeri që s’e ka parë kurrë? Njësoj sikur të më thonë mua se vdiq një eskimez në polin e veriut.”
- Dhimbja dhe humbja e pazëvendsueshme, janë njëra anë e problemit
kuptohet, po veç këtyre na la në gjendje ekonomike tepër të vështirë. Nëna shtëpiake, unë student në vitin e fundit, deri tani me të drejtë studimi se nuk më takonte bursë. Kam edhe një motër më të vogël.
Koka u tund në shenjë pohimi, tok me harkun e duarve sipër tryezës.
- Tani s’kam asnjë mundësi të vazhdoj studimet, sepse nënës, sipas ligjit, i takon vetëm gjysma e pensionit të bashkëshortit, pra tre mijë e pesëqind lek të vjetra dhe me ato duhet të jetojnë. Sa ishte gjallë babai, më dërgonin tre mijë lekë në muaj për të paguar mencën, fjetoren, librat, ndonjë shpenzim xhepi, mirëpo nga pensioni s’mund të heqin mënjanë asgjë...
- Motra ç’punë bën? – pyeti nëpunësi duke shkëputur duart nga
gërshetimi e duke e shpënë dorën e djathtë te balli. Gishtrinjtë e hollë e të gjatë të bardhë krem, ishin si ngjyra e bustit prej allçije prapa shpinës së tij.
- Ajo vazhdon vitin e parë të gjimnazit.
- Në bazë të ligjit, nuk ju takon bursë, sepse të ardhurat mujore, i keni rreth njëmijë e dyqind lekë për frymë në muaj. Po qe se do t’i kishit nën njëmijë, atëhere po, ankesa juaj do të merrej në konsideratë, - tha nëpunësi duke krruar çaçkën me thoin e gishtit të vogël me lëvizje delikate.
- Më falni, po ne kemi edhe gjyshen në ngarkim. Në të vërtetë, teze të babait. Meqë mbeti fillikat, e mori babai në shtpi. Tok me të, nuk na takojnë as njëmijë lekë për person.
Nëpunësi qëroi grykën pa i hapur buzët.
- Ajo nuk është pjesëtare e familjes, - vërejti.
- Prej dyzet vjetësh jeton me ne. Tani është plakë, mbi tetëdhjetë
vjet. Ajo na ka rritur, ne e kemi gjyshe dhe në fakt ashtu e thërrasim.
- Duhet t’i drejtoheni Universitetit. Kjo çështje është në kompetencën
e tyre. Ata shqyrtojnë dokumentet, të ardhurat dhe pastaj vendosin, në bazë të kritereve.
Studenti mori frymë i lehtësuar sapo i përmendi fakultetin.
- U jam drejtuar me kohë, - e sqaroi Doriani, - madje u kam dorëzuar
dokumentet përkatëse, tok me lutjen që të merrnin në shqyrtim situatën e krijuar. Kam trokitur disa herë për të marrë përgjigje, po deri tani kot mundimi...
Doriani e pa me vërejtje fytyrën matanë tryezës, me shpresë të kapte
ndonjë nuancë mirëkuptimi sado të vogël. Ai qëndronte serioz, i ftohtë, i papërshkuar sikur papritur të kishte vendosur një maskë.
- Drejtohuni rrethit! – Buzët e zyrtarit lëvizën dhe studenti e kuptoi se zëri doli prej tyre.
- Po, një javë pas vdekjes së babait shkova në seksionin e arsimit dhe i
vura në dijeni. Ata e dinin fatkeqësinë që më ndodhi, sepse qyteti ynë është i vogël dhe çdo ngjarje merret vesh menjëherë. Më thanë se ata e kishin kryer detyrën e tyre qëkur më dhanë të drejtën e studimit. U thashë se tani më takonte bursë. M’u përgjegjën se kontigjentin e kishin shpërndarë qysh në shtator dhe se bursat nës mes të vitit i jep Universiteti, jo rrethi. Atëherë unë iu drejtova sërish Universitet. Herën e fundit dekani më tha me keqardhje se pa aprovimin e rrethit ata nuk akordonin bursa. Kësisoj u detyrova të kthehesha përsëri në rreth dhe aty ka ngecur çështja, pezull.
- Ç’profesion kishte babai juaj?
- Farmacist. Gjithmonë ka punuar nëpër rrethe të vogla.
Papritur sytë e nëpunësit morën një shkëlqim të beftë.
- Farmacistët kanë para... Diçka do t’u ketë lënë babai. – Qe diçka
midis shakasë, provokimit dhe ironisë.
- Farmacinë ia shtetëzuan menjëherë pas çlirimit dhe që atëherë babai ka patur vetëm rrogën.
Nëpunësi e mbështeti sërish mjekrën mbi harkun e duarve. Vështrimi
i tij u akullua menjëherë.
- Nuk e kuptoj ç’kërkoni nga unë? Nga ne dua të them, -ia preu ftohtë.
Ç’kishte të errët e të pakuptueshme në parashtrimin e ankesës së
tij? Mos nuk kishte ditur të shpjegohej qartë. Studenti provoi një angushti të befasishme. E mblodhi veten dhe shqiptoi:
- Të drejtën time. Nuk po më japin bursën që më takon...
- Ne nuk merremi me dhënie e prerje bursash. Je drejtuar gabim.
Përgjigjeja e tij e shpoi tej përtej si shigjetë e ftohtë, aq sa iu mbajt fryma një hop.
- Unë kam ardhur të ankohem për padrejtësinë që po luhet mbi kurrizin tim nga rrethi dhe nga Universiteti. Prandaj erdha këtu... – Ai pa takëmin prej mermeri, telefonat, abazhurin, torsin e shokut Refik pas tryezës dhe pas tij bustin e bardhë prej allçie të udhëheqësit me vështrimin optimist drejt së ardhmes së lumtur.
- Ju lutem, më ndihmoni! Në këto kushte nuk kam mundësi të vazhdoj
studimet. Mos duhet ta lë fakultetin tani në vitin e katërt?
Njëra vetull e nëpunësit u ngrit lart si t’i thoshte “punë për ty.”
-Tani familja i ka mbështetur shpresat te mua. Ata mezi presin të kryej
studimet e të diplomohem.
Nëpunësi dukej i bezdisur nga këmbëngulja e tij. I hoqi bërrylet nga
Tryeza dhe lëvizi pak nga karrigeja. Studenti i mjekësisë e shihte bustin prej allçije pas zyrtarit, me jakat e xhaketës tepër të lëmuara.
- Kujtoni kohën kur keni qenë vetë student, - iu drejtua paksa anës
sentimentale të zyrtarit me shpresë që të kuptonte më mirë hallin e tij.- Nuk dua të holla për aheng, as për mbrëmje vallzimi, as për të shkuar nëpër lokale, kërkoj vetëm të më jepet mundësia të vazhdoj studimet. Sikur babai të kishte vdekur në verë, a do ta kisha marrë bursën në shtator sipas ligjit? Po. Erdha të kërkoj ndihmën tuaj, se nuk di nga t’ia mbaj...
- Besoj se e dini se tek ne çdo gjë bazohet në plan dhe e di shumë mirë se plani i bursave për sivjet është harxhuar, prandaj... – buzët e tij u kyçën vendosmërisht.
- Ç’kam të bëj unë me planin? Unë si qytetar kërkoj të drejtën time, sipas kritereve dhe ligjeve, atë që më përket, asgjë shumë.
Njeriu që kishte përballë nuk lëvizte as duart, as kokën, as buzët, vetëm qepallat vazhdonin ritmin e tyre.
- Mua dhe një vit më ka mbetur, në të vërtetë vetëm shtatë muaj. A nuk është mëkatë t’i ndërpres studimet, të mos diplomohem? Humbja nuk i përket vetëm familjes sime dhe mua personalisht, por edhe shoqërisë. Unë do t’ia shpërblej partisë kujdesin duke vënë të gjiha forcat të dal sa më mirë dhe me të mbaruar studimet dërgomëni në rrethin më të largët, në lokalitetin më të humbur dhe unë ju premtoj se do të punoj pa u kursyer. Jam gati të shkruaj një deklaratë me shkrim dhe t’ia dorëzoj dekanatit, ose ministrisë, veç ju lutem më jepni mundësi të mbaroj fakultetin.
Të gjitha sendet e dhomës, telefoni, abazhuri mbi tryezë, biblioteka pas tij, nëpunësi i lartë, busti u veshën me një mjergull të përhime, aqsa ai kujtoi se dritarja qe lënë hapur dhe prej andej kishte vërshuar mjegulla. Përjashta ishte po ai qiell, i plumbtë, i heshtur dhe ai e kuptoi se çfokusimi i objekteve dhe mjegullimi vinin për shkak të emocioneve të brendshme, sikurse edhe tkurrja e pavullnetshme e qeskës së lotëve. I erdhi turp nga ajo dobësi që po rrëfente në atë moshë, prandaj i përpëliti qepallat me shpejtëssi të fshihte perden e lotëve dhe u ngrit në këmbë.
- Ju lutem më ndihmoni! Nua favor, vetëm të drejtën. Këtu tek ju i kam patur të gjitha shpresat.
Fytyra e zyrtarit ruante heshtjen e amëshuar dhe në të nuk lëvizte asnjë pejzë, madje dhe shikimi iu nguros. Doriani e shikoi me vërejtje duke zgjatur paksa kokën drejt tij. Fytyra e nëpunësit dhe ajo e bustit tash kishin të njëjtën ngjyrë dhe të njëjtin pozicion.
- A më dëgjoni, ju lutem?
Asnjë përgjigje. Në zyra qëndronin dy buste dhe ai nuk po dinte si ta shpjegonte atë gjëndje të re. Nisi të dyshonte duke pyetur veten. “Me kë po flisja unë deri tani? Si është e mundur? Këtu ka vetëm dy buste.” Studenti fërkoi ballin dhe ndjeu t’i njomeshin mollëzat e gishtrinjve. Hetoi zyrën. Çdo gjë aty qe e pastër, e palëvizshme dhe krejt e huaj.
- Më falni, unë po largohem, - i tha bustit që kishte më afër duke e shikuar me druajtje.
Priti të dëgjonte miratim me ndonjë fjalë a me tundje koke. Asgjë nuk pipëtiu. Asgjë nuk lëvizi. Heshtje. Ai hapi derën, doli në korrrridor, e mbylli ngadalë si të kishte kujdes mos zgjonte bustet. Qe larguar nga zyra praptas dhe vështrimi i fundit i la mbi retinë një bust të ngurosur veshur me xhaketë bezhë e me kravatë me pika të kuqe.
Korridor i gjatë, i mugët, ndriçuar vetëm nga dritat e tavanit me reflekse të kuqe anash prej qilimave ngjyrë vishnje. Në të dy krahët qëndronin dyer të rëndë ngjyrë çokollate, memecë, me dorëza të verdha bronzi që pikonin gjak. Dëshironte të dëgjonte zhurmën e hapave të tij, ndërsa udhëqilimat thithnin e shuanin me indiferencë çdo zhurmë. Në korridoret e gjatë nuk dukej asnjë qenie e gjallë, madje edhe rojet e ulura nëpër frona pas çdo kthese ishin ngurtësuar ose shkërbenin të ngurosurin për të vigjëluar tinëz. Nuk i interesonin më, veç të delte sa më parë jashtë, të takonte njerëz të gjallë.
Kalldrëmi i trotuarit vazhdonte të ruante akoma vende-vende lagështinë e shiut të kaluar. Bllangat e hirta alternoheshin me bllanga të murrme e sëbashku me figurat gjeometrike të trotuarit në formë valësh, formonin vizatime absurde e tekanjoze, kafshë e qenie demoniake të kapërthyera midis tyre, sa atij i vinte frikë t’i shkelte, prandaj zigzagonte vazhdimisht si i dehur.
“Më duket se po t’i shkel, do të fillojnë të hungërijnë e të më ndjekin pas. Jam në kllapi. Pse po shkoj kësaj rruge? Ku isha unë? S’po më kujtohet asgjë...”
Anës rrugës ngriheshin ndërtesa me mure të hirtë, disa të larta, disa të fshehura pas avllive me tulla e plitharë dhe të gjitha dallgëzoheshin si det me valë.Disa hepoheshin, uleshin, të tjera ngriheshin më lart dhe rruga vazhdimisht zgjerohej. Kishte shpresuar të shihte njerëz, të takonte ndonjë të njohur a shok. Deri afër qendrës së qytetit kishte parë disa hije që shkisnin mbi trotuare dhe i largoheshin vazhdimisht si leprozëve në mesjetë. Hije të mbështjellë me lecka dhe të heshtura. Ai thirri:
- Hej! Hej!
Pse thërriti? Që t’i përgjigjej kush, apo të dëgjonte zërin e vet? Tirana dhe qielli e përpiu dhe ajo thirrje e zëri mbeti pa jehonë. Shpejtoi këmbët të arrinte sa më parë në konvikt, të gjendej pranë shokëve të vet studentë, të dëgjonte zërin e tyre, t’i shihte, t’i prekte dhe pakuptuar ia nisi vrapit.
Përpara tij rruga dallgëzohej, dallgëzohej....