Gëzim Peshkëpia, tetë vitet e burgut për agjitacion

[Xhuxhumaku]

Gëzim Peshkëpia, tetë vitet e burgut për agjitacion

» Vendosur: 13/08/2009 - 07:44
•

Alma Mile

Sipas nenit 73, 55, apo ndonjë tjetri, ai do ta kishte pasur burgun e sigurt në vitet e diktaturës. Të paktën tani mund të flasë. Nuk ka mllef, por një detyrim, që të rrëfejë të vërtetën e tij, që brezat ta mësojnë dhe e kaluara të mos harrohet. “O njeri...!”, titullohet libri me episode nga jeta në burg e autorit Gëzim Peshkëpia, i promovuar dje në mjediset e Ministrisë së Punëve të Jashtme në Tiranë. Nëpërmjet 35 episodeve të shkëputura nga vitet përtej hekurave, autori Peshkëpia, tregon për vuajtjet gjatë 8 viteve të dënimit, kryer kryesisht në burgun e Ballshit, nën akuzën për “agjitacion e propagandë në fushën e artit dhe kulturës”. “Atë tragjedi të madhe jam munduar të paraqes pa ndonjë mllef, por pikërisht për të ngacmuar tek secili memorien e vështirë që kaluam së bashku”, tha gjatë prezantimit Peshkëpia. Nuk tregon thjesht për veten, por shokët e qelisë, njerëzve të thjeshtë, të pashkollë që nuk e dinin përse ishin futur në burg dhe figurave të njohura intelektuale, politike e klerike. “Është e vështirë të shkruash për ato kohëra, por më e vështirë është shmangia e unit nga cilido këndvështrim që e sheh atë epokë, në të cilën në mos pjesëmarrës të paktën jam dëshmitar e ky status më vë përpara detyrës të rrëfej sa mundem”, thotë autori. I rrethuar nga shumë miq e bashkëvuajtës në promovimin e librit të tij, Peshkëpia thotë se “përshkrimi pasiv i ngjarjeve të asaj kohe nuk shkonte dhe për këtë arsye mu desh të bëhem komentator i asaj periudhe, me qëllim, jo vetëm paraqitjen e tragjikes, por në përgjithësi të jetësores”. Me anë të një episodi të shkurtër, ai shpjegon titullin e librit ët tij. Kur arriti në kampin e Ballshit, që i ngjante më shumë një çmendine, njohu një njeri të verbër dhe sapo ndjente t’i afrohej dikush, thërriste “O njeri...!”. Ndërsa kërkonte gjithnjë t’i ndiznin cigaren, Peshkëpisë i ngjasonte me Diogjenin. Libri “O Njeri...!” do të pasohet nga një tjetër libër, me të tjera episode nga jeta në qeli. Duke e cilësuar librin e Gëzim Peshkëpisë si një rezistencë ndaj së keqes, analisti Fatos Lubonja, bashkëvuajtës i autorit, vlerëson se “ ish të burgosurit dhe ish të dënuarit që vazhdojnë të shkruajnë për vuajtjet e tyre në kampe, burgje dhe vende internimi në një farë mënyrë më duken sikur janë ende në procesin e rezistencës ndaj së keqes, dhe kësaj rezistence të kujtesës i shtohet edhe libri “O Njeri....!’”. Për Lubonjën ky libër është si një mision më shumë për ata që nuk e kanë provuar burgimin, por edhe një mesazh që duhet transmetuar e kaluar tek ata që njerëz që se kanë provuar kurrë atë përvojë. Në këtë kontekst, tha ai, nga këto kujtime që shkruhen burgu është konsideruar gjithmonë si një pjesë e periudhës së komunizmit, por në fakt këtë plagë e ka pas shoqëria dhe prandaj është e nevojshme që ta kurojë e gjithë shoqëria.

Ish i dënuari, 35 episode nga burgu

“Ka letërsi të vërtetë dhe letërsi të pavërtetë”. Kështu thotë Fatos Lubonja në lidhje me etiketimin “letërsi burgu”, të atyre veprave, ku autorët rrëfejnë vitet e dënimit gjatë periudhës së diktaturës komuniste. Gëzim Peshkëpia nuk synon etiketime, por të tregojë të vërtetën e tij. “O njeri...!” titullohet libri, që autori sapo ia ka ofruar lexuesit përmes shtëpisë botuese “Media print”. Është një libër prej gati 155 faqesh, ku përmes episodesh të shkurtra, jo të renditura në mënyrë kronologjike, Peshkëpia, tregon për vitet e tij të burgut. Në rrëfimin e tij dalin shumë emra të njohur si At Zef Pllumi, patër Aleks Baqli, Fatos Lubonja, Valer Dyrzi(Tarasov), Jamarbër Marko, Koço Plaku, etj., të cilët i ka njohur në qeli, por edhe shumë emra të tjerë, ish-drejtues të lartë të shtetit, për të cilët kishte dëgjuar shumë histori nga të tjerë. Por ndërkohë ai vizaton edhe shumë personazhe të panjohur, por që e bëjnë më të pasur e më të gjallë rrëfimin e tij. Historitë e tyre tregojnë edhe vuajtjet e tij njëkohësisht dhe të mijëra bashkëvuajtësve të tjerë në burgje e kampe të tjera në të gjithë Shqipërinë. Pasi provoi sprovën e parë, Peshkëpia, i cili edhe më parë ka shkruar në shtypin shqiptar e atë gjerman, mendon të vijojë rrëfimin e tij, duke e pasuruar vëllimin e parë me të tjera ngjarje.


Peshkëpia: Si ndoqa fatin e tim eti

Shkurt, 1976, muaji i pestë i hetuesisë

Është viti i përvjetorit të babait tim. Njëzet e pesë vjet më parë, më 21 shkurt, u arrestua babai dhe mbas një jave torturash të tmerrshme, duke u gdhirë 27 shkurti, u pushkatua pa gjyq së bashku me 21 persona të tjerë, ndër ta edhe një grua. Edhe pse kanë kaluar 25 vjet, i kam të fiksuara mirë shumë momente..
Fjeta më herët atë natë dhe nuk e prita babanë, sepse i tërhequr nga loja lashë mësimet pa përgatitur. Ai ma kontrollonte përgatitjen për çdo ditë. Afër mesnatës zgjohem nga zhurma zërash. Shoh babanë me flokët e ndarë në mes, që mu duk se hodhi vështrimin nga unë me çudi, një person me uniformë dhe një tjetër civil, ndërsa gjyshja rrinte kruspull mbi minder. Babai më ktheu nga muri duke thënë “Fli xhan i babit!” gjumi më mbylli qepallat për të ndarë përjetë nga im atë. Ikja majë një kamioni të hapur bashkë me tri familje të tjera. Gjyshja, mamaja, unë dhe motra tre vjeçare që shikonte familjen dhe nuk guxonte të pyeste për babanë, thuaj se parandiente diçka të keqe. Gra me sy të ënjtura nga të qarët, një tufë fëmijësh që kuptonin dhe nuk kuptonin se këtej e tutje ishin pa baballarë, kush e di për çfarë shkaku..! Në atë thëllim të atij fillimi marsi udhëtonte ky kontingjent i çuditshëm, i shoqëruar nga një polic me automatik. Para tre ditësh, në dyert e këtyre familjeve kishin ardhur dy oficerë sigurimi për t’i komunikuar thatë “X është pushkatuar si armik i popullit. Bëhuni gati se në datë 3 mars do të internoheni..” Kështu u shkrua dhe u komunikua një nga masakrat më rrëqethëse të njërit prej kapitujve më gjakësorë të diktaturës enveriane; në mes të Evropës...duke bërë sehir Shën Bartolomeon shqiptar. Tani ecja duarlidhur, i shoqëruar nga polici në po ato korridore e ndoshta edhe biruca ku kishte kaluar e qenë im atë atëherë. Asokohe, nëna ime ndiente dhimbjen për bashkëshortin që i la fëmijët jetimë, ndërsa sot po përjetonte dhimbjen e nënës, që djalin ia kishin shkëputur tre muaj pas martesës së tij, të cilës as nuk arriti t’i gëzohej dot, sepse do ta priste i njëjti fat. Një jetë e tërë e shoqëruar me makthe. Tani sillte me siguri ndërmend gjyshen time, e cila e përballoi me stoicizëm të rrallë atë goditje. Së gjorës, rrallëherë i dilte thellë nga gjoksi një lloj psherëtime e bashkuar me ulërimë: “U-u-u...uh!” Ne fëmijët i përgjëroheshim: “Nëno mos bëj kështu!”. Kjo klithmë më ka shoqëruar dhe më shoqëron dhe sot e kësaj dite dhe përgjatë gjithë jetës sime. Kishte dhimbje, vaj, protestë, kjo klithmë.

panorama.

[Xhuxhumaku]

Kujtesa si rezistencë

» Vendosur: 13/08/2009 - 07:55
•

Fatos Lubonja

Kur dikush më pyet si ish i burgosur, “Çfarë është burgu për ty?”, sa më shumë kalon koha, aq më shumë e kam të vështirë të jap një përgjigje të shkurtër nga ato që mund ta përkufizonin me një fjali të vetme të tipit “Një ëndërr e keqe, e gjatë”. Dikur kam parafrazuar thënien e Shën Terezës në Spanjë për ferrin dhe e kam quajtur “një vend ku mungon dashuria”. Jo në mënyrë absolute si në ferr, por në thelb, burgu vërtet ishte një vend......ku kishte aq pak dashuri të njeriut për njeriun, jo vetëm pse atje njerëzit i kishte hedhur urrejtja (e pushtetit), por edhe pse në ato kushte ishte e vështirë të lulëzonte, edhe midis bashkëvuajtësve, fryma e dashurisë. Kjo shpjegon thënien e një ish të burgosuri të famshëm, Dostojevskit, se më e keqe se burgu vetë ishte bashkëjetesa e detyruar. Megjithatë, ashtu siç e mendoj sot, duke kthyer kokën prapa, burgun nuk e shoh dot si një vend të vetëm, as si një gjendje të vetme, të përkufizueshme. E shoh si një jetë të gjatë të zhvilluar në një shumësi vendesh dhe gjendjesh. Ishte një jetë jo e zakontë nën trysninë e atij që burgun e ka përdorur si instrument për të ndëshkuar, shkatërruar, torturuar, poshtëruar, izoluar. Por ishte jetë edhe ajo, me një larmi situatash, marrëdhëniesh, miqësish, armiqësish e fatesh njerëzore. Një jetë ku kishte dhe një etje të madhe për dashuri madje. Një jetë ku kam parë kulme të degradimit njerëzor, por edhe kulme të lartësisë humane.
Kush do të lexojë librin “O njeri” të Gëzim Peshkëpisë, me të cilin kam kaluar disa vjet të jetës sime të burgut në kampin e Ballshit, shpresoj se do ta kuptojë se ç’dua të them, ndonëse jam i bindur se, tamam-tamam, këtë mund ta kuptojnë vetëm ata që e kanë ngjëruar burgun. Kam dëgjuar shumë njerëz, që ndoshta, nga mungesa e kësaj përvoje apo nga një ndjenjë fajësie, me dashje apo pa dashje, e minimizojnë dramën e atyre që u tretën nëpër burgje, duke përdorur rëndom shprehjen “të gjithë kemi qenë në burg, disa në të voglin, disa në të madhin”. Diferenca mes jetës së burgut dhe jetës jashtë tij, edhe në diktaturë janë të mëdha. Për ndryshimin dhe ngjashmëritë midis tyre mund të flasin vetëm ata që i kanë provuar të dyja. “Gjëja më e thellë që ka njeriu ëhstë lëkura”, thotë Paul Valery dhe burgu është një vend ku ishte në lojë vetë lëkura.
Megjithatë, sa më shumë kalon koha, aq më pak e mendoj dot burgun të shkëputur nga e tërë jeta nën diktaturë. Nga distanca e sotme kohore dhe fizike, burgun e shoh si një nga gjymtyrët kryesore, më e shëmtuara dhe më e frikshmja atij përbindëshi që sot e quajmë “diktatura e Enver Hoxhës” apo edhe “krimet e komunizmit”. Në një farë mënyre jetën e burgut, si pjesë e jetës nën thundrat e këtij përbindëshi, fare mirë mund ta quaj një koncentrat të jetës nën diktaturë në kuptimin e një koncentrati të së keqes. Në këtë kontekst, edhe kategorizimin “letërsi burgjesh” të përdorur aq shpesh në gazetarinë tonë tejet sipërfaqësore, e shoh të gabuar. Jeta e njerëzve nëpër burgje është zgjatimi i jetës së tyre jashtë dhe përshkrimi i saj është thjesht përshkrimi i vetëm njërit prej akteve, shpesh ai më kulminanti i një drame jete të mbresuar fund e krye nga diktatura. Prandaj mendoj se është e gabuar të flasësh për letërsi burgu dhe letërsi jete të lirë, ashtu sikurse për letërsi të madhe dhe letërsi të vogël. Ka letërsi të vërtetë dhe letërsi të pavërtetë.
I shkruaj këto radhë, duke e quajtur madje “jetë” atë të burgut, edhe për një arsye tjetër, që më duket se nuk vihet sa duhet në dukje kur flitet për krimet e komunizmit. Në librin “O njeri”, të Gëzim Peshkëpisë ka një moment ku përshkruhet ndarja e tij me të atin, shkrimtarin Manush Peshkëpia, që e morën një mëngjes shkurti, ndërsa gëzimi ende flinte, për ta bashkuar me 21 të pushkatuarit pa gjyq lidhur me ngjarjen e njohur si ajo e bombës në Ambasadën sovjetike. Ishte viti 1951. Gëzimi aso kohe ishte fëmijë. Njëzet e pesë vjet pasi i kishin marrë të atin, për të mos e parë më kurrë, në vitin 1976 pra, autori i librit “O njeri” e sheh veten të arrestuar. Nënës së tij, e mbetur e ve në moshë të re, me dy fëmijë e që kish përjetuar internimet, i duhet tani, në pleqëri, të përjetojë dhe arrestimin e të birit. Dhe sikurse rrëfehet në libër, ajo vdes pa e arritur ditën e rënies së këtij regjimi, ndërkohë që i biri është ende në burg. Është gati e pamundur të hysh në kohëzgjatjen shpirtërore të tragjedisë së këtyre grave dhe nënave. “U lodha bir, po shkoj të fle, i duket sikur i thotë e ëma e vdekur Gëzimit, për të cilin, siç shkruan ai në një poezi të krijuar me këtë rast, loti ka trajtën e nënës së tij. E kam fjalën për një nga gjërat më të tmerrshme që shoh sot në krimet e komunizmit, kohëzgjatjen e tyre. Papa Vojtila duke krahasuar dy diktaturat më të egra të shek. XX, nazizmin dhe komunizmin, ka thënë midis të tjerave se Zoti ka pasur arsyet e veta që e la komunizmin të jetojë më gjatë sesa nazizmin, duke nënkuptuar se ky i fundit ishte më çnjerëzor. Duke menduar krimet e Luftës së Dytë Botërore dhe Holokaustin me një anë dhe komunizmin polak, që njohu destalinizmin e vendit që nga vitet 50, me anën tjetër, mund t’i japim të drejtë. Por krahasimi na fton të reflektojmë megjithatë. Dhe një nga reflektimet nuk mund të mos sillet mbi efektet e kohëzgjatjes të së keqes. Sipas meje nuk gabojmë aspak nëse diktaturën e Enver Hoxhës, do ta quanim një Holokaust që zgjati 45 vjet. Dhe efektet e një Holokausti që zgjat 45 vjet, janë të paimagjinueshme.
Jam kundër idesë romantike se vuajtja të fisnikëron, të lartëson, të bën më të mirë. Burgu dhe në përgjithësi, jeta nën dhunë, frikë dhe terror, janë degradues për njeriun. Vuajtja e deformon, e shkatërron atë, i merr tërë energjitë për të mbijetuar. Merret me mend se çfarë efektesh shkatërrimtare provon një shoqëri kur kjo gjendje njerëzore vazhdon me dekada, duke goditur 2-3 breza. Nobelisti Emre Kertesz, i pyetur se pse ka zgjedhur për protagonist të librit të tij të famshëm “Qenie pa fat”, ku përshkruan Holokaustin një fëmijë, përgjigjet sepse, sipas tij, diktatura e shndërron njeriun në një fëmijë që kërkon të mbijetojë. Kjo ka bërë që disidentë të njohur të regjimeve komuniste ndaj pyetjes “Si kemi mbijetuar?”, të përgjigjen edhe me pyetje “A kemi mbijetuar vallë?”. Nga përvoja personale, gjithë duke shtuar pyetjen: a kemi mbijetuar, mund të them se burgu është një vend/gjendje ndaj të cilit qasja për të mbijetuar kërkon dy qëndrime: përshtatjen dhe refuzimin e përshtatjes, veshjen e rrobës së burgut dhe refuzimin për ta konsideruar atë si rrobën tënde të përhershme. Vetëm përshtatja është nënshtrim, mbarim; vetëm refuzimi është dalje mendsh. Që t’i arrish të dyja së bashku dhe një ekuilibër të mundshëm midis të dyjave, duhet një orientim apo quaje, po deshe, qëllim jete.
Ata që në jetën e lirë sot shkruajnë për jetën e burgut, janë dëshmi e kësaj rezistence, e këtij mospranimi, e këtij qëllimi jete. Për një pjesë jo të vogël, ky qëllim jete ka qenë të jetuarit për të rrëfyer një ditë tragjedinë tonë njerëzore. Libri “O njeri” i Gëzim Peshkëpisë është provë e kësaj mbijetese. “të ekzistosh do të thotë të mbërrish në një libër”, thotë Stephane Mallarme. Nëse di t’i vija një nëntitull këtij libri, ai do të ishte “Episode burgu”. Kjo sepse karakteret e shumtë dhe ngjarjet që tregohen në të, nuk përshkruhen duke u shtjelluar gjerë e gjatë, por në formë episodesh. Episodi është si një pikë kulminante i një ngjarjeje apo i një karakteri që ka mbetur i mbresuar në kujtesë. Është e vështirë të shpjegosh deri në fund mjetet e kujtesës që na bëjnë që ngjarje dhe njerëz t’i harrojmë dhe të tjera t’i mbajmë mend. E sigurt është se ky proces kujtese flet për ndjeshmërinë e secilit. Epidosi është kështu si perla e krijuar me guackën e kujtesës, pikërisht aty ku mbresa/plaga ka qenë më e fortë. Dhe secili ka pikat e veta të ngjizjes së kësaj perle. Nëse do të zgjidhja një prej atyre episodeve të këtij libri që më flasin për ndjeshmërinë e autorit në burg, ky do të ishte tregimi “Lupi”. Fetah Lupi, një bashkëvuajtës rom që Peshkëpia e ka njohur që në jetën e lirë pasi kanë qenë mëhalleli, vdes befas nga një infarkt teksa ka një tas alumini në dorë që i shpëton nga dora “sikur e hedh tej me përçmim”. Kur autorit, rastësisht, i jepet mundësia ta shohë në morgun e infermierisë, vë re se fytyra e këtij njeriu të pashkolluar, që s’kuptohej se pse e kishin futur në burg, kishte marrë një shprehje sikur donte të thoshte “Hë more, se shtiresha sikur nuk merrja vesh ç’bëhej...”. Humor i zi si një vështrim ironik mbi tragjiken plekset në episodet e Peshkëpisë me nostalgjinë për të shkuarën dhe dashurinë për jetën, duke na treguar rrugët e mbijetesës ndaj së keqes. Kampi burg i Ballshit, ku kanë ndodhur shumica e episodeve që tregohen në këtë libër, sot nuk ekziston. Nëse dikush, pasi ka lexuar librin “O njeri”, do të kërkojë të shkojë të gjejë barakat e tij të gjata prej pupuriti, ku ishin vendosur dy radhë dykatëshe shtretërish prej dërrase me një korridor në mes, do të shohë se ato janë fshirë nga faqja e dheut , së bashku me kuzhinën private, mensën, birucat, rrethimin me tela me gjemba, karakollin ku qëndronte ushtari dhe shumëçka përshkruhet në këtë libër. Duket, sikur, paradoksalisht, kohëzgjatja e madhe e diktaturës, në vend që të ndikojë që të ruhet më fort kujtimi i saj, ndikon që bëmat e saj të harrohen. Ndoshta sepse e keqja e saj vazhdon në një formë tjetër, prandaj ka nevojë të kamuflohet. Ish të burgosurit dhe ish të internuarit që vazhdojnë të shkruajnë për vuajtjet e tyre në kampe, burgje e vende internimi, në këtë kuptim, i shoh ende në procesin e rezistencës ndaj së keqes. Kësaj rezistence të kujtesës i shtohet edhe libri i jetës dhe mbijetesës së Gëzim Peshkëpisë, “O njeri”.

panorama.

[Xhuxhumaku]

Gëzim Peshkëpia: Në burg me priftërinjtë françeskanë


Të shkruash për të mos harruar krimet e tmerrshme të diktaturës. Për të mos i lënë brezat e sotëm dhe të nesërm pa atë histori tragjike që përjetuan shqiptarët për gati gjysmë shekulli nën diktaturën e proletariatit.


Rreth 19 vite pas rënies së komunizmit, njëri prej mijëra të burgosurve, merr kurajon të shkruajë për ato kohë. Është Gëzim Peshkëpia, tashmë 69-vjeçar që në librin "O njeri..." sjell rrëfime për vitet e gjata të persekutimit familjar, burgut dhe dëshirës për të jetuar.


"Është e vështirë të shkruash për këto kohëra të vështira. Njëkohësisht, më e vështirë është shmangia e unit nga cilido këndvështrim që e sheh këtë epokë, në të cilën në mos pjesëmarrës protagonist, të paktën jam dëshmitar, e ky status më vë para detyrës të rrëfej sa e si mundem.


Herë pas here kisha botuar ndonjë shkrim për ngjarje të shkëputura me hezitimin e përhershëm ndaj penave të njohura që e sillnin këtë kohë tragjike nëpërmjet librave të tyre. Edhe përshkrimi pasiv nuk shkon, prandaj m'u desh të bëhem komentator i kësaj periudhe me qëllim paraqitjen jo vetëm të tragjikes, por në përgjithësi të asaj jetësores",-shprehet Peshkëpia.


I lindur në vitin 1940, me origjinë nga Gjirokastra, familja e tij do të përjetonte persekutimin komunist. I ati, Manush Peshkëpia, në vitin 1951 u arrestua për incidentin e bombës në ambasadën sovjetike dhe u pushkatua pa gjyq së bashku me 21 intelektualë të tjerë të pafajshëm.


Pastaj për familjen do të kishte vetëm dhimbje dhe një persekutim pa fund.


"Me këto shkimëza rrëfenjash nuk pretendoj të sjell imazhe të gjalla, por një kontribut fare të vogël në memorialin për nder të kujtimit të tyre",- thotë Peshkëpia duke uruar që në kujtesën e gjithkujt, të gërvishet ajo membranë sado e hollë e harresës, që pështjellon memorjen historike të gjithsecilit.

------------------------------------

DITAR BURGU

Rrëfimet e djalit të njërit prej intelektualëve të pushkatuar pas incidentit në ambasadën sovjektike


Ecim me autoburgun prej disa orësh. Me sa nuhasim, po udhëtojmë drejt jugut. Jam i lidhur me Patër Aleks Baqlin, at françeskan, i cili vinte në kampin e riedukimit për të plotësuar dekadën e tretë të burgosjes.


Kishim biseduar gjatë gjithë rrugës për at Viktor Volajn, mikun tim prej të cilit ruaja kujtimet më të bukura. E pyeta me merakun nëse e kishin arrestuar gjatë "fushatës" së fundit apo jo, po ai më tha se deri ditën e fundit të lirisë së tij, nuk kishte dëgjuar gjë.


At Viktori bënte një jetë krejt të izoluar. Priftërinjtë katolikë, veçanërisht ata françeskanë, më kishin tërhequr gjithmonë me patriotizmin e tyre, me përkushtimin ndaj misionit që kishin, me dijet e tyre të thella dhe ndoshta të veshur me një lloj veli misterioz në organizimin e tyre.


Kjo e fundit, si rezultat i gjithë asaj propagande të fuqishme që ishte bërë kundër klerit në përgjithësi, por në veçanti ndaj atij katolik, i cili kishte meritën si kultivues i patriotizmit dhe bartës i nacionalizmit shqiptar. Kisha dëgjuar për gjyqin e organizuar në Shkodër kundër patër Ndue Meshkallës duke zgjedhur si dëgjues studentët e institutit pedagogjik. Ky gjyq ishte kthyer në boomerang ndaj organizatorëve të tij.


Megjithëse me agjentë të sigurimit dhe injorantë të atij kallëpi që ulërinin "Crucifige", gjyqi dështoi dhe pati jehonë në mbarë Shqipërinë. Pater Meshkalla, me një fizik sa një grusht, kishte bërë zë si një titan i mendimit e i kurajës. Me erudicionin e tij të spikatur, të cilin nuk e kishin llogaritur persekutorët, ai i kishte vënë në pozitë të papëlqyer së bashku, aktorë e regjisorë.


Patër Aleksin e kishin arrestuar në vendin e punës duke shtyrë karrocën e dorës ngarkuar me tulla. Punonte në ndërmarrjen komunale punë të rënda, megjithëse me fizik të dobët e invalid. Arrestimin ia kishin bërë të bujshëm, ashtu si e kërkonte sëra e një "agjenti" të Vatikanit.


Ishim në mesin e kamionit autoburg. Dora ime e djathtë ishte e lidhur me të majtën e tij. Për të ndezur shkrepësen, unë mbaja kutinë e ai fërkonte kunjin në të, ritual ky që përsëritej shpesh, ngaqë cigaren unë e mbaja si diçka për t'u eglendisur.


-Mos kërko të falur, sepse kam qenë vetë zanatçi i këtij vesi,- më thoshte duke qeshur. Kishte një të folur të ëmbël e të ngadaltë, një i kuq i purpuronte fytyrën dhe shpesh dora e tij e lirë i shoqëronte me lëvizje fjalët. Më dhimbsej pa masë. Më ngjante sikur e kisha parë diku, por më kot rrekesha ta sillja ndërmend.


Përherë kam patur një dukuri amnezie në kujtimin e emrave dhe fytyrave. Së fundi, m'u ndriçua në mendje. Ai më ngjante si shëmbëlltyra e dikujt nga piktura e famshme "Deposizione" e Van der Weyden ku tregohej Krishti që hiqej nga kryqëzimi. I gjori patër! Ishte mishërim i vuajtjes. Të ngjallte një ndjenjë të atillë që gjithkush provon kur ndodhet para një viktime të pambrojtur. Por ai s'e ndiente vehten aspak të tillë .

Ai e ndjente pranë "Atë" në çdo çast. Aty ishte burimi i qëndresës së tij e i shokëve të vet. Sa të fortë ndiheshin këta njerëz! Ishte autori i dramës "Oso Kuka", e shfaqur me sukses në kohën e pushtimit italian. Aludimi ishte mjaft i prekshëm.


Autoritetet e ndaluan.

Patër Aleksi, së fundi, më rrëfeu një shqetësim. Komisari i burgut të Tiranës, kur i kishin dorëzuar sendet personale, i kishte dhënë në dorë rozaret që i kishin gjetur në momentin e arrestimit. Ishin rozare qelibari në sadef të bardhë. Në krye kishin një kryq afro tetë centimentra me statuetën e Krishtit të kryqëzuar.


Çdo kokërr ishte e veshur në gjysmën e saj me një punim filigrami. Ishin vërtet të bukura. Këto rozare ishte i porositur t'ia dorëzonte komisarit të burgut. Inskenime të tilla që kishin qëllim poshtërimin e fesë dhe predikuesve të saj, ishin të njohura sidomos në vitin 1967 gjatë "Revolucionit kulturor".


Poshtë, në mes të këmbëve të mia ndodhej një vrimë nga e cila hidhja jashtë bishtat e cigareve dhe derdhnim ndonjë qese plastmasi me të vjellat e atyre që i zinte makina. I thashë t'i hidhnim aty duke e marrë fajin unë përsipër, sikur më kishin rënë padashur nga dora drejt e në vrimë. Patër Aleksi m'u përgjigj: - Ruejna zot! Jo, mor patër nuk due me qitë bela!


I thashë se veç ndonjë jave izolimi, s'do më bënin gjë tjetër, sepse nuk isha katolik, kështu që nuk do të merrej si kundërvënie e organizuar.
-Rri, or patër,- më tha,- se ti i njeh ata shejtanët jashtë, kurse këta të brendshmit i njoh vetë ma mirë.


Ndërkohë, mbas një sfilitjeje të gjatë mbërritëm. Dera së fundi u hap dhe thithëm ajër të pastër. Mbas një udhëtimi afro shtatë orësh në një ambient ku nuk dalloje se çfarë lloj qelbësire kutërbonte, zbritëm ashtu si ishim, të lidhur dy e nga dy prej autoburgut në një oborr, para një dere të madhe me zgarë hekurash. Kisha afro shtatë muaj që s'kisha parë natyrën. Ishte maj.


Sytë e uritur rrëshkitën nga gjelbërimi i pyllit tek kecat, tek lulet, tek gurët, te hardhucat dhe kuptova se jeta s'kish ndalur në vend, ashtu siç kishte ndodhur me ne në mes muresh të betonta, izoluar prej kaq kohësh.


Vëzhgoja. Të gjithë soditnin ato që njerëzve të zakonshëm s'u tërheqin vëmendjen. Në distancë prej dhjetë metrash, gjashtë ushtarë me automatikë në duar na shikonin të vrenjtur, por jo pa kureshtje. Ne qëndruam në këmbë derisa shoqëruesi i dorëzoi oficerit të rojës dokumetacionin përkatës.


Ai na verifikoi sipas kartelave shoqëruese. Patër Aleksi kishte pasur të drejtë, sepse shoqëruesi ynë nga Tirana diçka foli duke parë në drejtim të tij, ndërsa oficeri i rojës, financier, një vllah nga Selenica, u drejtua nga ne dhe i kërkoi priftit rozaret. I mori në dorë dhe i kundroi gjatë.


Pastaj i lëshoi ngadalë në kutinë ku ishin kartelat dhe i vendosi mbi një bankë afër barakës së takimeve.
Ndërkaq, te dera afrohej një skuadër të burgosurish që ktheheshin nga puna. Tek porta qëndronte nënoficeri që e quanin Ali.


Ai me një shufër të gdhendur me brisk, rrihte çizmet e sapo porta u hap, filloi të numëronte të burgosurit duke lëvizur thuprën për çdo çift, a thua se dirigjonte vazhdimisht me kohën 2/4. Nga zyrat e komandës u afrua komisari i burgut, një shtatmadh me fytyrë të vrenjtur. Ai qëndroi para nesh hijerëndë e duke na parë haptas me urrejtje.


- Cili është prifti katolik prej jush? - pyeti me ton.
- Unë zoti oficer, - u përgjigj patër Aleksi.


-Hëm! U bënë dhjetë vjet që populli rrafshoi kisha, teqe e xhamira, kurse ti vazhdon t'i biesh legenit për t'u prishur mendjen njerëzve me atë propagandën tënde të poshtër. Por sapo të kërkoni terren për atë veprimtarinë tuaj konseguente armiqësore, ta dini se këtu e kini vendin. Ju jeni të vendosur, por ne më shumë se ju dhe këtë besoj se deri më sot e ke marrë vesh. Çfarë i ke këto?
- ...
-Fol, për çfarë i ke këto tespije?
-Për t'u lutur.
-Lutu sa të duash, këtu s'të bën dot derman as Zoti e as dreqi. Ali, merr një çekan dhe jepja këtij në dorë.


Të burgosurit e kthyer nga puna qëndronin në një oborr me ne pa hyrë ende në kamp. Shfaqja e organizuar i kishte rezervuar atyre rolin e publikut.


Qëllimi diskreditues i shfaqjes si duket bënte pjesë mbas punës së lodhshme në procesin e riedukimit. Aliu u kthye dhe pruri nga kovaçhana aty pranë një çekiç të cilin ia dha patër Aleksit në dorë. Komisari nxori rozaret nga sirtari dhe i vendosi mbi një sofa guri.
-Bjeri!
- ...
-Bjeri, të them, dëgjon? Thyeje!

-...
Asgjë s'pipëtinte. Shikoja profilin e patër Aleksit. Veshët i ishin skuqur. Gjaku i kishte hipur në fytyrë. Ai njeri që dukej i frikësuar në atë çast, u tendos dhe shikonte komisarin drejt e në fytyrë pa i lëvizur qepallat e syve.


Ai dukej i prerë në qëndrimin e tij. Komisari me trup dy herë sa të priftit, papritur m'u duk si një liliput para tij, ndërsa patër Aleksi mori një dimension të stërmadh. Isha në botën e Sëiftit... Sa përjetësisht realë janë David-i e Goliath-i!


Auditori u step i tensionuar. Komisari po vendoste se si do të reagonte...
Situatën e zhbllokoi nënoficer Aliu. Ai ia rrëmbeu nga dora çekiçin patër Aleksit dhe qëlloi mbi statuetën e Krishtit.


Rruazat u shpërndanë duke fluturuar në të gjitha drejtimet, ndërsa statueta e Krishtit u thye në copëra. Aliu mori nishan dhe qëlloi me çekan përsëri duke i ulëritur priftit: - Hë more, ku është Krishti yt? Pse s'më vret dhe ai po të jetë vërtet Zot, si thua ti?


Komisari u gajas bashkë me disa fytyra servile, më pas ktheu kurrizin e u drejtua për nga zyra. Trimi Ali, duke u ngërdheshur, flaku çekiçin drejt kovaçhanës. Shikoja profilin e patër Aleksit. Shikoja buzët e tij që mërmërisnin... Kërkonte mëshirë për ata që... dinin se ç'bënin.
Disa ditë më pas më tha: - Ati ynë nuk ka nevojë për ulërima. Ai na e ndjen nevojën që kemi kemi për të edhe përmes rrënqethjes së shpirtit...


Kuzhina personale, Agimi, Beqiri e Nasi

Kur udhëtonim me autoburg, patër Aleksi më foli për at Zef Pllumin si një prift franceskan me karakter të fortë. Më tregoi se ç'kishte hequr nëpër burgje që i ri e deri më sot. Ai ishte më i ri se patër Aleks Baqli.


Siç ishte zakoni, at Zefi më ftoi dhe mua për kafe meqë isha mysafir i ri e isha shoqëruar me mikun e kolegun e tij, për të cilin mbas mbërritjes në kamp, veç respektit për të, tashmë ndieja adhurim. Shkuam tek kuzhina personale, njëri prej vendeve më të këndshëm të kampit. Ky ishte prezantimi i parë me të.


Kuzhina ishte një hapësirë 6 x 8m, e ndarë në mes prej një muri të trashë, të lartë një metër e që në të dyja anët kishte njëzet furnela ku përdorej pluhur briketi i përzier me hi e baltë, i bërë sa një top tenisi apo diçka më i madh, aq sa mund të formohej në mes të dy duarve.


Para çatisë ishte një hapësirë nja dy pëllëmbë dhe e zënë me tel gjembaç të thurur nga ana e rrethimit. Që nga muri i kuzhinës e deri tek "kloni" ku ishin karakollet e rojave, ishin afro njëzet metra.


Pak përpara se të vinim ne, një i burgosur kishte tentuar të mbërrinte telat e klonit, por roja i kish gjuajtur me breshëri para këmbëve dhe e kishte detyruar të shtrihej pa lëvizur.


Nuk ishte marrë vesh nëse ishte tentativë arratisjeje apo vetëvrasje.
Biznesin kulinar e kanë bërë monopol disa vetë, shpjegoi me ironi at Zefi, ndërsa po i afroheshim kuzhinës.


Ai iu afrua një meso burri me mustaqe të holla mbi buzë që i frynte zjarrit me një kompensatë të vogël të cilën e mbante nga një bisht gome e që i lehtësonte lëvizjet e shpejta pa lodhur kyçin e dorës.
(vijon)

shekulli.

[Xhuxhumaku]

Rrëfimi për torturat në burg

A.Rr | 13/08/2009 | Dossier

Seanca hetuesie

-Më njeh?


-Jo, gënjeva.
-Jam Kadri Rasim Ismailati, komunist i 42-shit. (Më gënjeu për një vit. Në komunikatën e vdekjes mësova se kish qenë i 43-shit.) Jam nëndrejtor i Drejtorisë së Punëve të Brendshme për sigurimin. Kam një karakter unë ... top, - shtoi duke mbledhur dorën e djathtë grusht.


- Dëgjo mirë se ç'do të them: Sa vjeç je ti?


-Tridhjetë e pesë.
-Nuk të premtoj se do të të liroj, por në do të festosh dyzetvjetorin pranë nënës tënde, më trego se çfarë ke biseduar...


Në këtë kohë hyri Nasho Gjinopulli, i cili me siguri, ndërkohë dëgjonte në një dhomë pranë se çfarë i thonte "miu i birucës" Gjergj Luka, i cili qëndronte me mua prej afro një muaji e gjysmë. Ndërsa kërkonte diçka në sirtar, Kadriu vazhdoi :
-Me Ingri Begon...


-Me Stefo .... Si e ka ky more mbiemrin?


Nashoja : - Çami. E more, është i vëllai i Foto Çamit.


Kadriu: - I kujt ore, i atij Çamit të Krujës?


- Me këtë Dorin me ...


- Ç'ke ore, që dridhesh? Ore Nasho, si e ke lenë këtë kështu ore, me përparësen e punës?


Lajmëroje ore, nënën t'i sjellë ose dërgo ndonjë t'i marrin një pallto.
- Nuk i sjellin ore, s'kam ç'ti bëj, - vazhdoi Nashoja duke dalë me një shkresë si proces-verbal në dorë.


Nga dritarja e hetuesisë shoh se si dëbora kishte zbardhur tërë horizontin e kufizuar që mund të shikoja. Mbi peronin e trenit ishte një shtresë dëbore afro tridhjetë centimetra.


- A i grisim tërë këto proces-verbale dhe bëjmë një marrëveshje bashkë?


- Eja, të marr me makinë dhe shkojmë andej nga stadiumi Dinamo. Atje, në ndonjë klub marrim nga një fërnet e një kafe e flasim si burrat ndërmjet nesh. Duhet ta dish se kemi shumë në dorë.


Avoketërit që na bezdisnin, i hoqëm qafe. Po u tregove i sinqertë, i themi ndonjë fjalë gjykatës... se ne e kemi në dorë..., na ecën fjala për një dënim minimal 3-4 vjet dhe...hë, si thua? Se duhet ta dish... Ja, ... e sheh këtë? Vendim internimi. Është i vulosur me emër bosh. Mjafton emri dhe një firmë nga unë dhe në Esfel...Ishe jashtë ti kur internuam dyqind familje nga Tirana? Po hartojmë planin për vitin 1976 tani.


Kishte hequr njërën këpucë dhe po ngrohte këmbën pranë sobës. E shikoja dhe më kujtohej Ganiu me të cilin punonim në një brigadë dikur si saldatorë. Sapo e shihte rrugës, thoshte:- Bubu, sa e ka pallën e këmbës!


Po të të gjuajë ky, nuk del huq kurrë se s'ke nga i shmangesh në birucë....
- Hë, se dhe Ingri me Stefon në fillim kështu hezitonin, por tani që u rrëfyen janë të qetë. U lejojmë ushqime, cigare...


-Ata nuk i arreston dot kollaj, jo, se njeri është kushëriri i Muço Saliut e tjetri vëllai i Foto Çamit, kurse me mua e patët kollaj fare, se nuk kam çadër...


- Ore, qenke tip interesant ti! Sa shumë dyshime ke tek fjalët tona. Mblidhe mendjen, ne nuk po pyesim për anëtarë të Komitetit Qendror e jo më për kësi çapaçulash. Desha të të ndihmoj, por t'i po tregon se je konseguent në vijën tënde dhe nuk je nga ata që kanë rrëshqitur rastësisht.


Ne i dimë të gjitha, por unë desha të di nëse ke reflektuar ndonjë çikë... Ja për shembull: kush ka thënë prej jush: "Këtyre sigurimsave po t'i kem në dorë, të betohem do ua ha turirin me dhëmbë."


I kemi të regjistruara, duhet ta dish, këtu flitet vetëm për sinqeritetin, qëndrueshmërinë dhe vihet në lojë masa e dënimit tënd. Sikur të të shpie tani te birucat e t'i shohësh shokët e tu brenda, a do flasësh...
-Nuk kam se ç'flas. Më keni arrestuar kot.- Unë nuk flisja kundër pushtetit.


-Po ja, për çfarë ke folur me Ingrin?-Për letërsi, muzikë, sport, për vajza....
Kadriu shënonte përgjigjen përkrah emrit. Kishte mbi tavolinë një listë me 7-8 emra.
-Po me X-in?
-Ku di gjo un?
Ndërkohë brofi nga tavolina, ku u afrua dhe më mbërtheu nga veshët, duke më ngritur nga karrigia.


- Ku di gjo un?


- Përqeshi dialektin tim tiranas. -Të dhjefsha dialektin e atij qelbësirës, Beqir Ballukut. - Filloi të më qëllonte me grushta e shqelma dhe për çudi, gjithë ai trup nuk kishte forcë në goditjet e tij. Kur më godiste me shqelma, m'u kujtua Ganiu që fliste për pallën e tij të këmbës dhe në moment nga e qeshura më doli një poç qurresh nga hunda.


Bëra sikur ngashëreja për të mos e nxehur me qeshjen time, sepse kushedi ç'më priste pastaj. E vetmja gjë që më shkaktonte dhembje, ishte e shkundura e tij. Isha dobësuar mjaft. Kisha humbur mbi njëzet kilogramë.


Ai më tërhiqte nga një anë e murit dhe me dorën tjetër më shtynte drejt murit përballë e në kohën që përpiqesha të amortizoja goditjen, duke çuar duart përpara, ai më tërhiqte me gjithë forcën mbrapsht nga përparësja që kisha veshur.


Më dukej sikur do nxirrja mushkëritë nga goja. Isha gati të duroja më shumë goditjet e tij për çerek ore sesa këtë shpikje djallëzore të këtij përbindëshi. Kjo punë për fat nuk zgjaste shumë se atij i fillonte dihatja e nuk kish fuqi të vazhdonte.

Dy djemtë

- Djemtë kanë patur shumë punë këto kohë, - më tha Kadriu, - ndaj dhe s'të kanë marrë në pyetje...


Dy hetuesit e mi kryesorë ishin Nasho Gjinopulli dhe Kosta Gazeli. I pari ishte i Drejtorisë së Punëve të Brendshme të Tiranës, ndërsa i dyti kryehetues i Ministrisë së Brendshme. Nashoja ishte i idhët e cinik. Nganjëherë flisnin greqisht ndërmjet tyre.


Prototipi i njeriut që kish vuajtur nga kompleksi i inferioritetit në rrethin e tij shoqëror, kishte gjetur vendin e duhur në atë pozicion, për ta ndierë vehten të barabartë, në mos superior mes shokëve të hershëm, të cilët nuk e kishin çmuar më parë duke e parashikuar si dështak. Karrierist, finok, ishte mjaft i idhët.


Për këtë, pak kohë më parë se të arrestohesha, më kishte folur një miku im i cili e kishte komshi. Më tregonte veç këtyre, se kishte një baba shumë të urtë, në mos të humbur.


Kalamajtë e lagjes i kishin vënë dhe nofkën Kopili. I zbehtë në fytyrë tregonte se ishte i sigurt në vetvehte dhe hiqej si i prerë në biseda. Qëllonte me pjesën e prapme të dorës dhe me shqelma në kërcinjtë e këmbëve.
Kosta ishte më i bëshëm.


Këtij i pëlqente të fliste gjatë e gjerë dhe për të treguar erudicionin e tij kalonte nga ca emra piktorësh « dekadentë » tek Modugno, Celentano e Beatles, « shtjellonte » Freudin, të cilët më vonë do të kishin autorësinë time në aktakuzë.


Gjatë hetuesisë më shkulte qimet e gjoksit. Këtë e kish «hobi». Me të tjerët që nuk ishin leshatorë, nuk e di se çfarë metodash përdorte. Një ditë më këputi një grusht dhe më theu dhëmbin e qenit, gjysmën e mbetur të të cilit ma hoqi Hasani, një dentist të cilin e njihja që jashtë burgut. Ai u prish në fytyrë kur më pa buzën e enjtur, sepse e kuptoi se çfarë kishte ndodhur.


Një herë tjetër më qëlloi në stomak dhe më hodhi përtokë.
-A mor qen, - i thashë,- po të isha jashtë, a do guxoje të më qëlloje?
-Të qëllon që ç'ke me të,- ndërhyri Nasho,- se ka atë të shkretën prapa,-duke aluduar për revolen.
Që nga ajo ditë i vura nofkën «Kasus Klei».


-Po, - më tha Nashoja,- ai Kasus Klei e ti Xho Frezer. Ti ke të drejtën e revanshit. Bëj njëherë këtë dhjetëshen, se pastaj të dytën e kemi kollaj. Kishim keq sa të futëm brenda, se për të dalë, kjo porta dykanatëshe ku hyre, megjithë makinë bëhet sa një vrimë gjilpëre.


Vonë kam marrë vesh për karrierën e tyre. Kosta Gazeli kaloi pedagog i së drejtës penale e si për ironi, më pas arriti deri këshilltar i ambasadorit në Greqi. Nashoja, nga seksioni i zbulimit në Drejtorinë e Punëve të Brendshme të Tiranës, kaloi sekretar i ambasadës sonë në Budapest dhe pas rënies së komunizmit, u kthye në trafikant vizash e u bë pasanik. Sipas modës është biznesmen i kamur.

shekulli.

[Xhuxhumaku]

Madu, djali i veçantë i Safo e Petro Marko

Shekulli | 14/08/2009 | Dossier

Madu ishte shoku im me të cilin "hanim bashkë", shprehje kjo që në burg tregonte për miqësi siç është në jetën e lirë "shokë të ngushtë". Nganjëherë kjo bëhej ndërmjet tre vetëve, por përgjithësisht ndërmjet të njohurish apo miqsh. Emri i vërtetë i Madut ishte Jamarbër, emër i veçantë e krejt i rrallë, si për të dëshmuar birësinë e artistëve Safo dhe Petro Marko.


Në familje dhe shoqëri e thërrisnin Madu. Me të kishim lidhje familjare. Petro, veç njohjes me tim atë, kishte miqësi edhe me dajën tim Kadriun, ndërsa gratë e tyre ishin nga e njëjta krahinë. Kisha qëlluar njëherë kur ata ishin për vizitë bashkë me fëmijët:Arianitën dhe Jamarbërin. I bëra veshët katër kur Petro po fliste për romanin e tij "Qyteti i fundit".


Ky libër kishte kaluar "censurimin" e fundit tek familja e Mehmet Shehut ku i ishin bërë vërejtje për disa përshkrime që preknin "etikën e realizmit socialist". Fiqretja i kish thënë: "Ti mund ta botosh, por unë s'do ua lejoj fëmijëve tanë ta lexojnë." Mesazhi ishte i qartë: ai duhet t'i hiqte ato pjesë që i kërkoheshin se ndryshe nuk shikonte dritën e botimit.


Madu i çmonte të gjithë pjesëtarët e familjes që ishin artistë, por mbi të gjithë vinte Safon për nga talenti. Me ndërhyrje, ata kishin mundur ta transferonin nga Spaçi në Ballsh ku konditat ishin më të mira.


Madu sapo erdhi u drejtua për nga unë duke qeshur, sepse kisha qenë i pranishëm përherë në bisedat që bënin shokët e mi dhe djali i dajës tim atje në Spaç. M'erdhi mirë që kisha pranë tani një njeri me të cilin mund të flisnim për letërsinë, muzikën e artin në përgjithësi.


Madu ishte djalë i zgjuar dhe me kulturë, por megjithëse ishte mjaft inteligjent, ai nuk ishte i komunikueshëm me cilindo. Kishte një aftësi perceptuese të jashtëzakonshme dhe ishte i vetmi për përcaktimin e tipave.


Ai vetë ishte një kombinim i çuditshëm sanguini, koleriku e flegmatiku së bashku. Herë- herë shkruanim poezi. Mua më kritikonte se nuk mund të shkëputesha prej stilit tim "arkaik" duke më thënë:"Ky brez nuk shkruan më si ju."


Dhe vërtet, ai shkruante bukur pa njohur caqet të cilat na kishin skllavëruar deri në klishe, me mënyrën e thurjes së vargjeve. Ritmi i vargjeve të tij tingëllonte ndryshe, tjetërsoj ishte dhe thyerja e tyre, por ato sillnin mendimin dhe ngarkesën emocionale me forcë. Ndër to ndjehej poeti, edhe pse kishte studiuar për gazetari.


Më tregonte se kishte lexuar Kafkën, botimin kosovar pas të cilit ishte mahnitur. Kur e lexova, më tha, mendova: -Ja kështu shkruhet! - Më propozoi të hamë bashkë e u vura pak në siklet, sepse sapo arriti në kamp, mbas disa ditësh, Petro me Safon i erdhën në takim me trastat plot.


Kur vinte nëna ime edhe sikur t'i kishte mundësitë financiare, nuk i mbante dot pesha të tilla. Ai e kuptoi situatën dhe sulmoi hezitimin tim: -Atëherë, më thuaj me cilin do të ha unë? Me x që është spiun apo me y që është imoral?


Njeriu zvogëlohet në burg, sidomos në drejtim të këtyre lidhjeve që jo rrallë përfundonin në grindje. Ne i tejkaluam situatat me vogëlsira të tilla duke i konsideruar me qëllim më të parëndësishme se sa ishin në të vërtetë.


Admiroja korrespondencën ndërmjet Madut dhe Nitës. Motër e vëlla korrespondonin me njëri-tjetrin në mënyrë të çuditshme.


Metaforat dhe aludimet që përdornin ata përbënin një rebus për cilindo censurues sado i kualifikuar të ishte. Nita shkruante më bukur se vetë Petro që ishte mjeshtër i letrave. Çudi si kishte zgjedhur profesionin që kishte e ëma. Megjithatë asnjëra nuk përjashton tjetrën.


Atë, pasi përfundoi artet e bukura për pikturë, e emëruan në fabrikën e qelqit në Kavajë. Motër e vëlla kuptoheshin në mënyrë perfekte. Më e drejtë do të ishte të them se ata nënkuptoheshin. Unë për vehte kisha gjithmonë nevojë për sqarimet e Madut që të kuptuar plotësisht se kujt i referoheshin shprehje të veçanta, edhe kur bëhej fjalë për vajzat.


Madu fliste për "Paperinon" (Donald duck-un e Ëalt Disney) me një dobësi të veçantë (nën këtë nofkë i vinin informacionet për këtë vajzë nga Nita). Të gjithë kishim nevojë të na donin.


Duke treguar për marrëdhënie me vajza, për pije e zënie, i lëshonte shpesh fre fantazisë. Ishin dëshira të ndrydhura në subkoshiencën e tij, të cilët s'kishte mundur t'i realizonte. Sa herë që Petro e Safo vinin në takim, prisnim prej tyre ndonjë amnisti të mundshme, por horizonti sa vinte e errësohej.


Se si vepronin forcat brenda llojit të tyre, e për nga e kishin kahjen asnjeri nuk e analizonte dot, sepse absurdi vijonte tradicionalisht në çdo etapë. Çdo ngjarje nisej, zhvillohej e precipitonte jashtë çdo parashikimi.


Në vazhdim të këtij arsyetimi alogjik, një ditë të bukur, Madut iu fal një pjesë e dënimit e ai iku duke na lënë me shpresë (kështu na pëlqente t'a merrnim) se kurba e luftës së klasave kishte nisur rënien e saj...

[Xhuxhumaku]

Ju rrëfej Tiranën mondane të viteve '60

Gëzim Peshkëpia | 14/08/2009 | Dossier |

Ishte një periudhë kur edhe shqiptarët mundoheshin të jetonin disi si në vendet e tjera socialiste. Shqipëria e viteve '60 që sjell Gëzim Peshkëpia në librin "O njeri...!" është një copëz liberalizimi, hareje dhe mode.


Kuptohet në Tiranë, kryeqendrën e Shqipërisë komuniste, para prishjes me BRSS-në dhe vendet e tjera të ish-kampit socialist. I dënuar si shumë të tjerë, në vitet '70 kur filloi goditja e "grupeve" dhe elementëve "armiqësorë në art dhe kulturë, Peshkëpia sjell atë atmosferë të veçantë të jetës së Tiranës të mbushur me studentë që studionin jashtë vendit, me të huaj që vizitonin apo ishin me shërbim në Shqipëri.


Një jetë që mundohej të jetohej, me gjithë privimet e shumta që sillte regjimi, por që më pas do të kujtohej me nostalgji, kur vendi do të përfshihej nga kinezërirat e revolucionit kulturor, sulmeve të egra ndaj çdo shfaqjeje që cilësohej dekadente, borgjeze dhe revizioniste në një shoqëri të kolektivizuar dhe të indoktrinuar deri në palcë


Rrëfimi i ish-të burgosurit në burgun e Ballshit për jetën e rinisë para prishjes së marrëdhënieve me vendet socialiste. Mbrëmjet me Vaçe Zelën, Mihallaq Luarasin dhe të huajt në hotel "Dajti"

Në uzinën e përpunimit të naftës, për një kohë të gjatë, u krijua një zhurmë e madhe dhe mjaft shqetësuese e cila na detyronte të flisnim me zë të lartë me bashkëbiseduesin. Nga ky shkak, shumë prej të burgosurve iu ngjir zëri e mjaft prej tyre vuanin nga pagjumësia.


Shumë prej nesh patën edhe shqetësime nervore, ndërsa mua më ndodhte një fenomen i çuditshëm; kjo zhurmë më ndihmonte për ta përfytyruar veten jashtë këtij mjedisi, sidomos në darkë. Në bregoren pranë kapanoneve picërroja sytë dhe nga dritat e uzinës më konvertohej pamja e një anijeje gjigande të zbukuruar me ndriçim shumëngjyrësh.

Natë e ftohtë dimri. Me kokën e futur në një shall të improvizuar si kapuç u lë frerët e lirë kujtimeve për të më sjellë pranë fragmente netësh dimërore të qytetit tim. Nostalgji që më ndjell buzëqeshje.


Dilnim me shokun tim të fëmijërisë gjithë qejf se ishte e shtunë mbrëmje. Në bulevard binin në sy shumë studentë që ishin kthyer nga vende të ndryshme të demokracive popullore. Megjithatë, ne ishim në prag të prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik dhe vendet e kampit socialist.
Dimri kishte ardhur interesant.


Dy herë kishte rënë dëborë. Fotografët në lulishten e qendrës së Tiranës mezi gjenin kohë të ndërronin filmat e aparateve. Darkave, gjatë "xhiros", lumi i njerëzve shpaloste "fësh-fëshet" e dyqanit të valutës, xhaketat me kuadrate të kombinatit dhe asnjë kapele, sepse ato ishin shenjë e borgjezisë të cilat arti i kishte anatemuar nëpër romane e filma. Rrallë, ndonjërit i kishte mbetur ndonjë relikte nga koha e luftës ende e pakonsumuar, por dhe ai e vinte me sikletin e ndonjë shpotie "revolucionare". Shoqërim idesh!


Këtë ma sillte ndërmend "xhiroja" në oborrin e burgut ku një masë qindra njerëzish sikur shtonin zukatjen e asaj zhurme cfilitëse që vinte prej një shfryrjeje diku nga afërsia e oxhakut më të lartë.


Vetëm "moda" kishte të veçantën e saj: palltot ishin shumica në ngjyrë kafe, kapelet shumëngjyrëshe (shenjë liberalizmi, me qëllim kursimin lejuan edhe veshje civile). Vorbulla ndalonte lëvizjen e saj me rënien e çangës dhe e gjithë masa sistemohej në rreshta.


Fillonte apeli. Kur qëllonte të përsëritej ishte torturë e vërtetë, sepse të ftohtit ndihej më shumë kur nuk lëvizje.
"Xhiroja" në Tiranë, në vartësi të motit e ditëve të festave, ndërronte si një amebë e stërmadhe formën e saj.


Herë-herë rrotullohej rreth qendrës apo niste nga "Zingoni" te Materniteti. Me kthimin e studentëve nga jashtë shtetit dhe ky fenomen kishte pësuar metamorfozën e tij. Rreshtimi pati përftuar një "marschrout"1 tjetër duke u spostuar në drejtim të hotel "Dajtit" e herë-herë shkonte deri te Universiteti.


Kjo sorollatje (se shëtitje s'e quaje dot) konsiderohej si diçka e veçantë, ishte një ritual, siç thuhej, privilegj i qendrave të vogla, sidomos tek vendet e pazhvilluara.


Njerëzit e trajtonin si një shfaqje. Vajzat ekspozoheshin si në një sfilatë dhe shpesh bënin hapat e para të njohjes me "kandidatët" për fejesë. Mjaftonte një nënqeshje në fillim, e cila në rrotullimin e dytë kthehej në përshëndetje. Këtu fillonin shpesh historitë e dashurisë. Për të dalë në xhiro bëhej përgatitje e veçantë. Të dyja gjinitë preokupoheshin me seriozitet.


Nuk përjashtoheshin shkëmbimet e veshjeve ndërmjet motrave a kushërirave. Ato shpesh shtriheshin edhe tek shoqet. Shpesh modifikoheshin veshjet e nënave. Disa prej tyre kishin fatin të vishnin tesha që u vinin nga jashtë shtetit. Këta shquheshin me gishta e gëzonin privilegjin për të mos u dukur si konviktorë provincialë.


Edhe standardi i veshjes pësoi ashtu si xhiroja metamorfozën e tij me ardhjen e studentëve. Këpucët çeke me gomë të trashë u pasuan nga lloj-lloj modelesh ku binin në sy ato që vinin nga RDGJ-ja e Polonia.


Këta sollën dhe palltot e shkurtra mbi gju, të cilët bëheshin objekt i "Bodecit", gazetë muri satirike e afishuar në rrugën e barrikadave ku karikaturat e shoqëruara me vargje demaskonin "modën" e varfërisë më të lulëzuar në të gjitha demokracitë popullore simotra.


Mbasi kryenim rrotullimin apo "xhiron" e parë, kujtoheshim se ishim me vonesë për tek "Vollga" ku fillonte rezervimi i vendeve që në orën 19.00. Kishte të fejuar që linin dikë në tavolinë herët fare e ai pasi konsumonte nja dy shishe birra, ua linte çiftit. Më pas, këto tavolina nuk shërbenin më për një çift, sepse aty vinin kushërinj, shokë e miq derisa salla e restorantit mbushej plot.


Ne rrinim në korridor duke pritur që Andoni apo Xhoxhi të na jepte shenjën se dikush do të paguante. Palosnim palltot e drejtoheshim nga ajo tavolinë duke qëndruar në këmbë për të dhënë përshtypjen se ne do të ishim poseduesit e ardhshëm të saj. Mbas krekosjes përshëndetnim Lamin, Bardhin, Mehdiun, Sazanin e Urimin si "të shtëpisë" që ishim.


Atmosfera ishte ndezur. Ansambli hungarez i ardhur për shfaqje ishte rreshtuar në një tavolinë të gjatë të improvizuar prej pesë tavolinash të vogla. "Komparsita" po ekzekutohej me mjeshtëri nga orkestra e stakatat e saj kishin punë me adrenalinën e auditorit.


Një çift hungarez tregoi virtuozitet në performancën e tij. Njerëzit dyndeshin nga anekset e lokalit në sallë. Duartrokitje. Lami magjik nis rapsodinë nr. 5 të Listit. Efekt i jashtëzakonshëm! Hungarezët mahniteshin.


Çardash. Lami zbret nga podiumi në pistën e vallëzimit. Me lëvizje elegante e interpretim në perfeksion, ai elektrizoi sallën. Afër nesh, kamarieri kishte ngrirë me pjatë në dorë. Dikush e përmend e ai bën një gjest sikur del nga hipnoza, tund kokën e buzëqesh.


Brohoritje. Hakiu, një student i muzikës i kthyer nga Sofja, hyn e përshëndet duke ngritur borsalinën pa përfillur shpotitë e nja dy tavolinave e na kërkon leje për t'u ulur në tavolinën tonë.


Borsalino ishte e reja që ai sillte nga një vend me regjim si tonin. Ne për atë kapele debatonim, e peshonim, analizonim, zbërthenim dhe arrinin në përfundimin se komunizmi i atjeshëm ishte më tolerant se yni. Mehdiu luan me kitarën e tij "Brumbullin" e "Këmbanat".


Entuziazmi rritet. Ansambli hungarez ngrihet në këmbë e duartroket. Në emër të tyre, dy kamarierë qerasin orkestrën. Dy hungarezë i shoqëruan nga pas e falënderuan në frëngjisht; ishte surprizë për ne. "Nuk pritëm të takojmë në këtë lokal mjeshtra të mëdhenj si ju të cilët zor se i takon edhe në koncerte ..."


Një burrë i shkurtër u duk tek dera dhe u bëri me shenjë kamarierëve. Orkestra pa e zgjatur paketoi veglat. Kishim ardhur në qejf. Nisemi për në hotel "Dajti". Lamë pardesytë në garderobë dhe hymë në sallën e tavernës. Duke kullotur sytë me takt, majtas soditim shkurt tavolinat e ambasadave.


Gjoja indiferentë hedhim sytë nga vajza e bukur e ambasadorit turk e cila ecte drejt derës që të shpinte në bar. Djathtas, në tavolinën afër pasqyrës, si zakonisht në qoshe, kapardiseshin "kalecat": Zyd Aga, Gani Kodra e kompani. Në bar endej një shtresë tymi e cila krijonte valëzime sa herë që hapej dera e sallës.


Përballë banakut të Dhorit ishin "montuar" në grupe mbi njëzet vetë ngjeshur midis tyre. Sekretari i Ambasadës Jugosllave Rado, galant e provokativ, kërkonte leje në shqip për të kaluar: Mirëmbrëma! ... Më falni ....!


Shumica e grumbullit përbëhej nga studentë të kthyer nga lindja. Ndër ta shquhej Ëngjëlli "charmant" korrte furore duke folur me gjeste sipas radhës në frëngjisht, rusisht, hungarisht, italisht apo gjermanisht. Grupi i polakëve përbënte mazhorancën.


Tek ata binin në sy Jorgo e Faiku që mbanin njëlloj cigaren ndërmjet gishtave eshtakë e të hollë.
Dera hapej e dëgjohej zëri i Linit që këndonte me diksion shkodran "Guarda che luna" të Buscagliones. Dikush hynte, të qeshura... Czesc Panoëie! Co slychac noëego? Ju lutem një kokteil...! Një gotë shumëngjyrëshe kalonte dorë më dorë tek i sapoardhuri.


Dera hapej përsëri... Servus ... Esta ultima Cansion que yo te canto... Kënga "In Voga" e filmit meksikan vinte ndërmjet tymit, të qeshurave e tringëllimave të gotave që vezullonin me ngjyrat e ylberit. Si për ilustrim të momentit dukej fytyra simpatike e Bebekut, mustaqet e të cilit shkonin në harmoni me papijonin që ai mbante.


Mbajtja e papijonit justifikohej meqë vinte direkt nga shfaqja dhe nuk kishte ku të ndërrohej, sepse banonte në Durrës. Doktor Cyneja i bënte vend pranë vetes e të dy dukeshin si personazhe të ardhura nga vitet tridhjetë...


Hap derën e i bëj shenjë Toninit që luante në piano. Ja tek filloi kupleti "Rock and roll" i Carosones "Tu vuoi far l'americano". Njerëzit kishin frikë ta kërcenin. Këtë privilegj e gëzonte Stefani, i biri i ambasadorit polak, i cili kërcente me një vajzë të ambasadës italiane. Së fundi, duket Cezari i shoqëruar nga Raqi e Ruzhdiu të ardhur nga Durrësi.


Përshëndeteshim të gjithë ndërmjet nesh. Shumica ishin të njohur. Ishte një atmosferë pothuaj familjare. Për çdo të panjohur që vinte rishtaz, fillonin thashethemet e për një çerek ore të gjithë pjesëmarrësit kishin në majat e gishtërinjve Curriculum Vitae-n e tij.
Tuist. Bukuroshja turke përdridhej.


Ne mbas derës ndiqnim të ekzaltuar lëvizjet e saj. Feri euforik na përqafon e na pyet: Po shkoni të vini shtresën e kafes në çiornoje morje? Kodi-zhargon do të thoshte: "Po shkoni të pini kafe tek "Krimea?" Atje ishte stacioni i fundit. Xhamat të veshur me avull nuk të lejonin të shikoje brenda. Maria në banak, një grua me vështrim të dhemshur, nuk e zgjaste me njërin që s'kishte të paguante kafenë. Hapej dera. Tavolina pranë saj ishte e papreferuar.


Shto? ... Skurczybyk ... Kurëa mac... Servus! Harro mushkë Valarenë. Ky i fundit ishte zëri i ngjirur i Xhelalit të cilit bashkëbiseduesi Niko këpucari i fliste: Je suis vraiment trompe de toi! Këta përbënin çiftin më simpatik të pijetarëve.


Mbas debatesh "të zjarrta" kodra mbas bregut, dilnin duke u lëkundur për të shkuar s'dihej se ku. Met Myzyri na bën vend në tavolinën e tij. Bisedonte me njërin që mbante sytë mbyllur përgjysmë. Nxjerr një foto të zverdhur nga xhepi i brendshëm ku dukej në bulevardin e Tiranës para lufte një burrë shik me kostum e borsalino. Ky kam qenë unë...!


Ab halebun! Një përshëndetje gjoja arabisht e Lupit, një jevg hamall me buzë të trasha, shoqërohet nga një temena. Raca jonë... vjen nga Siria e Egjipti, kurse disa prej racës tonë nga India sqaronte Lupi si një demograf i thekur, që jetonte me një jevgë në pazarin e ri tek një barakë në hyrjen e rrugicës së Maleshkës. Lëmë stacionin e fundit dhe i drejtohemi sheshit "Avni Rustemi". Krahas nesh, në rresht, në një varg prej pesë vetësh i drejtohet hotel "Stadiumit".


Rreshtin e kryeson Andoni, ish kaldaisti i "Vollgës", dhe mbyllej nga Margarit pirati i cili edhe pse me një sy, orientohej mirë në rrugicën me gropa që shkurtonte distancën për në stadium. Aty flinin nën shkallët karshi tribunës në krevatet prej kartonash që pengonin sadopak lagështirën e të ftohtit. Ecim duke komentuar heroizmin e shokëve "senza tetto".


Tek rrumbullaku pranë bustit të Avniut që shkëlqente nga ngrica, takojmë berberin-poet Ramizin me leshra të verdha, mikun tonë të orëve të vona. I afrohemi, ndërsa ai nis recitimin:
O nami e ndera jonë, burra çelikut
Njimend shqyptarë e nipa t'Skanderbeut!
E bardha rreze dahet, po, prej diellit
Se ju n'harresë u qet kjo zana eme.
Për ju do tknohet po n'lahutë t'malcis.

Gishtin tregues e ngrinte në drejtimin tonë. Flokët dhe mustaqet e tij të verdha ishin të drejta e rebele. Sytë i shkëlqenin. Këmisha gjatë recitimit i kishte dalë jashtë e zbardhte mbi pantallona. Rrihte gjoksin me grusht e plot patetizëm krijonte kadencën aq sa të bukur, por të vështirë të Fishtës, e cila ngjante sikur ngrinte në ajër të ftohtë duke krijuar shkallë për t'u ngjitur në të hovi poetik.


Ai papritur brofi në një bordurë e u kap me një dorë tek kangjella, ndërsa me tjetrën e ngriti përpjetë e ndër gishtërinjtë e mbledhur grusht veçoi treguesin, ndërkohë zëri i tij kumboi:
Na t'birt e shekullit të ri...
Vazhdojmë ecjen, ndonëse ende na ndjekin vargjet e Migjenit nga një zë që sa vinte e shuhej.


Ja dhe rrugica tonë e dashur. Në një bordurë Vasili me kitarë shoqëron serenatën e Rudolfit, këngëtarit aq të pëlqyer prej nesh të rinjve, "Buongiorno tristezza", "Triste domenica", "Stella d'argento"... Këngët pasonin njëra-tjetrën. Nga dritarja e saj Bebi, fqinja tonë, duatrokiste e herë mbas here thërriste "Bravo, të lumtë!"
Nga kati i dytë i shtëpisë afër nesh u dëgjua zëri i Birçes, oficer burgu: Mjaft me këto dëngër-vëngëra!


Rudolfi: Bota jashtë të thonë faleminderit kur ...
Epo ne s'jemi bota ...
Si mund të bëhemi me monstra si ty...?!

Të nesërmen në ora 18.00 kishte shfaqje estrade. Regjisori Mihallaq Luarasi e kishte futur të renë, modernen për kohën, plot guxim, e cila rrokej etshëm prej nesh. Kulmi arrinte kur këngëtarja e madhe, Vaçe Zela, këndonte këngën "Cammino". Megjithë komentin e duhur se kjo këngë këndohej në botën e pashpresë kapitaliste, aludimi ndjehej fuqishëm.
Cammino, cammino, io cerco il mio Mondo
C'e buio profondo
Il sole dov'e
Io stringo una nuvola, le mani che tremmano...

Vaçja qëndronte mbështetur fuqishëm mbi këmbët e hapura si një pemë ndaj furtunës. Një pullë drite vinte nga llozha në të majtë të saj e mbaronte tek ajo. Ndërsa ajo këndonte, ... io stringo una nuvola, le mani che tremano ... krahët ishin shtrirë drejt burimit të dritës, ndërsa duart që dridheshin, dukeshin sikur kërkonin të kapnin atë aq të dëshiruarën: Lirinë!


Shpresa që thërrmoheshin...
Shkundem prej kujtimeve e shoh një pjesë të mirë t'atyre personazheve që luanin bardhë e zi ndër vagëllime...


Ja berberi-poet Ramizi i tkurrur, kërrusur tërheq këmbët thuajse zvarrë tre metra më poshtë në oborrin e burgut. Mihallaq Luarasi, i vetmi në atë oborr me një kokore ruse në kokë nuk ecën, por gati vrapon poshtë e lart i vetëm me mendimet e tij natyrisht jo të gëzueshme. Lupi hukat duart e lëviz këmbët me një vend-numëro të shpejtë.


Mehdiu, muzikanti i mrekullueshëm, pyet lart e poshtë me shpresë për të peshkuar ndonjë lajm optimist për amnisti.


Grupi polak, e gjithë shoqëria, ishte pothuaj tërësisht siç kishin qenë të lirë dikur, por tashmë të veçuar, barisnin duke kujtuar shpesh pjesë të shkëputura nga hetuesia e tyre. Jashtë përmendeshin "Grupi agjenturor polak", "Grupi terrorist i Dinamos", "Grupi i ushtarakëve", "Grupi i marinës" (Landi, Haruni, Maksi, Alaudini, nipi i Hysni Kapos etj.) e të tjera me radhë si këto.


Edhe sonte xhiroja vazhdon në bulevardin e Tiranës dhe në oborrin e burgut...Unë nuk e di se ku jam dhe për kë jam. Janë shokët që më presin dhe unë i dëshiruar për ta.
Por është dhe çanga që më ndërpret fillin e mendimeve, ndaj unë shkëputem nga qyteti im e vrapoj për tek rreshti. Apeli i burgut tim...

[Xhuxhumaku]

Si i njoha "puçistët" e Teme Sejkos

Gëzim Peshkëpia | 15/08/2009 | Dossier |

Të pafajshëm që duhet të pranonin nën tortura se kishin dashur të rrëzonin regjimin komunist.


Si në rastin e Teme Sejkos, i cili përballë presioneve për të sajuar një grup armiqësor, sajonte plane dhe aksione kundër regjimit, të cilat më pas do të ishin pjesë e aktakuzës ndaj tyre.


Njerëz që pas viteve të burgut dhe torturave çnjerëzore do të shpërfytyroheshin, siç i përshkruan ish-i burgosuri i ndërgjegjes, Gëzim Peshkëpia në librin e tij "O njeri...!"

Rrëfimet nga vitet në burgun e Ballshit për të ashtuquajturit anëtarë të grupit armiqësor


(vijon nga numri i kaluar)
Me kohë njoha personazhe që ishin të njohur jo vetëm në Shqipëri. Këtu ishte pjesa më e madhe e grupit të Teme Sejkos.


Gjeta Jonuz Purizon nëntëdhjetëvjeçar që e kisha parë të filmuar në gjyq. Më kishte mbetur ndërmend imazhi kur rreth veshit të tij të madh, mblidhte dorën si bori dhe i drejtohej kryetarit të gjyqit herë mbas here ngaqë s'dëgjonte mirë me fjalën: "Lepe!"


E mbanin nga krahët kur lëvizte. Dihaste plot vështirësi me gjuhën e madhe jashtë. Nga ky grup, në jetën e lirë, kisha njohur Skënder Bariun që kishte qenë barist tek lokali "Hekurudha" në plazh.


E dënuan me vdekje e mbas tridhjetë e shtatë ditësh i falën jetën. Skënderi ishte punëtori më i fortë e ndoshta i vetmi që çdo muaj fitonte flamurin dhe dy ditë e gjysmë në muaj që i zbriteshin nga dënimi. I tregova se një verë kisha qenë me qera në shtëpinë e tij.


Pashë aty Nasho Gërxhon e famshëm që bënte e ç'bënte, e pillte nga fantazia takime çobenësh me diversantë, dokumente të reja për lidhjet e Teme Sejkos e gjëra të paimagjinuara për të cilat do ia kish zilinë dhe Karl May që shkroi libra me udhëtime në vende, ku s'kish qenë kurrë e takime me njerëz që s'i kish parë as në ëndërr.


Pas ballafaqimit me ta në hetuesi i ngushëllonte çobançe: "E mo, se do jemi bashkë atje të gjithë e s'ke për t'u mërzitur".


Pastaj kur vinin në kamp, u shtronte një drekë mirëseardhjeje e për çudi nuk mbanin mëri e nuk hakmerreshin si shumë shqiptarë. Përgjithësisht vllehët, apo si i quanin rëndom çobenët, ishin njerëz të butë, punëtorë e kokulur. Ata ishin të nënshtruar e s'njoha asnjë që të mbahej kapadai. Pothuaj që të gjithë kishin akuza për agjenturë e spiunazh.


Një person mjaft mbresëlënës nga grupi i Teme Sejkos ishte Sami Murati. I gjori Sami! Me një shikim të trishtuar, me një shprehje të fizionomisë së tij ku lexohej pafajësi, priste një përgjigje nga askushi...


Të këpuste shpirtin! I kish ikur mendja që kur u dënua dhe në të gjitha veprimet duhet ta udhëhiqte dikush duke e mbajtur për dore si fëmijë. Sigurimi mizor e kishte shpërfytyruar atë njeri aq delikat e të urtë. Mbajtja në burg e atij ishte sa absurde, po aq edhe çnjerëzore.


Njëkohësisht diskretituese për sigurimin ishte flagranca e rastit të tij. Mbahej në burg "për riedukim" një njeri pa ndërgjegje. Edhe komanda, me oficerë e nënoficerë i shmangeshin komentit për të. Sa mizor ishte izolimi i tij! Miku im, Jani Gjino, kishte punuar me të në ndërmarrjen e botimeve.


E përshkruante si një njeri të përkryer: të sjellshëm, me kulturë, intelektual tipik, punëtor e mjaft serioz. Samiu kishte humbur në botën e errët të alzheimerit.


Rrjedhojë e torturave çnjerëzore të shoqëruara me medikamente që degradonin sistemin qendror nervor, ai manifestonte simptomat Dementia totalis apo Morbin e Alzheimerit. Megjithatë shquhej një fisnikëri në kompleksitetin e tij.


Një çam i shërbente me devotshmëri e durim, sikur ta kishte vëlla. Mbasi u lirua ky njeri, Samiu ra në duar jo të mira. Megjithë mungesën e të folurit, ai e shprehte indinjatën me gjeste nervozizmi dhe me sy të përlotur. Një ditë, papritmas, e gërvishti në fytyrë tutorin e ri.


Kam ngrënë për dy vjet radhazi në një tavolinë me të. Vetëm një herë e dëgjova të thotë duke shtrirë pëllëmbën përpara, dy fjalë: -Kot fare!


Ishte një revoltë, ishte përgjigja që u jepte gjithë atyre kokave të qethura që endeshin në shëtitjen e mbrëmjes, të cilat kishin një emërues të përbashkët: pyetjen "PSE JAM KËTU?!"


Ishte mesazhi dyfjalësh që u niste persekutorëve të cilët mbyllnin veshët prej vitesh për të mos dëgjuar krismat e tyre, ulërimat e të tjerëve...


Një ditë e zhdukën nga kampi. Thanë se e dërguan në spital. Thanë se familjes që i kish ardhur për takim, i dhanë lajmin se ai kish vdekur gjatë operacionit. Nga se vuante? Ai s'dinte të ankohej, sepse nuk ishte në gjendje të fliste. Çfarë operoi? Kurrkush s'dinte gjë...


Skënder Bariu më tregonte se e kish pasur komisar batalioni. Me gjakftohtësinë e butësinë e tij i kishte shpëtuar jetën një partizani që donin ta pushkatonin duke e akuzuar se kishte vjedhur një peshqir.


Shumica e grupit të Teme Sejkos, siç i quanin, kishin qenë në çetën "Çamëria". Më 1949, Rexho Hiso nga Sigurimi i Shtetit bashkë me një oficer grek i mblodhën ish-partizanët çamë dhe u thanë të venin në Greqi të luftonin. Skënderi u ngrit e refuzoi hapur duke thënë se mund të përgatitet një Tivar tjetër.


Me këtë iu vu vula Skënderit si organizator. Me këtë rast u internuan njëqind e gjashtëdhjetë e katër çamë, dhe duke iu bashkëngjitur dyqind çamëve të tjerë, i vunë të hapnin rrugën Gramsh-Lozhan me punë të detyruar për tetë muaj me radhë.

Arrestimi i grupit të Teme Sejkos prej treqind e shtatëdhjetë e katër vetësh u bë me bujë të madhe. Ata i arrestuan brenda një ore.


Pjesa më e madhe, nën dhunën e torturave më të tmerrshme, pranuan alla-Dreyfys pjesëmarrjen në komplot dhe të mendosh se ishim më 1960 e jo në vitin 1906!


Paralelizmi çuditërisht përkonte në etnitë që u përndoqën; hebrenjtë e Alfred Dreyfysit dhe çamët e Teme Sejkos. I pari ishte vetë Teme Sejko, i cili pranoi para Kadri Hazbiut e Nevzat Haznedarit të tregonte përralla me mbret, me flotë, me Panajot Plak, me të gjallë e fantazma, aksione të denja për trille policeske "sepse e kërkonin interesat e partisë"... Gjyqi do të ishte një shoë, konsum për propagandë, kundër agjenturave imperialisto-revizioniste.


U kujtua vonë Temja i varfër e kur humbi shpresat, mbas vendimit i tha Kadri Hazbiut: -Qen, më tradhtove! - Temja kishte qenë komisar i brigadës së parë dhe thonë se Mehmet Shehu deshi ta takojë mbas vendimit, mirëpo Kadri Hazbiu ia privoi këtë kënaqësi, sepse një natë më përpara e ekzekutoi me flakëhedhëse.


Thonë edhe se e ka mbytur në birucë me duar Mihallaq Ziçishti. Me Temen u pushkatuan dhe Tahir Demi, Avdul Resuli, Hajri Mane, Ali Arapi, Shaban Refati, Taho Sejko, Ilia Gjyzeli, (kunati i heroit të popullit) e të tjerë. Nevruz Bejleri nga Libohova i cili kishte prurë kokën e Izet Osmanit nga Greqia, iu kërkua dëshmi sikur Izeti ishte gjallë.


Nevruzi s'pranoi, kështu që e pushkatuan pa gjyq. Nga farefisi i heroit Ali Demi ishte edhe gazetari kurajoz Vehip Demi, i cili plot trimëri kishte kritikuar Nexhmije Hoxhën dhe Liri Belishovën në Konferencën e Tiranës më 1956, por më vonë ishte zhdukur pa nam e nishan nga sigurimi. Kohët e fundit prunë dhe Kasem Demin, një burrë i urtë, me siguri viktimë e radhës.


Një fund tragjik pati familja e Teme Sejkos. Artan Qirko ishte i dënuar me një grup me Bashkim Sejkon, djalin e Temes.


Gjatë procesit në hetuesi, Artani me dëshminë e tij e rëndoi pozitën prej të akuzuari të Bashkimit, në këmbim të uljes së masës së dënimit që vetë Artani do të merrte. Më pas, Bashkimin e pushkatuan. Artani më tregonte se kishte qenë një djalë inteligjent e shumë i sjellshëm.


Më vonë arrestuan djalin e dytë, Mondin, ndërsa e ëma vrau veten.
Aty gjeta edhe Rexho Plakun me mendje të qartë, ish-luftëtar i luftës së Vlorës më 1920, ish-partizan e njeri me influencë të madhe në Çamëri. Ia doli të mbijetojë e të shkojë pranë familjes edhe pse kaloi nëntëdhjetë vjetët.


Një figurë tragjiko-komike ishte Ali Goxhaj. Edhe ai i përkiste agjenturës së grupit të Teme Sejkos. Torturat e kishin shkatërruar dhe që në pamje të parë të krijonte përshtypjen e njeriut të sëmurë psikik.


Torturuesit kishin vulosur një karakter tjetër tek ai. Aliut i ishte formuar në tip vuajtja nga sëmundja e vigjilencës dhe denoncimit. Ai sapo të dëgjonte ndonjë fjalë të dyshimtë për Enverin apo ndonjë udhëheqës tjetër (shpesh kishte njerëz që e bënin qëllimshëm), vraponte te polici që rrinte roje tek dera dhe i raportonte, mirëpo nuk i merrej parasysh, meqë e quanin të sëmurë.


Një ditë isha me mikun tim Jamarbër Markon në zyrën e riedukimit duke bërë shaka me Dalip Zhabolin që ishte kryetar i këshillit të riedukimit. Nga dera e hapur shikojmë Sadikun, policin, që ishte rojë e brendshme, tek i thoshte Aliut:
- Shko atje tek Dalipi dhe njoftoje për të gjitha.


Sadiku që s'dëgjonte mirë nga veshët, ishte një tip që i pëlqente shakatë. Dalipi që ishte gati për qyfyre, mbylli derën dhe duke nderuar me grusht, i tha:
- Rroftë Enver Hoxha!- Aliu nderoi dhe thirri mbas tij Dalipi: - Rroftë Mehmet Shehu!- Aliu po ashtu. Dalipi:


- Rroftë Petro Marko!- Aliu përsëriste me të madhe, ndërsa ne dolëm duke u gajasur. Shumë të tjerë që nuk ia thoshin humorit të burgut, e shihnin vëngër, por Aliu i gjorë si shumë shokë të tij, ishte viktimë e së njëjtës makinë të tmerrshme kriminale.
(Vijon)

[drague]

xhuje Gzimi ka qen me baben tem ne Spac.

komentet i bojm sonte.

[Xhuxhumaku]

plako,

se mu dje smu hapte forumi ne pune, ti boji komentet

[MI CORAZON]

xhu , po presim vazhdimin e tregimeve te z peshkepia.