Rilindasi i madh, Hajredin Fratari

[MI CORAZON]

Po inxhinieri gjeolog Sulo Klosi qe kishte studiuar ne europe a ka te beje me kte fis atdhetar?

[naqeta]

Patriotet Hajredin Fratari dhe Ismail Klosi dhe kapiteni Baki Gjebreja u varen ne litare nga forcat e Haxhi Qamilit i cili e dogji 3 here Mallakastren.
Nga familja e Hamiteve ishte komandant i çetes se Mallakastre se eger ne luften e Vlores 1920
Halim Hamiti ishte per Mallakastren e eger dhe Hysni Toska komandant i Xhandarmeris ne qeverin e Ismail Qemalit ,qe Halimin e kishte xhaxhain e vjehrrit te tij(niperat e Rapo Hekalit)ishte per Mallakastren.
Uran Butka ka shkruajtur :
E VERTETA E LUFTES SE MALLAKASTRES ME 1943.
Eshte bere dhe nje film dekumentar ''MALLAKASTRA SIç KA QENE''
Aty jepet dhe shtepia e Rakip FRatarit atdhetarit te shquar ,nje shtepi 140 vjeçare me 16 dhoma .(gjejeni materialin ne google per ta lexuar )
Ne kohen e luftes u ndane (siç ishte ne ate kohe ) disa pinjolle te familjes nuk djekin te njejten fryme me paraardhesit ,do mundohem ti shtjelloj ,po eshte pak e veshtire sepse Mallakastriotit e kan pasur zakon qe perseritnin emrat e gjysherve tek femijet ,psh Ismaili i pare ,beri Qemalin ,Qemali beri Ismailin e dyte e keshtu me rradhe ...
Ne kohen e luftes siç e thash nga nje ane ishte Mehmet Shehu ,Bilbil Klosi ,Qemal Klosi dhe nga krahu tjeter nacionalistet Besim Belishova ,Rauf Fratari ,Tefik Sfiri etj.
Inxhinjeri i gjeologjise qe kishte mbaruar ne France Sulo Klosi eshte vellai i Qemal Klosit qe bashke me Bilbil Klosin (ish minister i drejtesis ,baxhanak me Ramiz Aline ,babai i perkthyesit te Skenderbeut Ardian Klosit )i kishin denuar me vdekje 150 vete ,Bilbili dhe si antar i
komisionit te debim internimeve kishte internuar me qindra familje .
Qemal Klosi denonte njerez ne gjykaten e Vlores ku te vellane Sulo ja varrnin ne Rubik .
Ne fillim e shkarkuan pastaj e vune perseri ne detyre ,me duket se ka qene zv minister i komunikacioneve dhe drejtor i portit te Durresit .
Femijet e te vellait Sulos i rriti ai dhe i shkolloi Editin dhe Ismailin .
Fatos Klosi ish shefi i SHIKUT eshte i biri i Qemal Klosit .

Nuk e di se te sqarova ndonje çik Mi Corason .
(ne shtepi kam nja dy fotografi te luftetareve te fisit Hamiti nga lufta e vlores 1920)
I kam botuar dhe tek BULETINI botim i bashkis se Fierit .

[MI CORAZON]

Thx Naqeta, por me bere pak lemsh me kte lidhjen Klos qemal fatos ardian e sulo klos.

Kush e "varrte" ne rubik inxh Sulon qe ish diplomuar ne France?

me sqaro pak.

[naqeta]

Thx Naqeta, por me bere pak lemsh me kte lidhjen Klos qemal fatos ardian e sulo klos.

Kush e "varrte" ne rubik inxh Sulon qe ish diplomuar ne France?

me sqaro pak.

Suloja eshte i vellai i Qemal Klosit ,Qemal Klosi eshte babai i Fatos Klosit ,ish shefit te SHIKUT .
Sulon e vrane me grupin e Ish deputeteve ,edhe pse njihej me Enverin qe kur kishin qene ne France8bile kam lexuar qe e bija e Sulos ne shkrim ka shkruajtur e kur e pyeten Enverin per kete ai ishte shprehur qe nuk dinte gje (si gjithmone ) dhe ishte gjithashtu dhe vellai i Qemal Klosit dhe kushuriri i Bilbil Klosit qe ishte ministri i drejtesis .
Lemsh kane qene keto ,por njeri -tjetrin e kane mbajtur .
Une njoh pjesen tjeter te fisit qe jane mjek ,inxhinjere ,nuk jane marre si keto me krime por njeri -tjetrin e kane mbajtur.

[INFINITY©]

KREU I GJASHTE (vazhdimi)

PER LIRI E PAVARESI KOMBETARE

Ne vitet 1911-12 Hajredin Fratari dhe Ismail Klosi jane nder delegatet me aktive ne kuvendet qe nisin nga Manastiri i Cepos, ne Drashovice dhe ne Sinje, sepse pjesemarrja e tyre ne keto tubime eshte edhe ne krye te cetave te armatosura mallakastriote, te cilat ne festet e tyre te bardha paten shkruar fjalet e shenjta: "Liri, a Vdekje!".

Perpara se te nisnin veprimet ushtarake dhe kryengritja e armatosur te perballej me forcat e garnizoneve dhe operacioneve turke, udheheqesit e Mallakastres dhe Shqiperise se Jugut u munduan te siguronin arme e municione te domosdoshme per te pajisur cetat popullore qe ishin grumbulluar dhe prisnin perkrah tyre.

Nen titullin "Kryengritja e Toskerise" ne gazeten "Liria e Shqiperise", date 15. 12. 1911 jepen edhe disa pershkrime luftimesh dhe perpjekjesh te cetave mallakastriote kunder formacioneve dhe reparteve turke ne muajt e fundit te ketij viti. Ne njerin prej ketyre mesojme: "Mbasi u vendos qe cdo cete te shkonte ne krahinen e vet, ajo e Mallakastres, gjate udhetimit te saj takoi me taborin turk. Turqit hapen zjarr te paret mbi shqiptaret. Mbas dy ore luftimesh te pergjakshme mallakastriotet u hodhen ne sulm dhe kapen njezet ushtare dhe oficer rober. Mbasi i carmatosen i lane te lire, duke u thene se shqiptari nuk ha pula te ngordhura".

Kur arriten ne Mallakaster kryengritesit bene edhe nje luftim te fundit, i cili jepet vetem si nje lajm i shkurter ne gazeten "Liria e Shqiperise": "Hajredin Hamiti me ceten e Mallakastres sulmon trupen turke te komanduar nga bimbashi Ismail Haki Libohova ne fshatin e Cakranit dhe e ndjek ate...". Na duhet te sqarojme se Hajredin Hamiti eshte i biri i Musa Hamitit. Ne vitet 1910-12, ai ishte nje nga udheheqesit dhe luftetaret me te shkuar te kryengritjes antiosmane ne Mallakaster, Vlore e Tepelene. Ai eshte i nje moshe, shok, mik e bashkeluftetar i pandare me Ismail Klosin. Lidhje e miqesi akoma me te ngushte ai ka me Hajredin Fratarin, me te cilin, kur kemi folur per familjen Fratari, kemi permendur lidhjen e tyre fisnore si dajo te Hamitit dhe Rrapo Hekalit.

vazhdon...

[naqeta]

KREU I GJASHTE (vazhdimi)

PER LIRI E PAVARESI KOMBETARE

Ne vitet 1911-12 Hajredin Fratari dhe Ismail Klosi jane nder delegatet me aktive ne kuvendet qe nisin nga Manastiri i Cepos, ne Drashovice dhe ne Sinje, sepse pjesemarrja e tyre ne keto tubime eshte edhe ne krye te cetave te armatosura mallakastriote, te cilat ne festet e tyre te bardha paten shkruar fjalet e shenjta: "Liri, a Vdekje!".

Perpara se te nisnin veprimet ushtarake dhe kryengritja e armatosur te perballej me forcat e garnizoneve dhe operacioneve turke, udheheqesit e Mallakastres dhe Shqiperise se Jugut u munduan te siguronin arme e municione te domosdoshme per te pajisur cetat popullore qe ishin grumbulluar dhe prisnin perkrah tyre.

Nen titullin "Kryengritja e Toskerise" ne gazeten "Liria e Shqiperise", date 15. 12. 1911 jepen edhe disa pershkrime luftimesh dhe perpjekjesh te cetave mallakastriote kunder formacioneve dhe reparteve turke ne muajt e fundit te ketij viti. Ne njerin prej ketyre mesojme: "Mbasi u vendos qe cdo cete te shkonte ne krahinen e vet, ajo e Mallakastres, gjate udhetimit te saj takoi me taborin turk. Turqit hapen zjarr te paret mbi shqiptaret. Mbas dy ore luftimesh te pergjakshme mallakastriotet u hodhen ne sulm dhe kapen njezet ushtare dhe oficer rober. Mbasi i carmatosen i lane te lire, duke u thene se shqiptari nuk ha pula te ngordhura".

Kur arriten ne Mallakaster kryengritesit bene edhe nje luftim te fundit, i cili jepet vetem si nje lajm i shkurter ne gazeten "Liria e Shqiperise": "Hajredin Hamiti me ceten e Mallakastres sulmon trupen turke te komanduar nga bimbashi Ismail Haki Libohova ne fshatin e Cakranit dhe e ndjek ate...". Na duhet te sqarojme se Hajredin Hamiti eshte i biri i Musa Hamitit. Ne vitet 1910-12, ai ishte nje nga udheheqesit dhe luftetaret me te shkuar te kryengritjes antiosmane ne Mallakaster, Vlore e Tepelene. Ai eshte i nje moshe, shok, mik e bashkeluftetar i pandare me Ismail Klosin. Lidhje e miqesi akoma me te ngushte ai ka me Hajredin Fratarin, me te cilin, kur kemi folur per familjen Fratari, kemi permendur lidhjen e tyre fisnore si dajo te Hamitit dhe Rrapo Hekalit.

vazhdon...

Hajredini Hamiti(Hekali neper librat e historise i gjen dhe me dy mbiemra )
) ka qene dhe vjehrri i Hysni Toskes ,komandant i xhandarmerise ne qeverine e pare Shqiptare ate te Ismail Qemalit ,ngritesi i flamurit diten e shpalljes te pavaresise ne Tepelene ,deputet i perhershem i Beratit ne kohen e monarkise etj
etj.. Ja diçka nga lufterat ne ate zone ne ate kohe
Forcat rebele te Haxhi Qamilit kishin perveshur krahet dhe tmerronin popullsine e Myzeqes me masakra te papara .
Shkrime per keto ngjarje ka revista ''Zeri i Shqiperis ''botuar nga themistokli Germenji ne Sofie .
Kurse S.Vllamasi tek ''Ballafaqimet politike ne Shqiperi ''fq 103 ) e pershkruan keshtu luften :
''Ne manastirin e Ardenices ,Hysni Toska luftoi trimerisht duke lene mjaft te vrare ,por ju vrane dhe luftetaret e tij Riza dhe Godo Hekali te dy niperit e Rrapo Hekalit dhe vellezerit e vjehrrit te tij Hajredin Hekalit .
u vrane ne keto luftime dhe luftetare te tjere 3 nga Hekali ,2 nga Romsi e Shaqir Margelliçi, u plagos rende Mete Drenia ...
Pas ketyre luftemeve rebelet e Haxhi Qamilit perparojne ne drejtim te Kozares per te pushtuar Beratin ,prefekti i kerkon Hysniut atje per te mbrojtur qytetin ,Hysniu shkoi me te gjitha forcat qe dispononte ,por qendron i rrethuar per 5 dite deri sa çan rrethimin dhe hidhet ne sulm .
''Si i vrane borizanin ,Salihu nga Siqeca ,Hysniu hipi ne Xhami te Murat çelepies vet i dyte dhe i binte rebeleve nga minareja dhe si linte te qellonin mbi ushtaret e tij .
Rebelet e liruan vendin dhe moren malin .(Lef Ndoci ''Jeta e Hysni Toskes ''arkivi qendror shteteror fondi 32 ,dosja 50,fleta 9-15)
por ne 14 korrik 1914 rewbelet pushtojne Beratin dhe Fierin .
Pikerisht ne kete moment u ekzekutuan prej rebeleve tre patriot .
Hajredin Fratari
Ismail Klosi
Baki Gjebrea

[saura]

Historia e popullit tone eshte deformuar ne menyre te turpshme nga regjimi i Enver Hoxhes .
Levizja e Haxhi Qamilit eshte paraqitur si nje levizje e fshatarsise kunder bejlereve ,per te treguar qe ka pasur lufte klasash ne regjimet e kaluara.
E verteta eshte qe Haxhi Qamili luftoi per kthimin e Turqise ,donte ta zevendesonte flamurin e Skenderbeut me bajrakun e osmanllinjve .
Ne ate kohe Shqiperia e kishte shpallur pavaresin dhe dhe po orintohej drejt perendimit .
Te mohosh luften e patrioteve te vertete qe luftuan kunder pushtuesve dhe te lartesosh ate qe bashkepunoi dhe me kriminelet grek dhe shkateruan Toskerin duke vrare shume e shume patriot eshte turp ,prandaj historia shqiptare duhet te ndryshoje dhe te shkruhet ne baze te fakteve qe ndodhen neper arkivat tona (pa retushime ).

[saura]

Uran Butka: E vërteta e luftës së Mallakastrës më 1943
(Dërguar më: 27/12/08) Fatmira Nikolli

Një film për historinë e Mallakastrës që nga lashtësia e deri më sot. Një shikim i imët i ngjarjeve të bujshme që kanë tronditur qytetin. Të vërtetat e pathëna dhe ato të fshehura. Jepen figura të gjalla e dokumente, rrëfime mbi pjesë të historisë dhe të emrave më të njohur të zonës, viktimat e diktaturës komuniste dhe fjalët e fundit të tyre, dhe ajo çfarë shkruhet në dosjet gjyqësore të të dënuarve. Por filmi i ri dokumentar "Mallakastra siç ka qenë" ka edhe më shumë për të thënë. Ai dha premierën e tij dje paradite në mjediset e Muzeut Historik Kombëtar. Me skenar të Uran Butkës, regji e realizim filmik të Enver Shehut e Ilir Muskajt, filmi u prit shumë mirë nga publiku kryeqytetas, për arsye të risive që sjell në këtë gjini dhe në historinë e kulturën shqiptare.
Zoti Butka, ju jeni skenarist i këtij filmi historik dokumentar. Çfarë sjell ai?
Ky është një film historik sepse sfondi, ngjarjet, personalitetet janë historikë. Është zgjedhur një trevë si Mallakastra me tradita atdhetare, luftarake dhe demokratike, por edhe me bëma e drama të mëdha, tipike për historinë e Shqipërisë. E veçanta është se, nuk flitet veç për një ngjarje apo një periudhe të caktuar, por për historinë integrale të Mallakastrës e më gjerë, duke filluar nga lashtësia me Bylisin, Nikajën, Margëlliçin, Gurëzën, Cakranin, Kalamatrëngën e vendndodhje historike e tjera dhe duke mbaruar në ditët e sotme. Qysh në lashtësi lulëzuan qytetet ilire si Bylisi, si edhe Nikaia, të cilët luajtën një rol të rëndësishëm në jetën e Ilirisë. Epitafi i qëndisur artistikisht në ar e argjend, i mbiquajturi Epitafi i Glavnicës së Ballshit, është një monument i çmuar i kulturës shqiptare.
Vetëm teatri i Bylisit, i ngritur në shek.III para Krishtit, zinte 9000 shikues. Pranë tij ishte ndërtuar stadiumi, gjimnazi dhe shëtitorja. Në mënyrë të plotë e të dokumentuar trajtohen periudhat e mëvonshme të historisë së Mallakastrës. Pushtimin osman, mallakastriotët e pritën me luftë dhe e vazhduan me kryengritje. Në shekullin e XV ata u dalluan në mjaft beteja të udhëhequra nga heroi kombëtar Skënderbeu, sidomos në betejën e përgjakshme të Beratit në vitin 1455. Po ashtu gjerësisht jepet me figura të gjalla e dokumente lëvizja kundër reformave të Tanzimatit, e udhëhequr nga heroi popullor Rrapo Hekali që u shqua në luftimet për çlirimin e Beratit si edhe në luftërat në Mallakastër kundër pushtuesve osmanë. Në betejën e famshme të Greshicës, që vazhdoi tri ditë, luftëtarët nga gjithë fshatrat e Mallakastrës me udhëheqës Rrapo Hekalin si edhe kapedanin greshiciot Sulo Zeneli, kapedanin Muhamet Hodaj nga Çorrushi e të tjerë si edhe luftëtarët e Lumit të Vlorës, u përleshën me ushtrinë turke, e thyen atë dhe u zunë të gjallë tre pashallarë. Varret e 300 lebërve vlonjatë të vrarë janë ruajtur deri në ditët tona. Në betejën e Greshicës morën pjesë edhe gratë trimëresha të krahinës. Në periudhën e ndritur të Rilindjes e të pavarësisë, mallakastriotët janë përpjekur për arsimimin, ndërgjegjësimin kombëtar dhe luftën me armë për liri epavarësi. Shquhen sidomos, nipërit e Rrapo Hekalit, Selfo Hamiti dhe Musa Hamiti. "Konsulli austrohungarez në Vlorë në gusht të vitit 1900 i raportonte Vienës: "Në tre vitet që unë kam kaluar në Vlorë, pata në disa raste prova se mallakastriotët, nën udhëheqjen e Selfo dhe Musa aga Hekalit, interesohen për shkrimin shqip. Atyre u janë dërguar abetare edhe prej Bukureshtit". Në film jepet shtëpia e ndërtuar 140 vjet më parë nga Rakip Fratari, atdhetar dhe intelektual i njohur. Kjo shtëpi tipike mallakastriote e shek.19, me 16 dhoma, tavane e gur të gdhendur, u kthye në depo grumbullimi në kohën e socializmit. Hajredin Fratari, që kishte kryer studimet për drejtësi në Stamboll, ku u ushqye me idetë rilindase, ngriti në këtë shtëpi edhe një shkollë ku mësohej fshehtas shqipja, qysh në vitin 1906 me mësues Ibrahim Frashërin dhe e ktheu këtë shtëpi në çerdhe të kryengritësve të lirisë. Edhe sot dëgjohet në Mallakastër jehona e zërit të Hajredinit: "Çdo shtëpi mallakastriote të bëhet shkollë, çdo mallakastriot të bëhet mësues". Shkollat e para publike shqipe u çelën në Cakran në nëntor të vitit 1908 me mësues Mustafa Hoxhë Vreshtazin dhe në Kutë në dhjetor 1908 me mësues Ismail Efendi Shehun. Por mallakastriotët luftuan edhe me pushkë. Gazeta "Liri e Shqipërisë e vitit 1911" shkruante: "Çeta e Mallakastrës me komandant Musa aga Hekalin në krye takoi me taborin turk gjatë udhëtimit të saj. Turqit hapën zjarr të parët mbi shqiptarët. Mbas dy orë luftimesh të përgjakshme, mallakastriotët trima me Musa aga Hekalin që udhëhiqte çetën, u hodhën në sulm dhe kapën 20 ushtarë e oficerë robër. Mbasi i çarmatosën, i lanë të litë duke u thënë se shqiptari nuk ha pula të ngordhura". Mihal Grameno shkruante: "Më 1911 kish ardhur në Stamboll Bektash Cakrani me të ndjerin Baki Gjirokastra. Gjithmonë bashkoheshin në zyrën "Shqiptari" drejtuar nga Dervish Hima. E gjetëm të arësyeshme të ftojmë deputetët shqiptarë Nexhip bej Dragën dhe Hasan Bej Prishtinën. Këtë barrë e mori përsipër Dervish Hima dhe Bektash Cakrani që t'i lajmëronin dhe kësisoj, në orën e caktuar u mblodhëm në hotel "Imperial". Nexhip bej Draga dhe Hasan bej Prishtina thanë që për Kosovën kanë shpresën më të madhe për një kryengritje të përgjithshme. Për Toskërinë duhet arritur të krijohen një çetë këtu e një çetë atje për të dhënë ngjyrën e bashkimit gegë e toskë të kësaj kryengritjeje. Në Toskëri u nisëm unë, Bakiu dhe Bektash Cakrani". Është nder për Mallakastrën, që në kuvendin kombëtar të Junikut, maj 1912, në Kosovë mori pjesë atdhetari Hajredin Fratari me luftëtarë mallakastriotë. Në Junik u vendos krijimi i komiteteve dhe nisja e kryengritjes antiosmane në të gjithë hapësirën shqiptare. Më pas, Kuvendi i Sinjës, ku kishte një pjesëmarrje nga gjithë Shqipëria e Jugut, e bëri Mallakastrën epiqendrën e ngjarjeve të mëdha. Çetat kryengritëse të Mallakastrës gjatë korrikut i dëbuan forcat turke përtej Vjosës deri në kodrat mbi Vlorë, ndërsa në gusht hynë në qytetin e Fierit dhe më 16 gusht 1912, bashkë me forcat e tjera, çliruan Beratin. Atdhetarët mallakastriotë kontribuuan mjaft në luftën për pavarësi. Ata pritën Ismail Qemalin e delegatët e tjerë në sheshin e Flamurit dhe u bënë mbështetës të qeverisë së Vlorës dhe protagonistë të pavarësisë. Përfaqësuesi i Mallakastrës dhe firmëtari i vetëm i aktit të Pavarësisë nga krahina e Mallakastrës ishte patrioti Hajredin Cakrani. Në këtë film jepen të gjalla luftimet e mallakastriotëve kundër rebelimit haxhiqamilist që e dogji tri herë Mallakastrën dhe vari në litar dy figurat më të mëdha të saj Ismail Klosin dhe Hajredin Fratarin. Kur Musa Qazimi dha urdhër t'i zgjidhnin zinxhirët dhe t'u lidhnin sytë me shami të zeza para pushkatimit, Ismail Klosi e hodhi tutje shaminë dhe tha: "S'dua të lidhem me shami. Dua të shikoj gjakun tim të rrjedhë valë-valë dhe të sigurohem në është aq i kuq sa edhe flamuri i kombit tonë. Vdes i gëzuar, se vdes shqiptar!". Ndërsa Hajredin Fratarin tha:"Qëlloni, o ushtarë të Myftiut dhe të turkut, qëlloni!- thirri ai. "Nuk dua t'u dridhet as dora as syri se edhe ju shqiptarë jini. Më shikoni mua dhe mos u trembni nga vdekja. Ju nuk shikoni dot në këtë errësirë, por do të gdhijë dita që gjaku im, së bashku me diellin, do t'ju çelë sytë dhe do t'ju japë dritë fëmijëve tuaj të pafajshëm". Ngjarjet kulmore, në të cilat mallakastriotët kanë dhënë ndihmesën e tyre, janë Kongresi i Lushnjës dhe lufta e Vlorës, në vitin 1920. Mallakastra u përfaqësua në Kongresin Kombëtar të Lushnjës nga Bektash Cakrani, delegat aktiv, i cili u zgjodh edhe deputet në këshillin kombëtar. Kongresi i Lushnjës u shpreh për pavarësinë e plotë të Shqipërisë. Komandanti i forcave mbrojtëse të Kongresit të Lushnjës, ishte nënkoloneli Hysni Toska, një nga komandantët më aktivë në Luftën e Vlorës, që nga Bestrova e deri në det. Nën udhëheqjen e Halim Hamitit, anëtar i Mbrojtjes Kombëtare dhe pjesëmarrës në mbledhjet e Barçallasë e të Beunit, mbi 1000 luftëtarë mallakastriotë luftuan kundër italianëve.
Ç'ndodhi gjatë Luftës së Dytë Botërore në Mallakastër? Si e jep filmi juaj ?
Mallakastriotët atdhetarë e pritën me indinjatë pushtimin fashist të Shqipërisë, luftuan në Bestrovë të Vlorës kundër italianëve dhe organizuan në Mallakastër rezistencën antifashiste. Ata luftuan edhe kundër pushtuesve gjermanë në disa beteja. Në film u jepet vendi i merituar ngjarjeve të Luftës së Dytë Botërore. Deri në Konferencën e Mukjes mallakastriotët luftuan bashkërisht kundër pushtuesve. Shembulli më i shkëlqyer i bashkëpunimit të nacionalistëve dhe partizanëve në luftë, ishte beteja e përbashkët e Ruzhdijes, më 13 mars 1943. Ushtria italiane u nis nga Fieri me dy batalione me 1000 ushtarë që të nënshtronin Mallakastrën. Italianët përdorën artilerinë dhe aviacionin kundër forcave të rezistencës shqiptare, të përbëra nga çetat nacionaliste të komanduara nga Tefik Cfiri si edhe çetës partizane të komanduar nga Xhelal Staravecka dhe Rahman Uruçi. Pas tre ditë lufte, italianët dhe mercenarët e Isa Toskës u thyen, duke lënë 29 të vrarë e të plagosur. Nga forcat shqiptare u vra duke luftuar trimërisht ballisti Jashar Cakrani, një nga dëshmorët e parë të Mallakastrës gjatë luftës së Dytë Botërore, si edhe partizani i çetës së Lushnjës, Hysen Kaja, dëshmori i parë i Myzeqesë. Në Konferencën e Mukjes e përfaqësuan Mallakastrën tre figura të rëndësishme: Rauf Fratari, Kadri Cakrani dhe Mit'at Araniti. Pas prishjes së Marrëveshjes së Mukjes nga PKSH dhe jugosllavët, u prish ky bashkëpunim dhe në Mallakastër, si edhe në krahinat e tjera nisi lufta civile e urdhëruar nga E.Hoxha e emisarët jugosllavë Popoviç e Mugosha. Kjo luftë në Mallakastër qe e përgjakshme, sepse edhe përplasja ishte e madhe dhe udhëheqësit ishin nga më kryesorët në historinë e kësaj lufte. Nga njëra anë Mehmet Shehu, Bilbil Klosi, Qemal Klosi etj dhe nga ana tjetër nacionalistët Bektash Cakrani, Tefik Cfiri, BesimBelishova, Rauf Fratari e të tjerë.
Çfarë pasojash solli lufta civile në Mallakastër?
Lufta Civile në Mallakastër e prirë dhe e provokuar nga Mehmet Shehu etj, solli shkatërrime dhe mynxyra të mëdha në Mallakastër. Më 3 nëntor 1943 Brigada I, i sulmoi nacionalistët afër Ballshit, ku u zhvillua një luftë e rreptë". "Vetëm sulmi i qërronte hesapet me nacionalistët", - thoshte Mehmet Shehu. U vranë pa gjyq nacionalistët e shquar Qazim Selfo Hekali me të birin përpara derës së shtëpisë, Hysni Toska me të birin, Skënderin, Drizarin, të cilit i prenë kokën. Komunistët vranë dhe masakruan në kalanë e Margëlliçit dhe Gjinoqar, duke u prerë edhe kokat ballistëve Hair Isufaj dhe Nuri Kora. Me atentate vranë Hekuran Metën dhe Sinan Metën nga Gorishova si edhe Nure Jaupin nga Romësi. Po ashtu, në Qafën e Sqepurit më 2.06.1944 ekzekutuan Qani Sulo Rakipin nga Fratari, bashkëluftëtar i Rauf Fratarit dhe kundërshtar i komunizmit. Nga ana tjetër, u pushkatuan pa gjyq e pa faj dhjetë këshilltarët e Hekalit: Islam Sadiku, kryetar i këshillit nacionalçlirimtar dhe Taip Ymeri, Isa Zeqiri, Ali Ismaili, Godo Kamberi, Qerim Jemini, Hamza Jonuzi, Rexhep Ymeri, Ahmet Sheme, Veli Hasani- anëtarë. Këta këshilltarë, viktima të pafajshme të luftës civile, nuk janë vrarë nga gjermanët, siç jepet në filmin "Këshilltarët". Ata u arrestuan nga komandanti i operacionit ballisti Kujtim Cakrani dhe u pushkatuan në shkollën e Gorishovës nga Isuf Hasani, për hakmarrje të dy vëllezërve të tij të vrarë nga terrori komunist. Viktima të shumta solli në Mallakastër diktatura komuniste, që çoi në plumb e në litar me mijëra nacionalistë e atdhetarë mallakastriotë të pafajshëm. Fitimtarët çuan në litar, në plumb, në burgje e internime me qindra nacionalistë e antikomunistë të Mallakastrës. Vetëm në gjyqet ushtarake të vitit 1945 u pushkatuan 42 persona, nga të cilët edhe Qazim Malo, Islam Lamçe, Xhaferr Aliko, Muharrem Kula, Metë Metohu me dy të bijtë, Ademin 17 vjeç dhe Ahmetin 23, Qemal Dule, Riza Heko, Skëndo Bilo, Mustafa Ademi, Daut Nure; 23 të tjerë me burgim të përjetshëm, të cilët pothuaj vdiqën nëpër burgje. Qindra të tjerë me burgime të ndryshme.
A mund të na përmendni disa figura nacionaliste që u dënuan nga regjimi komunist?
Bektash Cakrani, u arrestua nga komunistët dhe doli në gjyq më 1945, ku ai dëshmon: "Në të vërtetë programi, d.m.th, Dekalogu i Ballit Kombëtar ka qenë i mirë, por mbeti në letër e shkruar dhe e thatë, sepse nuk u zbatua d.m.th, nuk u bë një luftë për demokraci, përderisa u shkaktua vëllavrasja." Bektash Cakrani ishte antifashist, u burgos nga italianët, iu shmang vëllavrasjes me Nacionalçlirimtaren dhe nuk bashkëpunoi me gjermanët. Ai u drejtohet gjyqtarëve: "E quaj për detyrë të sqaroj para jush dhe opinionit publik akuzat që më bën zoti prokuror, akuza të cilat, po të ishin të vërteta, do të më ngarkonin me tradhti të lartë karshi popullit e atdheut, kurse e vërteta qëndron ndryshe, pasi unë qysh në moshën më të njomë e gjer më sot në moshën e thinjave të bardha, çdo gjë të shtrenjtë e të shenjtë të trupit e të mendjes sime ia kam kushtuar së mirës së përbashkët duke vepruar sipas parimit kryesor: Çdo gjë për Atdhe, Atdheu mbi të gjitha!" Megjithatë e dënuan me vdekje dhe e pushkatuan. Edhe Tefik Cfirin Gjyqi komunist e dënoi me vdekje, me pushkatim, edhe pse ai e mbylli luftën e tij antifashiste me luftimet kundër gjermanëve nga Burizana ne Lezhë, shtator 1943. Fjalët e tij përpara gjyqit: Prokurori i popullit më akuzon mua si përçarësin e Mallakastrës, gjë që s'i përshtatet realitetit. Unë jam përpjekur me gjithë shpirt për të qenë të vëllazëruar si një trup i pandarë pa dallim ideologjie e kështu të marshonim së bashku drejt të njëjtit objektiv: Çlirimit të Atdheut dhe sigurimit të demokracisë shqiptare. Z.Prokuror kërkon kokën time në litar si kundërshtar i idesë së tij, por idetë, zotërinj gjyqtarë nuk janë ferra, që po t'i shkulësh, thahen. Ato luftohen me kondra-ide dhe jo me gjak…Por në qoftë se është nevoja që koka e Tefik Cfirit të vihet në litar, siç e kërkoi prokurori, për interesat e shtetit dhe lumturinë e popullit, unë do ta prisnja me kënaqësi…Rroftë Shqipëria!" Besim Belishova, komandant i çetës nacionaliste më 1942, mandej komandant batalioni me gradën major, që ka luftuar kundër pushtuesve, por edhe kundër forcave nacionalçlirimtare. Mehmet Shehu, në përgjigjen që i shkruan Besim Belishovës, kur ky e kritikon Mehmetin për grabitjen e bagëtive, thotë: "Dhe bagëtitë i kemi sekuestruar bashkë me anëtarë të Ballit dhe i kemi ngrënë së bashku, ashtu siç luftuam së bashku" . Përpara gjyqit ushtarak, në korrik 1945, ai deklaron: " Unë në fillim kam marrë pjesë në Frontin NÇ, por më vonë, tue parë se Balli Kombëtar po organizohej dhe si një organizatë nacionaliste mua më pëlqeu dhe mora pjesë deri në përfundim të kësaj, sepse me dekalogun, parashiheshin veprime të mira në favor të popullit dhe luftë kundër okupatorit… Balli Kombëtar nuk ka dashur derdhjen e gjakut shqiptar me shqiptar dhe për këtë dha prova: Mbledhja e Mukajt është bërë me qëllim të afroheshin pikëpamjet dhe të evitohej gjakderdhja vëlla me vëlla.. Prandaj do të ishte më mirë për zotin prokuror që t'ia vinte gishtin plagës aty ku dhemb dhe të mos më cilësojë si tradhtar, për të vetmen arsye se kombin e kam vënë në radhë të parë dhe idenë në radhë të dytë. Në anë tjetër, pse kërkoj Kosovën e Çamërinë, vende shqiptare, të cilat s'mund t'i mohoj dhe sakrifikoj për hir të një ideje. Prandaj, do të ishte mirë, që zoti prokuror të më cilësonte si kundërshtar të një partie, e cila, për të siguruar dhe marrë fuqinë në duar, për interesat e partisë, dënon e zhduk kundërshtarin". Me qindra nacionalistë u burgosën dhe vdiqën burgjeve e kampeve të internimit. Ja burgu famëkeq i Spaçit, ku shpërtheu më 21 maj1973 revolta e të burgosurve politikë. Të burgosurit morën burgun dhe për dy ditë e dy net atje valoi flamuri kombëtar pa yllin e kuq. Një shembull heroik i qëndresës, i vetëmohimit dhe i grishjes për liri. Katër drejtuesit kryesorë të revoltës, u pushkatuan. Një nga këta martirë është biri i Mallakastrës, Hajri Pashaj, nga Hekali. I ati, Zenel Pashaj patriot, luftëtar kundër pushtuesve dhe rebelëve dhe antikomunist, u burgos dhe vdiq nga torturat në burgun e Gjirokastrës. Hajriu u dënua tri herë me burg, në vitin 1961 për tentativë arratisjeje, në vitin 1965 me 13 vjet në burgun e Spaçit sipas nenit 55 dhe dënimi i tretë me pushkatim për pjesëmarrje në këtë revoltë. Diktatura, ndonëse po hiqte shpirt, bëhej gjithnjë e më e pamëshirshme. Hajri Pashaj, përballet me zv./Ministrin e Brendshëm, Feçorr Shehun, edhe ky nga Hekali, që kishte shkuar në Spaç për të shtypur revoltën. "Unë i thashë, e ke njohur tim atë dhe e di mirë se kush ka qenë ai, në atë kohë ju hiqnit kapelën para tij. I thashë, ju kini 30 vjet që e keni pushtetin dhe keni frikë, keni 12 vjet që nuk keni bërë asnjë falje; kur ishit lidhur me BS bënit falje çdo dy vjet. Tani u prishët me Kinën dhe se me kë dreqin jeni lidhur, nuk e dimë. Juve ju ka ardhur laku në fyt. Ti e ke vendin këtu në burg, në vendin tim…Pas fjalëve të Hajri Pashajt, filluan britmat nga të dënuarit "Javdekje, ja liri! Ju jeni kriminelë, keni 30 vjet që na mbani në burg!". Regjimi kriminal i Enver Hoxhës, asgjësoi jo vetëm familjet e mëdha dhe njerëz të shquar, por gradualisht edhe trashëgimtarët e tyre. Një nga këta ishte, Hajdar Halimi, kryetar i Këshillit të Hekalit, njeri i mirë dhe nacionalist me influencë, që u pushkatua me fonogram nga E.Hoxha; Kaso Selfo, vëllai i Qazim Selfos u dënua me burgim të përjetshëm dhe vdiq në burg; Hysen Hekali i biri i Qazimit, u dënua me burg; Ismail Haxhiu, nipi i Bektash Çorrushit, ndonëse baba dëshmori, u dënua disa herë me burg politik. E kështu me radhë, për të ardhur tek Dine Fratari, i biri i Rauf Fratarit. Ceno Çaushi u dënua për të tretën herë me 10 vjet burg politik për agjitacion e propagandë, ndërsa e shoqja e tij Rahile Luzaj me 10 vjet burg. Në dosjen gjyqësore të Cenos lexojmë: "I pandehuri Ceno Çaushi ka thënë se ky është pushteti hipokrizisë dhe nuk e ka të gjatë. I pandehuri dëgjon rregullisht Zërin e Amerikës. Radio Tirana, thotë ai, flet pallavra, ajo gënjen..Për demokracinë socialiste, thosh se është demokraci në letër. Në kohën që shoku Enver shkoi për vizitë Mat, i pandehuri ka thënë se ai është marifetçi, në fjalimet e tij ai jep llustra……" Krimet e komunizmit dhe genocidi ideologjik, politik dhe klasor bënë kërdinë në Mallakastër. Dhe këto krime duhen ndëshkuar.
Ç'mesazh sjell filmi për politikën e sotme?
Është mesazhi që theksohet në fund të filmit: Duhet ta njohim të vërtetën për të kapërcyer urrejtjen, mosmarrëveshjen e konfliktualetetin që sjell e pavërteta dhe mashtrimi gjysmëshekullor. Duhet të duhemi, të bashkëpunojmë dhe të punojmë bashkërisht, për të përballuar sfidat e të tashmes dhe të ardhmes dhe për të shkuar në Europë si qytetarë të lirë e të devotshëm. Për të vërtetën kemi nevojë të gjithë.

[saura]

[saura]