Pragë, Hitleri nxjerr kthetrat

[Xhuxhumaku]

Pragë, Hitleri nxjerr kthetrat

13/07/2009 MARS 1939

Sueddetten duhej të ishin “kërkesat” e fundit naziste. Në realitet, pak muaj pas marrëveshjeve të Mynihut, demokracitë perëndimore i lejuan Hitlerit që të copëtonte republikën e re çekosllovake dhe të hynte në Pragë nën kërcënimin e armëve. Në atë kohë, Churchilli deklaronte: “Mund të zgjidhnin mes turpërimit dhe luftës. Zgjodhën turpërimin dhe do të kenë luftën”

Me pushtimin e Pragës në mars të vitit 1939, Hitleri bëri hapin vendimtar në pushtimin e Lebensraum, “hapësirës jetësore” për popullin gjerman. Me fjalë të tjera, Praga ishte trampolina e hedhjes për atë doktrinë gjeopolitike që i mundësoi Gjermanisë naziste të shtrinte dominimin e saj mbi të gjithë kontinentin evropian.

Por për të kuptuar tërësisht manovrën gjermane nevojitet të bëjmë një hap prapa. Në Traktatin e Versajës (1919), Fuqitë fituese të Luftës së Parë Botërore vendosën që të ndëshkojnë Gjermaninë, duke i imponuar përveç sanksioneve ekonomike dhe çarmatimit thuajse total, edhe humbje të mëdha territoriale. Marrëveshje (që shumë shpejt u përcaktua si një diktat nga gjermanët) parashikonte kalimin tek Polonia të Slesias së epërme, Posnanias si dhe një rrip të Pomeranias. Ky territor i fundit, i cili që nga ai moment u emërtua Korridori Polak, kishte për qëllim që ti garantonte kombit të riformuar polak një dalje në Detin Baltik si dhe për ta lidhur me qytetin e lirë të Gdansk, duke e ndarë kështu Gjermaninë në dy pjesë, të privuara nga vazhdimësia territoriale.

Më në jug, shteti i ri federal i republikës së Çekosllovakisë përfshiu brenda vetes, bashkë me bohemë e sllovakë, edhe një minorancë prej afro 3 milionë gjermanësh të rajoneve Sueddetten. Edhe Austria, që e shihte gjithsesi me një sy të mirë një aneksim prej Gjermanisë, u krijua si republikë e pavarur. Qëllimi për të anuluar fuqinë gjermane u realizua kështu në mënyrën më të keqe të mundshme, duke krijuar ndarje territoriale artificiale si dhe terren të gatshëm për tu ndezur në të ardhmen. Bëhej fjalë për një humbje poshtëruese dhe një turpërim që do të rëndonte shumë në vitet e ardhshme. Pikërisht mbi rikthimin e krenarisë kombëtare dhe mbi një nevojë për hakmarrje tek njerëzit e zakonshëm, të goditur mbi të gjitha nga një inflacion që kish goditur xhepat e shumë familjeve, e ndërtoi suksesin e tij Adolf Hitleri. Bindja e tij se të gjithë popullsitë gjermanike duhej të bashkoheshin në një komb të vetëm të madh shtyu Fyhrerin që të ndjekë atë politikë cinike ekspansioni territorial që çoi më pas drejt katastrofës së Luftës së Dytë Botërore.

Shenja e parë konkrete e rrezikut të rendit të ri erdhi më 12 mars 1938, kur trupat gjermane hynë në Austri pa hasur në asnjë rezistencë. Anschluss-i, i cili e shndërronte shtetin e vogël trashëgimtar të Perandorisë së Habsburgëve në një “Markë Lindore të Rajhut të Tretë” u sanksionua zyrtarisht një muaj më vonë përmes një plebishiti, përpara të cilit fuqitë perëndimore mbetën në thelb indiferente. Italia, e cila më shumë se çdo shtet tjetër i ishte kundërvënë këtij bashkimi më parë, po afrohej rrezikshmërisht në aleancën me Gjermaninë, ndërkohë që Franca dhe Britania e Madhe e konsideronin çështjen austriake si të huaj për sferën e tyre të interesit. Madje Britania e Madhe i konsideronte në fund të fundit jo të pabaza veprimet e gjermanëve, duke i parë edhe në dritën e trajtimit të ashpër që i ishte rezervuar Gjermanisë në Traktatin e Versajës. Politika agresive e nazizmit, që çonte rrezikshëm drejt luftës mundej kështu të realizohej pikërisht sepse strategjia e përmbajtjes rezultoi shumë shpejt e pasigurt, e agravuar jo pak edhe prej izolacionizmit amerikan. Franca dhe Anglia, dy fuqitë e mëdha demokratike të kontinentit, e nënvlerësonin rëndësinë e situatës dhe të preokupuara vetëm për mbrojtjen e paqes, e quanin të nevojshme të ulnin tensionet përmes një serie të vazhdueshme lëshimesh. Por pavendosmëria dhe toleranca bënin lojën e Hitlerit, duke i forcuar atij bindjen dhe vendosmërinë. Pikërisht kështu, një muaj pas plebishitit që sanksiononte aneksimin e Austrisë, Hitleri nisi të përparojë me një kërkesë të re: kalimin e territorit të sueddetten nga Republika Çekosllovake tek Gjermania.

Justifikimi zyrtar ishte domosdoshmëria e mbrojtjes së minorancës gjermane që jetonte në territorin çekosllovak nga sulmet dhe abuzimet. Por në realitet, objektivi parësor mbetej shkatërrimi i shtetit çekosllovak, një vend i zhvilluar nga këndvështrimi industrial dhe ushtarak. Për të arritur qëllimin e tij, Hitleri furnizoi me ndihma konkrete Konrad Henleinin, themelues i Partisë gjermane të Sueddetten, i cili u përpoq të fusë në krizë qeverinë çekosllovake duke parashtruar pretendime për autonomi.

Diktatori gjerman e konsideronte të domosdoshëm një sulm ushtarak kundër Republikës Çekosllovake, por i druhej reagimit të fuqive perëndimore, në mënyrë të veçantë Francës dhe Bashkimit Sovjetik. Këta të fundit ishin të lidhur me Pragën me marrëveshje precize ushtarake që i detyronin të ndërhynin në rast agresioni. Për këtë, Fyhreri ngarkoi gjeneralin Keitel që të hartonte një plan sulmi kundër Çekosllovakisë, duke vlerësuar mundësitë për sukses: I gjithë operacioni do të merrte emrin “Plani i Gjelbër”. Shefi i shtabit të ushtrisë, gjenerali Ludvig Bek vuri theksin në rrezikun e shkaktimit të një konflikti të ri botëror në rast se Franca do të ndërhynte, duke përfshirë edhe Rusinë dhe Anglinë.

Ndërkohë Çekosllovakia përgatitej për më të keqen dhe mblidhte trupa në kufirin me Gjermaninë, duke gëzuar në këtë fazë mbështetjen franko-angleze. Siguria e shfaqur nga kundërshtari shtrëngoi Fyhrerin të pezullojë zbatimin e planeve të tij, gjë që shtyu shtypin të shkruante për “turpin e Majit”. Në të vërtetë Hitleri, ndërkohë që fliste për paqe me ambasadorin çekosllovak dhe priste të qartësohej pozicioni i Francës dhe Anglisë u thoshte gjeneralëve të tij të mos braktisnin idenë e goditjes: “Është qëllimi im i pandryshueshëm që të asgjësoj sa më shpejt të jetë e mundur Çekosllovakinë me një aksion ushtarak”. Bek propozoi madje rikrijimin e shtetit çek në kuptimin më liberal ndonëse duke mbetur besnik ndaj Fyhrerit, por kur kuptoi se nuk kish më asnjë mundësi dha dorëheqjen për arsye që kishin të bënin me ndërgjegjen.

Vepra e tij mbolli brenda hierarkive ushtarake një front të fshehtë kundër shefit suprem të Gjermanisë, që përfshinte kolonelin Hans Oster, shef i shërbimeve të informimit të Vermahtit, gjeneralët Edvad von Kleist dhe Franz Halder përveç disa civilëve, mes të cilëve më i rëndësishmi ishte ish-kreu i rajonit të Lipsias, Karl Goerdeler si dhe disa përfaqësues të Kishës. Këto personazhe i dhanë jetë një komploti, duke pohuar se pushtimi Çekosllovakisë do të shkaktonte reagimin e fuqive perëndimore; kjo gjë do të sillte një dobësim progresiv të konsensusit popullor kundrejt atij Fyhreri që kish tërhequr zvarrë një Gjermani të papërgatitur në luftë dhe do u kish mundësuar ta nxirrnin përpara një gjyqi popullor. Por planet e tyre shkuan dëm pikërisht për shkak të sjelljes së fuqive të mëdha evropiane.

Një mbështetje konkrete ushtarake për Republikën e Çekosllovakisë nga ana e aleatëve të saj bëhej problematike nga vetë gjeografia. Çekosllovakia nuk kufizohej as me Francën dhe as me Rusinë dhe ishte e rrethuar nga shtete armiqësorë si Polonia dhe Hungaria. Veç kësaj, Bashkimi Sovjetik kish bërë të ditur se do të ndërhynte vetëm nëse këtë e bënte Franca. Por sjellja e francezëve kushtëzohej nga ajo e britanikëve. Dhe qeveria angleze u shfaq e gatshme që të kënaqte Hitlerin në atë që do të duhej të ishte “kërkesa e fundit” e tij.

Kryeministri britanik, Neville Chamberlain, kish adoptuar prej kohësh politikën e zbutjes, me anë të së cilës shpresonte shmangien e një konfrontimi të hapur me Hitlerin dhe e kënaqur atë me kërkesa më të arsyeshme, duke pasur parasysh edhe trajtimin e ashpër që i ishte bërë Gjermanisë në Traktatin e Versajës. Edhe në rastin e krizës çekosllovake, Chamberlain kërkoi rrugën e negociatave dhe deklaroi se donte të dërgonte në Pragë një negociator të tijin, lordin Valter Runciman. Kjo lëvizje i bëri të kuptojnë francezët se Anglia nuk kishte aspak ndërmend të përfshihej në një konflikt me Gjermaninë. Jo vetëm kaq, deklaroi Chamberlain, duke befasuar edhe vetë Hitlerin, por ai ishte i gatshëm që të takonte Fyhrerin për të gjetur një zgjidhje paqësore për çështjen e Sueddetten. Dhe ai fluturoi dy herë drejt Gjermanisë në 1938 për ti parashtruar Hitlerit hipotezat e kompromisit.

Gjatë bashkëbisedimit të parë, Fyhreri, pasi kish pohuar se nuk mund të duronte më tutje arrogancën e Çekosllovakisë dhe se ishte i gatshëm të përballonte edhe një konflikt botëror, u deklarua i gatshëm të pranonte ndërmjetësimin anglez duke lënë të kuptohet se kjo do të ishte “kërkesa e fundit” gjermane. Por, paralel me këtë hapje të dialogut, Berlini vazhdoi me planin e pushtimit duke i besuar Henleinit detyrën të organizonte një ushtri të vërtetë dhe të mjaftueshme në zonën në fjalë, gjë që provokoi përleshje dhe trazira me shumë të vdekur e të plagosur. Këto përleshje ishin preteksti që Gjermania priste për të vendosur pesë armata në kufirin me Çekosllovakinë. Në këtë situatë tensionesh, mundimet diplomatike patën një përshpejtim. Në Londër, Eduard Daladier dhe Georges Bonnet, respektivisht Kryeministër dhe ministër i Jashtëm i Francës, u takuan me homologët e tyre anglezë të bindur se kalimi i Sueddetten tek Gjermania ishte i domosdoshëm për të shpëtuar paqen. Gjithçka u vendos pa u konsultuar as me Presidentin e Çekosllovakisë, Edvard Benes që natyrisht qe i detyruar të pranonte sakrificën, ndonëse u ndie i tradhtuar nga fuqitë perëndimore.

Në 22 shtator 1938, Hitleri dhe Chamberlaini u takuan sërish dhe Kryeministri anglez vuri në dukje që të gjithë shtetet e interesuar, përfshirë Çekosllovakinë kishin pranuar lëshimin e zonës së kërkuar nga Gjermania. Megjithatë, Fyhreri tashmë nuk kënaqej më. Ai deklaroi se duke pasur parasysh sulmet dhe abuzimet e fundit ndaj popullit gjerman kish qëllim të pushtonte Sueddetten. Ditën tjetër, Chamberlain arriti që ti shkëpusë Hitlerit një afat prej pesë ditësh, brenda të cilit duhej dhënë territori i kontestuar. Ndërkohë që vazhdonin diskutimet, erdhi lajmi që Benes kishte urdhëruar mobilizimin e përgjithshëm të trupave çekosllovake. I indinjuar, Hitleri deklaroi se do të priste deri në 1 tetor, dhe pas kësaj do të niste sulmin. Në ndërkohë, kish marrë nga ana e Polonisë dhe Hungarisë, vende kufitarë me Çekosllovakinë, sigurinë se ata nuk do të ndërhynin. Madje Polonia arriti deri aty sa i parashtroi një ultimatum Republikës Çekosllovake, sipas të cilit më 27 shtator arriti aneksimin e distriktit të Teschenit, duke kontribuar kështu në rritjen e tensionit dhe presionit ndaj Pragës.

Në fund të shtatorit, kur tashmë Evropa po përgatitej për një luftë që dukej e pashmangshme, Chamberlain iu drejtua Musolit që ky të bindte aleatin gjerman të bënte një hap pas. Duçe, kundër edhe dijenisë të tij, arriti të bindë Hitlerin për një shtyrje të sulmit me 24 orë: shpresat për paqe u ndezën sërish falë lajmërimit që më 29 shtator do të zhvillohej në Mynih një konferencë ku do të merrnin pjesë politikanët më të lartë gjermanë, anglezë, francezë dhe italianë. Nuk u ftuan përfaqësuesit e Republikës Çekosllovake, viktima që pritej të flijohej në altarin e paqes, dhe ky qe një gabim i rëndë. Që nga ai moment Moska kuptoi se nuk mund të mbështetej në ndihmën e fuqive perëndimore në rast të një agresioni gjerman.

Gjatë takimit të Mynihut, Chamberlain, dhe Kryeministri francez, Daladier, pranuan një projekt të paraqitur nga Italia që në realitet mirëpriste thuajse fjalë për fjalë kërkesat e gjermanëve dhe parashikonte aneksimin nga Rajhu të të gjithë territorit të diskutuar. Çekosllovakëve nuk u mbetej veçse të pranonin një marrëveshje që i linte në mëshirë të Gjermanisë dhe i hapte rrugë shpërbërjes së shtetit të tyre. Chamberlain, Daladier dhe vetë Musolini u pritën në vendet e tyre me manifestime të mëdha entuziazmi popullor si dhe u brohoritën si shpëtimtarë të paqes. Rreziku i një konflikti ishte shmangur, Neville Chamberlain, guxoi madje të parashikojë një periudhë të gjatë paqeje në kontinentin evropian.

Por ajo që u shpëtua në Mynih ishte një paqe e brishtë dhe e pasigurt, dhe e paguar me një çmim të lartë. Duke rënë dakord me Hitlerin për kokën e Çekosllovakisë, fuqitë demokratike kishin shkatërruar, bashkë me gjurmët e fundit të parimit të sigurisë kolektive, kredibilitetin e tyre dhe i kishin hapur rrugë agresioneve të reja. Komenti më i përshtatshëm mbi marrëveshjet e Mynihut ishte ai i Uinston Churchillit: “Mund të zgjidhnin mes turpërimit dhe luftës. Zgjodhën turpërimin dhe do të kenë luftën”. Pakti i Mynihut shënoi kulmin e politikës së zbutjes. Marrëveshja që sanksiononte aneksimin e Sueddetten, duke pranuar garancitë e Hitlerit për mosndryshim të mëtejshëm të gjeografisë së Evropës, kishte ofruar një rrugëdalje të përkohshme. Sipas Paktit të Mynihut (neni 4), pushtimi i territorit kryesisht gjerman nga ana e trupave gjermanike duhej të ndodhte gradualisht nga 1 më 10 tetor të 1938-s. Një Komision Ndërkombëtar (neni 3) duhej të vendoste deri në fund të nëntorit të po atij viti datën e plebishitit.

Por 11 muajt nga Konferenca e Mynihut deri në shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore (1 shtator 1939) treguan se si paqja false e negociuar në Mynih nga Hitleri dhe fuqitë demokratike nuk ishte veçse shtyrje e një përplasjeje të pashmangshme. Mbetej për tu zgjidhur çështja e parashtruar nga Hungaria që, duke dashur të përfitojë edhe ajo diçka, pretendonte të aneksonte territorin çekosllovak të Ruthenisë në Subkarpate. Si arbitra të mosmarrëveshjes u caktuan ministri i Jashtëm gjerman, Von Ribbentrop dhe ai italian, Galeazzo Ciano. Kërkesa u zgjidh vetëm pjesërisht, duke i dhënë shtetit magjar disa qyteza si dhe distriktet përkatës.

Por ndërkohë Hitleri nuk kish fare ndërmend të ndalej. Më 9 tetor u dha gjeneralëve të tij urdhrin që të ishin të gatshëm për pushtimin e asaj çfarë mbetej nga Çekosllovakia. Ndërkohë Presidenti cek, Edvard Benes, në shenjë proteste më 5 tetor 1938 dha dorëheqjen. Pasardhësi i tij u emërua vetëm më 30 nëntor. Ai ishte Emil Hacha dhe deri në atë moment nuk ishte marrë asnjëherë me politikë dhe kish kryer profesionin e gjykatësit. Presidenti i ri dhe ministri i Jashtëm, Frantisek Chvalkovsky vendosën që të mbanin marrëdhënie miqësore me Gjermaninë. Që do të thoshte të përpiqeshin të kënaqnin sa më shumë të ishte e mundur kërkesat e saj. Kështu, në një kohë që nuk u njihej asnjë formë autonomie kulturore çekëve që banonin në territorin nën dominimin e Rajhut tashmë, u njiheshin gjermanëve që jetonin ende në territor çekosllovak një status special që u garantonte autonomi të bollshme nga autoritetet shtetërore. Veç kësaj, më 19 nëntor ishin firmosur dy marrëveshje, sipas të cilave, Çekosllovakia vendoste në dispozicion të Rajhut terrenin e nevojshëm për ndërtimin e një rruge që do të lidhte Vjenën me Breslavian dhe që mundësonte ndërtimin me shpenzime të përbashkëta, të një kanali ndërmjet Oderit dhe Danubit.

Më 21 nëntor, Hitleri parashtroi përmes fildmarshallit Vilhelm Keitel një seri kërkesash shumë të forta në lidhje me ushtrinë çekosllovake, të cilat iu parashtruan më 21 janar të vitit tjetër në Berlin ministrit të Jashtëm çek. Bëhej fjalë për kushte që e bënin Çekosllovakinë një protektorat gjerman dhe që Chvalkovsky nuk mund ta pranonte. Për të shmangur shkeljen e hapur të pakteve të Mynihut, Hitleri dhe Ribbentropi tentuan atëherë një tjetër rrugë.

Brenda federatës çeke, Sllovakia që më 6 tetor 1938 kishte një qeveri autonome në krye të së cilës ishte monsinjor Jozef Tiso dhe sekretar shteti, i të cilit ishte kreu i minorancës gjermane të rajonit, Franz Karmasin. Veç kësaj, po fitonte gjithnjë e më shumë forcë lëvizja separatiste sllovake, një prej eksponentëve kryesorë të së cilës ishte profesor Vojtech Tuka, që kërkonte autonomi të plotë dhe pavarësi nga Praga. Më 12 shkurt 1939, Fyhreri priti Tukën dhe Karmasinin, të cilëve u tha hapur se nëse Sllovakia do të shpallte pavarësinë, atëherë Gjermania do të garantonte mbrojtjen e saj.

Në ndërkohë, më 9 mars pikërisht në kohën e tratativave mes qeverisë së Pragës dhe asaj të Bratislavës për të siguruar pavarësi të plotë për Sllovakinë, Hacha shkarkoi Tison dhe disa ministra të tij për “veprime separatiste dhe atentat ndaj sigurisë së shtetit”. Hitleri u përpoq të përfitojë nga kjo situatë duke thirrur më 13 mars monsinjor Tison dhe ministrin e shkarkuar Durcansky, të cilët i priti bashkë me Ribentroppin, ministrin e shtetit Meissner, sekretarët e shtetit Dietrich dhe Keppler si dhe gjeneralët Keitel dhe Von Brauchstich. Gjatë takimit, Fyhreri u propozoi eksponentëve sllovakë atë që i kish thënë Tukës, por duke nënvizuar megjithatë që pavarësia sllovake duhej të shpallej brenda disa orësh, pasi sapo kish marrë një telegram që njoftonte për lëvizje të trupave hungareze drejt Ruthenisë Subkarpatike. Në të vërtetë, këto operacione ishin organizuar pikërisht prej Gjermanisë me mjete diplomatike shumë të zhdërvjellët për të vënë nën presion drejtuesit sllovakë. Në mungesë të një deklarate pavarësia brenda një kohe shumë të shkurtër, Rajhu do të braktiste Sllovakinë në fatin e saj.

Kështu, më 14 mars nga Bratislava u shpall pavarësia dhe iu kërkua Gjermanisë të mbronte kufijtë sllovakë.

Republika Çekosllovake, si shtet modern federal u gjend kështu e ndarë dhe e reduktuar vetëm në Moravi dhe Bohemi. Më 15 mars 1939, Hacha dhe ministri i Jashtëm Chvalkovsky mbërritën në Kancelerinë e re në Berlin ku Fyhreri ftoi Presidentin të firmosë një dokument ku nënvizohej se nuk kish tashmë fare hapësirë për tratativa. Lideri nazist nënvizoi tekstin ku parashikohej heqja dorë nga Çekosllovakia prej sovranitetit të vet në favor të Gjermanisë dhe doli nga dhoma duke i lënë përfaqësuesit çekë në mëshirë të bashkëpunëtorëve të tij. Këta vërejtën se Fyhreri u kish dhënë tashmë gjeneralëve të Vermahtit urdhrin e pakthyeshëm për fillimin e pushtimit të territorit çekosllovak në orën 06:30 të po asaj dite; veç të tjerash, nëse dokumenti nuk do të ish firmosur po atë natë, 800 avionë gjermanë do të ishin nisur drejt Pragës dhe do të kryenin aty bombardime të tmerrshëm.

Mbeteshin kështu vetëm pak orë përpara se Gjermania të niste pushtimin e Çekosllovakisë dhe Hacha duhej të vendoste në këtë periudhë shumë të shkurtër kohe nëse duhej të jepej para kërkesave naziste dhe të linte vendin që përfaqësonte në duart e Fyhrerit, apo të provonte rezistencën e fundit të dëshpëruar kundër makinerisë së fuqishme gjermane të luftës. Ishte një burrë i moshuar dhe i sëmurë nga zemra dhe humbi ndjenjat disa herë, u desh të kthehej në jetë përmes disa injeksioneve nga mjekët që shefi cinik i Rajhut i kish lënë në gatishmëri në dhomën ngjitur. Në fund, Hacha, i sfilitur, vendosi të firmosë dokumentin që i paraqitën përfaqësuesit e Gjermanisë, i bindur se gjithsesi kjo qe e vetmja mënyrë për të shmangur një gjakderdhje të kotë. Vetëm në këtë mënyrë ajo çfarë mbetej nga Çekosllovakia do të kish një farë shprese të ruante emrin dhe një autonomi minimale.

Po atë ditë, trupat gjermane të Vermahtit kaluan kufirin çek duke nisur kështu pushtimin dhe në orën 9 të mëngjesit hynë në Pragë. Në mbrëmje erdhi edhe Hitlerin, që mori në zotërim pallatin Hradcin, rezidencë e lashtë e mbretërve të Bohemisë. Gjermanët futën menjëherë qarkullimin rrugor në të djathtë që, në fillim shkaktoi një konfuzion të madh mbi të gjitha në transportin e tramvajeve. Në Territorin e Protektoratit të Bohemisë dhe Moravisë u mbyllën të gjithë universitetet. Qyteti dominohej nga propaganda gjermane, gjuha gjermane zuri kudo vendin e parë mes gjuhëve të folura. Korona sllovake u zëvendësua me dy monedha të ndryshme: sllovake dhe ajo e Bohemisë e Moravisë. Komandant i Protektoratit u emërua Konstantin von Neurath, ministër i Jashtëm i Rajhut. U vunë në zbatim masa të kontrollit të shtypit, u nxorën jashtë ligji partitë politike e sindikatat si dhe u futën ligjet e Nyrenbergut mbi diskriminimin racial.

Praktikisht, tashmë Çekosllovakia nuk ekzistonte më dhe fuqitë e mëdha perëndimore, të gjetura përpara dhunimit të hapur të marrëveshjeve të Mynihut nuk bënë asgjë. Lejuan, pa lëvizur, shpërbërjen dhe pushtimin e atij shteti që Mynihu kish premtuar të mbronte kundër çdo agresioni të mëtejshëm. Për të justifikuar këtë sjellje, Neville Chamberlain deklaronte: “Situata ka ndryshuar që kur sllovakët kanë shpallur pavarësinë e Sllovakisë. Kjo shpallje ka si pasojë fundin e atij shteti që ne ishim zotuar të mbronim dhe, si pasojë qeveria e Madhërisë së Saj nuk mund të ndihet më e detyruar për këto angazhime”.

Pushtimi i Republikës së Çekosllovakisë pati pasoja të rënda jo vetëm nga këndvështrimi i imazhit dhe moralit, por mbi të gjitha nga këndvështrimi ushtarak, duke parë që Gjermania arriti të shtjerë në duar armatime moderne çekosllovake si dhe lëndë të para shumë të rëndësishme. Nëse më parë qe ende e mundur të ngadalësohej veprimi i Fyhrerit, injektimi i besimit që erdhi prej pushtimit të Çekosllovakisë e bënte këtë praktikisht të pamundur tashmë. Gabimin e rëndë e kuptuan vetë Chamberlain dhe Daladier, të cilët braktisën politikën e zbutjes që kishin ndjekur deri atëherë.

Veprimet e para i ndërmori Britania, siç duket edhe nga fjalët e ministrit të Jashtëm, Lordit Halifax në Dhomën e Lordëve më 20 mars 1939: “...duke parë rrethanat, qeveria e Madhërisë së Saj ka quajtur të domosdoshëm adoptimin e disa masave si për shembull pezullimin e menjëhershëm të vizitës në Berlin të funksionarëve më të lartë të Ministrisë së Tregtisë së Jashtme, përmes të cilëve qeveria synonte të ndërhynte direkt në takimet jozyrtare që po zhvilloheshin në kryeqytetin gjerman mes përfaqësuesve të industrisë. Siç e kam sqaruar disa ditë më parë, duke parë këtë situatë, bashkëpunimi me Gjermaninë konsiderohet i pavend qeveria e Madhërisë së Saj ka thirrur ambasadorin e saj në Berlin, i cili është kthyer që dje në Londër. I kemi dërguar edhe një protestë formale qeverisë gjermane përmes së cilës kemi theksuar që i konsiderojmë ngjarjet e këtyre ditëve në kundërshtim të plotë me përmbajtjen e Marrëveshjes së Mynihut, si dhe me frymën me të cilën firmosësit e asaj marrëveshjeje angazhoheshin reciprokisht që të bashkëpunonin për të arritur një marrëveshje paqësore. Kemi përfituar gjithashtu nga rasti për të protestuar kundër masave të marra në Çekosllovaki pas aksionit ushtarak, duke nënvizuar se për ne nuk kanë asnjë bazë ligjshmërie... disa apologjistë gjermanë tentojnë të justifikojnë aksionin e qeverisë së tyre duke iu referuar historisë së shkuar të Perandorisë Britanike. Është e kotë të kujtojmë se parimi mbi të cilin bazohet perandoria britanike është ai i zhvillimit të kulturës së vetëqeverisjes në vendet që bëjnë pjesë në këtë perandori. Kudo ku kemi qenë në botë, kemi lënë pas gjithmonë një gjurmë lirie. Kështu që, politika jonë nuk ka asgjë të përbashkët me shtypjen e pavarësisë së popujve, zhvillimi politik i të cilëve i lejon ata të qeverisen në mënyrë autonome. Kemi kundërshtuar gjithashtu idenë që, ajo që ndodh në Çekosllovaki nuk duhet ti interesojë vendit tonë. Është e vërtetë që kemi pranuar gjithmonë se, në mos për të tjerat, për arsye thjeshtë gjeografike Gjermania duhet të jetë më shumë e interesuar se ne në drejtim të Çekosllovakisë dhe Evropës Juglindore, duke qenë se përfaqësojnë territore natyrorë për ekspansionin e saj tregtar, por duke parë që ndryshimet që ndodhin në çdo pjesë të Evropës prodhojnë efekte të thella kudo, pozicioni ynë ka ndryshuar radikalisht.

Fatkeqësisht na është dashur të hasim papritur në shtypjen arbitrare të një shteti sovran dhe të pavarur, të kryer në dhunim të parimeve më elementarë që rregullojnë marrëdhëniet ndërkombëtare. Në dritën e ngjarjeve të kohëve të fundit, rezulton e natyrshme ti themi qeverisë së Madhërisë së Saj atë që Lordi fisnik ka thënë këtë pasdite, pra që politika e Mynihut ishte një gabim tragjik... Kemi besuar në mënyrë shumë optimiste tek garancitë e dhëna nga Hitleri, që deklaronte se nuk kish asnjë ambicie të mëtejshme territoriale dhe se nuk donte të përfshinte në Rajh popullsi që nuk i përkisnin etnisë gjermane... Nuk ka asnjë dyshim se premtimet e bëra nga Hitleri me qëllimin për të aneksuar territore ish gjermanë dhe ata të banuar nga popullsi që flasin kryesisht gjuhën gjermane nuk janë mbajtur, cilatdo qofshin justifikimet që jep sot ai. Që nga Marrëveshja e Mynihut ai ka këmbëngulur në parimet për të cilat luftonte dhe që janë ribashkimi i të gjithë gjermanëve dhe përjashtimi i etnive të tjera nga Rajhu. Çdo vend në kufi me Gjermaninë është tashmë i pasigurt për të ardhmen e tij dhe frikësohet se mos identiteti tij kombëtar dhe sovraniteti mund të rrezikohen nga brenda përmes lëvizjeve që frymëzohen nga jashtë... Nuk është ende e mundur të vlerësohen pasojat e veprimit gjerman. Historia është e mbushur me tentativa që kanë synuar të dominojnë Evropën, por të gjitha, herët a vonë, kanë rezultuar shkatërrimtare për ata që i kanë hartuar. Nuk ka qenë asnjëherë e mundur të mbytet shpirti i popujve të lirë”.

metropol.

[SERAFIM DILO]

Bravo xhuxho,(ish) ajri i paster i tirones nuk paska shku kot.

[shalja1]

Kush po e ngjalle hitlerin ne tirane more a Leka apo Balloviqet se Hitleri po do ti qoj nje peshqesh me leshe