Mario Luzi

[Luna01]

GJYQTARI



"Kujton se jotja është dashuri e vërtetë?

Kontrollo thellë të kaluarën tënde" insiston ai

duke hedhur në brendësi

shikimin e tij prej plaku ndërmjet ironikut dhe të çuditshmit.

Pret. Ndërsa unë shikoj larg

e tjetër nuk më vjen në mend

veç detit vaj poshtë fluturimit të një pulëbardhe

i grisur pakëz nga shkëmbinjtë e ishullit,

ku një tokë lakuriqe i bën hije vetes

me gungat e saj apo një tjetër e përgatitur për mbjellje

bën hije me plisat dhe me të paktët kërcenj.

"Po mund të kem bërë shumë mëkate "



përgjigjem në fund duke u mbështetur te diçka,

qoftë edhe te fajet e mia, në atë dritë prej kënete.

"Të qash, të qash duhet për dashurinë tënde të keqkuptuar"

vazhdon zëri më një fërshëllimë

breshëri mbi atë shkretëtirë duke i kaluar lart.

E dëgjoj dhe as që e pyes veten

pse të jetë ai dhe jo unë matanë kësaj banke

me detyrën për të gjykuar të këqijat e botës.

"Ka mundësi" kundërshtoj ndërsa mendoj diçka tjetër,

ndërsa rruga ndriçohet copa - copa

e këtu në klub dita akoma e plotë

reflektohet në bebëzat e një vajze që heq përparsen

për orët e pushimit e një burrë që i merr turnin

vesh një futë të bardhë e vjen

drejt nesh me dy gota plot,

të freskëta, per t’i vënë një andej një këtej mbi tavolinën tonë.

[Luna01]

PO KU



“Nuk është më këtu ” nguc një zë papritur

“zemra e qytetit tënd ” dhe humbet

në labirintin gati të errët

po të mos ishte për një dritë

shindjellëse pranvere në bar

e dukshme mbi çatitë e larta.

Unë nuk di të përgjigjem dhe vështroj

bletët e këtij kopshti antik,

argjendarët e ëngjëjve, mobilieve,

metalpunueset dhe ebanistët

që mbyllin një nga një qepenat e vjetër

e shpërndahen pak të kënaqur e pak të trembur nëpër

rrugicat rrotull.



“Nuk është më këtu, po ku?” pyes veten

ndërsa e rastësishmja dhe e nevojshmja

gënjejnë syrin e mëndjes

mendoj veten shokët e mi, mbetjen

e diskutimeve me ata shpirtra të palumtur

të një jete që kombinonte pak, ne të humburit

e mizërive të mendimeve të tyre në kërkim të një poli.

Dikush tërhiqet, dikush reziston me besën e tij të

shtrënguar fort.

[Luna01]

JETË BESNIKE E JETES



Qyteti të dielën

vonë

kur është qetësi

por një radio ankohet

nga lartësitë e saj te verbëta

nga thellësitë e saj të brendshme

dhe për kë po shkon drejt të çarës së një rruge

të prerë keq në mes të shkëmbinjve

dhe që arrin ëmbël deri te vuajtja njerëzore

e fshehur në puceta dhe në katet gjysëmpërdhesë,

armëpushim po, e megjithatë

dikush, me ballin mbi asfalt, vdes

në mes të pak njerëzve të çuditur

që ndalen dhe rrethojnë të dëmtuarin

dhe ne ndodhemi këtu o se është e shkruar ose për

rastësi bashkë

ti dhe unë, mikja ime e njohur s’ka pak

në këtë sferë të luajtur mendsh

poshtë shpatës me dy tehe

të gjykimit apo të faljes,

jetë besnike e jetës

gjithçka që po rritet më pas

ku po shkon, pyes veten

zbret apo ngjitet duke u hedhur drejt zanafillës …

edhe pse s'ka rëndësi, edhe pse është jeta jonë dhe mjaft.

[Luna01]

Në ç’faqe të historisë, në ç’pafundësi të vuajtjes

pyes veten ashpërsisht, pyes

për atë të tijën “edhe pak

dhe do më shikoni prap “e thënë epike, e thënë tmerrësisht

e ai ndoshta është atje, i palëvizur në nyjen e kohrave,

atje me ushtrinë e tij të të varfërve

i ngujuar në arroganten fushë

nën uniforma të ndryshme: një është e pallogaritshme

si numri i qelizave. I qelizave dhe i dallëndysheve.

[Luna01]

Lumi i ndalur nën lëkurën e tij të shndritshme

i tkurrur kundër erës, një e fundit

kokëfortësi e lumit pak para hidhërimeve

ja si më lë heshtja jote

në brendësinë e vazhdueshme të atij kujtimi

të një pushimi të kohrave të shkuara, e në të

shndrin qyteti i shkatërruar nën ujë,

digjet nga lumturia mendja, gati munden

një çast, vetëm një

ndodhi dhe jondodhi të shkrihen në njëra tjetrën,

deri sa solemnisht të mos ketë veç,

këtë zjarr, këtë ujë, këta elementë.

[Askusho]

Përktheu nga italishtja
Ben Meçe
Bolonjë

Natyra

Toka me det përqafuar
sipër gjithandej një det me lodronjës
me fluturimthe të shpejta harabelash
dhe rruga
e hënës shplodhëse dhe e gjumit
të trupave të ëmbël të pambyllur ende nga jeta
e nga vdekja në një fushë;
të tërhequr nga zërat zbresin
duke u shpëtuar dyerve misterioze hidhen
mbi ne si zogj të çmendur për kthim
në ishujt e origjinës duke kënduar:
këtu përgatitet
një djep i purpurt dhe një këngë që lëkundke
nuk ka mundur të flinte
aq i fortë ishte guri
aq e dëndur dashuria.

Jetës

Miq na pret një varkë që lëkundet
në përmasën ku qielli harkohet
e cik detin, fluturojnë qënie të çmendura për të
dashuruar
fytyrën e Zotit të ngrohtë e tërë shprese
sipër poshtë duke kërkuar
dashuri nëpër distancat e fshehta
dhe qajnë: ne jemi në tokë
po do mundim një ditë të lirohemi
të përkulemi me delikatesë mbi gjirin hyjnor
si trëndafilat e mureve në rrugët tërë aromë
mbi fëmijën që pa folur i dëshiron.
Miq nga varka shihet bota
dhe në të një e vërtetë që paraprin
e pafrikshme, një frymëmarrje e thellë
nga derdhjet deri te burimet;
Shënmëria me sy trasparent
zbret ngadalë drejt të vdekshmëve,
mbledh rènë e jetës, dhimbjet
dëshirat sekrete prej vitesh mbi fytyrën e
lagësht.
Vajzat te dritarja e errët
me shikimin drejt maleve
nuk kanë durim të presin të ardhmen.
Nëpër dhoma zëri matern
pa origjinë, pa thellësi alternohet
me qetësinë e tokës, është i bukur
dhe duket se çdo gjë ka lindur nga ai.

MADHËSHTIA E ÇASTIT

Kur nga hije ekstreme ngulet
në të haptat vënde vera
vjedh këngën e bagëtive
dhe kujtesën e barinjve e kudo hesht
shkathtësia e fshehtë e qënieve,
fëmijët në bark garantojnë
dëshirën e pamposhtur të nënave
e përkul degët e kodrave e fushave
të diegura të qënët progresiv i frutave.
Mbi tokë ndodhin kudo
pa përse, të pafshishmet
vërtetësira, në atë çast ku fundosin
lehtësisht peshën kurorat e pemëve
anijet përkulen në një anë
dhe ankthi i lundërtarëve në brigje të çuditshme
tingulli i çdo zëri
humbet vehtveten pa lindur, në det në erë.

[Askusho]

Përktheu nga italishtja
Ben Meçe
Bolonjë

ASGJË NGA Ç’KA NDODH DHE S’KA FYTYRË

Asgjë nga ç’ka ndodh dhe s’ka fytyrë
e asgjë që vetëm rrokulliset, pa gjurmë,
e perceptueshme vetëm nga mëshira
si ti më është vdekja.
Era tërë vrull lëkundet me mërzi
mbi xhama, shtiret me paraqitje prej ekstaze
dhe një perëndim i bardhë pllakos
në kryqëzime kalldrëmesh të nxehtë.
Nga shiu tek të bardhat kohëhapje
shfaqen në shikimin shumëngjyrësh
blloqe ajri në përmasa festive.
Të shfaqesh dhe të zhdukesh është iluzion.
Eshtë kjo ora jote, ora e atyre mbretërve
sizmik me kolltuk lëvizës,
të pandieshëm veç nga të ftohtët e vdekjes
që të lënë në gjak papritur.
Banesa e tyre e improvizuar janë xhamat
tentakuloze nëpër serra, ku takohen
aty njihen me një të parë.
Reale dhe gënjeshtare, e kot të të kërkoj,
të të persekutoj matanë kështjellzës
ndaj piramidave që reflektojnë në asfalt,
në zgëqet ku dashuria nuk mund të arrijë
dhe as harresa e vehtvetëve.

DUKE IU AFRUAR DYZET VJEÇVE

Mendimi më ndjek në këtë periferi
të errët ku fryn erë rrafshnalte
dhe zhytja e dallëndyshes pret fillin
e hollë të maleve në horizont.
Pas pak bëhen 40 vjet ankthe,
mugëtire, të qeshura spontane, prronj të vrullshëm
siç është e vrullshme në mars era
që shpërndan dritë dhe shi, gjërat e lëna pas dore,
shkëputja me duart e shtrira nga të dashurit,
nga viset e mia, zakonet e viteve
te shkatërruar papritur e që duhet akoma t’i kuptoj.
Pema e dhimbjes tund deget …
Ngrihen vitet mbi shpatulla
grupe – grupe. Nuk ishte e kotë, është kjo vepra
që kryen secili e të gjithë bashkë
të gjallë e të vdekur, të penetrosh botën
e errët përgjat rrugësh të kthjellta e tunelesh
të dëndur me takime të shkurtër e humbje
o dashurie në dashuri o në një të vetëm
nga babai te biri deri në transparencë.
E kështu vazhdoj të marr rrugën
drejt bashkëprezencës së përjetshme
të gjithçkaje në jetë dhe vdekje,
të zhdukem në pluhur apo në zjarr
po qe se zjarri matanë flakës zgjat akoma.

ZOGJ

Era është zë i ashpër që ndëshkon
në turmën që ndonjëherë gjejmë paqe
dhe fole mbi këto degë të thata.
Rreshtimi merr fluturimin e trishtuar,
emigron në zemër të maleve, violetë
e gërmuar në violetë pambarim,
minierë e pafund e hapsirës.
Fluturimi është i ngadaltë, çan me vështirësi
në kaltërsinë që hapet pas kaltërsisë,
në kohën matanë kohës; disa
dërgojnë klithma të mprehta që rrëzohen
e asnjë anë nuk i rreflekton.
Na ngjajnë impulset e majave
në orën – që nuk mund as të mendohet
as të thuhet – kur mbi petale të padukshme
rreth e qark një pranverë e çuditshme
lulëzon nëpër retë e rralla që era
kullot në një qiell të lagësht a të djegur
dhe fati i ditës është i shumllojtë
breshëri, shiu, kthjellimi.

NËNËS SIME NGA SHTËPIA E SAJ

Më mirëpret shtëpia jote e vjetër, gri,
i shtrirë me kurriz në një krevat të ngushtë,
ndoshta i yti për shumë vjet. Dëgjoj,
numëroj orët që rrjedhin ngadalë
më ngadalë për retë që çajnë qiellin
në këto netë gushti tokash koronace.

Dikush që kthehet vonë nga fushat
shkëmben një përshëndetje të lodhur me të njëjtit,
i ngjitet rrëpirës, rrugicës, zhduket
pas portës së haurit. Zagushia
e shirokut rëndon shplodhjet,
vë në ankth të sëmurët e të burgosurit.

Nuk flë, ndjek hapin e noktambulit
qoftë i mëngët apo djaloshar
tek zhurmon mbi gurë e zeje;
shkëputem e me ngarkesën time servile
zbres, zbres më shumë se ç’është
e thellë në këtë kohë, tek këta njerëz.

[Askusho]

Përktheu nga italishtja
Ben Meçe
Bolonjë

KJO LUMTURI

Kjo lumturi e premtuar a e dhënë
më është dhimbje, dhimbje pa shkak
apo shkaku, në egziston është kjo rrëngjethje
që trondet të tërën tek e vetmja
si lëngu i çqetë në sferën
e qelqtë kur interpreton fakiri.
E megjithatë them: shpëtoi edhe sot.
Rrotull rrotull i hapin luftë gjëra
apo pamje ku ulet e ngrihet
o nata o bora
teshat e kujtimit.

VARGJE TETORI

Këtu ku duke jetuar prodhohet hije, mister
për ne, për të tjerë që po vijnë dhe që tashmë
po e hedh farën pas shpatullave, këtu
jo në vend tjetër duhet bërë dritë.
Shkoi, kanë mbetur vetëm gjurmët,
e moshës jomodeste dhe të lehtë
kur pritet që të tjerë,
kushdo qoftë, të rrallojë këto rè.
Ajo që do vijë, do vijë nga kjo penë.
I ulur pranë zjarrit tim të trishtë, pres
deri sa të lindë flaka ime e plotë apo ngjalëzimi
i këtij sharëtimi të lagur të kësaj flake.

Ti që pret nga jashtë shtëpisë,
nga drita shtëpiake e dites?
Sot, sot që era
përplaset, vrapon në algerinë e maleve
dhe ati paralajmërimi prej vere e të ftohti
mençuria e pleqve bën shkëndia nëpër rrudha?
Ajo që do vijë, do vijë nga kjo penë.
Fat tjetër nuk shpresoj, as
nën këtë qiell të këtij muaji misterioz
ku ngjyra e rrushit përhapet
dhe vjeshta na shtyn me forca të reja
deri ne Cessati Spiriti apo Domine quo vadis

NË BREG

Molet e shkretuar kapërcejnë dallgët
edhe ujku i detit bëhet i errët.
Ç’bën? I hedh vaj kandilit,
mbaj gjallë dhomën ku ndodhem
larg teje dhe të dashurve të tu.

Skuadra e shpërndarë mblidhet,
numërohen njerëzit pas këtyre stuhive.
Ti ku je vallë? Shpresoj në ndonjë port …
Roja i farit i hipën varkës,
vëzhgon, kontrollon, shtyhet drejt thellësisë.
Moti dhe deti bëjnë pauza të tilla.

GJYQTARI

"Kujton se jotja është dashuri e vërtetë?
Ekzamino thellë të kaluarën tënde" insiston ai
duke hedhur në brendësi
shikimin e tij prej plaku ndërmjet ironikut dhe të çuditshmit.
Pret. Ndërsa unë shikoj larg
e tjetër nuk më vjen në mend
veç detit vaj poshtë fluturimit te një pulëbardhe
i grisur pakëz nga shkëmbinjtë e ishullit,
ku një tokë lakuriqe i bën hije vetes
me gungat e saj apo një tjetër e përgatitur për mbjellje
bën hije me plisat dhe me te paktit kërcelle.
"Po mund të kem bërë shumë mëkate "

përgjigjem në fund duke u mbështetur te diçka,
qoftë edhe te fajet e mia, në atë dritë prej kënete.
"Të qash, të qash duhet per dashurinë tënde të keqkuptuar"
vazhdon zëri më një fërshëllimë
breshëri mbi atë shkretëtirë duke i kaluar lart.
E dëgjoj dhe as që e pyes veten
pse të jetë ai dhe jo unë matanë kësaj banke
me detyrën për të gjykuar të këqiat e botës.
"Ka mundësi" replikoj ndërsa mendoj diçka tjetër,
ndërsa rruga ndriçohet copa - copa
e këtu në klub dita akoma e plotë
rreflektohet në pupilat e një vajze që heq përparsen
për orët e pushimit e një burrë që i merr turnin
vesh një futë të bardhë e vjen
drejt nesh me dy gota plot,
të freskëta, per t’i vënë një andej një këtej mbi tavolinën tonë.

PO KU

“Nuk është më këtu ” insinuon një zë papritur
“zemra e qytetit tënd ” dhe humbet
në labirinthin gati të errët
po të mos ishte për një dritë
shindiellëse pranvere në bar
e dukshme mbi çatitë e larta.
Unë nuk di të përgjigjem dhe vështroj
bletët e këtij kopshti antik,
argjendarët e ëngjëjve, mobilieve,
metalpunueset dhe ebanistët
që mbyllin një nga një qepenet e vjetër
e shpërndahen pak të kënaqur e pak të trembur nëpër
rrugicat rrotull.


“Nuk është më këtu, po ku?” pyes veten
ndërsa e rastësishmja dhe e nevojshmja
gënjejnë syrin e mëndjes
mendoj veten shokët e mi, reston
e diskutimeve me ata shpirtra të palumtur
të një jete që kombinonte pak, ne të humburit
e mizërive të mendimeve të tyre në kërkim të një poli.
Dikush tërhiqet, dikush reziston me besën e tij të
shtrënguar fort

JETË BESNIKE E JETES

Qyteti të dielën
vonë
kur është qetësi
por një radio ankohet
nga lartësitë e saj te verbërta
nga thellesitë e saj të brendëshme
dhe për kë po shkon drejt te çarës së një rruge
e prerë keq në mes të shkëmbinjve
dhe që arrin ëmbël deri te vuajtja njerëzore
e fshehur në puceta dhe në katet gjysëm përdhes,
armëpushim po, e megjithatë
dikush, me ballin mbi asfalt, vdes
në mes të pak njerëzve të çuditur
që ndalen dhe rrethojnë të aksidentuarin
dhe ne ndodhemi këtu o së është e shkruar ose për
rastësi bashkë
ti dhe unë, mikja ime e njohur s’ka pak
në këtë sferë të luajtur mendsh
posht shpatës me dy tehë
të gjykimit apo të faljes,
jetë besnike e jetës
gjithëçka që po ritet më pas
ku po shkon, pyes veten
zbret apo ngjitet duke u hedhur drejt zanafillës …
edhe pse s'ka rëndësi, edhe pse është jeta jonë dhe mjaft.

***

Në ç’faqe të historisë, në ç’limit të vuajtjes
pyes vehten ashpërsisht, pyes
për atë të tijën “edhe pak
dhe do më shikoni prap “e thënë epike, e thënë tmerrësisht
e ai ndoshta është atje, i palëvizur në nyjen e kohrave,
atje me ushtrinë e tij të të varfërve
i lagjëzuar në arroganten fushë
nën uniforma të ndryshme: një është e pallogaritshme
si numri i qelizave. I qelizave dhe i dallandysheve.

***

Lumi i ndalur nën lëkurën e tij të shndritshme
i tkurrur kundër erës, një e fundit
kokëfortësi e lumit pak para hidhërimeve
ja si më lë heshtja jote
në brendësinë e vazhdueshme të atij kujtimi
të një pushimi të kohrave të shkuara, e në të
shndrin qyteti i shkatërruar nën ujë,
digjet nga lumturia mëndia gati munden
një çast, vetëm një
ndodhi dhe pandodhi të shkrihen në njëra tjetrën,
deri sa solemnisht të mos ketë veç,
ky zjarr, ky ujë, këta elementë.