
Postuar mė parė nga
ZANOR
GJUHĖT EUROPIANE ME ELEMENTE TĖ SHQIPES
Nuk ėshtė se Shqipja me elemente jo-europiane, por ėshtė e kundėrta - gjuhėt europiane janė me elemente tė Shqipes dhe tė gjitha gjuhėt indo-europiane, janė me elemente tė Shqipes, si bija e illirishtes pellgasike. Mund tė shpurdhin nė retrospektivė sllavėt, e emri servis serv, e rus miskov, se elemente tė pakontestueshme nga Shqipja kanė jovetėm tė gjitha gjuhėt i.e. por edhe mė gjėrė. Rrėnjet e Shqipes sidomos tė Shqipes sl Vjetėr, i kanė tė gjitha gjuhėt tjera, sado gjoja janė modernizuar e ndryshuar si gjuhė lineare tė reja, e me alfabete lineare pellgasike, ku ka me mijėra e miliona fakte fono-historike e fono-morfologjike, nga Shqipja nė tė gjitha gjuhėt tjera.
Nuk ėshtė se Shqipja, apo dialekti kryesor dominant Gegėnishtja e lashtė, me elemente europiane, po edhe azio-afrikane - por ėshtė e kundėrta: elemente tė Gegėnishtes kanė tė gjitha edhe gjuhėt azio-afrikane, ku datojnė fakte tė lashta deri mbi 15 mijė vjet ma parė, qe nga besimet e para, qe nga zoti RA - dielli, gjoja egjyptas, e deri tek gjuha e parė e njeriut mbi tokė!
ARBITALIA.net
Shtėpia e Arbėreshėve tė Italisė La Casa degli Albanesi d' Italia
index/home kulturė/cultura histori/storia gjuhė/lingua letėrsi/letteratura art/arte
hapje/apertura komunitet/comunitą tradita/tradizioni special/speciale turizėm/turismo shfaqje/spettacoli
redaksi/redazione lajme/notizie shtyp/stampa motorė/motori ligje/legislazione lidhje/links
Nezir Myrta / ILLIRISTIKA DHE SLLAVISTIKA
NDIKIMI I ILLIRISHTES NĖ SLLAVISHTET
Gjuhėt sllave tė cilat njihen si gjuhė greke, tė formuara me alfabet grek, pėrvehtėsuan njė sfond tė madh tė thesarit linguistik illirik. Gjuha illiro-pellgazgjike, fuqimisht mund tė merret si burimi i pėrbashkėt i gjuhėve indo-europiane, e cila sipas linguistėve tė kohės sonė shtrihet me ndikim formulues tė gjuhėve nė gjithė rrafshin linguistik indo-europian nė pėrgjithėsi.
Gjuhėt sllave merren si gjuhė thrakase origjinalisht, tė pėrhapura tok me dyndjet e thrrakasėve nė pjesėn euro-lindore dhe azio-perėndimore. Vet Thrrakishtja si e folme illiro-pellgazgjike, u formua si gjuhė e lashtė nė vete, duke kapėrcyer kufinjt ballkanik, deri tek gjuhėt e sotme kelte, qė Keltishtja e lashtė dokumenton lidhjet e saj me Illirishten dhe me Shqipen.
Nė formimin e gjuhėve sllave nuk pati shumė vėshtirėsi, pasi ato huazuan pjesėn mė tė madhe tė alfabetit grek tė lashtė dhe tė gjitha formulimet linguistike, fonetike e morfologjike, leksikore e semantike, mbėshteten nė gjuhėn thrrakase, tė gjenezės linguistike illiro-pellgazgjike.
Pėrkundėr, ndryshimeve sufiksale e prefiksale gramatikore nė gjuhėt sllave tė sotme, shihen kjartė rrėnjet e lashta tė sė njejtės gjuhe para-indo-europiane pellgazgjike, qė sado tė mundohen tė largohen si gjuhė me mėvehtėsi tė veēantė linguistike, duhet pranuar burimin e pėrbashkėt i.e.
Gjuha greke e lashtė i mori tė gatshme komplet formulimet linguistike nga thrrakishtja, nga vet fisi illirian i hershėm thrrakas dhe sot duket, sikur nuk e pranojnė vet sllavėt, pėr gjuhėt e tyre, si pasardhėsit e thrrakasėve, si theori e gjuhė greke, duke menduar vetėm nė formen alfabetike. Kėtė shtytje sllave e bėri mbizotėrimi sllav nė pėrmasa tė mėdha tė rritjes demografike, duke pasur parasyshė, se grekėt mbetėn si popull i vogėl dhe i pafuqishėm historikisht ta pėrballojė vlimin demografik sllav.
Gjuhėt u ndikuan nga njeratjetra, por ndikim tė madh substancial ka gjuha me histori mė tė lashtė. Gjuhėt e formuara sllave mund tė pėrkufizohen si gjuhė thrrakase, kuptohet, paragreke dhe popujt nė koegzistencė gjeo-biologjike dhe gjeo-historike gjatė dyndjeve apo pushtimeve, shpėrnguljeve, arratisjeve tė tyre duke kėrkuar shpėtim, duke parė ballafaqimin me gjuhė e kultura tė absorbuara nga tjerėt vendas, formuan gjuhė tė reja, me kusht qė tė asgjėsohet gjithēka josllave, tė zhduken nė ēdo mėnyrė a formė edhe egėrsie doket e zakonet dhe kultura historiografike illiro-pellgazgjike nė Ballkan dhe Europė Lindore. Ku ra vala sllave, pėrvloi gjithēka illire edhe onomasiologjike!
Kėshtu ngjau me pushtimet sllave nė Ballkan nga shek.VI e.r. duke u ndeshur direkt me gjuhėn e kulturėn dardhane illire. Sllavėt nuk e kishin shumė tė vėshtirė pushtimin mbi Ballkanin, mbase, pas pushtimeve shumėshekullore romake mbi ballkanasit illirian, vėrshuan duke tjetėrsuar e zhdukur gjithēka tė gjallė aty ku munden edhe Onomasiologjinė ballkanike derisot.
Ethymologjia e emrit sllav narod (popull). -
Ndikimi i illirishtes nė gjuhėt sllave fillon qe nga fjalėt kryesore tė tyre, tė cilat janė formulime si togfjalėsha nė tė shumtėn e rasteve - duke u nisur nga nocioni popull, qė mund tė spjegohet pėrmes shqipes sė vjetėr.
Fjala sllave pėr emėrtimin e popullit narod, ėshtė njė kompozitė e pėrbėrė prej dy rrėnjeve tė lashta illire na + rod = narod. Sipas kėtij zbėrthimi morfologjik na dalin dy fjalė krejtėsisht shqipe, ku pjesa e parė e kompozitės na ėshtė pėremri vetor i shqipes na - veta e parė, numri shumės (na, ju, ata-ato), si formė emėrtimi pėr vetveten sllave. Kurse pjesa e dytė e kompozitės narod, - rod, ėshtė krejtėsisht fjalė illire rod, rodi, soji i njeriut. Nė kėtė rast gjatė formimit tė emėrtimit narod, kuptohet shprehja e re na rod, na jemi rod, na rodi, soji i njeriut, si popull, na jemi rodi. Fjala e hershme shqipe-illire rod, rodi, e cila mund tė spjegohet edhe fonetikisht, nga pjesėt e saj, diftongu ro+d, ku diftogu ro, difton rrojtje, qė rron, si zbutje fonetike e tingullit rr, nė - r ashtu sikurse gjindet edhe nė diftongun fillesė tė fjalės emėr rom roman romak, ku theksohet tingulli i dyfisht nė tė folur shqip - rr (rrom, rromėt, rroman, rromak-e). Diftongu ro si kuptimi i rrojtjes, gjallimit, ekzistencės (rro), me formimin e emėrtimit me fillesėn t, rrodhi fjala t+ro=tro, qė ka kuptimin e trollit, troll-i, troje-t, ku vet fjala shqipe troll-i, spjegohet pėrmes shqipes me shprehjen T*RO*LL tė rrojė illiri troll, ku pėrmes ndryshimit tė fundesės tingullore p rrodhi fjala e hershme illire trop, si kuptim i fjalės trup, ku me fjalėn trop, u bė lidhja prefiksale me an dhe rrodhi emėrtimi an+trop, qė e kemi formimin e fjalės greke tė hershme antrop (antropo-s) = njeri, me kuptimin e shprehjes njeri i trollit, trop nė troll, trup nė truall, njeriu qė nuk jeton mė nėpėr shpella e natyrė tė hapėt, por jeton nė troll (truall), njeriu i trollit. Ashtu sikurse tingulli p, krijoi fillesėn tingullore tė emrit shqip popull (pop, people etj.)
Fjala sllave narod, si fjala kryesore pėr emėrtimin e popullit, rrodhi nga skipja illire, e cila formoi shumė fjalė e kompozita tjera sllave sikurse janė: naroda, narodi (shumėsi), narodnost=popullėsia, narodnosti = popullėsitė, rodbina=vendlindja, roditi=me lindė, lindet, rodio (se)= u lind, rodila (je)= e lindi (ama), rodili=u linden (shumėsi), rodilka, rodni kraj = vendi i lindjes, rodjendan=ditėlindja, rodi se = do tė lindi, narodni=popullor (emėrtim mashkullor, akuzativi-thirrorja), narodna=popullore (femnore), narodne = tė popullit, narodog = i,e,tė popullit (gjenetivi) etj. sipas rasave tė emrit, ku gjindet gjithashtu edhe nė shumė fjalėformime tjera sllavishte.
Nga fjala rod, rodi (soji) si fjalė e lashtė shqipe-illire, me ndryshimin e tingullit o=a, rrodhi fjala sllave rad (puna), si formė e respektimit tė rodit, sojit, njeriu rod punon, rodi punon dhe i parodi nuk punon, rodi i njeriut shihet nė punė, puna e tregon rodin e njeriut, sojin (rad, radi, raditi, radnik).
Antroponomia sllave nė pjesėn mė tė madhe kryesore na del me ethymologji shqipe-illire: Aleks-a-ndri = i pari, qė foli / Ilija=illi, lidhet me hillin / Bog = Zot, emėrtim i Fuqisė Mbinatyrore, si emėr dhe mbiemėr i lashtė illirian, Boga, Bogajt, si mbiemėr i lashtė shqiptar, tė cilėn fjalė e ka ndriēuar edhe albanologu M. Shufllai dhe mu pėr shkak tė ndriēimit tė Albanologjisė, u vra mizorisht nė Zagreb (1929).
Antroponome dhe toponome tė shqiptarėve tė sllavizuar dhe trevave shqiptare tė pushtuara dhunshėm, tregojnė spjegim shqip (qė vazhdon sllavizimi derisot), sikurse malaziasėt (Montenegro), tė cilėt janė me origjinė shqiptare, ku onomastika e asaj treve illire ėshtė me ethymologji shqipe-illire Limi (lum), Nikēi (Nikshiqi), Berana (Ivangradi), Ulkini (Ulqini), Zenta (Zeta), qė kjo fjalė shqipe ka kuptimin e konfliktit, zėntės, kur zėhen njerėzit nė konflikt, zėhen nė fjalė dhe armė (zihen), lumė luftėrash, lumė zėntash, Podguri (Podgorica), si toponome etj. Ashtu sikurse janė sllavizuar trevat illire, Dakia (Rumania), ku fjala shqipe-illire dakė, daka, ėshtė kuptimi i deles (delme-delmja, delja), nė kuptimin e blegėtorisė. Kėtu mund tė theksojmė disa kuptime pėr fjalėn emėr kafshe delja: dakė, daka ėshtė kuptimi malor i hershėm pėr delen (delmes), kurse fjala emėr delme, (delmja, gege-shqipe), ėshtė kuptimi fushor pėr delen delma (delme, delmja) ku edhe rrodhi etnonomi blegtoral i fisit illirian delmat, ashtu sikurse edhe rrodhi toponomi delmat Delmatia dhe Dalmatia me ndryshimin e natyrshėm tė zanores e=a dhe ashtu e kemi sot toponomin nga kėto variante fonetike zanorale Dalmaci-a, dalmatėt, kuptimi pėr banorėt e Dalmacisė (Delmatisė), Delmatia, ishte emėrtimi i hershėm, por me sllavizimin e delmatėve, u sllavizua edhe vet emri, me fundesėne ndryshuar illire nė sllave t = c.
Gjatė mbretėrisė sė Agronit, Dardhania pėrfshinte edhe Kroacinė e sotme, ku njihet vendqendrimi i tij si mbret dhe vet emėrtimi i selisė sė Agronit, nė Zagrebin e sotėm, i cili quhej Agram-i, qe gjatė mbretėimit tė tij, u zhvillua bujqėsia teknikale dhe nga vet emri Agron, rrodhi emėrtimi i fushės sė bujqėsisė sė zhvilluar agronomia (agronom-i, agrnomet, agronomėt).
Kemi edhe fjalėn tjetėr vllah-vlleh, prej tė cilės rrodhi etnonomi vllah-vlleh (vllah, gege dhe vlleh, toske-shqipe, nga ku rrodhi toponomi - Vllahia, vllahėt vllah, qė nga fjala shqipe vllau, vllai, e moren edhe emrin e tyre - vllah (vlleh, vllehėt). Mė nė veriperėndim ballkanik, nga emėrtimi i hershėm i Istėrve (Histria), Istria-Istra, ishin fisi illirian Liburn, Liburnėt, si detarė dhe toponomi - Liburnia (Sllovenia), ku sot ekzston njė pjesė e mirė e onomasiologjisė liburne-illire, nė toponomastikė dhe antroponomi sikurse hidronomi Bistrica illire (Ilirska Bistrica), toponomi Liburnia, -Emona (Lublana), kryeqyteti i Liburnisė, nga koha e mbretėreshės liburne-illire Emona. Gjithashtu, shihet vendosja e pjesėshme e paeonėve illirian, qė shtriheshin rreth kufirit me thrrakasėt, e tėvona shihet vendosja e tyre nė veri tė Donaut me toponomin Paeonia - Panonia Paeonia (paeonėt, panonėt) Vojvodina etj.
Emri Nemanja (S. Nemanja), si antroponom, ishte princi i shtetit tė parė sėrb Rashka, spjegohet pėrmes shqipes sė vjetėr, qė lidhet me fjalėn gege nema, nama, i nemuni, ashtu sikurse edhe vet toponomi Rashka, qė lidhet me emrin rus, Rusia rus ka, ka rus-rash, rash ka Rashka, ku emėrtimi lidhet me dedikimin qė iu bė nga gjuhėt romane ang. Rush (rash)=rus pra, shteti i rusėve tė ardhur nė Ballkan gjatė pushtimeve sllave. Emri rashkė,nė shqipen e vjetėr ėshtė thirrė raje, raja, shkije raje, nga Raja (Rusia), ku edhe vet sėrbėt sot e quajnė njeritjetrin raja.
Emėrtimi Obrenoviq, si antroponom (dinastia serbe e obrenoviqėve), spjegohet me shqipen, qė del nga rrėnja obren, obrin, Obrij, Obria, (ku gjindet si toponom edhe nė Kosovė Obria) lidhet me fjalėn shqipe breg, brij bregu, vend i ngritur tokėsor, brij toke, qė ka lidhje edhe me fjalėn brij, afėr, i pėrafėrt, (aty brij, pėrbrij, pėrbrijsh) tokė e brejtur e mbetur kodrinore breg bren dhe nė kėtė rast tregon pėrmes tingullit o, si fillesė emėrtimi obren (obrij Llesh, Millesh Obrija Millesh Obreni).
Nėse iu heqim fjalėve sllave sufiksat: viq, vica (serb), ovski (maq.), ov-o-a (bullg.), tė cilat pėrbėjnė natyrėn e kėtyre gjuhėve tė reja sllave, tė gjitha rrėnjet e fjalėve, mund tė spjegohen pėrmes shqipes sė vjetėr, gjatė zbėrthimit fono-morfologjik, nė rrėnje, rrokje, diftongje e tinguj. Ethymologjia e rrėnjes sė fjalės luan rolin kryesor, nė origjinalitetin e vet linguistik, nga e cila rrodhi, apo edhe u pėrvehtėsua, u tjetėrsua gjatė ndryshimit tė theksimit tė zanoreve etj.
Analogjia e kuptimit tė fjalės, me fjalėt e gjuhėve tjera mė tė lashta, bie nė konkluzion tė kjartė, se cila iu ka ofruar mė shumė natyrės, vizionit e vetive tė objektit, formės, ngjyrės, shijes, veprimit, ndikimit, artikullimit zanor etj., se a plotėson, a e pėrmbushė kuptimisht, rrėnja e fjalės vet emėrtimin.
Fjala shqipe gur, guri, formoi fjalėn sllave gore, me kuptimin, gur i lart, sll.gore=mal, lartė, lartėsi,ashtu sukur doli, fjala sllave planina=bjeshka, nga fjala shqipe-illire pllaja, mal i lartė me pllaja, poashtu sikur rodhi edhe fjala pėr ngjyrėn blu, kaltėr plav-a, lartėsi e kaltėr, nė bazė tė lartėsisė sė bjeshkėve tė larta sikur duken nga afėr si nė qiell. Nga kjo fjalė shqipe pllajė, pllaja, vend me pllaja, bjeshkė me pllaja, u formua toponomi Plava nė Malci (Mal tė Zi). Ashtu sikurse edhe toponomi tjetėr malcor, i afėrt gjeografikisht, Gucia, qė rrodhi nga fjala shqipe nguci-a, Ngucia, nga fjala ngucama, ngucje, vend ngucjesh, vend konfliktesh shqiptaro-malazeze e sllave. Pėr kėto dy toponome, mendojmė se janė tė qėndrueshme shkencėrisht, anipse derisot nuk kishte mendime tė tilla pėr emrat gjeogrtafik Plava dhe Gucia.
Fjala shqipe dru, formoi fjalėn sllave drv, drva (dru=drv), ashtu sikurse nga fjala duh, duhama (gege-shqipe), doli fjala sllave duh= duhamė, shpirt, me theksimin e tingullit h=sh, rrodhi fjala dusha=shpirti, spirit. Kjo fjalė formoi edhe antroponome: Dusha, Dushan, dushman, duhovit, sll.= duhamor, shpirtėror.
Fjala shqipe-illire rogė, roga, roga e malit (kur prehen drunjtė nė njė pjesė mali), roga e livadhit (bari i premė, kositur nė livadh, pjesė tė livadhit tė kositura atykėtu, roga me bar tė premė), qethja e flokėve tė njeriut, kur nuk prehen mirė flokėt thohet shprehja shqipe ėshtė qethė roga-roga, e ka lanė rogė, roga-roga, apo edhe kemi shprehjet kur bijnė flokėt vetiu pjesė-pjesė, roga-roga, rogat e kresė (kokės) kur bien flokėt pjesėrisht, thohet roga-roga. Poashtu. - Gjithashtu ėshtė shprehja shqipe e vjetėr nė rogė tė livadhit (me kuptimin, me dalė pėr lėndinė, haptazi dhe me u ulė rrafsh nė Pleqni, gjykim, gjyq), kur duhet tė zgjidhet ndonjė problem, a konflikt. Kjo fjalė rogė, formoi fjalėn sllave rog=brini, rogovi=brinat (brinat e kafshės), nga kuptimi i rogės sė malit, ku kafshėt kullosin nė roga me bar, nė roga mali, qė nga kjo fjalė rog-roga rrodhi toponomi Rogovė (afėr Gjakovės, Kosovė), nga rrėnja shqipe rog, e sufiksi thrrak ov-a, qė iu dha gjatė pushtimeve.
Fjala shqipe pod-i, si fjalė e lashtė illire-pellgaze, si fjalė e ndryshuar nė shqipen e shkruar dysheme-ja, formoi fjalėn sllave pod si dysheme dhe si parafjalė nėn, qė formoi edhe fjalėn podgore, podguri, podi i gurit, i gurtė, Podgorica, si toponom; poashtu, me kuptimin nėn, si parafjalė, rodhi nė sllavishte, me kuptimin tjetėr tė diskutueshėm, nga fjala - pod podzemlja=nėntoka, qė ėshtė edhe si emėr edhe si parafjalė etj.
Fjala shqipe-illire armė, arma (armata, ushtria), formoi fjalėn sllave armija=armata. Kjo fjalė armė, formoi nė shqipen fjalėt: armik-u-q-ėt,
armiqėsi-a-tė; gjithashtu formoi edhe disa fjalėformime i.e. arm=i varfėr etj.
Ethymologjia e fjalės sllave sigurno (sigurisht, shqip)
Fjalėn shqipe gur-i, si emėr i veēantė karakteristik prej ēdo gjuhe i.e., interesant, e kemi nė shprehjen shqipe si guri (i,e,tė fortė-a-t), i fortė si guri si dhe nga vet kjo shprehje origjinale, rrodhi fjalėformimi siguri-a, si emėr, sigurim-i, siguresė-a-t; si folje sugurua, siguruar; si mbiemėr i,e,tė sigurtė-a, sigurisht e, qė formoi emėrtimin e njejtė edhe me kuptim tė njejtė, vetėm me disa ndryshime sufiksale, e prefiksale fjalėn sllave sigurno (sigurnost-i-ma, osigurnost-i-ma, osigurava-nje). Dhe jo vetėm nė gjuhėt sllave, por nė shumė gjuhė tjera i.e. si pėrshėmbull:
Shqip. Siguri-a (sigurimi, sigurime, sigurimet, sigurisht; i,e,tė sigurtė-a etj.)
Sllav. Sigurno-st (osigurnosti, osiguranja, osiguranje, osiguravanje)
Latin. Securitas
Ital. Siguro
Ang. Security
Freng. Securitee
Etj...
Kjo fjalė e pėrbėrė shqipe siguri-a dhe i.e., qė nė sllavishte ėshtė po e njejta komplet sigurno (sigurisht, shqip), pėrbėhet nga dy pjesė morfologjike si kompozitė si + gur (no), ku pjesa e parė si - dhe pjesa e dytė, emri gur, ėshtė vet emri shqip gur-i (gur, gurėt, gurishte, gurore, gurinė-a-t). Ndėrsa, nė gramatikėn shqipe, fjala gur, ėshtė: emėr sendi, gjinia mashkullore, emėr konkret, rasa emnore (nominativi), trajta e pashquar, emėr i pėrgjithshėm. Sipas mbiemrit nė gjuhėt sllave - sigurno, komplet merret komozita rrėnje sigur dhe i shtohet sufiksi no sigurno (sll. sigurno=sigurisht, shqip), ose, i shtohet fillesa, zanorja o dhe del o+sigurava (folje), osiguranje (emėr), sigurno (mbiemėr). Ndėrsa, nė gjuhėt tjera indo-europane tė lartėpėrmendura, e kemi, vetėm me ndryshimin e tingullit tė dytė i=e, dhe ndryshimin e tingullit tė tretė g=k(c), qė del rrėnja kompozitale securit (as-y-e-)... dhe ndryshimit tingullor, altertonit g=k(c) pėrveēse, nė italishte qė e kemi siguro, vetėm me sufiksin o, me pėrbėrje tė njejtė morfologjike shqipe si (trajtė e shkurtė krahasuese pėremrore e pakufishme, shqipe) dhe rrėnjes kompozitore, apo, emrit gur-i, si fjalė PIE illiro-pellgazgjike. Kurse, pėr fjalėn gur-i, dihet se vetėm shqipja e ka origjinal, kurse nė sllavishtet ėshtė kamen (gur-i, shqip).
Pėr fjalėn shqipe gur-i, kemi shumė shprehje shqipe, lidhur me krahasimin e mendimit, fjalės sė folur a tė shkruar, sikurse janė: ishe kanė i fortė si guri / si guri i fortė / tek asht ba buka e fortė si guri (bajate) / koka (qėnka) arrė e fortė si guri, me ti thye dhambėt / njeriu ėshtė si guri, edhe mė i fortė se guri etj.
Fjala shqipe gur-i, tek emri gramatikor sigur-i-a dhe tek mbiemri shqip sigurisht, me siguri - ka kuptimin e mendimit tė fortė, tė qėndrueshėm, fjalės reale, mendimit besnik, fjala pa lak (hile), fjala besnike, mendimi i drejtė, vendim i sigurtė, njeriu i siguruar me fjalėn e dhėnė, premtim i paluajtshėm, vėndosmėria e njeriut, apo e shoqėrisė, shtetit, regjimit, pushtetit, pėr ta bėrė njė formė tė mbrojtjes sė njeriut, jetės, mallit, pasurisė, pronės, administratės pronėsoro-juridike, shėndetit; vėndosmėria e pushtetit pėr mbrojtjen sociale e politike tė popullit (sigurimi) etj.
Siguria, sigurimi ėshtė kuptimi i ruajtjes sė subjektit e objektit, vendimit tė premė ligjor, mbrojtja e marrėdhėnieve ndėrnjerėzore, mbrojtja e marrėdhėnieve ndėrshtetėrore e ndėrkontinentale (Kėshilli i Sigurimit Botėror) etj., qė, nuk mund tė thehet vendimi nė fjalė.
Kėto janė dy fjalėt shqipe si + gur, qė formuan fjalėn sllave sigurno (osiguranje), me kuptimin shqip, fjala si guri i ngulur, fjala e paluajtshme, e pathyeshme, e qėndrueshme, fjala a mendimi besnik i njeriut. Pėr kėtė kemi disa shprehje tjera shqipe: fole fjalėn si guri i ngulun nė tokė / ngule fjalėn ntru si guri i ngulun / ngule fjalėn si gurin / fjala besnike si guri / mos e gjuaj fjalėn si guri rrumbullak, por si guri rrasė (rrasa e gurit) me tnxanė vend nkuvend / mos e qit fjalėn si guri rrumbullak, e me u rrokotelė nėpėr odė burrash,( po qite fjalėn rrasė guri, qė tė nxėnė vend), / po folė fjalė si gur i luajtun (vendit), / njeriu ėshtė si guri (i fortė) etj. Dhe po kėtė kuptim shqip tė shprehjes si guri, e kanė edhe kompozitat i.e. nė fjalė.
Disa fjalė tė sotme nė rusishten mund tė synkronizohen me burim ethymologjik illiro-pellgazgjik sikurse fjalėt: spina = shpinda, sina = syni, syri, spela = shpella etj., tė cilat janė shumė tė afėrta me shqipen, si dhe njė mori fjalėsh e fjalėformimesh tjera rusishte, me burim ethymologjik nga thrrakishtja illire. Mund tė konkludojmė pas disa theorive tė theoricientėve, historianėve e linguistėve, tė cilėt e paraqiten diskutabile ēėshtjen e llirėve dhe thrrakasėve, se cilėt ishin pėrpara mė tė hershėm. Dikush i quan illirėt para thrrakasėve e disa tjerė linguistė sllav, i marri thrrakasėt, se paskan ekzistuar para illirėve. Kjo theori e dytė nuk ka asnjė mbėshtetje shkencore, qė thrrakasit janė para illrėve, mbase, illirėt lidhen me Hillionin e stėrlashtė, me Babillonin e shumė toponome tjera tė botės sė lashtėsisė dhe kunkludimi mė i drejtė ėshtė se, illirėt janė shumė mė tė hershėm, kurse thrrakasit, janė njė fis illirian ndėr mė tė hershmit. Pėr kėtė na dėshmojnė lidhjet illiro-thrrake (e jo thrrako-illire), si lidhje si nė pikėpamje linguistike, mbase, vet thrakishtja ėshtė njė gjuhė illire-pellgazgjike. Gjithashtu, na dokumentojnė lidhjet fisnore, tė dokeve e zakoneve, lidhjet kulturore, artistike e shpirtėrore, qė ishin nga njė trung illiro-pellgazgjik, derisa, shpėrthyen llavat e religjioneve, tė besimeve e deri tek vendosja e orthdoksizmit euro-lindor, i cili formoi njė ndasi tė dukshme illiro-thrrake dhe njė largim shumėdimenzional tė kulturės sė lashtė tė tyre tė pėrbashkėt, tė cilėn me qėllim disa historian sllav, mundohen ta veēojnė e ndajnė, si gjuhė e kulturė nė vete dhe tė formojnė ndasi e veēanėti etnike, kulturore, duke e mbajtur fisin thrrakas, si krejtėsisht tė ndarė nga illirėt.
Ethymologjia e emrit Sėrbia. Emri sėrb, rrjedhė nga fjala greke serv, qė do tė thotė, servor, shėrbėtor, mbase, tingulli b, nė greqishte ėshtė v, ashtu sikurse tek emri - arban=arvan, arvanit (arbanit). Kurse, nė bazė tė njė theorie tjetėr, ashtu sikurse ėshtė edhe nė vet fillin e formimit tė etnonomit sėrb (ku shihet, duket e pavlefshme zanorja ė), nė mes tė rrėnjes origjinale tė sotme sllave srp=drapėr, na del, si emėrtim nė bazė tė njė vegle pune pėr korrje, vegėl korrėse, harkore metalike dhėmbėzore drapėri = srp. Historikisht ardhja e sllavėve (lexo: skitėve, rusve, mbase, atėbotė nuk kishte as etnonom sllav e lėre mė etnonom srp), kuptohet se i vetmi etnonom i lashtė pėr sllavėt ardhės nė Ballkan, ishte etnonomi skit (skitėt). kjo ardhje skite ishte nė dy faza kohore strategjike, duke prekur mė parė pulėsin dardhan, mbase, Dardhania, ishte njė nga mbretėritė mė tė forta illire tė kohės dhe skitėt, nuk kishin kurrfarė fuqie tė vinin me qėllime pushtuese. Kėshtu, ardhja e parė sllave ndodhi si formė ekonomike e tregėtare e baskėpunimit (gjoja) reciprok dadhan-sllav (skit) dhe ajo ardhje u bė pikėrisht, gjatė zbritjes sė ftohtė tė rusėve nga Karpatet nė Ballkan. Ata skit (rusė), erdhėn aty kah filli i shek.V e.r. dhe ishin korrėtarė me meditje nė arat dardhane, punėtorė, korrėtarė arash, korrėtarė tė lashtash.
Kjo fjalė srp, na del edhe nė fillim tek rusėt nė symbolin e tyre drapėri e ēekani. Drapėri (srp, sll.), si njė mjet korrės, sharrė harkore, tė cilin e kanė edhe sot si symbol kombėtar rus. Atėherė, fjala sėrbe srp, pasi thohet nė origjinal srpski jezik=gjuha srpe (sėrbe), nė kuptimin ethymologjik na del, si gjuhė drapėri, gjuha e drapėrit dhe vet etnonomi srp, del drapėr, draponj, poashtu edhe toponomi Sėrbia, na del Srpia=Draponia (sipas fjalės origjinale skite, apo srpe srp) dhe emėrtimi pėr gjuhėn sėrbe, na del srpski=srpisht (sėrbisht), draponisht, gjuha drapone, sipas kuptimit gjeneral tė ēdo gjuhe i.e.
Fjalės srp, iu ka shtuar vetėm sufiksi ski, srp+ski=srpski dhe ka dalė emėrtimi pėr gjuhėn srpisht (drapnisht), kur merrėt ethymologjia nga rrėnja dhe kuptimi i saj srp=drapėr. Kėtu mund tė theksojmė se pikėrisht kjo prapashtesė a sufiks srp ski, pikėrisht kjo ski, duket se ėshtė vet rrėnja e emrit ski, qė ishte herėt ai emri skit, skitėt, me tė cilin fjalėformim mund tė vėrtetojmė, shprehjen drapėr-i skit (srp+ski=srpski), ku formohet edhe shkencėrisht si koncept linguistik dhe na del shprehja shqipe skit drapėr, drapėn skit dhe nė shumės tė emrit - draponj skit, skitėt me draponj, deri tek shprehja skitėt korrės, skitėt korrėtarė.
Kurse, koncepti i tė folurit srp (serv) = govor, (mbase kėto dy theori janė tė diskutueshme, sikur dalin dy burime ethymologjike pėrnjėherė dhe nuk mund tė qendrojnė tė dyjat, por duhet zgjedhur vetėm njera theori absolute shkencore), nga rrėnja srp (drapėr), apo nga rrėnja serv (shėrbim, servis, shėrbėtor) - nga fjala skipe-illire gojė, goja, nė kėtė rast morfologjik0-historik, diftongu go, nė bashkrenditje me sufiksin vor, formoi vet fjalėn sllave go = govor (tė folurit), ndėrsa ėshtė interesant, se pikėrisht nga kjo rrėnje fjale gov, me sufiksin na, u formua edhe fjala tjetėr... Kurse, koncepti pėr gjuhėn si organ anatomik, mbeti po ai i trashiguar nga rusishtja jazyk, jezik=gjuha e gojės.
Merret, fjala shqipe-illire bukė, buka e grurit, misrit, ushqimi kryesor europian - nga rrėnja e saj buk(ė) dhe sufiksit thrakas va, doli fjala sllave pėr germėn, shkronjėn buk+va = bukva (sepse vonė ėshtė gjetė emėrtimi sllavisht pėr germėn sllova) dhe nga kjo rrodhi emėrtimi bukvar=abetare, ashtu sikundėr kjo fjalė buk, formoi fjalėt i.e. gjermanike buch (buh) gjerm.=libri, book (buk) ang.=libri. Poashtu, nga kjo rrėnje illire buk(ė), doli edhe fjala me kuptimin e drejtpėrdrejtė bukval, bukval(no) sll., dhe fjala e pėrbėrė bukfalisht (drejtpėrdrejtė), e cila mund tė shikohet edhe nga emėrtimi i veprės sė Virgjillit Bukoliket, pėr tė kuptar se sa e lashtė ėshtė kjo rrėnje skipe-illire buk, e cila ka historikun e saj PIE, nė pellgasishten.
Sipas, domethėnies ethymologjike, tė fjalės srp, qė ėshtė drapėr, atėherė duhet tė dali edhe vet toponomi Srpija (Drapnia), kurse, pėr fuqizim tė tė shprehurit e mendojnė disa, se u ndryshua tokzanorja p=b, e rrodhi toponomi Srbija dhe etnonomi - sėrb.
Nė tė dy rastet ethymologjike, qoftė nga fjala greke serv=shėrbim, apo edhe nga vet fjala srp=drapėr, pėrsėri na del kuptimi i pėrafėrt substancial linguistik, qė lidhet me shėrbimin, punėn, qoftė edhe me drapėr, qė na lidhė me po tė njejtin spjegim real serv srp = shėrbim me drapėr, punė me drapėr, pėr korrjen e tė lashtave nė ara tė bukės, si emėrtim qė lidhet me njė punė tė njeriut. Tash, a ėshtė vėrtet, kuptimi i korrjes sė tė lashtave, fryteve tė elbit, theknes, tėrrshanės, grunit, misrit si fryte tė pjekura, apo ėshtė symbolika invazionale e korrjes sė popujve gjatė pushtimeve; kryesore lidhet me njė zanat, profesion tė korrjes. Mbase, edhe nė symbolin kombėtar rus, ėshtė drapėri e ēekani tė kryqėzuara nė fushė tė kuqe, ku symbolizohen dy profesione tė njeriut: frakataria dhe korrja (industria dhe bujqėsia),si forma ekzistenciale tė njeriut sllav, rus.
Ato dy zbritje tė rusėve nė Ballkan: zbritjen e ftohtė, kur erdhen si punėtorė nė arat dardhane, nė fillim si ardhės skit, tek paonėt (Panoni) dhe gjatė kalimit kėndej Donaut (Danubit) dhe zbritjen e zjarrtė, i shohim historikisht, kur skitėt (rusėt) erdhen me zjarr, me luftėra pushtuese nė Ballkan gjatė (513 e.r.) filli i shek, VI e.r.
Sipas, historianit, H. Frommer-it, filluan sulmet e para sllave nė Jug tė Donaut (Danubit), nė vitin 527 e.r. sllavėt u shtyen edhe mė nė thellėsi tė Thrrakisė, nė vitet 547-548 e.r. sllavėt shkatėrruan Dalmacinė (Delmatinė illire, shen, auth.), (mbase Gotėve iu desht tė tėrhiqnin trupat e tyre me e mbrojtė Italinė) dhe arrijten nė kėtė mėnyrė deri nė Dyrrahium (Dyrrah-Durrės, Shqipėri). Nė vitin 551 e.r. sllavėt thyen njė ushtri bizantine nė Adrianopol dhe rethuan Naissusin (Nishin dardan, shen.auth.) Nishin e sotėm...Nė vitin 559 e.r. sllavėtarrijten deri nė Konstantinopol dhe Selanik (Thesalonik) Autoktonia e shqiptarėve, Illirėt,fq.167.
Tash, kėtu kemi tė bėjmė me njė etnonom tė pasqaruar sllav, nė vitin 513 e.r., se me ēfarė etnonomi erdhen nė Ballkan, se a ishte vėrtet, emri i tillė, apo ku dhe kah u muar ky emėrtim sllav, qė nė gjuhėt romane slave, ėshtė kuptimi i tė varfėrve, skllavėve. Sikur, po ndahen etnonomet sllav dhe thrrakas, kur dihet historikisht, se thrrakasit e lashtė janė sllavėt e sotėm, si pasardhėsit e tyre.
Kėshtu sllavėt gjatė pushtimeve, pėrvehtėsuan shkatėrrimet rromake mbi dardhanėt, dakėt, vllahėt, delmatėt dhe illirėt nė pėrgjithėsi, duke zhbijė ēdo gjė illire ballkanike, pėrvehtėsuan toponomet e antroponomet gjithė onomasiologjinė ballkanike, pėrvehtėsuan illirishten nė formimin e gjuhėve tė reja tė tyre, si invazion korrės e shkatėrrues mbi historiografinė illire.
Rrėmuja pushtuese sllave nė Ballkan, si etnonom ardhės rus (rash) erdhen e formuan principatėn Rashka, nė zemėr tė Dardhanisė illire, kur mė 730 ishte nė fuqi principata shqiptare e Dukagjinit, me tė cilėn lidhen edhe miqėsi, marrėdhėnie ekonomike e tregėtare, me pricin Nik Bardhin, si edhe bashkėveprime luftarake nė mbrojtje nga pushtuesit tjerė tė largėt tė mėvonshėm, e deri mė ndamjen e dy blloqeve fetare krishtiane nė shek.XI, perandoria orthodokse sllave e lindjes me qendėr Konstantinopolin dhe ajo perėndimore, e qendėr Romėn.
Fiset illire ballkanike iu shtruan sundimeve tė egra e barbare si robėri tė dyfishta e tė shumėfishta tė mėvonshme: romake, greke, bizantine, bullgare, sėrbo-malazeze etj.
Sėrbėt u formuan si komb - etnonom srp (serv), me njohjen e tyre nga Mbretėria e Lindjes (Osterreich, Austria), para as dy shekujsh nė Vjenė, kėshtuqė, emri serbi, ėshtė emėr i vonshėm, pas ndėrrimit nga etnonomi rash (rus) tė Rashkės, nė srp (serv-serb). Gjuha serbe, si gjuhė sllave, u pėrcaktua shumė vonė nė shkencėn gjuhėsore nė Sllavistikė, kurse sipas studimeve tė tyre linguistike, poashtu edhe nga linguistė tjerė joserb, derisot nė shkencėn serbe, nuk ėshtė prcaktuar shkencėrisht vet emėrtimi srp (serv-sėrb), nė fushė tė linguistikės ballkanike, nė Ballkanistikė, as nė linguistikėn i.e.
Etnonomi sllav. Emėrtim i papėrcaktuar shkencėrisht i mbetur derisot.
Etnonomi sllav, sipas njė theorie linguistike tė pėrshtatur mė shuė sesa reale vie nga periudha mė e vonshme historike, prej kuptimit tė fjalės germa, shkronja si formė e ngritjes sė kulturės, si symbolizim diturie, e qė pikėrisht lidhet me emrin dhe poashtu etnonomin dhe toponomin - sloven (slloven), slova=germa, slloven, Sllovenia, nga fisi illirian i sllavizuar - Liburnėt e Emonės illire (Lublanės), si kryeqytet i sotėm. Renditja linguistike e emėrtimeve sllova slloven Sllovenia, ėshtė tipike qė karakterizon vetėm kėtė popull dhe se prej tij morėn emėrtimin pėr germėn edhe sllavėt tjerė. Pra, nga fjala pėr emėrtimin e germės, qė nė sllavishtet ėshtė slova (sllova), me ndryshimin e zanores o=a, rrodhi emri slav, por qė edhe kjo theori, nuk ėshtė pėrcaktuar nga theorikėt e linguistikės i.e., mbase, emri sllav, lidhet vet emrin slav (slave-sklave), me kuptimin e falės i varfėr, skllav, si emėrtim i hershėm, qe nga periudha skllavo-pronare. Ndėrsa, fjala slava, sot merret edhe si kuptim i emėrtimit lavdia (slava=lavdi), me rastin e varrimit tė njeriut sllav.
Kėshtuqė, nė bazė tė emėrtimit me kuptimin e germės slova, ky emėrtim i takon mė sė shumėti etnonomit sloven, slova=sloven, si tė vetmin emėrtim tė tyre tė sllavizuar me ethymologji reale populli slloven, gjuha sllovene, kultura sllovene, historiografia sllovene dhe toponomi Slovenia. Mu pėr kėtė shkak historik,mbase gjuha pėrcakton kombin, nė ish-jugosllavinė (1945-1991) kur u shkėput Sllovenia dhe u lėkunden historikisht dhe u shkatėrruan themelet ish-jugosllave, deri nė kėtė kohė mbretėroi hymni kombėtar slloven Hej, slloveni!
Pėrkundėr tė gjitha atyre pėrvehtėsimeve, asimilimeve tė fiseve dardhane illire: liburnėve, delmatėve, dakėve, vllahėve, paeonėve, skordistėve, arianitėve, adrianėve etj. pati pėrveē, asimilimeve kombėtare illiriane edhe ndryshimeve tė dhunshme pushtuese fono-morfologjike e falsifikime historiografike nė Ballkanin illirik, nga pushtimet e egra sllave me zhbimje kulture autoktonie tė vendasve, spastrime etnike deri edhe mbi shqiptarėt - mund tė konkludojmė se ėshtė me spjegim real shqip, me ethymologji illiro-pellgazgjike, e gjithė Onomasiologjia ballkanike!
Krijoni Kontakt