Akademia e Shkencave dhe heshtja ndaj sfidave te kohes

[&Mitrovicalia&]

Sado që çështja e Kosovës merret ”e shkëputur” nga zhvillimet në Shqipëri, ndodhitë në Kosovë ”do të varen shumë” nga ngjarjet që do të zhvillohen në ”skenën shqiptare”, sepse Shqipëria, vështruar nga pozicioni në të cilën ndodhet, po përballet me shumë probleme të brendshme dhe jemi të sigurt se vetëm një Shqipëri vërtet demokratike, me një rend të ndërtuar vërtet juridik dhe me një zhvillim vërtet të avancuar ekonomik, mund të dalë nga ”rrethi brendapërbrenda të cilit po zhytet” dhe, njëkohësisht, të bëhet ”krah i fuqishëm” i çështjes së Kosovës dhe pozitës së shqiptarëve jashtë kufijve të tashëm administrativë të saj.Teza për ndikimet dhe implikimet e ngjarjeve në Shqipëri në Kosovën që ”jeton në pritje” të një statusi të ri politik, juridik e ndërkombëtar të saj, nuk është fare e diskutueshme.

Ajo që është brengosëse është se si po ndodh kështu, për disa herë rresht në historinë më të re politike të Kosovës që, pikërisht kur dhet që Shqipëria të bëhet ”krah i fuqishëm” i zhvillimeve në Kosovë, të dështojë në ”planin e brendshëm”. Zgjedhja e presidentit është vetëm ”njëra anë” e problemeve të grumbulluara për përballimin e të cilave duhet shumë kohë,angazhim e sakrificë, që shqiptarët të kenë, më në fund, një Shqipëri më të ndërtuar demokratikisht, më të ngritur politikisht dhe më të pranueshme kombëtarisht.Shqipërinë ”mund ta shpëtojë” dhe ”do ta shpëtojë” vetëm zëvëndësimi i ideologjisë partia ”mbi të gjitha” me filozofinë politike kombi ”para së gjithash”.Eshtë e qartë se shteti pa pushtet nuk mund të ekzistojë, por është, edhe më e qartë, se ”ushtrimi i pushtetit nëpërmjet partisë”, e jo nëpërmjet shtetit, është në kundërshtim me çdo parim të demokracisë.Shqipërisë si ”buka dhe uji” i duhet një qeverisje demokratike. Edhe pse Shqipëria është një ”vend me traditë”, shoqëria e saj sikur më shumë po lënë përshtypjen se ende ”po i ngjan fëmijës” që, sapo ”ka lindur i dobët” dhe që ”duhet të mbahet në jetë me infuzion”.Nga ”ligjet e mjekësisë” dihet se ” po t’ia heqësh fëmijës të posalindur të dobët infuzionin”, rrezikoni që ”t ’ia humbasni jetën”.Shqipëria ndien nevojën për një president që bashkon fijet e shkëputura dhe thurrë jetën institucionale.Shqipëria ka nevojë për një president me vizion të qartë ”për ta parashikuar të ardhmen”, por edhe për ”ta ndërtuar atë”. Për një vizionar është e rëndësishme që, së pari, ”të njohë dhe të dijë” se cilat janë problemet dhe që, më pastaj, të angazhohet, në përballimin e tyre. Një klasifikim i politikanëve që kishte bërë Maks Veber, një shekull më parë, mbetet aktual.Sipas tij, nëra kategori e politikanëve ”hynë në politikë për t’i dhënë asaj idetë, konceptet dhe alternativat”, ndërsa tjetra është ”kategoria e politikanëve që hynë në politikë për të vetmin qëllim për të marrë prej saj favoret dhe statusin social”.Shqipëria ndien nevojën për kategorinë e parë të politikanëve dhe vetëm ata shihen si ”shpëtimtarë të saj”.Shqipëria ka përvoja shumë të hidhura me politikanë të cilët ”dobinë e perceptuar keq të tyre” e kanë shndërruar në ”dëm të papërmirësueshëm kolektiv”.Nga një letër e hapur që u kisha dërguar votuesve shqiptarë, në prag të zgjedhjeve të fundit në Shqipëri, me titull ”Bëjeni Shqipërinë demokratike,ju lutëm !”, po përsëris vetëm një mendim që, më thotë mendja, mund t’u adresohet sot, si këshillë, deputetëve të Kuvendit të Shqipërisë që gjindet para detyrimit kushtetues ta bëjë Shqipërinë me president: ”Eshtë detyrë e juaja që Shqipërinë ’t’a nxirrni’ nga një udhëkryq në të cilin është ndodhur.Keni kujdes,ju lutëm: demokracinë Shqipërisë nuk mund ’t’ia sjellë’ askush tjetër, përveç se populli i saj.Secili shtet e ndërton demokracinë në pajtim me mundësitë që krijon dhe, para së gjithash, me shkallën e vetëdijësimit të popullit, për ta kuptuar dhe, për ta ndërtuar atë në jetën e vet.Standardet demokratike të një vendi ose të më shumë vendeve nuk mund të vlejnë si standarde të përgjithshme për të uniformuar vendet e tjera.Shqipëria ndien nevojën për ’demokracinë shqiptare’.Votues të nderuar shqiptarë...kini parasysh faktin se konservimi i gjendjeve dhe stereotipeve të vjetruara dhe për botën e civilizuar njëherë e gjithmonë të perënduara, do ta kthejë prapa rrotën e historisë. Kur historia kthehet, ajo vetëm se përsëritet. Nuk e besoj se dikush prej jush dëshiron të ndodh kthimi i historisë dhe përsëritja e saj për shqiptarët”.

[&Mitrovicalia&]

Deklarata e paradoditshme e presidentit amerikan Bush, më bëri “ të ndihem mirë”, sepse një kohë relativisht të gjatë në shkrimet e mia kam adresuar shumë vërejtje në Tiranën zyrtare për qëndrimin anemik të saj në lidhje me çështjen e Kosovës, ndërkohë që në Shqipëri dhe, çuditërisht në Kosovë, dëgjoheshin zërat e zyrtarëve qeveritarë dhe partiakë se Tirana, në fakt, po bën “krejt ç’ është e mundur” për të sensibilizuar çështjën e Kosovës dhe kërkesën e saj për pavarësi.Ishte ky një mendim imi ndryshe i shprehur shumë herët.

Cfarë po kërkon Bushi prej Shqipërisë? Po kërkon që të mos bëjë atë që ka bërë dhe të bëjë atë që nuk ka bërë në lidhje me Kosovën dhe pavarësinë e saj. Ndryshe, që të mos veprojë “si e ka mësuar” Evropa që “të shfaqet e moderuar” rreth dhe në lidhje me procesin e statusit të Kosovës, por të kalojë, siç “po e sugjerojnë” Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në ofensivë.

Gabimi që ka bërë Shqipëria në lidhje me Kosovën është një qëndrim pothuajse pasiv i saj për një periudhë të gjatë .Ai gabim shprehej në formulën “ nuk jemi as faktor dhe as aktor” në procesin e Kosovës.Bushi i “caktoi” Shqipërisë rolin që ajo do të duhej ta luante që moti.Kërkoi që “ nga spektator, Shqipëria të shndërrohet në faktor për zgjidhjen e statusit të Kosovës në stadin final të procesit”.Kërkoi edhe më shumë: që qeveria shqiptare “të merr më shumë përgjegjësi për Kosovën”.

Pra, u vërtetua teza se Shqipëria nuk ka vetëm të drejtë, por edhe detyrë, të merret me fatet e Kosovës.Shqipëria është anëtare e Kombeve të Baskuara dhe ajo mund të bëjë shumë më shumë se ç’ ka bërë për Kosovën.

Për diplomacinë shqiptare nuk është kjo hohë e heshtjes, por kohë e fjalës. U kërkua, më shumë të drejtë prej saj, që të bëhët “zë i fuqishëm” për pavarësinë e Kosovës dhe atë, “jo vetëm në Ballkan , por edhe në Nju-jork, në Bruksel, në Stamboll e në Zagreb” e gjithandej nëpër botë.

Shqipërisë iu tërhoq vërejtja se bëhët fjalë për “minutat kritike”. Dihet ç’ duhet bërë në “minutat kritike”.

Diplomacia shqiptare ishte shumë e kujdesshme që, nëpërmjet Kosovës, “të mos godasë të tjerët”. Bushi porositi atë që Shqipëria do të duhej ta dinte edhe më parë se rruga e Kosovës për në Evropë kalon nëpër Tiranë, sikurse që do të duhej të ishte e ndërgjegjshme se nuk mund të ketë integrime rajonale a ndërkombëtare, pa integrime kombëtare të shqiptarëve.

Nuk ka dyshim se e ardhmja e Kosovës nuk do të mund të ishte tjetër dhe as të rekomandohej tjetër, veçse integrimi i saj në Evropë. Kosova do të mund të integrohej në Evropë vetëm nëpërmjet të pavarësimit të saj.Pavarësia e Kosovës dhe integrimi i saj në Evropë paraqesin zgjidhjen e vetme të drejtë për ardhmerinë e Kosovës, që do të përbëntë jo vetëm zgjidhje të drejtë për popullin shumicë të saj, por njëkohësisht edhe për stabilitetin në rajon.

Prandaj, aplikimi i të drejtës së vetëvendosjes i popullit shqiptar, rekomandohet me të drejtë si “cak aktualisht optimal për zgjidhjen afatgjatë të çështjes së Kosovës”. Cështja e Kosovës, në fakt, për nga substanca e saj, paraqet çështje të vetëvendosjes së popullit të saj.

[&Mitrovicalia&]

Ka kohë që në lidershipin e Kosovës ishte formuar bindja se është çështje javësh, e jo muajsh, vendimi për statusin e ri të Kosovës, edhe pse disa zëra “nga larg” paralajmëronin vonesën e mundshme.Ka kohë që lidershipi ynë deklaron se “nuk do të pranojë negociata tjera me serbët”, ndërkohë që ato janë vënë si variant në letrat e Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe negociuesit tanë mund të ndodhë të vëhen para “aktit të kryer”. Ka kohë që Grupi ynë i Unitetit “ shprehet unik” se do të kujdeset që, me kohë, për çdo ndryshim, do të informojë Kuvendin, dhe do të merrë pëlqimin prej tij, ndërkohë që Kuvendi është shndërruar në vrojtues pasiv, duke “humbur lidhjen” më Delegacionin e Kosovës, por edhe më rëndë se kjo, duke humbur besimin në elektoratin që e ka votuar, edhe pse “sumbylltas”, në zgjedhjet me listat e mbyllura.

Populli është i hutuar dhe, njëkohësisht, i uritur, për të mësuar të vërtetën se çfarë po ndodhë me procesin:është para fundit apo para fillimit të ri ?

Atë që nuk ka bërë Grupi i Unitetit është se nuk ia ka thënë të vërtetën popullit, pavarësisht dhembjeve që do të ketë mundur t’i shkaktojë ajo, aq më shumë se timonin e kanë mbajtur në duar ata që vazhdojnë ta mbajnë edhe sot :anëtarët e Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

Te populli është ushqyer ndjenja optimiste, në vend të ndjenjës realiste e cila buron nga kahet që kanë marrë dhe që mund të marrin në vazhdim rrjedhat rreth të ardhmes së Kosovës.

Droj se disa përgjigje po merren me heshtje.Popullit nuk bën t’i premtohet se “nuk do të lejojmë të ndodhë diçka që veç po ndodhë”.

Ajo që tashmë është e qartë është se prej kohës së shtyrjes së procesit për vendosjen e statusit të ri të Kosovës, Kosova ka hy në një periudhë të re vonimi, stagnimi dhe paqartësie.

Megjithë deklarimet se çështja e Kosovës “ka marrë fizionominë e një çështjeje të zgjidhur, duke pritur sanksionimin politik – juridik ndërkombëtar”, ajo vazhdon të jetë “e mbështjellur në mjegullnajë të dendur diplomatike”.

Nuk ia vlen që ta vajtojmë shtyrjen e procesit, sepse ajo tashmë është një e panjohur- e njohur, ose një fakt i kryer.Më shumë se shtyrja e procesit mua më bën përshtypje dhe më shqetëson ligshtimi i Grupit të Kontaktit para Bashkimit Evropian.Për mua ky është një faktor shumë domethënës që mund të jetë me ndikim në procesin, as të rrumbullakuar, as të përfunduar.Më kujtohet një deklaratë e Zonjës Angela Merkel,ditën kur vendi i saj,Gjermania, mori kryesimin e BE-së, për gjashtëmujorin e parë të vitit 2007.Ajo u shpreh se zgjidhja e statusit të Kosovës do të jetë një rrugë e komplikuar, për të cilën të gjithë duhen të jenë të vetëdijshëm.Ajo me këtë, sikur shpalosi atë që mbahet sekret në diplomaci.Ka një dallim të madh në mes të asaj që thuhet “është” dhe asaj që thuhet “duhet”. Në lidhje me statusin e ri politik të Kosovës shumë nga ajo që do të duhej të ndodhte është paraqitur sikur po ndodhë.Prandaj, rendimentet ende nuk shihen.Megjithë deklarimet e qendrave të vendosjes se “tash është koha”, ato nuk po ecin bashkë me kohën.Një gjë është e padiskutueshme:”Vetëm më kohë mund të fitohet koha”.

[&Mitrovicalia&]

Vetëm ata që nuk kanë mësuar shumë për negociatat dhe misionin e tyre, mund të jenë zhgënjyer me vonesën rreth përcaktimit të statusit të Kosovës dhe dilemat reth tij.Edhe vonesat,edhe dilemat, janë çmim i negociatave që duhet të paguhet.Për këtë mësojnë negociatat,historia,por edhe teoria dhe praktika e tyre.Për këtë mëson edhe diplomacia që është mbështetur në negociata.Në fakt, “diplomacia dhe negociatat janë sinonim i njëra – tjetrës”, siç shprehet Lisen Bashkurti në librin e tij,të përuuruar kohë më parë, për negociatat, “që nga lindja e tyre historike dhe në përspektiva historike”.

Këtë,më së paku,me sa shihet,e kanë kuptuar ata që drejtpërsëdrejti kanë marrë pjesë në negociata. Deklaratat e tyre se përcaktimi i statusit do të ndodhë këtë muaj apo këtë ditë,se negociatat do të mbyllen me këtë ose me atë zgjidhje,kanë dalë të jenë të pasakta.Ata sikur kanë injoruar edhe një çmim tjetër të negociatave : kompromisin vështirë të arritshëm ndërmjet palëve me pikëpamje diametralisht të kundërta që, vetvetiu, besimin e bashkësië ndërkombëtare që, nëpërmjet tyre, të arrijë te një rezultat i pranueshëm për të dyja palët, e bënin qysh më parë të jetë ireal, madje edhe një investim joekonomik.

Mirëpo,ndodhi ajo që ndodhi me negociatat dhe tash,shi për shkak të pamundësisë “që të pajtohen të papajtueshmit”, shtyhen edhe datat për përcaktimin e statusit dhe rriten dilemat rreth modaliteteve të tij. Për Kosovën më e papranueshmja do të ishte përpjekja për të imponuar kompromise të reja në dëm të saj, edhe pse Delegacioni i Kosovës, gjykuar sipas dokumentit të Ahtisaarit, ka bërë koncesione të mëdha, veçanërisht në fushën e decentralizimit, të trashëgimisë dhe të të drejtave të minoriteteve që, krahas miratimit të një pranie relativisht të fuqishme ndërkombëtare, statusin e ri eventual të Kosovës do ta bënin të sfidueshëm nga vetë modalitetet e vendosjes së tij.

Prandaj, pati shumë të drejtë një analist i huaj që ditë më parë u shpreh për një të përditshme tonë se “As shpallja e pavarësisë dhe as njohja e jashtme e kësaj shpalljeje, nuk e bën një entitet të pavarur. Kushti kryesor për pavarësinë është që autoritetet e entitetit që pretendon të jetë i pavarur kanë vendosur një kontroll efektiv të territorit, për të cilin autoritetet pretendojnë t’i takojë shtetit të tyre të pavarur”.

Vlerësuar sipas këtij gjykimi, Kosova do të paguajë “çmimin më të shtrenjtë të mundshëm” për statusin , pa garanci se do të mund ta zbatojë atë në gjithë territorin e saj.Përveç kësaj, kufizimet do të ndodhin edhe për shkak se Bashkimi Evropian që do të zëvëndësojë UNMIK-un, nuk do të përqëndrojë misionin e tij vetëm në “mbikëqyrje”, por do ta shtrijë gjithandej edhe në administrimin e disa fushave me rëndësi të jetës në Kosovë.
E gjithë kjo flet për kompleksitetin e statusit të ri të Kosovës që, nëse do të vendosej në mënyrën se si është projektuar, atë nuk e bëjnë të jetë përfundimtar, por të ardhshëm.Natyrisht se nuk do të mund të quhej përfundimtar një status që “për kohë të tjera” do të lë për zgjidhje një numër çështjesh prej të cilave do të varet e ardhmja e Kosovës dhe fatet e saj.

(Një vërejtje për lexuesit:kjo është paraqitja ime e 999-të publike për Kosovën dhe çështjen shqiptare.Paraqitja ime e parë ishte para dyzet vjetesh,me 10 qershor 1967,në një simpozium shkencor për federalizmin, në Novi Sad)

[&Mitrovicalia&]

Kosova është në pritje të miratimit të një rezolute të re të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, sipas së cilës, do të mund “të dilte nga një rreth i mbyllur”në të cilin ndodhet tash e tetë vjet më parë,ç’ prej se është vendosur nën Administrimin e Përkohshëm Civil Ndërkombëtar. Mirëpo,një pyetje mbetet ende e hapure çfarë cilësie të statusit do të rrumbullakësohet “një proces negocimi” i cili, jo vetëm se u dëshmua të jetë joproduktiv,por vërtetoi ekzistimin e “një mali të pakalueshëm” në mes të palëve që “më shumë aktruan se sa që negociuan”. Ndryshe nga pikëpamjet që konsiderojnë se me nxjerrjen eventuale të një rezolute të re të Këshillit të Sigurimit të OKB-së “do të rrumbullakohet zgjidhja e çështjes së Kosovës”,unë mendoj pak sa ndryshe.

Në rezervat ndaj Pakos së Ahtisaarit jam shprehur se ai dokument, sikur lë për të kuptuar zgjidhjen, por se nuk e shpreh atë në mënyrë të qartë,përveç se në letrën shqëruese të tij dërguar Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së,duke shprehur drojën që që të njëjtin karakter mund ta ketë edhe rezoluta e re e Këshillit të Sigurimit të OKB-së e cila,pikëreferimi do ta ketë pjesën normative të dokumentit të Ahtisaarit, por jo edhe propozimin e tij në letrën shoqëruese dërguar Sekretarit të Përgjithshëm të Organizatës së Kombeve të Bashkuara,siç po konfirmohet nga paralajmërimi i një dokumenti prej 11 paragrafesh që është vënë në qarkullim e që mëton të jetë një draft- rezolute e re për Kosovën. Natyrisht se nuk mund t’i adresohem detajisht një dokumenti i cili ende është një version i parë,por ajo që do të mund,qoftë edhe në lidhje me të,të ripërsëritet, është mundësia që të kemi një dokument të interpretueshëm i cili edhe vetë zgjidhjen do të mund do ta bënte të interpretueshme. Nëse dokumenti do të shpjenë drejt një zgjidhjeje,ai do të duhej edhe të shpjente tek ajo zgjidhje. Ndryshe,edhe pse do të mund të ketë për synim të përmbyllë shumë çështje,ai do të mund t’i lë të hapura shumë probleme,sepse,edhe pse Kosova “do ta paguajë shumë shtrenjtë çmimin për statusin”, ai si i tillë,megjithatë, nuk do ta dërgonte në “stacionin e fundit”. Zbatimi i plotë i tij do të mund të përbënte sfidën më të madhe në Kosovën e passtatusit. Një rezolutë e paqartësuar sa duhet,në pikëpamje politike, juridike dhe ndërkombëtare, e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, do të mund të prodhonte paqartësi të tjera:nga ajo e identitetit të Kosovës deri tek ajo e subjektivitetit ndërkombëtar të saj që do të mund ta komplikonin të ardhmen e Kosovës.Me gjithë aktin eventual të Kuvendit të Kosovës për shpalljen e pavarësisë,zgjidhja e çështjes së Kosovës nuk do të mund të konsiderohej plotësisht e rrumbullakuar. Zgjidhja e çështjes së Kosovës nuk do të mund të quhej e rrumbullakësuar nëse nuk do të shoqërohej me përcaktimin e qartë të identitetit shtetëror të Kosovës dhe me njohjen e subjektivitetit politik - juridik dhe ndërkombëtar të saj.Zgjidhja nuk do të mund të quhej e rrumbullakuar nëse qeverisja e institucioneve të Kosovës nuk do të mund të shtrihej në gjithë territorin e saj.Më në fund,zgjidhja nuk do të mund të quhej e rrumbullakuar nëse në Kosovë nuk do të mund të zbatoheshin ligjet, në mënyrë unike, në gjithë hapësirën e saj,përfshirë pra, edhe komunat serbe ose me shumicë serbe të cilat,në emër të një decentralizimi asimetrik, etnik dhe territorial, do të mund të kërcënonin me rrezikun, së pari, të disfunksionalitetit të qendrës, e më vonë,ndoshta, edhe të shkëputjes së pjesëve me të.E ardhmja e Kosovës do të duhej që t’i sigurojë asaj, jo vetëm një subjektivtet politik-juridik dhe ndërkombëtar të njohur,por edhe një kontraktualitet me OKB-në,Bashkimin Evropian dhe NATO-n.E ardhmja e Kosovës do të duhej “t’ia rikthejë” asaj sovranitetin , edhe ashtu të cunguar, në një pjesë të territorit të saj,për shkak të një pranie relativisht të fuqishme të bashkësisë ndërkombëtare.Më në fund,e ardhmja e Kosovës do të duhej që t’i sigurojë asaj kalimin nga një gjendje e pushtimit të një pjese të tokës së saj në një gjendje të çlirimit të saj dhe të qeverisjes me të.

[&Mitrovicalia&]

Mendimi ndryshe

Ndryshe prej pikëpamjeve që qarkullojnë për Gjykatën Ndërkombëtare të Hagës dhe për besimin në drejtësinë e saj,edhe pse vetë me vokacion jurist,kam shumë rezerva ndaj proceseve gjyqësore që janë zhvilluar dhe që po zhvillohen para saj.Në fakt,drejtësia më e madhe e Hagës është (pa)drejtësia e saj.E para,sepse para drejtësisë ka vënë jo vetëm represionin serb mbi shqiptarët e Kosovës,por nëpërmjet Fatmir Limajt më parë dhe Haradinajt e bashkëluftëtarëve të tij sot,ka vënë para drejtësisë tërë një formacion që iu kundërvua atij represioni; ka nxjerrë para ligjit jo vetëm ata që nxitën konflikte ndëretnike, por edhe ata që morën guximin që të mbrojnë nderin e shtëpisë dhe të familjes dhe të popullit që i takojnë;hapi procese gjyqësore jo vetëm ndaj atyre që synuan shfarosjen e një populli të ndjekur dhe të ndaluar,por edhe ndaj atyre që mblodhen forcat për të shpëtuar po atë popull nga një regjim i egër gjenocidal.

E dyta,sepse duke i vënë para drejtësisë,duke i nxjerrë para ligjit dhe duke hapur procese ndaj tyre,Gjykata Ndërkombëtare e Hagës ”vuri në peshojë” të njëjtë xhelatin dhe viktimën.E treta,sepse në vend se të bazohej në argumente,fakte dhe dëshmi që “flisnin vetë”në rastin e Millosheviqit,ajo sot po përpiqet,me çdo kusht të mbledh argumente,fakte e dëshmi në rastin e Haradinajt dhe të dy bashkëluftëtarëve të tij qoftë edhe prej dëshmitarëve që edhe vetë ishin të përfshirë në krime,si pjestarë të njësiteve policore,ushtarake ose paramilitare serbe. Gjykata Ndërkombëtare e Hagës duhet të dijë se nuk mund të ketë dy bindje për një të vërtetë, po sikurse që nuk mund të ketë dy të vërteta për një bindje,nëse nuk do, natyrisht, të komprometojë drejtësinë.Nëse do të vazhdojë “të gjykojë”në mënyrën siç është duke zhvilluar procesin ndaj Haradinajt dhe shokëve të tij të luftës,vërtetë e kërcënon rreziku që të bëjë politikë “në emër të drejtësisë”. Kosova dhe shqiptarët kanë përjetuar shumë padrejtësi në të kaluarën. Në Kosovë janë zhvilluar proceset më antipode kundër njerëzimit.Janë bërë akte dehumanizuese që kanë synuar shfarosjen e njerëzve. Janë ndërmarrë veprime që kanë shtypur vullnetin politik të popullit.Kjo është arsyeja që Kosova dhe shqiptarët përherë kanë mbajtur qëndrim të rezervuar ndaj drejtësisë që është bërë ndaj tyre,sepse në fakt,ajo ishte një padrejtësi e madhe. Prandaj,në kohën kur regjimi i Millosheviqit arriti kulmin e egërsisë ndaj shqiptarëve,kur i tejkaloi rastet e veçanta dhe i mori përmasat e gjenocidit,ndjenja patriotike dhe ndjenja e sakrificës ndër shqiptarët i bashkoi ata rreth një force e cila,në të vërtetë,siç u dëshmua më vonë,i dha një dimension të ri çështjes së Kosovës,sepse ishte vetë Ushtria Clirimtare e Kosovës ajo që bëri që çështja e Kosovës të vështrohej në një dritë të re. Në atë dritë duhet ta kundrojë edhe Gjykata Ndërkombëtare e Hagës pjesëmarrjen në luftë të treshes që ka vënë para drejtësisë,që ka nxjerrë para ligjit dhe kundër së cilës po zhvillon proces gjyqësor.Gjykata Ndërkombëtare e Hagës duhet të kërkojë të vërtetën.Kriteri i së vërtetës nënkupton vlerësimin,gjykimin dhe mjetin për të kontrolluar vërtetësinë ose gënjeshtrën e një pohimi, hipoteze, teorie apo parimi. Haga duhet të ecë nëpër këtë rrugë,nëse vërtetë nuk do që të shndërrohet në “gjykatore politike”. Fajësia ose pafajësia mund të vërteëtohet ose të mohohet me argumente,fakte dhe dëshmi.Ato do të duhej të ishin armët kryesore të Gjykatës Ndërkombëtare të Hagës. Cdo qasje tjetër do të mund ta komprometonte edhe më shumë drejtësinë dhe do ta ulte besimin në të.Vërtetë,nuk ka padrejtësi më të madhe se atëherë kur drejtësia shtrembërohet.

[&Mitrovicalia&]

Në pyetjen e fundvitit 2007:Si e shihni fundin e procesit rreth çështjes së Kosovës kanë votuar gjithësejt 69 vizitorë, prej të cilëve Nuk e shihni fundin e procesit edhe për një kohë 41, Pa rezolutë të KS të OKB-së 30 , Me rezolutë të KS të OKB-së 8.


Në pyetjen e muajit Gusht 2007: Çfarë i mungon më shumë klasës politike të Kosovës: kanë votuar gjithësejt 14 vizitorë, prej të cilëve Guximi intelektual 7, Shkathtësia diplomatike 5 dhe Maturia politike 2.


Në pyetjen e muajit Korrik 2007: Çfarë ka dëshmuar më shumë diplomacia politike botërore për Kosovën: kanë votuar gjithësejt 39 vizitorë, prej të cilëve Taktikë 29, Gadishmëri 9 dhe Aftësi 1.



Në pyetjen e muajit Qershor 2007 “Ç'është më e përgjegjshme:”, kanë votuar gjithësejt 22 vizitorë, prej të cilëve 16 kanë votuar “Të veprosh kur nuk ka qenë dashur të veprosh”, kurse 6 kanë votuar “Të mos veprosh kur ka qenë dashur të veprosh".



Në pyetjen e muajit Maj 2007 “Ç'është më produktive”, kanë votuar gjithësejt 31 vizitorë, prej të cilëve 16 kanë votuar “Te bashkohesh pa vepruar”, kurse 15 kanë votuar “Te veprosh i pabashkuar”.






Në pyetjen e muajit Prill 2007 “Nëse nuk kemi atë që pëlqejmë, a duhet të pëlqejmë atë që kemi?”, kanë votuar gjithësejt 125 vizitorë, prej të cilëve 75 apo 60% kanë votuar “PO”, kurse 50 apo 40% kanë votuar “JO”.

[&Mitrovicalia&]

Loja “vjen,s’vjen…” Ekipi faktmbledhës i Këshillit të Sigurimit të OKB-së në Kosovë, mbaroi. Ekipi vjen dhe nuk vjen rastësisht. Vjen me porosinë ruse, edhe atë,jo rastësisht.Dy mëlmesa më shumë i ka kësaj rradhe “sallata ruse”.E para, të zgjasë procesin për marrjen e vendimit për statusin e Kosovës,me sa të jetë e mundur.E dyta,të përpiqet të përfitojë për vetën më shumë se për Serbinë,sërish me sa të jetë e mundur,me shtyerjen e procesit.Provën e parë e bëri me Abkhazinë në Këshillin e Sigurimit para disa ditësh dhe ajo nuk i doli të jetë e suksesshme.Vështirë është “të kapërdihet”simetria e Abkhazisë me Kosovën.Për lexuesit është mirë t’i (ri)sjellim informacionet se Abkhazia në Gjeorgji është një territor që ka shpallur pavarësinë pesëmbëdhjetë vjet më parë(1992).Si territor,është më e vogël se Kosova(ka 8.600 kilometra katrorë).Si popullatë,është shumfishë më e vogël se Kosova(ka 250.000 banorë).

Abkhazianët u përkasin fiseve kaukaziane dhe flasin gjuhën e tyre që,vërtetë,s’ka asgjë të përbashkët me rusët e Rusinë.Prandaj, kërkesa e tyre për “t’iu bashkangjitur federatës ruse” është po aq e pathemeltë sa dhe kërkesa e Serbisë për “t ‘a mbajtur kontrollin mbi Kosovën” me të cilën as Kosova dhe as shqiptarët,nuk kanë asgjë të përbashkët me të.Për “t’u bërë shtet i pavarur dhe sovran”Abkhazisë nuk i mjafton që në territorin e saj janë të vendosura forca ruse që kanë ndërhyrë gjatë konflikteve të armatosura pas shpërbërjes së ish-Bashkimit Sovjetik,se në pushtet janë pikërisht forcat proruse dhe se pikërisht ato forca kërkojnë hapjen e mundësisë për “bashkim” të Abkhazisë me Rusinë.Eshtë pritur që sa më shumë që afrohet zgjidhja e çështjes së Kosovës,Rusia do “të tregojë fytyrën e vet”.Kryetari rus Putin “tërë kohën”kërkon që çështja e Kosovës “të trajtohet mbi bazat e parimeve universale”,të cilat,sipas tij,do të mund të zbatoheshin,”për rastet e tjera të ngjashme me Kosovën”.Rusia provon që,me një goditje,të arrijë së paku,njërin prej dy qëllimeve.Duke “iu kundërvënë”pavarësisë së Kosovës,sado e brishtë që do të jetë ajo,meqë nëse do të vendoset në favor të saj,do të jetë nën një mbikëqyrje të theksuar të Bashkimit Evropian që, vetvetiu, atë do ta bënin më shumë formale se faktike,nga njëra anë Rusia do “të ruajë lojalitetin ndaj Serbisë”,ndërsa nga ana tjetër,nëse “nuk ndezë”që të provojë t’i hapë rrugën pavarësimit të territoreve që janë pjesë e Gjeorgjisë.Mendoj se argumentet nuk qëndrojnë as për të parën dhe as për të dytën.E para,pavarësia e Kosovës nuk do të mund të kundërshtohej për shkak të bazës së saj etnike,pikërisht për mungesë të së cilës do të mund të kundërshtohej pavarësia e Abkhazisë.E dyta,pavarësia e Kosovës nuk do të mund të kundërshtohej për shkak të qenies së saj njësi federale në ish-Jugosllavi,sado jo dhe me statusin e republikës,pikërisht për mungesë të së cilës do të mund të kundërshtohej pavarësia e Abkhazisë.Vetëm kundrimi i çështjes së Kosovës si çështje e vetëvendosjes së jashtme mund t’i orientojë proceset në drejtimin e duhur.Më në fund,vetëm ai orientim do të mund të korrepspondonte me vullnetin e popullit shumicë të Kosovës.Prandaj,Këshilli i Sigurimit i OKB-së,duhet t’i flasë qartë të tashmes së Kosovës dhe t’i përgjigjet kërkesave të drejta të popullatës së saj.Nëse Këshilli i Sigurimit i OKB-së nuk do të kuptojë qartë të tashmen e Kosovës,kërcënon rreziku që t’a lë të paqartë të nesërmen dhe të pasnesërmen e saj.

[&Mitrovicalia&]

Mendimi ndryshe

Unë kam një mendim ndryshe nga gjithë ata,qoftë politikanë,qoftë analistë,që shprehen se përplasjet,të shoqëruara me fyrje,ofendime e poshtërime,deri në “linç politik”në çdonjërin prej parlamenteve të vendeve të civilizuara të botës,arsyetohen në emër të “shoqërisë plurale demokratike”.Në fundin e korrikut të vitit të kaluar,deputetëve të Kuvendit të Shqipërisë u pata adresuar një letër të hapur,si reagim në atë që përjetova duke përcjellur punimet e seancës së datës 28 korrik 2006.Si bashkëkombës i deputetëve,edhe vetë u ndjeva i fyer,i ofenduar dhe i poshtëruar,sepse sjellja e disa prej tyre nuk dëshmonte më vetëm nivelin e ulët të kulturës politike ose mungesën e saj,por më shumë se kjo:nivelin e ulët të atdhedashurisë dhe mungesën e saj,me pasoja të pariparueshme për vendin që sikur “sapo ka lindur i dobët”,ende “mbahet në jetë me infuzion”.

Ndodhitë në disa seanca të Kuvendit të Kosovës e, kohëve të fundit,edhe në seancat e disa prej kuvendeve komunale,qenë një arsye me shumë që “t’i rikthehem” kësaj teme.Si komponentë nisëse e shqyrtimit më shërben mësimi se niveli i qytetërimit dhe demokratizimit të një shoqërie matet dhe tregohet me nivelin e sjelljes brendapërbrenda asaj shoqërie,veçanërisht të figurave publike.Disa nga personalitetet publike sikur ende nuk e kanë kuptuar se janë më shumë se “vetja e tyre”dhe se për këtë duhet të vetëndërgjegjësohen.Ky shkrim nuk i adresohet askujt me emër,as me parti,as me krahinë.Nuk pretendon t’i mbajë leksion askujt,sepse bëhet fjalë për njerëz që “kanë kaluar”nëpër ato leksione,por sikur nuk kanë mësuar shumë prej tyre.Porosia e shkrimit është që “t’i rikthehen” atyre leksioneve,sepse sjellja e tyre po ndodh me “dritare të hapura”dhe se në to,ndër të tjerë,shikojnë edhe fëmijët e tyre,por shikon edhe bota e civilizuar e cila sikur pyet:Sa jeni të ndërgjegjshëm se fytyra e parlamentarit dhe sjellja e tij shpërfaqin fytyrën e shtetit,qoftë të atij të krijuar gati njëqind vjet më parë,qoftë të një tjetri që po mëton “të vetëkrijohet”?Problemi është në të kuptuarit e thelbit të shoqërisë plurale demokratike,sepse shoqëria plurale demokratike më shumë se si “fushë e garës”,është kuptuar si “arenë e luftës” dhe ky fakt sikur konfirmon se “koha e linçimeve”ende nuk ka perënduar.Në parlamentet tona më shumë se “kryqëzim programesh”,ka “kryqëzim inatesh”,më shumë se “konkurrencë projektesh”,ka konkurrencë fyerjesh,ofendimesh e poshtërimesh.Njerëzit që e njohin historinë dhe që kanë mësuar prej saj, në shoqëri,veçanërisht në politikë, duhet të sillen racionalisht.Më dhemb se ne shqiptarët,si popull dhe si komb,nuk mësuam shumë nga e kaluara jonë e hidhur,prandaj po ndodh që të rritemi si popull,e të tkurremi si komb.Shumë ngjarje që kanë ndodhur me ne në të kaluarën kërkojnë që të jemi shumë të vëmendshëm për të ardhmen.E ardhmja jonë ende është në udhëkryq.Këto janë çaste kritike dhe dramatike për ne.Skenarët me ne ende nuk kanë përfunduar.Ende vizatohen harta në dëmin tonë.Nëse është kështu,e unë mendoj se është ashtu,cila është arsyeja që ne ende nuk kuptuam se “Të armiqësohesh me tëndin,është njësoj sikur t’i vësh zjarrin shtëpisë sate”.Plasaritjet dhe ndarjet në të kaluarën i kemi paguar shumë shtrenjtë.Mbetet pa përgjigje pyetja se sa do t’i paguajmë këto të tashmet nëse vazhdojmë të jetojmë të plasaritur dhe të ndarë.Neve sikur na duhet,si buka dhe uji,një rirreshtrim kombëtar.Rruga nëpër të cilën do të duhej të ecnim është : jo partia,përpara dhe,mbi të gjitha,por populli dhe kombi,para se gjithash dhe mbi të gjithë.

[&Mitrovicalia&]

Pikërisht në vigjilje të hapjes së diskutimeve për Kosovën në Këshillin e Sigurimit të OKB-së,doli nga shtypi libri “The Truth About Kosova-Arguments And Facts In Support Of Its Independence” ( “E vërteta për Kosovën,argumente dhe fakte në mbështetje të pavarësisë së saj”),në botim të Universitetit Dardania.Ky është libri i tridhjetë .Libri hapet me kapitullin “Cështja e Kosovës është,në fakt,çështje e vetëvendosjes”,ndërsa boshti i shqyrtimit të tij është historia politike e çështjes së Kosovës.Në libër përmbledhur dhe sistemuar me një vend argumentet dhe faktet më të rëndësishme që duhet të mirren në konsideratë me rastin e marrjes së vendimit për të ardhmen e Kosovës.Edhe pse çështja e Kosovës sikur “ka marrë fizionominë e një çështjeje të zgjidhur”,duke pritur “sanksionimin politik-juridik ndërkombëtar”,autori i librit mendon se ende ka hapësirë për të depërtuar,veçanërisht në opinionin e huaj dhe në qendrat ndërkombëtare të vendimmarrjes me pikëpamjen se vetëvendosja përgjithësisht është përcaktuesi i vetëm i drejtë i të ardhmes së një populli,dhe se e drejta e vetëvendosjes Kosovës dhe popullit të saj i takon, qoftë si e drejtë e një territori të individualizuar,qoftë si e drejtë kombëtare e një populli që jeton brendapërbrenda atij territori.Autori i librit,në mënyrë të veçantë, kundërshton pohimet e shkencës serbe për posesivitetin serb ndaj Kosovës që i referohet historisë,duke e konsideruar atë të pathemeltë,si “në aspektin metodologjik të cilësimit të karakterit kombëtar të territorit”,si “në aspektin e së vërtetës materiale historike”.Në konkluzionet e librit theksohet se Kosova i përmbush kriteret e qenies shtet i pavarur dhe sovran dhe në lidhje me këtë vëhet në dukje se nëse bëhet fjalë për territorin,në OKB janë të anëtarësuara 34 shtete me territor më të vogël se Kosova,nëse bëhet fjalë për popullatën,në OKB janë të anëtarësuara 58 shtete me popullatë më të vogël se Kosova dhe se nëse bëhet fjalë për pranimin ose jo të shteteve të reja në OKB,në periudhën prej 1990-2002,34 shtete të reja janë pranuar në OKB.Siç është bërë e njohur,autori i librit,ditë më parë,nëpërmjet mediave,u dërgoi një letër të hapur anëtarëve të Këshillit të Sigurimit të OKB-së,pikërisht në lidhje me argumentet dhe faktet për pavarësinë e Kosovës.Në këtë faqe,së shpejti,do të mund ta gjeni tekstin e plotë të librit ”The Truth About Kosova-Arguments And Facts In Support Of Its Independence”.

[&Mitrovicalia&]

Edhe pse Gjermania sikur ”e ka sqaruar” pozicionin e vet rreth të ardhmes së Kosovës, duke e mbështetur propozimin e Martti Ahtisaarit,po nga Gjermania këto ditë arritën shqetësimet e para, më serioze, për Kosovën.Në samitin e ministrave të jashtëm të shteteve të Bashkimit Evropian,në Bremen të Gjermanisë, ndodhi ajo që, megjithatë, ishte paralajmëruar se mund të ndodhë. Në vend se të bëjnë ”një hap përpara”, shtetet anëtare të Bashkimit Evropian bën ”një hap prapa”në lidhje me përcaktimin për statusin e ardhshëm të Kosovës.

”Hap prapa”konsiderohet (ri)formulimi i qëndrimit në lidhje me Propozimin e Martti Ahtisaarit në një deklaratë të Presidencës së Bashkimit Evropian në të cilën theksohet se ”Gjatë arritjes së Rezolutës së Re në Këshillin e Sigurimit të OKB-së duhet marrë parasysh interesat legjitime të Beogradit dhe Prishtinës”.Ky (ri)formulim ka pasuar pas bërjes publike të qëndrimit të disa prej vendeve të Bashkimit Evropian,si Sllovakia,Rumania dhe Greqia, se ”duhet pasur më shumë kujdes dhe durim”dhe se duhet shikuar mundësinë për ”rihapjen e disa pikave të planit të Ahtisaarit për rinegociim”.Me të marrë të këtyre ”informatave të hidhura”nga Bremeni i Gjermanisë,e para e punës për ne në Kosovë është që të ”mos sillemi” sikur pavarësia e Kosovës është ”çështje e kryer”, me gjithë mbështetjen nga disa vende me fuqi të madhe, si SHBA, Britania e Madhe dhe Gjermania.Po përsëris një shprehje që e kam theksuar për një kohë më të gjatë në paraqitjet e mia publike:NESE BOTA SILLET RRETH KOSOVES,EDHE KOSOVA DUHET TE SILLET RRETH BOTES.

Gjëja e dytë që duhet të kuptojmë është se në diplomacinë botërore ndodhë që ndonjëherë ”rrobat t’i qepin më të vegjlit”.Më në fund,në lidhje me këtë tërhoqi vërejtjën ditë më parë në një të përditshme tonën një analist nga një shtet i Bashkimit Evropian që shkroi me kusht anonimiteti,për të porositur klasën tonë politike:”Lobim po,por jo vetëm në Neë York”.Një numër i shteteve ende mbajnë qëndrim të rezervuar ndaj të ardhmes së Kosovës,disa nuk deklarohen fare dhe prapa heshtjes së tyre ”mbështillet qëndrimi” që mund të befasojë, ndërsa një numër më i vogël shtetesh pozicionohet kundër. Ndërkohë, merret vesh për një ofensivë diplomatike serbe ”kundër pavarësisë së Kosovës”, veçanërisht në ato vende që ende po hamenden ose që ende nuk kanë formuar ndonjë qëndrim më të prerë,qoftë për,qoftë kundër propozimit të Martti Ahtisaarit.Nuk ka dyshim se diplomacia serbe ”është trimëruar”me hezitimet e Bashkimit Evropian dhe, në mos asgjë tjetër,”shpreson se kërkesa për rishqyrtimin e aplikimit të Rezolutës 1244 do të shtyhet”dhe këtë shtyrje eventuale do të mund ta konsideronte si ”një fitore të vetën”.Gjykuar sipas rrjedhave në lidhje me përcaktimin e statusit të Kosovës, porosia është shumë e qartë:nuk duhet ”të shtiremi”se sikur ”buka po piqet”,pa vra mendjen se ajo edhe ”mund të digjet”.Shqiptarët përherë kanë mbajtur një qëndrim të rezervuar ndaj Evropës.Ai qëndrim sikur po konfirmohet edhe sot,sepse ka hipokrizi në atë që mëton të jetë strategji e Bashkimit Evropian në lidhje me Rezolutën e Re të Këshillit të Sigurimit të OKB-së në lidhje me Kosovën. Në deklaratë thuhet se ”Bashkimi Evropian do të punojë aktivisht dhe në mënyrë të unifikuar në Këshillin e Sigurimit në bazë të qëndrimit të përbashkët”.Vaj halli nëse ”do të punojë”në bazë të qëndrimit që nuk e arriti në Bremen këtyre ditëve.Të kërkosh prej të tjerëve atë që nuk ke bërë vetë,është më shumë se hipokrizi.Bashkimi Evropian do të kërkojë prej Këshillit të Sigurimit të bëjë atë që vetë nuk e ka bërëë ketë një qëndrim të përbashkët rreth Kosovës.

[&Mitrovicalia&]

HISTORIA E SHTETEVE “MËSON” SE NJË VEND OSE ËSHTË OSE S’ËSHTË SHTET; KA OSE NUK KA PAVARËSI;KA OSE NUK KA SOVRANITET

Prej kohës së shtyrjes së procesit për vendosjen e statusit të ri të Kosovës,Kosova ka hy në një periudhë të re vonimi,ngecjeje dhe paqartësie.[1]

Kosova është në pritje të propozimit të Ahtisarit,edhe pse kornizat e përmbajtjes së tij,sado që ende “mbahen sekrete”,tashmë “janë bërë publike”. [2]
Ajo që nuk do të dëshironim të ndodhte është që të kemi një dokument shumë të përgjithësuar të Ahtisarit që do të prodhonte një rezolutë të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, me njëfarë zgjidhjeje dykuptimshe që vetëm do të hapte një portë për mundësinë e krijimit të njëfarë shteti,i cili do të mund të gëzonte njëfarë pavarësie dhe që do të mund të vishej me njëfarë sovraniteti.Po qe se zgjidhja do të ishte e interpretueshme,vetë statusi dhe zbatimi i tij do të përbënin sfidat më të mëdha për Kosovën e passtatusit.[3]

Zgjidhja e çështjes së Kosovës nuk do të mund të quhej e rrumbullakuar po qe se ajo nuk do të shoqërohej me njohjen e subjektivitetit politik-juridik dhe ndërkombëtar të Kosovës.
Statusi nuk do të mund të quhej përfundimtar,po qe se në Kosovë do të vendosej një prani e theksuar ndërkombëtare, ushtarake dhe civile,për të cilën po debatojmë në këtë tryezë, dhe po qe se Veriu i Kosovës nuk do të integrohej në tërësinë territoriale të saj.[4]
Shkaqet për një prani,jo krejtësisht të lehtë ndërkombëtare siç u shprehen disa nga oratorët sot, por relativisht të theksuar,veçanërisht të BE-së në Kosovë edhe pas vendosjes së statusit të ri të saj,po kërkohen në një trekëndësh arsyetimesh,prej vlerësimit të bashkësisë ndërkombëtare “për kapacitetin ende të ulët” të Kosovës “për ta administruar plotësisht vendin”,nëpërmjet të ndjenjës(që është shndërruar në besim të bashkësisë ndërkombëtare)”për shkallën e lartë të mosbesimit” ndërmjet shqiptarëve e serbëve deri tek pothuaj se një “marrëveshje brenda bashkësisë ndërkombëtare për kufizimin e sovranitetit të Kosovës”.

Ministri i Jashtëm Suedez [5] kohë më parë,në letrën e tij dërguar homologëve të tij evropianë,shtroi disa pyetje thelbësore për statusin e Kosovës,duke filluar nga ajo nëse BE-ja duhet të marrë kontrollin mbi pjesën veriore të Kosovës ose të pranojë “de facto”ndarjen.
Shtyrja e procesit të zgjidhjes së statusit të Kosovës ka krijuar hapësirë dhe mundësi për të ngritur ca shqetësime në lidhje me të.[6]
Bëhet fjalë për adresimin e pavarësisë dhe sovranitetit të Kosovës në rezolutën e Këshillit të Sigurimit të OKB-së,me ulëse në OKB;me garanci të fuqishme ndërkombëtare për të mbrojtur integritetin territorial;për të siguruar zbatimin e ligjeve unike në gjithë territorin dhe për të vendosur një prani të përkohshme ndërkombëtare,të kufizuar në kohë dhe në përmbajtje, duke mos shpërthyer kornizat e një mbikëqyrjeje të zbatimit të statusit të ri të vendosur.
Nga më shumë shqetësime që do të mund të paraqiteshin në lidhje me adresimin e statusit të ri të Kosovës,edhe me këtë rast,po veçojmë disa prej tyre.
E para,paqartësia e mundshme politike dhe legale e statusit.[7]
Historia e shteteve “mëson” se një vend ose është ose s’është shtet;ka ose nuk ka pavarësi;ka ose nuk ka sovranitet.Kosova mund të krijojë kontraktualitet me OKB-në,BE-në dhe NATO-n vetëm si shtet i pavarur dhe sovran,me ulëse në OKB,i barabartë me shtetet e tjera.
E dyta,mundësia e përsëritjes së UNMIK-ut nëpërmjet të BE-së,po qe se do të vendosej një administratë relativisht e fuqishme ndërkombëtare “me fuqi të interpretimit të mandatit të vet”.Një prani shumë e theksuar e BE-së,me fuqi të mëdha ekzekutive, do të mund të krijonte një mentalitet të ri vartësie nga i cili Kosova nuk do të mund të çlirohej shpejtë.Kosova mund të dalë nga një “rreth i mbyllur”në të cilin ndodhet prej se është vendosur nën Administrimin e Përkohshëm Civil Ndërkombëtar vetëm nëse merr në duart e veta fatet e veta,e vetëdijshme se po qe se do të pavarësohej, se as pavarësia eventuale nuk do të ishte ilaç i vetëm për sfidat e passtatusit.
E treta,vështirësimi, deri në shkallë të pamundësisë,i shtrirjes së jurisdiksionit të institucioneve të Kosovës në pjesën veriore të saj.
E katërta,izolimi i territoreve të Kosovës ku jetojnë dhe ku do të jetojnë serbët në bazë të projektit territorial dhe etnik të decentralizimit dhe vartësia e tyre prej Beogradit.

Atë që do të duhej ta kishte parasysh Këshilli i Sigurimit të OKB-së është që “të mos përsëritej Bosnja në Kosovë”,i vetëdijshëm se Bosnja e ndërtuar mbi parimin etnik është bërë një shtet jofunksional.Edhe pse edhe këtu sot u tha se nuk do të përsëritet Bosnja në Kosovë,megjithatë kërcënon rreziku që kjo të ndodhë,jo vetëm për shkak të përsëritjes së modelit të pranisë ndërkombëtare,por edhe po qe se Kosova e tëra do të ndërtohej mbi konceptin shumetnik,duke mos qenë fare shoqëri shumetnike.Kosova është me shumicë dominante shqiptare dhe ky fakt do të duhej të ishte boshti kryesor nga i cili do të duhej të buronin parimet dhe zgjidhjet për Kosovën.Prandaj,po qe se projekti i Bosnjës është treguar i dështuar dhe po qe se dihet se realitetet në Bosnjë dhe në Kosovë ndryshojnë,cila është arsyeja që Bosnja të ndodhë në Kosovë?
Se administrimi ndërkombëtar në Kosovë do t’i ngjajë atij në Bosnjë e ka pranuar vetë z.Sohlstrom,edhe pse ai sot shfaqi një mendim të devijuar.Ai është shprehur se Zyra Civile Ndërkombëtare e ardhshme në Kosovë do t’i ngjajë Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë në Bosnjë në disa aspekte kyçe.Madje,edhe analisti i njohur,Tim Judah,në një shkrim të tij [8] thotë se “Misioni i ardhshëm ndërkombëtar në Kosovë do të jetë shumë i ngjashëm me modelin e përdorur në Bosnjë e Hercegovinë që nga viti 1995”.Në lidhje me këtë model,ai shprehet se “do të ketë profil të lartë,por ndoshta nuk do të mund ta ndalë shkëputjen e serbëve”.Tim Judah parasheh që “Qeveria e Kosovës nuk do të ketë kurrëfarë autoriteti në rajonet veriore ku institucionet e Qeverisë së Serbisë, megjithatë,do të vazhdojnë të operojnë”.Ndërkohë që z.Sohlstrom ka thënë se kreu i misionit të ri do të intervenojë vetëm në fushat si “decentralizimi,trashëgimia religjioze dhe kulturore,të drejtat e minoriteteve dhe siguria”,për të komentuar Tim Judah “në çdo gjë që ka rëndësi”.
Nuk mund të mos shpreh shqetësimin tim për mundësinë e përsëritjes së Bosnjës edhe me rastin e hartimit të Kushtetutës së Kosovës.Presioni i negociatave mund të dëmtojë rëndë kushtetutëbërjen.
Kosova është në periudhën dramatike dhe kritike të marrjes së vendimit për të ardhmen e saj.
Kosova është në fokus të zhvillimeve të diplomacisë botërore.Kosova është në “pritje të madhe”të një statusi të ri të saj i cili do të mund ta nxirrte nga një “rreth i mbyllyr”në të cilin është për më shumë se shtatë vjet,por njëkohësisht dhe të mbahet peng i një statusi të ri i cili nuk do të rrumbullakohej dhe nuk do të përmbushte vullnetin e popullit.
Kosova e cila,edhe ashtu ka bërë mjaftë koncesione në procesin negociator nëpërmjet të përfaqësuesve të saj,do të mund të detyrohej që “e shtyer për muri”të miratojë zgjidhje që do të cungonin vetëqeverisjen e saj,po qe se oferta ndërkombëtare nuk do të përkojë e tëra me kërkesat e saj.Po qe se do të ndodhte kjo,atëherë Kosova do të ballafaqohej me shumë sfida të vetë statusit dhe të zbatimit të tij,e vetëdijshme se qoftë edhe pavarësia e shpallur prej saj nuk do të jetë çelësi i vetëm i përballimit të tyre.
Po qe se zgjidhja e ofruar për Kosovën do të ndiqte “trajektorën e Marrëveshjes së Dayton-it në Bosnjë e Hercegovinë”që,me të të vendosej “territorializimi etnik i Kosovës”si parim themelor,do të mund të kërcënohej me rrezikun që epilogu i statusit të ardhshëm të Kosovës të mos jetë “ai i përfundimit të krizës çfarë do të mirëpritej nga të gjithë”,por do të hapte një kapitull të ri ku “kriza e trashëguar nga 1999-ta thjeshtë do të zhvendosej në premisa të reja dhe do të merrte një dinamikë tjetër”.Në atë mënyrë,”konflikti me Serbinë nuk do të përmbyllej,por do të kalonte në premisa të tjera”.Po qe se do të krijohej një “gjendje e kërcënimit të përhershem të krizës”,Kosova qoftë edhe “formalisht e pavarur”,në vend se “të ecte drejt procesit të menjanimit të kontrollit të jashtëm politik”(çfarë do të duhej të ndodhte me një shtet sovran),ajo do të vazhdonte të zhytej nën një “kolonizim politik postmodern”,siç e quajti një analist yni këtyre ditëve,pikërisht për shkak të një projekti të decentralizimit etnik që do të mund ta shpënte Kosovën në një “konflikt të territorializuar etnik”,me gjasa shumë reale “të rritjes së dukshme të rolit politik të misionit të ri ndërkombëtar në Kosovë”.Në këtë mënyrë,paralajmërimi i krijimit të një mentaliteti të ri vartësie në Kosovë do të bëhej i themeltë.




--------------------------------------------------------------------------------

[1] Ka hyrë në një periudhë vonimi,sepse ishte premtuar se tërë procesi i zgjidhjes së statusit do të përmbyllet në vitin 2006.Ka hyrë në një periudhë ngecjeje,sepse pa status të përkufizuar mbahen të bllokuara shumë procese zhvillimore.Ka hyrë në një periudhë paqartësie,sepse ndërkohë do mund të ndodhnin zhvillime që do të mund të ndikonin drejtpërsëdrejti ose në mënyrë të tërthortë në përmbajtjen e zgjidhjes.


[2] Pakoja e Ahtisarit përmbledh statusin e pakicave,në mënyrë të veçantë atë të pakicës serbe dhe mbrojtjen e interesave të saj.Ahtisari,natyrisht, nuk e ka mandatin për të adresuar zgjidhjen,por vetëm atë që,nëpërmjet të propozimit, t’i vë kornizat e saj,në mënyrë që Këshilli i Sigurimit të OKB-së të mund të marrë vendimin i cili në nuanca mund të jetë i ndryshëm nga propozimi i tij.


[3] Zgjidhja e tillë nuk do ta dërgonte Kosovën “në stacionin e fundit”,por “do ta linte”edhe për një kohë “në sallat e pritjes”.

[4] Natyrisht se as pavarësia e Kosovës nuk do të mund të kualifikohej si “zgjidhje përfundimtare”,duke pasur parasysh synimet historike të shqiptarëve për bashkimin e tyre.Kjo është arsyja që pavarësinë e Kosovës shqiptarët e shohin si një zgjidhje të ndërmjetme, si një “solucion të baraspeshuar për këtë kohë”. [5] Bildt.

[6] Këtij qëllimi mëton t’i shërbejë edhe kjo tryezë.

[7] Edhe pse kohëve të fundit sikur janë ngjeshur kërkesat edhe nga Bashkimi Evropian që statusi të qartësohet politikisht dhe legalisht.

[8] ”Koha Ditore”,Prishtinë,28 tetor 2006

[&Mitrovicalia&]

Çfarë kam thënë në “Forumin 2015”(11 korrik 2005)
PAVARËSIA NË VEND SE “TË KUSHTËZOHET”DO TË MUND EVENTUALISHT TË “MBIKËQYREJ” DHE SE AJO MBIKËQYRJE DO TË DUHEJ TË SHËRBENTE SI “LEHTËSIM”I FUQIZIMIT”TË NJË SHTETI TË RI NË EVROPË

Prandaj,sipas mendimit tim, nuk duhet “të nxitohej”as me decentralizimin dhe as me standardet.Me decentralizimin në mënyrë që të mos "shndërrohet”në të kundërten e asaj që gjoja pretendohet të arrihet me të dhe me standardet që,më parë se “të ndërlidhen”me hapjen e bisedimeve,do të duhej “të ndërlidheshin”me anëtarësimin e Kosovës në “mekanizmat ndërkombëtare”.

Kosova është “në rreth të mbyllur”dhe duhet “të dalë”prej tij.Pra,duhet një “strategji dalëse”.Kur diskutojmë për status quon e Kosovës dhe kur përpiqemi të argumentojmë se përcaktimi i statusit të Kosovës,me pavarësinë si zgjidhje të vetme të drejtë,është “rrugë e daljes prej rrethit të mbyllur”,duhet të ndryshojmë,si qasjen,ashtu edhe fjalorin.Qasja do të duhej të ishte më shumë profesionale-shkencore se politike,më shumë medituese se verbalizuese dhe më shumë analizuese se sintetizuese.Ndërsa,fjalori duhet të ndryshojë nga ai “i politikës”dhe në fjalën tonë do të duhej të kishte më shumë shqyrtim kritik se oportunizëm.

Pyetja e parë që mund të shtrohet është:Pse është kështu si është?Mendoj se me rastin e vendosjes së Kosovës nën Administrimin e Përkohshëm Civil Ndërkombëtar,qasja qe e gabueshme.Në Kosovë nuk “u vendos një protektorat”në kuptimin që e njeh e drejta ndërkombëtare. Kjo qasje e kufizoi mandatin e UNMIK-ut dhe defaktorizoi Kosovën.Mbi këtë bazë,”u formulua”një rezolutë që “e mbylli”atë që do të duhej “të hapte”:disajnimin e statusit të Kosovës,mbi bazën e vullnetit të popullit.

Kosova,e gjendur në situatën që këtë ose vitin tjetër “të hapet”çështja e statusit të saj,kërkon prej institucioneve të përkohshme të vetëqeverisjes që nga “loja defensive”të kalojnë në “lojë ofensive”, me gjithë përballjen e tyre me një shpërputhje të madhe në mes deklarimeve të ndërkombëtarëve se ardhmenia e Kosovës “varet prej nesh”dhe kufizimeve që “i përcaktojnë” pikërisht ata që e pamundësojnë këtë.
Prej “kërkesës për pavarësi”do të duhej të kalojmë në “bërjen e saj”.Ka një vakuum në mes asaj që bëjmë dhe asaj që duam.

Janë thënë dhe janë dhënë shumë argumente “në të mirë”të pavarësisë.Prej të gjithë argumenteve që theksojmë “duhet të nxjerrim”në vend të parë atë se çështja e Kosovës është,në thelb,çështje e vetëvendosjes dhe atë,e vetëvendosjes së jashtme,e cila popullit të Kosovës i takon edhe si e drejtë kombëtare,edhe si e drejtë demokratike.Do të duhej fuqimisht të mbrohej teza se,meqë çështja e Kosovës është çështje e vetëvendosjes,i takon popullit të saj të vendosë për fatet e saj dhe ardhmeninë e saj,e jo që për Kosovën “të vendoset jashtë saj”,fakt ky i mjaftueshëm që,sipas mendimit tim,e bën të panegociueshëm me Beogradin çështjen e statusit politik të Kosovës.Sado që nga ndërkombëtarët sikur “nuk po parapëlqehet historia”dhe “kthimi në të kaluarën”,do të duhej të zbërthehej,si në gjerësi,ashtu edhe në thellësi,fakti historik se Kosova,ç’është e vërteta,është aneksuar qysh nga 1912-ta.Kur “shtrohet për diskutim”pavarësia e Kosovës,disa pika referimi janë të pakontestueshme shkencërisht:
E para,se në Kosovë,me vendosjen e saj nën “mbikëqyrjen ndërkombëtare” janë krijuar realitete të reja.
E dyta,se është shpërbërë Jugosllavia, pjesë përbërëse e së cilës dhe njësi konstitutive e së cilës ishte edhe Kosova,ndonëse jo me statusin e republikës dhe se nga ajo kanë dalë vetë popujt e trungut sllav.
E treta,se Kosova,në asnjë mënyrë dhe me asnjë akt,nuk ka dhënë miratimin e themelimit të krijesave artificiale shtetërore,qoftë si RFJ,qoftë si Union Serbi-Mali i Zi,të cilat,në pikëpamje konstitucionale –juridike nuk mund të jenë trashëgimtare të Jugosllavisë së vitit 1974,të përbërë nga tetë konstituentë.
E katërta,se referimi RFJ ose Unionit Serbi Mali i Zi,po sikurse edhe referimi Rezolutës 1244 të Kombeve të Bashkuara,të cilën “e ka ngrënë koha”,kur bëhët fjalë për të ardhmen e Kosovës,është logjikisht dhe konstitucionalisht i paqendrueshëm.
E pesta,se pavarësia,e mbështetur në deklarimin e popullit,në luftën e UCK-së dhe në programet e partive politike,është zgjidhje e vetme e drejtë dhe “e balancuar e kohës”.
E gjashta,se pavarësia,në fakt,paraqet një “zgjidhje kompromisi”, duke pasur parasysh aspiratat shekullore të popullit shqiptar për bashkimin e tij.
E shtata,se pavarësia është një faktor i rëndësishëm stabiliteti dhe paqeje në rajon dhe me gjerë.
E teta,se pavarësia është një zgjidhje e favorshme për pozitën e pakicave dhe grupeve të tjera etnike që jetojnë në Kosovë.
E nënta,se pavarësia favorizon vendosjen e marrëdhënieve të mira fqinjësore.
E dhjeta,se pavarësia nuk zgjidh vetvetiu,në mënyrë automatike problemet e grumbulluara në Kosovë,por krijon mundësitë dhe kushtet për marrjen e drejtpërdrejt me to.

Nëse kihen parasysh këto pika referimi,nga një anë,dhe fakti se Serbia “nuk ka ndryshuar mendje”në raport me Kosovën,pavarësia në vend se “të kushtëzohet”do të mund eventualisht të “mbikëqyrej”dhe se ajo mbikëqyrje do të duhej të shërbente si “lehtësim”i fuqizimit”të një shteti të ri në Evropë.Prandaj,sipas mendimit tim, nuk duhet “të nxitohej”as me decentralizimin dhe as me standardet.Me decentralizimin në mënyrë që të mos “shndërrohet”në të kundërten e asaj që gjoja pretendohet të arrihet me të dhe me standardet që,më parë se “të ndërlidhen”me hapjen e bisedimeve,do të duhej “të ndërlidheshin”me anëtarësimin e Kosovës në “mekanizmat ndërkombëtare”. Procesi nuk do të jetë i lehtë dhe i pamundimshëm.
Është më i vështirë se ne që e mendojmë për shkak të ngathtësisë së institucioneve vendore,kufizimeve të qeverisjes së tyre,agresivitetit të Beogradit “kundër pavarësisë së Kosovës”dhe neglizhimeve të bashkësisë ndërkombëtare për ta zgjidhur çështjen e Kosovës në përputhje me vullnetin e popullit.Në cilën udhë “duhet ecur vendorët dhe ndërkombëtarët?
Së pari,duhet një konsensus i brendshëm.Na duhet “një ngjeshje e brendshme e rradhëve”për efekte të jashtme.
Së dyti,duhet një “depërtim më i thellë”në diplomacinë politike ndërkombëtare,me mundësinë e “ushtrimit të ndikimit në të”që “të ndërtojë”një konsensus rreth të ardhmes së Kosovës mbi bazën e vullnetit të popullit.
Së treti,duhet një vendim i bashkësisë ndërkombëtare që njeh realitetet e reja të krijuara në Kosovë,realitet ky që ravijëzon këto kahe të angazhimit të saj:-bartjen e të drejtave dhe përgjegjësive të plota në institucionet e Kosovës,shoqëruar me zëvëndësimin e Kornizës Kushtetuese me një akt burimor kushtetues me të cilin vendosen parimet e rendit të ri kushtetues në Kosovë; -“shndërrimin”e institucioneve të përkohshme të qeverisjes në Kosovë në institucione “permanente dhe të patjetërsueshme;-shtrirjen e qeverisjes së institucioneve të Kosovës në gjithë territorin e Kosovës,në mënyrë që faktikisht dhe juridikisht të mbyllet pozicioni i Serbisë përballë Kosovës dhe “të shuhen ”përfundimisht orekset e Serbisë për “territoret serbe”në Kosovë;-hapjen e proceseve reformatore në fushën e ekonomisë dhe të demokracisë politike;-ndërtimin e qëndrimit të qartë,pa ekuivoke,të bashkësisë ndërkombëtare për “ta njohur vullnetin e popullit të Kosovës”dhe për ta konsideruar atë si faktorin e parë dhë kryesor për ardhmeninë e saj.Po qe se “nuk do të ecej nëpër këto rrugë”që do të përshpejtonin “bërjen e pavarësisë së Kosovës,bashkësia ndërkombëtare do të mund të përballej me “ndërtimet pa leje”që procesin do ta bënin ende më të ndërlikuar.
Prandaj,prej saj kërkohet që në vend se “të shpreh shqetësime”, të lehtësojë proceset zhvillimore,po sikurse që prej institucioneve të Kosovës dhe forcave politike në Kosovë që kërkohet që në vend se “të merren me vetveten” t’i bashkojnë ato në “rrugën e nisur”në të cilën mund të ndodhë që të “mos mbërrish”po qe se edhe vet “nuk je bërë gati për të”.Prej një “shkalle pajtueshmërie”të ndërkombëtarëve dhe vendorëve se “kështu më nuk mund të vazhdohet”duhet që të arrihet edhe një “pajtim tjetër”për të cilin duhet të tregohet gatishmëri e dypalshme për të marrë përsipër detyra dhe përgjegjësi për “ta shpënë Kosovën aty ku e ka vëndin”,pa iluzione,po theksoj edhe njëherë,se nuk do të mbetet “shumë për t’u bërë”.Prandaj Kosovës do t’i duhej një “prani ndërkombëtare”që të ndihmojë Kosovën të bëhet një shtet i qëndrueshëm me vlera demokratike.Cdo zgjidhje tjetër do “jetë e imponuar”dhe do të kërcënohet me rrezikun për “të prodhuar konflikte”të cilat nuk i dëshiron kushdo “që mendon esull”në këto hapësira.
(Fjalë e përmbledhur nga një kumtesë më e gjatë).

[&Mitrovicalia&]

Njëmbëdhjetë pjesëtarët e Njësitit Special rumun “nuk e pritën ardhjen e pranverës në Kosovë”.Ata,pikërisht me 21 mars, “ikën me dimrin”,pa përfunduar hetimet rreth vrasjes së dy protestuesve dhe plagosjes së mbi tetëdhjetë pjesëmarrësve në demonstratën e “Vetëvendosjes” të 10 shkurtit,të mbajtur në Prishtinë.Reagimi i UNMIK-ut qe “shumë i ashpër”NMIK-u “shprehi keqardhje”,ndërsa Qeveria e Kosovës “shprehu zhgënjimin e thellë me largimin e kontigjentit të policisë së Rumanisë”.

Ndërkohë,zëvendësi i Përfaqësuesit Special të Sekretarit të Përgjithshëm deklaroi se “UNMIK-u nuk ka autoritet ta mbajë kontigjentin rumun në Kosovë”.Sidoqoftë,në Kosovë ndodhi ikja nga vendi i krimit.E drejta penale mëson se “kush ikën nga vendi i krimit,bën krim të ri”.Eshtë vërtetuar se njëmbëdhjetë policë nga kontigjenti rumun “kanë shtënë me plumba gome”gjatë demonstratës së 10 shkurtit,ndërkohë që hetimet rreth atyre ngjarjeve “janë planifikuar të përfundojnë në mesin e muajit prill”. Pikërisht është e drejta penale që “përcakton nëse një sjellje e caktuar përbën ose jo vepër penale”.Pikërisht është e drejta penale ajo disiplinë juridike që i referohet veprimeve të ndaluara “për të mbrojtur jetën dhe shëndetin e personit,pronën,liritë dhe të drejtat themelore të individit”,po sikurse “rendin dhe sigurinë publike”etj. Prandaj,problemin duhet kundruar edhe me gjerë se që ai paraqitet,në dukje të parë,sepse në rastin e njëmbëdhjetëshit të policëve rumunë ndodhi ikja nga vendi i krimit.E kur të ikësh nga vendi i krimit,bën krim të ri,kështuqë përgjegjësia penale dyfishohet,natyrisht nëse vërtetohet fajësia.Përgjegjësia penale “lind nga çasti i kryerjes së vepres penale dhe përfundon kur personi fajtor ka vuajtur dënimin”.Me ikjen e policëve rumunë nga vendi i krimit,pretendohet pikërisht ikja nga përgjegjësia eventuale penale.Problemi me policët rumunë duhet të kundrohet edhe nga një kënd tjetër dhe ai,së paku për mua,paraqet një shqetësim të veçantë.Nga Kosova “ikën paqëruajtësit” dhe lanë në Kosovë ”gjurmat e krimit”.Shumë “gjurma të krimit”nuk u zbuluan në Kosovën e pasluftës.Se si “do të zbulohen”këto të fundit është vështirë të parashikohet,por është “shumë lehtë të merret me mend”se do të pohohet se “hetimet vazhdojnë”.

Drejtësinë përherë e ka kërcënuar rreziku nga hetimet që “kanë vazhduar” për “të mos përfunduar”.Cili do të jetë fati i këtyre hetimeve? Ikja e njëmbëdhjetë pjesëtarëve të Njësitit Special rumun sikur “e qartëson”se çfarë,në të vërtetë,mund të ndodhë dhe do të ndodhë.Padrejtësia më e madhe ndodhë kur drejtësia shtrembërohet.A do të shtrembërohet edhe kësaj rradhe,mbetet të shihet,edhe pse “katundi që shihet,kallauz nuk do”.Shembulli me policët rumunë tërheq vërejtjen për problemet që mund të shkaktohen me praninë ndërkombëtare dhe mundësinë e kepërdorimit të saj,veçanërisht në fushën e “sundimit të ligjit”.Pakoja e Ahtisaarit parasheh një prani relativisht të fuqishme ndërkombëtare sidomos në këtë fushë.Në Kosovë do të jetë shumë vështirë të bindësh për domosdonë e asaj pranie,nëse në të do të gjinden edhe ata “paqëruajtës” të cilët “në emër të mbrojtjes së ligjit” do ta shkelin atë në mënyrën më flagrante.Në Kosovë do të jetë shumë vështirë të rritet besimi në praninë ndërkombëtare nëse “nikoqirrllëku”i qytetarëve të saj do të shpërblet me “shërbimet çfarë i bënë policët rumunë”.Më në fund,në Kosovë do të jetë shumë vështirë të besohet në të ardhmen kur ajo shembet qysh në të tashmen.

[&Mitrovicalia&]

Është e njohur se vështirësitë e dukurive shoqërore,të cilat, njëkohësisht, janë edhe juridike praktike,qëndrojnë në atë se ne të gjithë flasim për të njejtën çështje,edhe pse ende“nuk jemi pajtuar“për domethënien e fjalëve në bazë të të cilave ndërtohen nocionet.Kështu ishte kur flitej për“multietnitetin“ dhe “kuptimësitë“e ndryshme të tij,me rastin e vendosjes së Kosovës nën Administrimin e Përkohshëm Civil Ndërkombëtar. Kështu është edhe sot me„decentralizimin“dhe „kuptimësitë“e ndryshme të tij, kur bëhet fjalë për „avansimet“ në “zgjidhjen e çështjes së Kosovës“mbi bazë të „planeve“të ndryshme,njëri prej të cilëve është ai i kryeadministratorit Steiner,ndërsa disa prej tyre “nga adresat e ndryshme serbe”,të cilat,megjithatë,siç mendoj unë,kanë “një qendër komunikimi dhe marrëveshjeje”me qëllimin themelor që: të mund “të përfitohet në kohë”dhe,e dyta , të hidhen opsione për “zgjidhjen e çështjes së Kosovës”,që të mund të prejudikohen ato.Njeriu duhet të jetë i paformësuar politikisht dhe i pangritur profesionalisht që „të kapërdijë“kërkesat dhe interpretimet serbe për decentralizimin,prapa të cilave, në fakt, „fshihen“ kërkesat për përligjjen e enklavave dhe“etablimin e komunave serbe“,sikurse që,nga ana tjetër,njeriut nuk i duhet“formësim i veçantë politik ose ngritje e madhe“ profesionale për të kuptuar,siç e tha me të drejtë një analist yni këtyre ditëve, se „e tërë rrëmuja“për „pjesëmarrjen e serbëve në zgjedhje“nuk ka të bëjë me „kushtet për zgjedhje“ sa ka të bëjë me dëshirën për“ta mbajtur gjallë“kërkesën e Beogradit zyrtar “për të ndikuar“ në “zhvillimet në Kosovë“.Ka pasur përpara,siç ka edhe sot,përpjekje që çështja e Kosovës „të vështrohet dhe të shtrohet“ si e reduktuar nga përmasa e njëmendë e saj. “Kërkesat serbe për decentralizimin“ në Kosovë janë pjesë e përpjekjeve „për ta vështruar dhe shtruar“ çështjen e Kosovës në rafshin e rajonalizimit të saj,sikurse që kërkesat e serbëve të Kosovës “për të konsultuar Beogradin zyrtar“ janë pjesë e përpjekjeve për „të dëshmuar“se jeta institucionale në Kosovë „nuk mund të ndërtohet“pa“lejen“e tij.Të përkufizosh një dukuri do të thotë,në rradhë të parë,të caktosh kufijtë e saj.Prandaj,me të drejtë thuhet se një koncept i papërcaktuar është, në radhë të pare, një koncept „pa fund“,për të cilin nuk dimë se kur zbatohet dhe kur jo,ç’përfshin dhe ç’përjashton.Të përkufizosh decentralizimin nuk është lehtë.Megjithatë,në shumicën e fjalorëve, kuptimi më i përgjithshëm i decentralizimit e shpreh atë si sistem të qeverisjes,të drejtimit dhe të organizimit politik,ekonomik etj.,që mbështetet në shpërqëndrimin e pushtetit dhe sipas të cilit një pjesë e funksioneve të pushtetit qëndror u kalon organeve më të ulta.Serbët e Kosovës,“më sy e veshë“kah Beogradi,me planet e veta për decentralizimin e Kosovës,duan që „shpërqëndrimi i pushtetit“ t’u shërbejë,në fakt,për përligjjen e enklavave dhe „etablimin e komunave serbe“,ku ata janë „në numër më të madh se shqiptarët“.Prandaj,shqiptarët duhen të tregohen shumë të vëmendshëm se ç’fshihet,në të vërtetë,prapa kërkesave serbe për decentralizim,po sikurse që do të duhej të studionin mirë edhe planin e Steinerit në këtë fushë,në mënyrë që,pastaj, të mos mereshin vetëm me pasojat që do të mund të prodhonin „marrëveshjet“ serbo-umnikase,prej të cilave ata,si rregull,përjashtohen „me interpretimin më perfekt“.Përpjekjet „për ta parë“,por edhe „për ta trajtuar“ Kosovën si „nevojë e decentralizimit“të saj,me qëllim „të përballimit të konfliktit shqiptaro- serb“,nuk paraqesin vetëm reduktim të çështjes,por edhe banalizim politik të saj.Ato përpjekje,sërish të kthejnë tek kursi serb „në funksion të synimeve për ndarjen e Kosovës“dhe tek nevoja që atij kursi t’i kundërvëhesh me argumente të pakontestushme.Ato përpjekje do të vazhdojnë për derisa edhe qendrat ndërkombëtare të vendosjes edhe vetë do të „lëkunden“dhe do të „hamenden“për t’u pozicionuar qartë për të ardhmën e Kosovës dhe për „ta shtyrë“vendimin për një të ardhme më të përshtatshme“.Kërkesat serbe „për decentralizimin“në Kosovë,të kohëpaskohshme,por të fuqizuara kohëve të fundit,i shoqëron një tendencë e cila objektivisht,mund të ketë pasoja në zgjidhjen ndërkombëtare të çështjes së Kosovës.(21 tetor 2002).

[&Mitrovicalia&]

Më shumë se për parashikimin e rezultateve të ndeshjeve të futbollit në fund të çdo jave,në Kosovë po bëhen parashikime për rezultatin që do “ta nxjerrë”Ahtisari nga “pakoja e vet”.Në “bastorën politike”,po sikurse edhe në atë sportive,në lidhje me të ardhmen e Kosoëvs,luhet me tre shenja.Eshtë në rritje numri i atyre që po luajnë “njëshin”,duke llogaritur në “pavarësinë e Kosovës”,si të vetmin rezultat nga ndeshja Kosovë-Serbi.Por,nuk mungojnë as ata që po “vëjnë shënjen e barazimit”,me shumë mbi bazën e parimit se Ahtisari si prijës i negociatave do të përpiqet “të nxjerrë”një rezultat “të barabartë”.

Natyrisht se ende “po luhet edhe dyshi”,duke pasur parasysh anekset e marrëveshjes me të cilat do të rregullohen të drejtat e pakicave,veçanërisht të asaj serbe,me një projekt të decentralizimit territorial dhe etnik i cili edhe fitorës eventuale të Kosovës,sipas atyre që “luajnë dyshin”, do të mund “t’i sjellte humbje”. Sidoqoftë,dy taborret e kundërta po presin “rezultatin e takimit”në “kohën e rregullt”, në mënyrë që, po qe se nuk do të ndaheshin të kënaqur me të,të provonin ta korigjonin në “kohën shtesë”.Krahasimi me lojën e futbollit nuk është i rastësishëm,për shkak se edhe vetë negociatat nuk ishin më shumë se “një lojë”e cila i ka shërbyer bashkësisë ndërkombëtare për t’i matur “forcat e kundërshtarëve”dhe për të arritur tek përfundimi se rezultati,qoftë dhe “i kurdisur”prej gjyqtarit do të pranohet.Prandaj,janë të gjitha gjasat që palët negociuese,përkundër deklarimeve të tyre se “nuk do ta pranojnë rezultatin”,po qe se ai do të ishte i pafavorshëm për ta,do të pajtohen.Një pajtim ato e kanë dhënë me vetë faktin se kanë rënë dakord “të luajnë në mes tyre”.Rezultati më shumë do t’u sherbejë si arsyetim para dashamirëve të vet se ai “nuk ishte rezultat i lojës që luajtën”,por i kurdisjes së saj nga ana e gjyqtarit.Së këndejmi,me shumë se “miratimi me entuziazëm”do të mund të ndodhë “miratimi me heshtje”.Duhet pritur se edhe pas vendosjes së statusit të ri të Kosovës,raportet Kosovë-Serbi të mos shtensionohen.Që të dyja do të përballen me nevojën e “vënjes në jetë”të vendimit “në gjithë territorin e Kosovës”,duke mbështetur deklarimet e bashkësisë ndërkombëtare se “nuk do të ketë ndarje të Kosovës”.Shtrirja e institucioneve të Kosovës në pjesën veriore të saj do të mund të përbënte njerën nga sfidat më të mëdha në Kosovën e passtatusit,duke pasur parasysh faktin se qysh 1999-tën kishte ndodhur një legalizim i heshtur i Mitrovicës dhe veriut të Kosovës në përgjithësi.Sfidën tjetër shumë të madhe për Kosovën e passtatusit do të mund ta përbënte izolimi i territoreve të Kosovës në të cilat do të vendosen serbët sipas projektit territorial dhe etnik të decentralizimit dhe të të ashtuquajturave “zonave të mbrojtura”.Këto nuk do të ishin sfidat e vetme në Kosovën e passtatusit.Sfidë më vete do të mund të paraqiste edhe bllokimi i punës së Kuvendit të Kosovës me procedurat e nxjerrjes së ligjeve me votim të dyfishtë,në emër të diskriminimit pozitiv të pakicave.Përfundimisht,Kosova edhe pas vendosjes së statusit të ri,do të përballet me praninë ndërkombëtare, ushtarake dhe civile.Kjo e dyta,me sa merret vesh,nuk do të jetë as e lehtë dhe as e pandikueshme,për shkak të vlerësimit të tashëm në bashkësinë ndërkombëtare “për kapacitetin (ende)të ulët të institucioneve të Kosovës”për “ta administruar plotësisht vendin;për shkak të ndjenjës që tashmë është shndërruar në bindje të bashkësisë ndërkombëtare për “shkallën e lartë të mosbesimit”ndërmjet shqiptarëve e serbëve,faktorë këta që kanë ndikuar që në bashkësinë ndërkombëtare të ketë “një marrëveshje të pafirmosur”për limitimin e qeverisjes së institucioneve të Kosovës.

[&Mitrovicalia&]

Padyshim se Kosovës pas një periudhe shumë të gjatë të hezitimeve,bashkësia ndërkombëtare,bazuar edhe në rezultatin e negociatave,sado të brishta,ndërmjet Kosovës dhe Serbisë,po i ofron një dokument i cili pretendon të sugjerojë statusin e ardhshëm politik,juridik dhe ndërkombëtar të saj.Edhe bashkësia ndërkombëtare,më në fund,u ndërgjegjësua se status quoja në Kosovë është e paqëndrueshme dhe se ajo paraqet një pengesë serioze për shumë procese zhvillimore të Kosovës.Gati tetë vjet prej vendosjes së Kosovës nën Administrimin e Përkohshëm Civil Ndërkombëtar,Kosova u mbajt peng e përmbushjes së standardeve,një pjesë prej të cilave janë të paarritshme edhe për një numër të vendeve të botës së civilizuar.

Kosova për një periudhë relativisht të gjatë u gjend në fokus të zhvillimeve të diplomacisë botërore,por deri më sot,pa ndonjë përpjekje për të profilizuar të ardhmen e saj politike,juridike e ndërkombëtare.Prandaj,Pakoja e Ahtisaarit,nga shumë zyrtarë e analistë botërorë,u çmua si një dokument me të cilin hapet pjesa përmbyllëse e përkufizimit të statusit të ri të saj,edhe pse jo në rrugën që ishte ndjekur për ish-republikat e Jugosllavisë që automatikisht do të nënkuptonte deklarimin e lirë të popullit për të vendosur për fatin e tij në të ardhmen.Cështja e Kosovës,nga ana e bashkësisë ndërkombëtare,u shtrua në një dritë tjetër të zgjidhjes së saj që nënkupton një proces nëpër të cilin duhet të kalohet në partneritet të plotë me bashkësinë ndërkombëtare,madje dhe në vartësi të saj.Këtu qëëndron arsyeja që Kosovës paraprakisht, përpara se të deklarohej Kuvendi i saj,t’i vëhen disa kufizime e kushte nëpërmjet të Pakos së Ahtisaarit e cila,në formë të një marrëveshjeje,do të ketë supremacionin ndaj aktit më të lartë juridik të Kosovës i cili duhet të jetë në përputhje me të.Cfarë,në të vërtetë,ofron Pakoja e Ahtisaarit?Po qe se do të shikoheshin dy anë të medaljes së një propozimi,përmbledhja më e shkurtër e ofertës do të mund të shprehej në këtë mënyrë.Një,rrugën eventuale të shpalljes së pavarësisë,por jo dhe garancinë për qëndrimin konsensual të bashkësisë ndërkombëtare për ta njohur atë;Dy,mundësinë e ecjes nëpër pavarësinë eventuale,por edhe kufizimet e ndieshme të ecjes nëpër të.Së treti,mundësinë eventuale e “të qenët sovran”,por edhe sovranitetin e deklaruar,të përpjestuar,e jo të plotë.Së katërti,hapjen e procedurës për shfuqizimin e Rezolutës 1244,por jo dhe garancinë për miratimin e një rezolute të re të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.Së pesti,mundësinë e bërjes së Kosovës me kushtetutë dhe me simbole,por jo edhe të drejtën e plotë të saj për të përcaktuar përmbajtjen dhe zgjidhjet konkrete të tyre.Së gjashti,prani ndërkombëtare civile,të udhëhequr nga BE-ja,por me ndërhyrje dhe fuqi ekzekutive të Përfaqësuesit Civil Ndërkombëtar.Së shtati,mundësinë e krijimit të një Force të Re të Sigurisë,por edhe shpërbërjen e emblemës së luftës,TMK-së.Së teti,hapjen eventuale të rrugës për anëtarësimin në mekanizmat ndërkombëtare, por dhe standarde shumë të larta për të realizuar këtë.Së nënti,nivelin më të lartë të mundshëm të administrimit për serbët në komunat e tyre,por edhe decentralizimin asimetrik në vija etnike,mbrojtjen e monumenteve kulturore dhe fetare të një populli a etnie dhe shkallën më të lartë të mundshme të vendimmarjes së pakicave,veçanërisht asaj serbe,në dëm të shumicës dhe të komuniteteve të tjera pakicë.Së dhjeti,shtetësinë e dyfishtë për qytetarët e ish-Jugosllavisë që kanë qenë banorë të Kosovës me 1 janar 1998,por edhe mundësëinë e serbëve për të manipuluar me dokumente për ta realizuar këtë edhe ata që nuk i përmbushin kushtet,po sikurse edhe privimin nga kjo e drejtë e qindra mijëra shqiptarësh që jetojnë gjithandej nëpër botë.Këto përbëjnë dy anë të medaljes të një propozimi që e bëjnë atë që të mos mund të vështrohet vetëm nga dritat që reflektojnë,por edhe nga hijet që zvetënojnë.Prandaj,porosia është shumë e qartë:interpetimin e dokumentit duhet bërë ashtu siç është,e jo ashtu siç do të dëshironim ta interpretojmë,qoftë për ta mbështetur,qoftë për ta kundërshtuar.Por,para së gjithash dhe mbi të gjitha kujdes:bëhet fjalë për nëjë propozim,e jo për një vendim.

Megjithë opinionet,kryesisht pozitive dhe afirmuese, për dokumentin, që janë krijuar në Grupin Negociator dhe në një pjesë të popullatës së Kosovës të cilat nuk paraqesin objekt të këtij këndvështrimi,mbi bazën e të dhënave të mësipërme,do të bëjmë një numër komentesh në zgjidhjet e ofruara në Pakon e Ahtisaarit,me qëllimin më të mirë që të nxisim mendimin më gjithëpërfshirës për të,duke pasur parasysh edhe disa faktorë shumë të rëndësishëm për të marrë një ose një tjetër qëndrim në lidhje me dokumentin e propozuar,por ende të pafinalizuar për Këshillin e Sigurimit të OKB-së,faktorë këta që do të mund të shërbenin si pikënisje të shqyrtimit më të thelluar për mundësitë e avancimit të statusit politik,juridik e ndërkombëtar të Kosovës.

E para, është vërejtur me të drejtë se “në konflikte etnike vështirë gjendet një zgjidhje ideale që do të miratohej nga të dyja anët,ose që do të kënaqte secilën prej tyre veç e veç”.

E dyta,është e vërtetë se”plani sugjerohet dhe mbështetet nga qendrat e diplomacisë evropiane dhe botërore”,si UE,SHBA,NATO.

E treta,s’ka dyshim se “në rast të moszgjidhjes së çështjes,do të mund të kërcënonte rreziku i përjetësimit të konliktit”.

E katërta,qëndron vlerësimi se “shqiptarët, pa ndihmën e ndërkombëtarëve,nuk do të mund t’a mbyllin kapitullin e Kosovës me pavarësi dhe sovranitet të plotë të saj dhe menjëherë”.

E pesta,është real gjykimi se “plani përbën ofertën e parë ndërkombëtare që,në fakt, ende nuk siguron dhe garanton shtetin,por që përmban elemente premtuese për ta deklaruar atë”, nga vetë Kuvendi i Kosovës,duke e vendosur të ardhmen e saj jashtë sovranitetit(ilegjitim) serb.