Akademia e Shkencave dhe heshtja ndaj sfidave te kohes

[&Mitrovicalia&]

(Fragmente të kumtesës së mbajtur në sesionin “Përvetori jubilar 2400 vjeçarë”, në Prishtinë, më 20.12.2008)


Me gjithë sugjerimet që “të mos i kthehemi historisë”, mirë është që, së paku, nga kujtesa të mos i shlyejmë datat e mëdha dhe përvjetorët e mëdhenj.Kthimi në histori është kthimi ndërgjegjës “së përgjumur” kombëtare, në kohën kur po rritemi si popull, e po tkurremi si komb. Mirë është që po “i kthehemi” rrënjave tona kombëtare, në kohën kur deri dje të pjesëtuar për pesë e sot për gjashtë, sillemi sikur t’ishim gjashtë popuj dhe të kishim gjashtë çështje.

Kështu përafërsisht e fillova fjalën time në një Simpozium Shkencor mbi “Imazhin e Kombit Shqiptar”, të mbajtur në Tiranë, më 29 nëntor të këtij viti.Edhe kësaj rradhe, po sikurse gjatë qëndrimeve të mia të mëhershme në Shqipëri, qysh nga viti i largët 1967, tridhjetetetë herë deri më sot, nuk e ndjeva Shqipërinë ashtu si dëshiroja ta ndjeja.Edhe Kosova festoi 28 nëntorin, por jo si Ditë të flamurit, po si ditë të shqiptarëve, meqenëese koniukturat pushtetore dhe ato të UNMIK-ut e vendosen në kremtat memoriale.



Gjatë “ecjes nëpër histori”, na munguan tri aftësi:



E para, për të ndërtuar një qëndrim për realitetin që na rrethonte, në mënyrë që, të bashkërenditur kombëtarisht, t’i përgjigjeshim atij.

E dyta, për të vlerësuar objektivisht fuqinë kombëtare që kishim, për ta ndjerë nevojën për rritjen e saj.

E treta, për të kuptuar se cilët ishin, në të vërtetë, miqtë e kombit tonë, për të parë nevojën për lidhje më të ngushta me ta.



Duke u interesuar, me të drejtë, dhe duke u marrë, me arsye, me çështjen e Kosovës, padyshim përbërësin më të rëndësishëm të çështjes së pazgjidhur shqiptare, ne sikur “lamë në harresë” tërësinë e çështjes. Ajo nuk përmendet fare ose përmendet sipërfaqësisht ose fragmentarisht me rastin e festave kombëtare.

Kosova është “shkëputur” prej tërësisë së çështjes, por ajo varet prej saj, posikurse që tërsia varet prej Kosovës.

Projekti do të “na bashkojë” nëse pavarësinë e Kosovës do ta konsideronim si pararendëse të të synimit shekullor.

Projekti do të “na ndajë” nëse pavarësinë e Kosovës do ta konsideronim si “zgjidhje përfundimtare”.

Shqiptarët nuk reaguan zëshëm kur flitej për pavarësinë e Kosovës si “zgjidhje përfundimtare”.



Mirë thuhet në një fjalë të popullit se “Ujërave që nuk ecin, e njerëzve që nuk flasin, nuk mund t’iu besohet”.Kombi shqiptar shumë përgjigje për fatet e tij i ka marrë me heshtje.



Nuk duhet të lejojmë që “trungu të kalbet”, e “degët të thahen”. Zotimet dhe premtimet tona ende i ngjajnë më shumë këngëve folklorike.Shpesh i kthehem një vargu “që nuk desha ta shkruaj”.



“Vetëm në Kosovë dhe në Shqipëri, 105 parti;

po të bëhej me çifteli e më shumë parti,

ne shqiptarët të parët në Hënë do t’kishim mbërri!”.

Kur më pyesin për bashkimin kombëtar, përgjigjem:

Edhe 96 vjet pas pavarësisë,

kemi Shqipërinë kombëtarisht të cunguar;

Kosovën e pavarur, me sovranitet të gjymtuar;

Kosovën Lindore, nga serbët të pushtuar;

Shqiptarët në Maqedoni, nga liritë dhe të drejtat themelore kombëtare

të privuar;

Shqiptarët në Mal të Zi, kombëtarisht të pakonsoliduar;

Shqiptarët në Turqi, gati të asimiluar;

Camërinë, pothuajse të harruar;

diasporën shqiptare, partiakisht të ç’orientuar;

politikën kombëtare, të paunifikuar;

diplomacinë shqiptare, të pandërtuar.



Eshtë shumë i urtë një mendim se “një komb ekziston, vetëm atëherë kur fillon të shqetësohet për fatin e tij”.Shprehja e shqetësimit nuk do të thotë, në asnjë mënyrë, “mbjellje e skepticizmit”, sa do të thotë ftesë për mobilizim dhe rreshtim kombëtar, në mënyrë që të mos na ndodhë, si shprehem shpesh që, nga njëra anë të rritemi si popull, e nga ana tjetër, të tkurremi si komb.



Dukuria e globalizmit ka nxitur shqetësime, veçanërisht për popuj të vegjël. Shqiptarët duhet ta mënjanojnë këtë shqetësim me fuqizimin e identitetit kombëtar.

Populli shqiptar ka shumë tipare dalluese që e formojnë identitetin e tij, nga gjaku e gjuha, nëpërmjet historisë dhe gjeografisë, deri te kultura, tradita dhe trashëgimia. Prandaj, nëse duam ta ruajmë “kohezionin e brendshëm” të kombit, “duhet t’i japim përparësi atyre faktorëve “që e përforcojnë identitetin kombëtar”; që “i ngjeshin rradhët” dhe që minimizojnë ndikimin e atyre faktorëve që përçajnë “kohezionin e brendshëm”.

Tri Gj-të, gjaku, gjuha dhe gjeografia “përbëjnë boshtin e identitetit kombëtar të shqiptarëve, edhe pse krahas tyre, duhet theksuar edhe “historia e përbashkët, kontinuiteti i traditës dhe identifikimi me atë traditë”.

“Vazhdimësia, kultivimi i vlerave të traditës, pastrimi i saj nga huazimet e imponuara”, do të mund të ishin veprimet “për ta ruajtur identitetin...”.Në këtë kuadër, duhet të kemi parasysh se “Kosova, si nocion politik, moral, etnik, historik- ka një vulë të pashlyeshme shqiptare, veçmas në planin historik”.Prandaj, është pritur që qytetarët e Kosovës në Kushtetutën e saj “të identifikohen me prejardhjen etnike” krahas “identifikimit me shtetin”.Himni, stema , flamuri, e kanë “cunguar identitetin kombëtar” për “hirë të identitetit shtetëror”.



Ku qëndron problemi me ne shqiptarët ?



Së pari, që çështja jonë ende nuk njihet si çështje e një populli të ndarë padrejtësisht.

Së dyti, që hapësira shqiptare ende nuk kundrohet si një tërësi kombëtare, historike, gjeografike, gjuhësore, kulturore, me një traditë dhe trashëgimi.



Cfarë nuk kemi bërë ?



E para, ende nuk kemi shpërndarë nëpër botë të vërtetën tonë për të drejtën historike dhe etnike për trojet në të cilat jetojmë.

E dyta, ende nuk jemi përgjigjur institucionalisht, me argumente dhe fakte, përpjekjeve për të kontestuar dhe mohuar të drejtën tonë historike për vetëvendosje.

E treta, ende nuk i kemi zbërthyer në një dokument( platformë) orientimet themelore për ardhmëninë tonë si një komb.



Ndër të tjera, këto i konsideroj si detyra me prioritet kombëtar, për të cilat duhet të përcaktohen edhe rendi i veprimeve, edhe procedurat, edhe bartësit dhe afatet për përmbushjen e tyre, natyrisht në vartësi nga kushtet dhe rrethanat, e brendshme dhe të jashtme me të cilat jemi të rrethuar dhe me të cilat do të mund të rrethohemi në të ardhmen.



Cfarë duhet të bëjmë ?



Duhet të çlirohemi nga euforia që na mundi me rastin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës dhe ftesa që iu bë Shqipërisë për anëtarësim në NATO, padyshim dy ngjarje të shënueshme për kombin shqiptar sot.

Por, bërja e shtetit është shumë më shumë sesa deklarimi për të, po sikurse edhe mbajtja e shtetit që është shumë më shumë sesa aderimi, qoftë edhe në një mekanizëm të fuqishëm të sigurisë.

Prandaj, në Kosovë duhet bërë shumë angazhime, për të ndërtuar shtetin,e në Shqipëri për të mbajtur shtetin.



Cka pas pavarësisë së Kosovës ?



Eshtë pyetje së cilës duhet t’i përgjigjemi me maturi politike, me guxim intelektual dhe me shkathtësi diplomatike.

Politikës sonë kombëtare i duhen më shumë njerëz që i japin asaj idetë dhe alternativat, sesa ata që “marrin prej saj”. Të parët na mungojnë, të dytët i kemi “me bollëk”.



Urimi për Vitin e Ri



Meqenëse jemi në prag të Vitit të Ri 2009, uroj shqiptarët kudo që ndodhen, me moton e librit tim më të ri që do të sheh dritën në gjysmë të janarit të vitit 2009, me titull “Rrugëtimet dhe labirintet e Kosovës dhe shqiptarëve”, një libër dëshmish historike, politike, kushtetuese – juridike dhe ndërkombëtare për Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë:

që “drejtësia e vonuar” të mos na dalë “drejtësi e cunguar”.

[&Mitrovicalia&]

(Kumtesë e paraqitur në Simpoziumin Shkencor “Roli i Diplomacisë Publike dhe Medias në promovimin e Imazhit dhe Identitetit të Kombit Shqiptar”, të organizuar në kuadër të Festivalit III-të Ndërkombëtar “Imazhi Shqiptar”,Tiranë, 28-29 Nëntor 2008)

Të nderuar pjesëmarrës,



1.Meqenëse për këtë temë me shumë interes kombëtar po debatojmë “me petkun festiv”, e kam përshtatur edhe gjuhën, edhe shprehjen, pa e cunguar përmbajtjen dhe porosinë e kumtesës sime relativisht të gjatë, nga e cila po shkëpus disa nga theksimet më kryesore të saj.

Prandaj, edhe po e filloj fjalën time në një mënyrë të pazakontë për simpoziumet shkencore.

Eshtë mirë që, së paku, njëherë në vjet, “na bie ndërmend” që i takojmë një kombi.

Ka kohë që po shkruaj një libër “Si e ndjeva Shqipërinë për dyzetë vjet( 1967- 2007)”.Eshtë lehtë të shkruash një libër, por është vështirë të thuash në të atë,që duhet të thuash, për “t’iu pëlqyer të gjithëve”, sepse ende nuk kemi arritur “të jemi dhe të bëhemi një”.

Edhe kësaj rradhe, “nuk e ndjeva Shqipërinë” ashtu si “dëshiroja ta ndjeja”.

Parmbrëmë(27 Nëntor), dje dhe mbrëmë,(28 Nëntor), shetisnja rrugëve të Tiranës për “ta ndjerë festën e madhe kombëtare”, sepse për sot kishnja marr për detyrë që të flisnja për kombin, shtetin dhe identitetin që, megjithë disa ndryshime, vazhdojnë të jenë të nëpërkëmbur.

Takova njerëz në rrugë, kafene dhe treg. I intervistova si një gazetar i kujdesshëm. Mora opinione nga më të ndryshme. U zhgënjeva kur dëgjova veçanërisht opinonet, si “Këtu nuk ka ndjenjë kombëtare, këtu ka ndjenjë paraje !” ose “Eshtë shkombëtarizuar ky shtet !”.Nuk po i komentoj sot. Sigurisht se do t’i komentoj në librin tim për Shqipërinë.

Mbrëmë, më 28 Nëntor, u afrova tek Teatri Kombëtar për të parë një “dramë shqipe”. U gëzova shumë kur nga larg vërejtja Reshat Arbanën, në një pano që paralajmëronte shfaqjen.Por, u zhgënjeva.Shfaqej një dramë irlandeze. Prisnja që, së paku, mbrëmë më 28 Nëntor, të shihnja një “dramë shqipe”.

Mbrëmë më ftuan në një “party”.Deshën të “më përfitojnë” duke më paralajmëruar se do të këndojë një këngëtare greke. Sërish u zhgënjeva. Prisnja që, së paku mbrëmë, më 28 Nëntor, të dëgjoja një këngëtare shqiptare.

Zhgënjimet arritën edhe nga Kosova.Në Kosovë “u festua 28 Nëntori”, por si “kremtë e shqiptarëve”, e jo si “Ditë e Flamurit!”, sepse koniukturat pushtetore e kualifikuan 28 Nëntorin në “festë memoriale !”.



2.Kësaj rradhe nuk është tema “që përzgjodhi kohën”, por të kundërtën : është koha që “përzgjodhi temën”.

Tema vërtet është mjaft serioze që t’i qasësh “në mënyrë relaksuese”;

është mjaft tensionuese që t’i qasësh “në mënyrë krejt të qetë”;

është mjaft e ngrohtë që t’i qasësh “në mënyrë krejt të ftohtë”.

Kumtesa ime është më shumë analizuese, se sintetizuese; më shumë shqyrtuese, se vështruese; më shumë medituese,se verbalizuese; më shumë kritikuese se oportunizuese.

Asyeja është e thjesht : vazhdojmë të jetojmë të ndarë si gishtërinjt e dorës , ashtu siç u shfaqën në pano si moto e simpoziumit.



3.C’të thuhet ?

Po të thuhej fjalia e fundit – e para, në të ardhmen, më të afërt ose më të largët, Ballkanin “do ta dominojnë shqiptarët”, së paku në shifra.Natyrisht se ne ende nuk kemi përcaktuar as udhën dhe as mënyrën e atij “dominimi numerik të shqiptarëve në Ballkan”.

Aranzhimi “i atij dominimi” do të kërkojë prej shqiptarëve, po vendosem nën titullin e Simpoziumit Shkencor “Roli i Diplomacisë Publike dhe Medias në promovimin e Imazhit dhe Identitetit të Kombit Shqiptar”, qoftë imazh të ri, qoftë vizion të ri në politikën kombëtare.



4.Në ftesën për këtë solemnitet shkruan : “Ju ftojmë të festojmë së bashku !”.

Shqiptarët ende nuk i janë përgjigjur pyetjes, përherë aktuale për ta, “Si të ecim bashkë” të ndarë ?

Qe 96 vjet shqiptarët festojnë një ëndërr, e jo një realitet. Festojnë 28 Nëntorin e 1912- tës, e jo 28 Nëntorin e 1913- tës !

Shqiptarëve u duhet një imazh i ri dhe një vizion i ri në politikën kombëtare për të kuptuar realitetin që i rrethon, por edhe për të marrë një qëndrim karshi atij realiteti, në mënyrë që të mos rriten si popull, e të rrudhën si komb.Prandaj, ju lutem, veçanërisht juve këtu, në Shqipëri : mos na quani kosovarë, sepse ne jemi shqiptarë të Kosovës ! Ndryshe, do t’i ndihmojmë rrudhjes së kombit.Edhe Kushtetuta e Kosovës “ka hequr dorë nga identiteti kombëtar” për “hir të identitetit shtetëror!”. Kushtetuta e Kosoëvs “ka përligjur” edhe një qëndrim tjetër politik të Grupit të Kontaktit, se “nuk mund të bashkohet me asnjë shtet dhe me asnjë pjesë të një shteti tjetër”. Nuk mendoj se mund t’i qëndrojë kohës një qëndrim i tillë, sepse, tek e fundit, është çështje e sovranit se a do t’i bashkohet dhe kujt do t’i bashkohet. Problemi është më serioz se që e mendojmë dhe më serioz se që paraqitet në dukje të parë.



5.Cdo 28 Nëntor shqiptarët “i kthehen historisë” së tyre. Këtë do të duhej ta bënin “me sy përpara”, jo për ta harruar atë, por për të mos e “rishijuar” të hidhurën e saj.Ata do të duhej t’i vetëndërgjegjësonin proceset politike, veçanërisht në Kosovë, ku projekti më serioz kombëtar i tyre, shteti i ri, po sfidohet me një qëndrim ende “të pacimentuar” të qendrave ndërkombëtare të vendimmarrjes.Përballja me atë qëndrim kërkon edhe imazh të ri, edhe vizion të ri, në politikën kombëtare. Nëse shprehem se është i madh roli i diplomacisë dhe medias në këtë fushë nuk kam thënë asgjë të madhe, sepse ai rol i tyre le të kuptohet.

Në diplomaci, veçanërisht, por dhe në media që “flasin gjuhën e saj”, nuk mjafton përsëritja e argumeteve dhe fakteve, por mbështetja e tyre dhe në to.

Imazhi i ri dhe vizioni i ri nuk mund të ndërtohet me përulje të reja, por me qëndrime të përbashkëta dhe zotime të përbashkëta për interesa të përbashkëta. Ndryshe, zotimet e shqiptarëve ende vazhdojnë t’i ngjajnë këngëve folklorike. Po ua kujtoj një aforizëm timin : “Po të bëhej me çifteli e më shumë parti, ne shqiptarët të parët në Hënë do t’kishim mbërri !”.



6.Kosova është shkëputur nga tërësia e çështjes shqiptare, por fatet e saj ndërlidhen me fatet e tërësisë : tërësia varet prej saj.

Nga libri im i fundit, i botuar këtyre ditëve, me titull : “Shteti- shqyrtime të përgjithshme teorike me vështrim rasti i Kosovës”, po shkëpus një mendim:

“Në lidhje me theksimet e shprehura se pavarësia e Kosovës do të përbënte një ‘zgjidhje përfundimtare për Kosovën’, reagimet e shqiptarëve nuk kanë qenë të zëshme.Pavarësia e Kosovës nuk është një “zgjidhje përfundimtare”. Arsyeja qëndrore është se statusi politik – kushtetues i Kosovës nuk përbën as tërësinë e statusit politik – kushtetues të shqiptarëve që kanë jetuar në hapësirën e ish- Jugosllavisë dhe as statusin politik – kushtetues të popullit shqiptar në tërësi, sado që statusi i Kosovës përbën thelbin e tij.

Një gjë që duhet të theksohet edhe me këtë rast është se, “sikur vetëdija evropiane dhe vetëdija e gjithë shteteve në to të ishte në nivelin më të lartë të pranimit të vullnetit të lirë të popujve që të ndjekin parimin e lirë etnik me konsekuencë të plotë, nëpërmjet rrugës paqësore, pa sjellje politike me standarde të dyfishta, kishte për të qenë tejet i natyrshëm opsioni i bashkimit të Shqipërisë dhe Kosovës dhe i trevave tjera me shumicë etnike shqiptare si territore kontinuele në esencë me strukturë të njëjtë dominante kombëtare...”(Shih: Gazmend Zajmi, Vepra I, Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, Prishtinë, 1997; Paul Garde, Vie et mort de la Yougoslavie, Paris, 1992; Esat Stavileci, Vazhdimësia e mendimit për Kosovën dhe çështjen shqiptare, Lidhja Shqiptare në Botë, Tiranë-Prishtinë-Tetovë, 2001).



7.Statusi i tashëm i Kosovës, “pavarësi e mbikëqyrur”, me sovranitet të kufizuar, është produkt i lëkundjeve të mëdha dhe shumë të gjata të bashkësisë ndërkombëtare rreth të ardhmes së saj, në mungesë të njohjes të së drejtës për vetëvendosje, siç parashikojnë vlerat dhe parimet demokratike për popujt. Prandaj, është faktori ndërkombëtar që mori përsipër të ofrojë një zgjidhje për Kosovën, e jo populli i saj; është faktori ndërkombëtar që “detyrojë palët të ulën në tryezë bisedimesh”, edhe pse ky ishte një “investim joekonomik” i tij, për shkak të pozicioneve krejtësisht të kundërta të palëve; është faktori ndërkombëtar që, megjithë përkufizimin e statusit të Kosovës, i le të hapura shumë çështje që këtyre ditëve u dramatizuan me Planin gjashtëpikësh të OKB- së që, shprehur me një fjali, sugjeron ndarjen e Kosovës dhe e përligj Serbinë si një subjekt të rëndësishëm në garë për pushtet dhe ligj në Kosovë; projekt ky i OKB-së që mëton të krijojë dy forma të administrimit në Kosovë, megjithë deklarimin e pavarësisë së Kosovës dhe njohjes deri më sot prej më shumë se 50 shtetesh, prej të cilave edhe ato me fuqi dominante politike dhe ekonomike në botë. Prandaj, megjithë shpalljen e pavarësisë, Kosova është sovrane “vetëm në mënyrë të kufizuar” dhe është “de facto e ndarë në veriun e banuar me serbë dhe jugun e dominuar nga shqiptarët.



8.Unë dhe sot e kësaj dite, mendoj se nuk është argumentuar, as sa duhet dhe as si duhet, e kaluara jonë. Pseudohistoria serbe ka manipuluar shumë me të dhënën se “Kosmeti është serb”. Historia shqiptare është mundur nga propaganda serbe, edhe pse ajo ka pasur në dispozicion një numër shumë të madh argumentesh dhe faktesh, qoftë historikë, qoftë politikë, qoftë kushtetues- juridikë dhe ndërkombëtarë për të dëshmuar se qëndrimet posesive serbe ndaj Kosovës janë dyfish të pathemelta.



E para, se janë të pathemelta “në aspektin metodologjik të cilësimit të karakterit kombëtar të territorit”.



E dyta, se janë të pathemelta “në aspektin e së vërtetës materiale historike”(Gazmend Zajmi, Dimensions of the Question of Kosova in the Balkan, Academy of Sciences and Arts of Kosova and Kosova Information Center, Prishtina, 1994).



Pathemelësia e dyfisht e qëndrimeve posesive seërbe ndaj Kosovës e bën të pabazë edhe çdo persiatje për ndarjen e Kosovës.



Së pari, vetë çështja e Kosovës ”është sajuar” si çështje e veçantë me pushtimin serb të trojeve etnike shqiptare dhe me copëtimin e trungut etnik shqiptar dhe ky fakt duhet të shërbejë si komponentë nisës për të kuptuar esencën e çështjes së Kosovës.



Së dyti, ideja, koncepti, sugjerimi apo propozimi për ndarje të Kosovës, nuk kanë ”prapa vetes” asnjë fundament ”të ndarjeve reale etniko – territoriale në hapësirën e Kosovës”.



Së treti, Kosova nuk është fare ”territor diversifikativ etnik i karakterit enklav”.



Së katërti, në Kosovë bëhet fjalë për ”kuantume dhe proporcione demografike dhe kombëtare, shprehimisht të ndryshme”.



Së pesti, janë të papranueshme, në pikëpamje logjike dhe konstitucionale, përpjekjet për përthekimin e dhunshëm eventual të territorit të Kosovës nga ana e Serbisë.Më në fund, ”përthekimi (eventual) i dhunshëm politik” i një pjese të territorit të Kosovës nuk do të ishte ”në përputhje me entitetin burimor politik të atij territori”.

(Esat Stavileci, Cështja e Kosovës në veprën e Gazmend Zajmit, Shoqata e Pavarur e Juristëve e Kosovës, Prishtinë, 1997).



9.Janë plotësisht të papranueshme projektet serbe për krijimin e dy en titeteve në Kosovë.

Meqenëse Kosova është aneksuar nga Serbia, në udhë jolegjitime, pavarësia e Kosovës, në asnjë mënyrë, nuk është në kundërshtim me ligjin ndërkombëtar. C’është e vërteta, pavarësia e Kosovës, përpara se të kualifikohej si një ”rast klasik i secesionit të një pjese të një shteti sovran”, siç mendon Serbia, do të duhej të kundrohej, në fakt, si një ”anulim aneksimi ilegjitim”.Pra, në kundërshtim me ligjin ndërkombëtar kishte rënë vetë Serbia, e cila më 1912 aneksoi Kosovën nëpërmjet pushtimit ushtarak, pas një agresioni të saj të saj në Perandorinë Osmane, ”edhe pse qysh prej kohësh Kosova kishte identitetin e vet historik dhe etnik, të shoqëruar me legjitimitetin e çlrimit të vet, qoftë nga pushtimi osman(1912), qoftë nga pushtimi fashist(1944), edhe pse kishte integritet gjeografik, demografik dhe kulturor të saj”.

Së këndejmi, në vend se të pranojë veprimin e saj ilegal, që ka bërë duke shkelur ”me të dyja këmbët” ligjin ndërkombëtar, me aneksimin e Kosovës, Serbia tash përdor një argument të paqëndrueshëm shkencërisht, historikisht dhe aktualisht, për ”të ruajtur sovranitetin mbi Kosovën”, të cilin, siç dëshmojnë faktet, e mbajti në mënyrë jolegjitime për një periudhë shumë të gjatë, pa pyetur asnjëherë popullin shumicë të Kosovës dhe pa i marrë atij pëlqimin.Kosova është pushtuar gjatë luftërave ballkanike (1912-1913), ”në kundërshtim me aspiratat e shqiptarëve që kishin shprehur në Lëvizjen Nacionalçlirimtare 1878- 1912”. Shqiptarët ishin kundër përfshirjes së tyre në shtetin serb, përkatësisht jugosllav.Kështu, Serbia, edhe pse ”mori legalitetin ndërkombëtar” për pushtimin e Kosovës, në asnjë mënyrë nuk mundi ta arsyetojë legjitmitetin e veprimit të saj.Pra, konkluzioni është shumë i qartë: ishin pikërisht agresioni, pushtimi dhe aneksimi serb i Kosovës, që shkelen ligjin ndërkombëtar, e jo e kundërta, që pavarësia e Kosovës ”dhunon të drejtën ndërkombëtare”(Shih: Esat Stavileci, Shteti- shqyrtime të përgjithshme teorike me vështrim rasti i Kosovës, Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, Prishtinë, 2008).

Historia ”është dëshmitare për politikën shkombëtarizuese”, për ”krimet e mëdha ndaj shqiptarëve gjatë viteve 1912- 1918”; për ”planet gjenocidale serbe për shfarosjen e shqiptarëve”; për ”shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi”; dhe për ”shpronësimin e fshatarësisë dhe për kolonizimin serbo-malazias e të tjera( Gjenocidi dhe aktet gjenocidale të pushtetit serb ndaj shqiptarëve nga kriza lindore e këndej, Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, Prishtinë, 1995), ndërsa periudha 28 shkurt 1998 deri më 10 qershor 1999 vetëm sa ”i ka tejkaluar rastet e veçanta dhe ka marrë përmasat më të përgjithshme të gjenocidit të pushtetit serb ndaj shqiptarëve” (Esat Stavileci – Pajazit Nushi, Të vërteta për Kosovën, Lidhja Shqiptare në Botë, Prishtinë, 2000, edhe në anglisht).

Pavarësia e Kosovës ka bazë të fuqishme juridike edhe në pozitën kushtetuese- juridike të saj në ish- Jugosllavi, me gjithë faktin se nuk gëzonte statusin e republikës, por ç’është e vërteta, ishte pjesë përbërëse e ish-Jugosllavisë, me territor dhe kufijt e vet, të cilët nuk mund të ndryshoheshin pa pëlqimin e saj.Kosova ishte drejtpërdrejt e përfaqësuar në Federatën e ish- Jugosllavisë, po sikurse republikar e saj, e jo nëpërmjet Serbisë, sepse ashtu do të kishim ”një situatë paradoksale të inkuadrimit të Serbisë në Serbi dhe të tri Serbive(”me Kosoëvn dhe Vojvodinën”) me tri vota në Federatë”, ndërsa njësitë e tjera ”do të kishin nga një votë”.Se Kosova nuk ishte ”pjesë e Serbisë” dëshmojnë shumë fakte historike dhe juridike( Gazmend Zajmi, Vepra 1, Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, Prishtinë, 1997; Esat Stavileci, Në mbrojtje të pavarësisë së Kosovës, Shoqata e Pavarur e Juristëve e Kosovës, Prishtinë, 1998).

Pavarësia e Kosovës nuk mund të injorojë dhe anashkalojë faktin e ”origjinës josllave të popullatës së saj shumicë shqiptare”.

Pavarësia e Kosovës nuk mund të kundrohet e krahasueshme me secesionizmin në disa vende të botës. Këtë duhet ta kenë parasysh ato shtete, që ende mbahen të rezervuara ndaj pavarësisë së Kosovës. Ato do të duhej t’i kërkojnë dhe t’i gjejnë ”pikat e përbashkëta të Kosovës” me disa vende të botës, që janë pajtuar me heqjen e sovranitetit mbi territore të tjera. Raportet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë janë të krahasueshme, për shembull, me ato ndërmjet Indonezisë dhe Timorit Lindor.Singapori është një shembull tjetër që duhet marrë parasysh.Edhe shembulli me Eritrenë është domethënës për rastin e Kosovës. Shqiptarët e Kosovës nuk janë të krahasueshëm as me katalonët, uelsianët, baskët, skocezët, korsikanët... sepse ata nuk u përballen, sikur shqiptarët e Kosovës, me dëbim masiv nga shtetet që i kontrollojnë(Më gjerësisht : Esat Stavileci, Shteti- shqyrtime të përgjithshme teorike me vështrim rasti i Kosovës, Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, Prishtinë, 2008).

Edhe ekzistimi i Shqipërisë si shtet shqiptar, nuk mund të qëndrojë si pengesë për statusin shtet i pavarur dhe sovran i Kosovës, po sikurse që të sjellim shembuj nga historia e krijimit të shteteve , ”as ekzistimi i Rumanisë nuk qe pengesë për krijimin e shtetit të Moldavisë ose që ekzistimi i Francës nuk ishtë pengesë për kantonët shtete në Zvicër”.Më në fund, edhe sikur Kosova të konstituohej si shtet i shqiptarëve dhe popullatës tjetër që jeton në të( e ashtu do të duhej të ndodhte), ”ekzistimi i dy shteteve shqiptare në Ballkan ”do të ishte më parë hendikep, sesa përparësi gjeopolitike e popullit shqiptar në Ballkan”.



10.Ruajtja e tërësisë së çështjes shqiptare, me gjithë përcaktimet e tashme të pjesshme të saj, paraqet detyrë mbi detyrat tona kombëtare, detyrë që do të duhej të na dilte përpara sysh , veçanërisht kur festojmë ”së bashku” të ndarë Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë.E konsideroj se e kemi për detyrim kombëtar shtruarjen e plotë, të pandashme, pra ”të pashkoqur” të çështjes shqiptare.Në Ballkan ende nuk është rrumbullakësuar procesi i krijimit të shteteve kombëtare. Pikërisht shqiptarët paraqesin shembullin më tipik për këtë.

Tek ne, sikur me turp, flitet për synimin shekullor të shqiptarëve për bashkim, ndërkohë që Instituti për Studime Politike në Londër, në vitin 2005, kishte adresuar në qendrat ndërkombëtare të vendimmarjes projektin për shqiptarët e bashkuar, si një zgjidhje përfundimtare për të menjanuar konfliktet në Ballkanin e trazuar.Edhe nëse rrethanat e tashme politike, të brendshme dhe ndërkombëtare, nuk favorizojnë idenë dhe synimin e shqiptarëve, shqiptarët do të duhej që:

e para, të mos fragmentarizonin çështjen shqiptare;

e dyta, të deklaroheshin kundër zgjidhjeve që përgjithmonë do të ”shkëpusnin nga trungu” përbërës të rëndësishëmn të saj.

Pas shpërbërjes së tri federatave, të gjitha sllave: ish Bashkimi Sovjetik, ish- Jugosllavia dhe ish- Cekosllovakia, janë krijuar rreth dyzetë shtete të reja kombëtare, ndërkohë që shqiptarëve u rekomandohen lloj-lloj federatash të reja ballkanike, koncepte këto që bien ndesh me aspiratat e tyre.

Shkenca jonë përgjithësisht, ato historike, politike dhe juridike, në mënyrë të veçantë, nuk kanë argumentuar sa duhet tezën se Shqipëria Entike nuk është ”Shqipëri e Madhe”.Prandaj, nuk mund të arsyetohen shkencërisht angazhimet për zhdukjen e kufijve të ”Shqipërisë Etnike”, veçanërisht jo duke sajuar kufij ndarës shtetërorë midis pjesëve të kombit shqiptar, ndërkohë që, për shembull, sllavomaqedonasit propagandojnë ”shtetin kombëtar” pa qenë fare komb, dhe shih absurdin, përpiqen që këtë ta proklamojnë ”në kurriz të shqiptarëve”.

Në shkrimet e tij, Abdi Baleta, me të drejtë, ka shtruar pyetjen se a duhet përdorur termat ”Gjermani e Madhe”, pas bashkimit të dy shteteve gjermane; ”Kina e Madhe”, pas bashkimit të Hong Kongut me Republikën Popullore të Kinës; ”Vietnami i Madh”, ”Jemeni i Madh” etj., për të konstatuar, gjithashtu me të drejtë, se ”nuk ekziston një doktrinë e ”Shqipërisë së Madhe”, siç janë, për shembull, ”Naçertania” e serbëve ose ”Megalideja”e grekëve që paraqesin doktrina tipike të ”Serbisë së Madhe” dhe të ”Greqisë së Madhe”, ndërkohë që programet politike të shqiptarëve për bashkimin kombëtar nuk kanë asgjë të ngjashme me to”. Kështu arrihet tek dy përfundime të qëndrueshme.



Së pari, se koncepti i ”shtetit të madh” shtrembërohet dhe keqpërdorët atëherë kur është fjala ”për programin politik të shqiptarëve për bashkimin e trojeve etnike të tyre”.



Së dyti, se politika e bashkimit kombëtar për asnjë komb nuk është quajtur dhe nuk quhet ”shtetomadhe”, përveç se për shqiptarët.



U shpreha më parë se është çështje e rrethanave të brendshme dhe ndërkombëtare nga të cilat varet realizimi i synimit shekullor të shqiptarëve, por faktet nuk mund ”të mbahen të fshehura”dhe ato flasin bindshëm se shqiptarët jetojnë në një rrip të pandërprerë tokësor dhe kudo që janë sot të vendosur, jashtë kufijve administrativë të shtetit shqiptar, në mënyrë të natyrshme, përbëjnë elementet e popullit, d.m.th., të kombit dhe se, mbi këtë bazë, paraqesin ”përmbajtjen kolektive unike historikisht të vendosur dhe të formësuar”.



Për përfundim.

Ballkani nuk mund të qetësohet për derisa nuk do të zgjidhej drejtë e përfundimisht çështja kombëtare shqiptare. Kriza politike në Ballkan do të mund të evitohej vetëm atëherë, siç e kisha thënë në moton e një libri tim, në shqip dhe në anglisht, ”Cështja shqiptare në udhëkryqin e zgjidhjeve paqësore”, Shoqata e Pavarur e Juristëve e Kosovës, Prishtinë, 1995, kur secili komb, pra edhe kombi shqiptar, do të merrë hisen e vet, ndërkohë që edhe Gazmend Zajmi(Vepra 1, Akademia e Shkencave dehe Arteve e Kosovës, Prishtinë, 1997), shprehej ”se nëse do të hartohej ndonjë projekt i madh mbi stabilitetin afatgjatë në Ballkan, është e sigurt se problemi i zgjidhjes parimore të çështjes shqiptare me kritere objektive etnike dhe demografike, do të zinte një vend qëndror në të”.



Cka tash ? Kjo është pyetja për shqiptarët ?



Ne dimë se koha ecën, por sikur nuk dimë të ecim me të.Ai popull dhe ai komb që nuk mëson nga historia, kërcënohet me rrezikun që t’ i përsëritet e kaluara e tij.

Po shtrpoj edhe dy pyetje të tjera për shqiptarët :



E para, a duhet të pëlqejmë atë që kemi, nëse nuk kemi atë që pëlqejmë ?



E dyta, çfarë do të duhej të kishim parasysh ?



E para, të kundruarit dhe të shtruarit e çështjes shqiptare si çështje e një populli të ndarë padrejtësisht do të duhej të ishte kryefjalë e mendimit tonë politik. Pra, çështja shqiptare do të duhej të kundrohej dhe të shtrohej si “problem real i shqiptarëve si popull i ndarë”.

Ishte Evropa ajo që, ose cenoi rëndë tërësinë territoriale të shqiptarëve ose bëri përpjekje që t’i shlyejë ata nga harta gjeopolitike e saj.



E dyta, të shpjeguarit, me argumente dhe fakte historike, politike dhe juridike – ndërkomëbtare, që nuk mungojnë, se as Serbia dhe as Greqia dhe as Mali i Zi, “nuk kishin mbështetje historike për të përligjur lakmitë e veta ndaj trojeve shqiptare”.

Copëtimi i trojeve shqiptare dhe aneksimi i më tepër se gjysmës së tyre u bë nga ana e monarkive fqinje dhe kjo qe një padrejtësi e madhe që iu bë shqiptarëve të pambrojtur.

Ishte Serbia ajo që e para bëri pastrimin etnik që në kohën e luftës ruso-turke të viteve 1877- 1878, ndërsa pas vendimit të Konferencës së Ambasadorëve në Londër (1913), qeveritë e Beogradit, Athinës e Cetinës bënë dëbimin e shqiptarëve nga trojet e tyre etnike dhe i detyruan të mërgonin në Turqi, sa më larg kufijve të tyre.

Edhe Jugosllavia e 1918- tës, vazhdoi fushatën e dëbimit të shqiptarëve nga Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi, për derisa gajtë Luftës së Dytë Botërore iu premtua, nga aleatët e mëdhenj, si këtej dhe andej kufirit, respektimi

i parimit të vetëvendosjes, por pas luftës, procedurat ndodhen ndryshe.



E treta, të ndërtuarit e ardhmenisë mbi një strategji të formësuar mbarëkombëtare. Në këtë rrafsh burojnë shumë detyra për diplomacinë shqiptare e cila, edhe vetë, do të duhej të vepronte si një tërësi, sepse vetëm në atë mënyrë do të mund të arsyetonte veten se po ndjek një politikë kombëtare.



E katërta, të kordinuarit e veprimeve në secilin segment të ndarë të çështjes shqiptare, në mënyrë që me to të mos cënohej më tej tërësia e çështjes.

Eshtë pëlqyer një aforizëm imi i mëhershëm, prandaj po e përsëris edhe sot : Të mos ulemi në “tryeza ndërkombëtare”, pa i shtruar “sofrat kombëtare”.



E pesta, të kaluarit në “ofensivë diplomatike” në mbrojtjen e qenies kombëtare, në mënyrë që, më vonë, të mos merremi me pasoja vështirë të riparueshme për ruajtjen e substancës së kombit.



E gjashta, të ecurit nëpër një proces “të konsolidimit të brendshëm” për të mos bërë “gabime në hapa”që do të mund të na kushtonin në të ardhmen.



E shtata, të aftësuarit e vazhdueshëm për të marrë fatin tonë në duart tona, në mënyrë që të mos krijohet në ne një mentalitet i ri vartësie nga të tjerët.



E teta, të mbajturit e lidhjeve dhe bashkëpunimit me faktorin ndërkombëtar, por jo duke pranuar nënshtrime dhe përulje të reja.



E nënta, të ngjeshurit e rradhëve të brendshme për efekte të jashtme, sipas parimit: jo partitë politike para së gjithash dhe mbi të gjitha, por populli dhe kombi përpara tyre dhe mbi to.



E dhjeta, të ndryshuarit e raportit në të cilin kemi jetuar deri dje, si botë të ndara dhe të paharmonizuara. Shqiptarëve sot, si asnjëherë më parë, iu duhet më shumë bashkimi, sesa ndarja, më shumë miqësia,sesa armiqësia.



Do të mposhtemi vetëm nëse do të na mungojë “qëndresa e përbashkët”.

Konica shkruante me dhimbje se “tragjedia e shqiptarëve fillon tek kulti i tyre për heroizmin vetjak, duke mos vlerësuar domosdonë në kushtet moderne të heroizmit të bashkuar si një popull i vetëm”.



Le të jetë ky urimi im për festën e madhe kombëtare, 28 Nëntorin. Gëzuar!

[&Mitrovicalia&]

Në seancën e fundit të Këshillit të Sigurimit të OKB-së (26 nëntor 2008), Ministri i Jashtëm serb, Vuk Jeremiq, duke shprehur “brengosjen” për moskujdesin ndaj monumenteve serbe në Kosovë, dy herë zuri në gojë një kishë në Gjakovë, rrënojat e së cilës “qenkan mbuluar me asfalt”. Kjo nuk është hera e parë që të dëgjojmë prej tij “shqetësime të mëdha për trashëgiminë serbe në Kosovë”.



Do të dëshironin që t’i përgjigjemi më një numër faktesh dhe argumentesh historike që flasin bindshëm dhe dëshmojnë për barbarinë serbe në Kosovë përgjithësisht dhe ndaj monumenteve historike, kulturore dhe islamike, veçanërisht.



1.Gjenocidi serb dhe dhuna e ushtruar mbi popullin e Kosovës “ka përmasa shumë më të mëdha sesa që tregojnë të dhënat dhe hulumtimet e deritanishme”, përkujton Fitnete Ramosaj në librin “Krimet serbe në Kosovë, Pa apologji 2, me fakte kundër shpifjeve, “Anatema”, Prishtinë, 2008(vëllimi i dytë), për të vazhduar se : “Vetëm në periudhën tetor 1912- mars 1913, kur filloi pushtimi serb i Kosovës, në Kosovë u ekzekutuan dhe u masakruan mbi 25 mijë shqiptarë”. Ajo sjell opinionin e dëshmitarit okular të këtyre ngjarjeve të llahtarshme, Pickthal, gazetar i “Neë York Times”: “Masakrat që bënë serbët në Kosovë, nën kryqin e krishterë, kapërcejnë çdo instinkt gjakpirës”. Autorja e librit shumë të dokumentuar, dëshmon se krejtësisht identike ishin krimet serbe “që ndodhën gjatë viteve të luftës së fundit në Kosovë në fundshekullin që lamë pas”.

Nuk e besojmë se Ministri i Jashtëm serb, Vuk Jeremiq, të mos ketë mësuar për “zbulimin e varrezave masive në Beograd(Batajnicë e Petrovo Sello), autofrigoriferët me kufoma të shqiptarëve në Danub dhe në liqenin Peruçac; dëshmitë për djegien e kufomave të shqiptarëve në fabrikën e Maçkaticës e të Surdulicës(në afërsi të Vranjës); pastaj në shkritoret e Trepçës e në furrnaltat e Obiliqit në Kosovë dhe në një varg krematoriumesh të tjera, disa nga treguesit për rastet e shumta të përpjekjeve për fshehjen e organizuar të krimeve që bënë forcat serbe në Kosovë”.



2.Edhe pse monumentet kulturo – historike gëzojnë mbrojtjen me akte ndërkombëtare, ”Kosova dhe përgjithësisht hapësira shqiptare jashtë kufinjëve politikë të Shqipërisë, ka qenë objekt përpjekjesh të vazhdueshme të fqinjëve, për të zhdukur çdo gjurmë të karakterit shqiptar”. Intensiteti i këtyre përpjekjeve, si thuhet në parathënien e librit të autorit Parim Kosova, me titull “Kompleksi monumental i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe sfidat e tij”, Prizren, 2006, ka qenë i ndryshëm dhe ka kulmuar në dhjetë vjetët e fundit, e sidomos në pjesën e parë të vitit 1999, kur Serbia(Jugosllavia)ka ndërmarrë një fushatë të egër për zhdukjen e çdo gjëje që ka qenë shqiptare dhe për ndryshimin e karakterit shqiptar dhe jo-ortodoks të këtyre trojeve.Kështu p.sh. vetëm gjatë tre muajve(mars – qershor 1999) forcat policore, ushtarake dhe paramilitare serbe dogjën, rrënuan ose granatuan 218 xhami, prej të cilave disa kishin vlerë të jashtëzakonshme historike dhe kulturore, siç janë xhamia e Hadumit në Gjakovë dhe xhamia e Carshisë në Pejë, në oborrin e së cilës janë të varrosur dy prijësit e shquar të Lëvizjes Shqiptare: Haxhi Zeka dhe Ali Pashë Gucia; janë zhdukur tërësisht monumentet me rëndësi të veçantë historike, siç janë ai i Lidhjes së Prizrenit, ose pjesërisht, siç është rasti me kullën e Haxhi Zekës, në të cilën është mbajtur Kuvendi i Lidhjes së Pejës; janë shkatërruar me dhjetra shkolla, biblioteka, fonde librash etj. Nga kjo fushatë nuk janë shpëtuar madje as disa monumente të vilktimave të fashizmit në Luftën e Dytë Botërore, siç është monumenti i viktimave të fashizmit para Fakultetit Filozofik në Prishtinë, në vend të të cilit është vënë një monument serb, që ishte në funksion të serbizimit të Kosovës”.

Nëse nuk e di historinë dhe rëndësinë e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, le të mësojë po nga ky libër, në të cilin lexuesi informohet se “Në marsin e vitit 1999, Kompleksi Monumental i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, pësoi me të keqën nga shkatërruesit dhe asgjësuesit e historisë kombëtare të shqiptarëve dhe të dokumentimit lëndor të saj. Objekti i Rezidencës Qeveritare të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, që gjindet në kuadër të Kompleksit dhe eksponatet e tij u shkatërruan dhe u dogjën nga paramilitarët, policët dhe ushtarët serbë”.



3. “Dëshmi rrërnqethëse të një gjenocidi” Vuk Jeremiq mund të mësojë edhe nëse shfleton librin e Bashkësisë Islame të Kosovës “Barbaria serbe ndaj monumenteve islame në Kosovë(Shkurt ’98-Qershor ’99), Prishtinë 2000. Po ia kujtojmë se “Ndër qindra mijëra shtëpi”, si thuhet në shkrimin e Kryeimamit, H.Sabri ef.Bajgora, “të djegura e të rrënuara nga themeli, një fat tragjik kishin pësuar edhe objektet dhe faltoret islame anëkënd Kosovës madje edhe disa xhami të Kosovës Lindore…Bilanci tragjik që lanë hordhitë barbare serbe në Kosovë, është : prej 560 xhamive sa kishte gjithsej para luftës në Kosovë, 218 u dogjën, u shkatërruan e u demoluan. U dogjën e u shkatërruan nga themeli 4 medrese të vjetra, ndërsa u demolua në tërësi objekti i ri i Medresesë “Alaudin” në Prishtinë; u dogjën e u demoluan 3 teqe, 1 hamam, 75 dyqane pronë vakëfnore, u dogjën e u shkatërruan 302 shtëpi të imamëve. Nga dora vrastare serbe u vranë 16 imamë, 1 punëtor administrativ i Kryesisë së Bashkësisë Islame, dhe 14 nxënës dhe ish-nxënës të Medresës së mesme “Alaudin” të Prishtinës”.

Dëshmi për rrënimin dhe djegien e xhamive dhe asgjësimin e dokumentit arkivor

mund të kërkohen dhe të gjinden në shumë burime, madje edhe serbe, sikundër që mund të gjinden dëshmi edhe për veprimet gjenocidale të Serbisë ndaj shqiptarëve në Sanxhakun e Nishit më 1878. Sipas një burimi serb(Shih : Prof.dr.Hakif Bajrami, Antimemorandum, Prishtinë, 2004), vetëm nëpërmjet Selanikut për në Turqi, në vitet 1912, 1913 dhe 1914, u patën shpërngulur 302. 907 shqiptarë. Një dokument për të cilin Ministri i Jashtëm serb, Vuk Jeremiq “duhet të ketë dëgjuar” është Konventa (famkeqe) Jugosllavo- Turke e vitit 1938 për deportimin e dhunshëm të shqiptarëve për në Turqi deri në vitin 1944. Dëshmi ka edhe për terrorin serbomadh mbi shqiptarët në vitet 1918 – 1941. Shqiptarët përjetuan tragjedi edhe ndërmjet viteve 1950- 1966, ndërsa “epokën e Millosheviqit”( 1987- 1999) shqiptarët vështirë se do të mund ta shlyejnë nga kujtesa. Atëherë, për cilën kishë flisni, z. ministër ? Nuk keni turp dhe nuk ju vret ndërgjegja ?



4. Ministri i Jashtëm serb, Vuk Jeremiq “vajtoi një kishë serbe”në Gjakovë, edhe ashtu e ngritur “mbi parime të politikës së vëllazërim – bashkimit” të perënduar, pa vra fare mendjen se nëse duhet të vajtojnë janë pikërisht shqiptarët që, përgjatë gjithë historisë, përjetuan gjenocidin e pashfrenuar serb. Ai kishte filluar qysh herët, me “politikën e shpërnguljes së shqiptarëve” e cila “ka pasë për qëllim lirimin e viseve shqiptare nga shqiptarët dhe kolonizimin e këtyre viseve me popullsi joshqiptare”. Shpënguljet masive të shqiptarëve shoqëroheshin me “Djegie shtëpish dhe fshatrash, vrasje dhe prerje masive të popullsisë së çarmatosur dhe të pafajshme, përdhunim që s’është dëgjuar ndonjëherë, grabitje çnjerëzore të çdo lloji”. Këto mjete përdoreshin “për ta ndryshuar përbërjen etnike të krahinave të banuara me shqiptarë”(Shih gjerësisht : “Shpërnguljet e shqiptarëve gjatë shekujve”, Shoqata për kthimin e shqiptarëve të shpërngulur nga Kosova, Seksioni për Hulumtime Shkencore, Prishtinë, 1992).Me qëllim ndryshimi të përbërjes etnike të krahinave të banuara kryesisht me shqiptarë, thuhet në këtë libër, “ndaj popullit shqiptar të krahinave të tyre u ushtrua terror nga ana e ushtrisë serbo-malazeze, të cilën e pranojnë edhe vëzhguesit objektivë serbë”.



5.Atëherë, z.ministër, deri kur do të vazhdoni me propagandën tuaj gënjeshtare për ta paraqitur popullin serb të viktimizuar prej shqiptarëve ? A dini se në histori “nuk është shënuar asnjë rast që shqiptarët të kenë bërë krime të organizuara ndaj popujve të tjerë , kushdoqofshin ata”. E vërteta thotë se janë shqiptarët si popull që përgjatë historisë përherë janë tkurrur.

Po e mbyll këtë përgjigje timen me një mendim të urtë se nuk ka padrejtësi më të madhe se kur drejtësia shtrembërohet. Ju jo vetëm që e shtrembëroni drejtësinë, por jeni dëshmuar “mjaft i aftë” dhe “i shkathtë” për t’u marrë me “këtë zeje”. Por, mos harroni se drejtësia, megjithate, sado që vonohet, “arrin!” Dhe, do të arrijë !

[&Mitrovicalia&]

Pasi bëri një numër të madh kompromisesh për të arritur një pavarësi të kushtëzuar me sovranitet të kufizuar, Kosovës tash po i kërkohet nga bashkësia ndërkombëtare që të deklarohet kundër atyre kompromiseve dhe kundër vetëvetes dhe të ardhmes së saj.

Plani gjashtëpikësh i Ban Ki Munit është tërësisht i papranueshëm për Kosovën, jo vetëm për shkak se ai, në të vërtetë, paraqet një plan të Serbisë për përfshirjen e saj në rregullimin e brendshëm të Kosovës, por edhe për shkak të legjitimimit ndërkombëtar të përfshirjes së saj në garë për pushtet dhe ligj në Kosovë. Sipas këtij plani, që Bashkimi Evropian negocioi me Serbinë, ai në fakt, pranoi të gjitha kushtet e vëna nga Serbia: e para, që EULEX-I të bazohet në Rezolutën 1244; e dyta, që EULEX-i të jetë neutral karshi statusit të Kosovës dhe, e treta, që EULEX-i të mos ketë fare të bëjë me Planin Ahtisaari.

Me Planin gjashtëpikësh, parashihet që fushë të rëndësishme, si policia, gjyqësia, kufijtë, doganat, trashëgimia kulturore dhe transporti, të ndahen në baza etnike që, si synim kanë të ashtuquajturën “ndarje të brendshme”, për të krijuar dy realitete dhe sisteme administrative dhe juridike në Kosovë dhe për t’i siguruar Serbisë involvim dhe ndikim në punët e brendshme të Kosovës, duke e bërë atë madje edhe bartëse të drejtpërdrejtë të një pjese të sovranitetit,megjithë deklarimin e pavarësisë së Kosovës dhe njohjen e saj nga më shumë se pesëdhjetë shtete të botës.

Prandaj, Plani gjashtëpikësh duhet të kundërshtohet fuqishëm jo vetëm për shkak të anashkalimit të Kosovës në marrëveshje, por në rradhë të parë, se prapa tij fshehet tendenca për ndarje, jo vetëm në vija administrative dhe politike, por edhe në rrafshin ekonomik, më dëme të mëdha për ripërtrirjen e saj në një zonë shumë të rëndësishme të ekonomisë së Kosovës.

Përkujtojmë se edhe gati nënëtë muaj pas shpalljes së pavarësisë, Kosova ballafaqohet me mosfunksionalitetin e shtetit , që në lindjen e tij. Sëkëndejmi, përpjekjet për të krijuar dy realitete paralele të papajtueshme në Kosovë, jo vetëm se do të mund të rrisnin shkallën e tensionimit të raporteve Kosovë- Serbi, por për pasojë, do të lëndonin shtetin, edhe ashtu ende territorialisht, politikisht, juridikisht dhe ekonomikisht të cunguar të Kosovës.

Në vend se të angazhohet për vënjen në jetë të një projekti shumë të dëmshëm për të ardhmen ndërkombëtare të Kosovës, bashkësia ndërkombëtare do të duhej të angazhohej që t’i mundësojë institucioneve të Kosovës funksionimin në tërësinë e vet territoriale me një sistem të vetëm juridik që siguron zbatimin unik të ligjit në gjithë territorin e saj.

Eshtë koha e fundit që bashkësia ndërkombëtare të mobilizohet për të ndihmuar shtetkrijimin në Kosovë dhe për ta përfunduar atë. Ndryshe, pasojat mund të jenë shumë të rënda dhe të pariparueshme, si për të ardhmen e Kosovës, ashtu dhe për çështjen shqiptare në përgjithësi, pjesë e pandashme e së cilës është Kosova.

[&Mitrovicalia&]

Kosovën e kërcënon rreziku që në vend se të krijojë “shtetin e së drejtës”, të promovojë “shtetin e të së padrejtës”
(Fjalë e mbajtur në Konferencën “Sundimi i Ligjit në Kosovë-Sfidat dhe Perspektivat”, në organizim të Fondacionit Friedrich Naumann STIFTUNG dhe Shoqatës së Juristëve të Kosovës, në Prishtinë, më 31 Tetor 2008)



Fjalën time po e filloj me vërejtjen se Kosovën e kërcënon rreziku që, nëse nuk e vendos sundimin e ligjit, në vend se të krijojë “shtetin e së drejtës”, të promovojë “shtetin e të së padrejtës” dhe me konstatimin se perspektivat afatgjate janë të mira, por sfidat momentale janë vërtet të mëdha.



Eshtë shumë e hershme kërkesa për një shoqëri të bazuar në të drejtën, në respektimin e ligjeve.

Ndeshet qysh te mendimtarët e parë të Greqisë së lashtë.

Në të vërtetë, mendimi i lashtë grek, njihte “përparësinë e së drejtës në raport me shtetin”.

Qysh Platoni angazhohej për një “qeverisje të ligjeve”( term ky i njëjtë me termin modern “rule of laë”).

Ndërsa, Aristoteli , “pa njohur epërsinë e së drejtës”, afirmomonte “qeverisjen e ligjeve” dhe epërsinë e saj ndaj asaj të njerëzve.



Një ndër pyetjet qëndrore që do të mund të shtrohej në këtë konferencë është: për çfarë shteti ndien nevojën Kosova pas përkufizimit të statusit të ri të saj, ndërkohë që ballafaqohet me zbrazëti, qoftë pushtetore, qoftë juridike ?; në një gjendje të krijuar kur në garë për pushtet dhe ligj janë shumë aktorë; kur në atë garë synon të përfshihet edhe Serbia, me qëllimin e fundit për të krijuar “dy forma të administrimit të Kosovës”, megjithë deklarimin e pavarësisë së saj dhe njohjen nga më shumë se 50 shtete ?!

Gati nëntë muaj pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, misioni ndërkombëtar po ballafaqohet “me realitetin e mosfunksionalitetit” të shteti të Kosovës, që në “lindjen e tij”.

Edhe pse, shprehur figurativisht, nga “kurimi intensiv”, Kosova “kaloi në mbikëqyrje dhe tretman të mjekëve”, ajo ende nuk po ecë “me këmbët e veta”, ende nuk “po vetushqehet” dhe ende nuk po “i ushtron në mënyrë të pavarur funksionet vitale të jetës”.

Në Kosovë janë ngadalësuar dhe vështirësuar, më së paku, tri procese që ishin parashikuar të ndodhnin:



E para, ishte paraparë largimi i UNMIK-ut dhe kjo nuk ndodhi.



E dyta, ishte projektuar funksionaliteti i shtetit dhe ky nuk po ndodh.



E treta, ishte rekomanduar një mision i EULEX-it dhe një vendosje e tij ende “pritet të ndodhë”.



Mostërheqja e UNMIK-ut ka krijuar një gjendje konfuze dhe “paqartësie autoritetesh” në Kosovë.Në këtë konfuzion pëson funksionaliteti i shtetit të Kosovës dhe rritet ndërvarësia e institucioneve vendore, qoftë karshi UNMIK-ut “të dobësuar”, qoftë karshi EULEX-it ende “të palegjitimuar”.

Mostërheqja e UNMIK-ut do të mund të shkaktonte jo vetëm “dy realitete paralele” të bashkësisë ndërkomëbëtare, por “do t’i kontribuonte mungesës së koordinimit të tyre” dhe, për pasojë, do të mund të rriste shkallën e mosfunksionimit shtetëror në Kosovë.

Për momentin në Kosovë ka përplasje autorizimesh në mes OKB-së dhe BE-së3, pavarësisht se për të nuk flitet botërisht.Në këto rrethana, më së vështiri e kanë dhe do ta kenë institucionet e Kosovës.

Do të ishte e papranueshme për Kosovën po të ndodhte “dualiteti i administrimit” të saj, në mënyrën që për veriun të kishte një formë të administrimit, të mbikëqyrur nga UNMIK-u, ndërsa për pjesën tjetër një formë tjetër të administrimit, të mbikëqyrur nga EULEX-i ose, shprehur ndryshe që UNMIK-u “të mbetej serb”, e EULEX-i “të bëhej shqiptar”.Kjo padyshim se do të ishte “hyrje” në përligjjen e ndarjes së Kosovës ose “do të sugjeronte” idenë për ndarje.

Siç po zhvillohen ngjarjet, Kosova edhe për një kohë do të merret, nga një anë, me interpretimin më shumë se më ndërtimin e rendit juridik, ndërsa në anën tjetër, më shumë me kërkesën për shtrirje se me shtrirjen efektive të pushtetit dhe ligjit në gjithë territorin e saj.Ndarja faktike në këto dy plane do të përbënte një “gjenerator negativ politik”.

Deklarata e Piter Fajt se “ nuk do ta vendosim me dhunë EULEX-i në veriun e Kosovës” është indikative dhe tërthorazi, inkurajon veprimin e pushtetit të Serbisë dhe pamundëson zbatimin unik të ligjit të Kosovës në gjithë territorin e saj që, për mua, përbën çelësin e problemit. Të shprehësh se nuk do të ndodhë ndarja, e të mos ndërmarrësh asgjë për bashkimin , flet për një joparimësi të shkallës më të lartë.

Ndërkohë që Kosova është bërë me kushtetutë të vetën, të hartuar, në pjesën më të madhe, nga Plani Ahtisaari, akti “më i lartë juridik” i saj sfidohet:



Së pari, me “barazimin ligjor të ombrellës së UNMIK-ut në Rezolutën e pashfuqizuar 1244”.



Së dyti, në “pozitën neutrale ( të saj) karshi statusit të Kosovës”.



Pra, sifidë më vete do të jetë (dis)funksionaliteti i administrimit të Kosovës, nëse institucionet e saj nuk do të mund të funksionojnë “në tërësinë e vet tokësore me një sistem juridik”.

Prandaj, Kosova ndien nevojën :



E para, për shtetin e së drejtës që jetën në të, ta organizojë “mbi bazën e ligjeve dhe që nuk do të le vend për anarki, gjendje lufte, situata të acaruara apo përleshje të vazhdueshme”. E gjithë kjo do të kërkojë që “vetë organet e pushtetit t’iu nënshtrohen ligjeve që do të nxjerrë organ i më i lartë ligjvënës”.



E dyta, në Kosovë ndihet nevojë për një legjislacion “të formuluar mirë, në mënyrë të qartë e precize”, me qëllim që normat të jenë “të zbatueshme dhe jo abstrakte”.



E treta, Kosovës i nevojitet një qeverisje ku veprimtaria e organeve të shtetit do të “bëhet mbi bazën e ligjit” dhe nëse do të paraqiteshin kontradikta e konflikte, ligji “të zbatohej me anën e vendimeve gjyqësore”.



E katërta, në Kosovë do të duhej të krijohej kuadri ligjor për vendosjen e funksionimin e shtetit të së drejtës, edhe pse ai “është vetëm një premisë e domosdoshme për shtetin e së drejtës”.



E pesta, në Kosovë do të duhej të funksiononin mekanizmat e kontrollit të zbatimit të normave kushtetuese e ligjore. Përgjithësisht, “sistemi i vlerave demokratike do të duhej të depërtonte në mekanizmat juridikë, nëse do të dëshironim që “shteti i së drejtës”, siç u tha, të mos na “shndërrohej” në “shtetin e të së padrejtës”.



Një ndër aspektet e rëndësishme të sundimit të së drejtës kërkon që organet e pushtetit të respektojnë ligjin dhe aktet e tjera në zbatimin e tij.

Nga ana tjetër, organet e drejtësisë duhet që të ushtrojnë një formë kontrolli mbi organet e shtetit nëpërmjet “kompetencës për të shqyrtuar ato akte të pushtetit që janë në kundërshtim me lgjin”.

Përfundimisht, në Kosovë do të duhej të sigurohej zbatimi unik i ligjeve në gjithë territorin e saj. Kosovës i duhet “fuqia e ligjit” për t’u bërë një “shtet i së drejtës”.

Kosova duhet të përqafojë vlerat e demokracive perëndimore, veçanërisht këto pesë tipare kryesore të tyre.



Një, “zgjedhjet e lira, që nënkuptojnë lirinë e kandidaturave dhe formimin dhe funksionimin e lirë të partive politike, lirinë e votimit dhe votën e barabartë e të përgjithshme, fshehtësinë e votës dhe barazinë e kushteve të informacionit e të propagandës gjatë fushatës elektorale”.



Dy, “ushtrimin e pushtetit nga shumica”.



Tre, respektimin e opozitës, që nënkupton lirinë e kritikës dhe parimin e alternancës në pushtet”.



Katër, “konstitucionalizmin që përfshin nga një anë, detyrimin e të gjithëve për t’iu nënshtruar kushtetutës dhe, nga ana tjetër, detyrimin e pushteteve publike që t’iu nënshtrohen kontrollit të kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së akteve të tyre nga një organ juridik i pavarur”.



Pesë, “ garancitë e të drejtave themelore, që kërkojnë funksionimin e shtetit juridik, zbatimin e parimit të epërsisë së të drejtës dhe resprktimin e tij nga kushdo”.

[&Mitrovicalia&]

(Fjalë e mbajtur në Konferencën ”Konsolidimi i paqës në Kosovë dhe në Ballkan”, në Prishtinë, më 31 maj 2008)

Vërejtje hyrëse

Kosova, e goditur prej luftës, është vend shumë i qëlluar për të biseduar për paqen.

Moto e fjalës sime është:
Paqes nuk i duhen shumë fjalë, luftës ato kurrë nuk i mjaftojnë.

Asnjëherë më parë, më shumë se sot, nuk ka
pasur nevojë që “të takohen” e verteta dhe
paqja, veçanërisht në Kosovë, e cila
historikisht ka përjetuar shumë ndrydhje dhe
shkelje të të drejtave të një etnikumi, e cila ka
kaluar nëpër procese më antipode kundruall
njerëzimit, ku është atakuar ekzistenca e
njerëzve të një etnie, ku janë “përligjur” masa
që kanë atakuar trashëgiminë kulturore
etnike, ku janë ndërmarrë veprime dhe janë
nxjerrë akte që kanë synuar shtypjen e
vullnetit politik të shumicës dominuese të një
etnie në hapësirën e saj.
Asnjëherë më parë, më shumë se sot, nuk ka
pasur nevojë që “të takohen” mitet dhe
realiteti, veçanërisht në Kosovë, sepse nuk ka
padrejtësi më të madhe se kur mitet shkelin
realitetin dhe synojnë dy bindje për një të
vërtetë, pa vra mendjen se nuk ka dy të vërteta
për një bindje dhe se kriteri i së vërtetës
nënkupton vlerësimin,gjykimin dhe mjetin për
të kontrolluar vërtetësinë ose gënjeshtrën e
një pohimi, hipoteze, teorie, pra edhe një parimi.
Asnjëherë më parë, më shumë se sot, populli
shqiptar i Kosovës,edhe pse shumë i vuajtur dhe
i përvuajtur, nuk ka shprehur gatishmëri më të
madhe për të kultivuar paqen, qoftë edhe me
koncesione të mëdha për të ardhmen e tij, duke
pranuar edhe “lirinë e mbikëqyrur”, edhe
“pavarësinë e varur”.

Këshilla

Këshilla që duhet të mbajmë para vetes është
se askush nuk mund të na ofrojë paqen, përveç
se ne vetë, duke pasur parasysh se dikush duhet
ta fillojë paqen, po sikurse qe dikush e fillon
luftën, se paqja ka për njerëzimin rëndësinë që
ka tharmi për bukën dhe se lufta për paqen
fitohet kur pushohet të flitet për luftëra të
drejta.

Të dish të bësh paqen

Të deklarosh paqen nuk është problem.
Problemi është të dish të bësh paqen.
Parakusht është tek njerëzit të ndërtosh vetëdijën për
paqen.Kjo varet nga gatishmëria e tyre që:
Së pari, të kuptojnë dhe të mësojnë për paqen;
Së dyti, të kuptojnë dhe ta duan jetën në paqe;
Së treti, të kuptojnë mënyrën e kultivimit të
paqes;
Së katërti,të mësojnë rregullat e sjelljes në
paqe.

Qëndrimi ndaj paqes

Qëndrimi i njerëzve ndaj paqes duhet të jetë
qëndrim ndaj diçkaje që duhet kultivuar, e jo
ndaj diçkaje të huaj, të imponuar.
Më mirë është të vdesësh për paqe, se të jetosh
për luftë.
Vetëm paqja nuk i nënshtrohet vdekjes.
Paqja është e nevojshme jo vetëm për
funksionimin normal të jetës,por edhe për
sigurimin e saj.
Nëse dikush do të arrinte t’i bënte njerëzit e
sigurt, kjo do të mund të ishte vetëm paqja.

Porositë

E para, në kohën e shumë kundërthënieve,
konfuzioneve dhe konflikteve(tri herë k), sot
janë të pashmangshme nevojat për të
komunikuar konceptet, nocionet dhe
kategoritë themelore të paqes.
E dyta,jepini pushtetin në duar atyre që duan
paqen.
E treta, është më lehtë të mbash fjalim për
paqen, se të mbash fjalën se do të punosh për të.
Më në fund, edhe një porosi për Federatën Universale për
Paqen.
Ajo duhet të ndryshojë alfabetin dhe si shkronjë të parë të
përdorë sh-ën, që identifikon shëndetin dhe si shkronjë të
dytë p-në që simbolizon paqen.

[&Mitrovicalia&]

(Fjalë e mbajtur në Forumin e ekspertëve dhe të profesionistëve në Prizren, më datë 30 maj 2008)

Duke iu shmangur shabloneve në paraqitjet publike për Kosovën, kësaj rradhe përzgjodha dhjetë pyetje të cilat kërkojnë përgjigjen e ekspertëve dhe të profesionistëve.
PYETJA E PAREEMI DEKLARUAR SHTETIN.SI TA BEJME ATE ?
KEMI ECUR NEPER NJE RRUGE “KU NA KANE DERGUAR TE TJERET”. A KISHIM RRUGE TJETER ?
SI PERGJIGJE NE KETE PYETJE, JANE TE PASHMANGSHME KETO PESE PIKEREFERIME TE CILAT I KEMI THEKSUAR EDHE NDONJEHERE TJETER :
NJE, NE KONFLIKTET NDERETNIKE ”VESHTIRE GJINDET NJE ZGJIDHJE IDEALE”.
DY,STATUSI ”ESHTE SUGJERUAR DHE ESHTE MBESHTETUR” NGA QENDRAT E DIPLOMACISE EVROPIANE DHE BOTERORE.
TRE, NE RAST TE MOSPRANIMIT TE PROPOZIMIT, ”DO TE MUND TE KERCENONTE RREZIKU I PERJETESIMIT TE KONFLIKTIT”.
KATER, PA NDIHMEN E NDERKOMBETAREVE, SHQIPTARET NUK DO TE MUND TA PERBYLLNIN KAPITULLIN E KOSOVES „ME PAVARESI DHE SOVRANITET TE PLOTE DHE MENJEHERE“.
PESE,KISHIM TE BEJME „ME OFERTEN E PARE NDERKOMBETARE PER TE ARDHMEN E KOSOVES“.
PYETJA E DYTE: PSE ESHTE I RENDESISHEM AKTI I „SHPALLJES SE PAVARESISE“ ?
SE PARI, SEPSE E VENDOS KOSOVEN ”NE NJE RAPORT TJETER KARSHI SERBISE”.
SE DYTI, SEPSE NJOHJA E PAVARESISE ESHTE ”NJE FAKT I PANDRYSHUESHEM DHE JURIDIKISHT I PAANULUESHEM”.
SE TRETI, SEPSE KOSOVA, PER SHTETIT QE E NJOHIN DHE QE DO TA NJOHIN, ESHTE DHE DO TE JETE EFEKTIVISHT NJE SHTET I PAVARUR, ”ME QEVERI TE VETEN DHE TERRITOR TE PERCAKTUAR”.
SE KATERTI, SEPSE KOSOVA EFEKTIVISHT DALENGADALE DO TE SHNERROHET NE ” AKTOR TE POLITIKES NDERKOMBETARE”.
CFARE DUHET TE KIHET PARASYSH NE LIDHJE ME PYETJEN E DYTE?
SE MOSNOHJA( ENDE ) NGA NJE NUMER I MADH SHTETESH, ”NUK ESHTE FAKT I KRYER DHE I PERHERSHEM”.


STATUSI DHE NJOHJA E TASHME E KOSOVES

PYETJA E TRETE: SI MUND TE KUALIFIKOHET STATUSI I DHE NOHJA E TASHME E KOSOVES?
SI ”SHTET PA SOVRANITET”, SI ”NJOHJE PA PUSHTET”.
E PARA, PER SHKAK TE USHTRIMIT TE BRENDSHEM TE SOVRANITETIT, KOSOVA DO TE JETE E KUFIZUAR NE „NJE NUMER DIMENSIONESH“.
E DYTA, PER SHKAK SE PERFAQESUESI CIVIL NDERKOMBETAR DO TE JETE „PUSHTET KRYESOR“ PERSA I PERKET CESHTJEVE TE „INTERESIT VITAL“DHE DO TE KETE AUTORITETE TE GJERA EKZEKUTIVE QE DO TE JENE SUPERIORE KARSHI ORGANEVE TE ZGJEDHURA TE KOSOVES“.
E TRETA, PER SHKAK SE PERFAQESUESI CIVIL NDERKOMBETAR DO TE JETE AUTORITET I FUNDME NE INTERPRETIMIN E PLANIT TE AHTISAARIT.
CFARE DUHET TE KEMI PARASYSH NE LIDHJE ME PYETJEN E TRETE ?
SE KUFIZIMI I SOVRANITETIT KA PER BAZE PLANIN E AHTISAARIT, PO SIKURSE QE NE BOSNJE KA MARREVESHJEN E DAYTONIT.
KJO ESHTE ARSYE E MJAFTUESHME QE TE QARKULLOJE MENDIMI SE KOSOVA MUND T’I PERNGJAJE BOSNJES, E NJOHUR NDERKOMBETARISHT, POR E KUFIZUAR PERBRENDA ME MARREVESHJEN E DAYTONIT.

DEKLARATA E PAVARESISE

PYETJA E KATERT: A KISHTE PARALAJMERIME PER KETE STATUS TE KOSOVES NE DEKLARATEN E PAVARESISE?
PROJEKTIMI I STATUSIT TE TASHEM TE KOSOVES ESHTE PARALAJMERUAR NE DEKLARATEN E PAVARESISE:
SE PARI, PER SHKAK SE DEKLARATA E PAVARESISE ESHTE ME SHUME NJE ”PERSHKRIM BUROKRATIK I OBLIGIMEVE QE I MERR SHTETI I RI NGA PAKETA E AHTISARIT”.
SE DYTI, PER SHKAK SE DEKLARATA E PAVARESISE „ESHTE AQ SHUME E KUFIZUAR ME KUSHTE, OBLIGIME DHE REZERVA, SHUMICA E TE CILAVE KANE TE BEJNE ME PAKICEN E MBETUR SERBE,
SE TRETI, PER SHKAK SE DEKLARATA E PAVARESISE ESHTE „ E MBUSHUR ME PERKUSHTIME PER KONSULTIME, RESPEKTIM E DEGJIM NDAJ MBROJTESEVE NDERKO0MBETARE“.

KUSHTETUTA

PYETJA E PESTE: A SHPREH KUSHTETUTA E KOSOVES REALITETIN E KOSOVES ?
KUSHTETUTA E KOSOVES NUK E SHPREH REALITETIN E KOSOVES.
CILAT JANE TRI DIFEKTET ME TE MEDHA TE KUSHTETUTES SE KOSOVES?
I PARI, SE ESHTE PRANUAR DEMTIMI I IDENTITETIT KOMBETAR TE KOSOVES DHE POPULLIT SHUMICE TE SAJ ”PER HIR TE NDERTIMIT TE IDENTITETIT SHTETEROR”.
I DYTI, SE JANE FSHIRE NGA KUJTESA VLERAT E TRASHEGUARA KOMBETARE DHE SE ESHTE TKURRUR ENTITETI KOMBETAR SHQIPTAR.
I TRETI, SE ESHTE PERLIGJUR QENDRIMI POLITIK SE KOSOVA NUK MUND TE BASHKOHET ME NJE SHTET TJETER OSE ME PJESE TE NJE SHTETI TJETER.

SFIDAT

PYETJA E GJASHTEILAT JANE SFIDAT ME TE MEDHA NE KOSOVEN E PAVARUR ?
SFIDA ME E MADHE : VETE STATUSI, I PAQARTESUAR DHE I PAGARANTUAR.
SFIDAT E TJERA:
NJE, PAQARTESIA E AUTORITETEVE.KOSOVA.
EDHE PER NJE KOHE, DO TE JETE TERRITOR ME KATER PUSHTETE.
DY, VAZHDIMI I PRANISE SE UNMIK-UT , EDHE PAS VENDOSJES (EVENTUALE) TE EULEX-IT.
TRE, MBROJTJA DHE RUAJTJA E INTEGRETETIT TERRITORIAL DHE SHTRIRJA E INSTITUCIONEVE TE KOSOVES NE VERIUN E SAJ.
KATER, ZBATIMI I LIGJIT UNIK TE KOSOVES NE GJITHE TERRITORIN E SAJ.
PESE, MUNDESIA E DUALITETIT TE ADMINISTRIMIT, NJE NE KOSOVEN E BANUAR ME SHQIPTARE DHE NJE TJETER, NE KOSOVEN E VERIUT DHE NE ENKLAVAT SERBE.

PRANIA E UNMIKUT

PYETJA E SHTATE: CFARE PASOJASH MUND TE KETE MOSTERHEQJA E OKB-SE NGA KOSOVA?
E PARA, MUND TE SHKAKTOJE DY REALITETE PARALELE TE BASHKESISE NDERKOMBETARE NE KOSOVE.
E DYTA, TE KONTRIBUOJE NE MUNGESEN E KOORDINIMIT TE PRANISE NDERKOMBETARE NE KOSOVE.
E TRETA, TE DOBESOJE FNKSIONIMIN SHTETEROR NE
KOSOVE.

TRANSICIONI EKONOMIK

PYETJA E TETE: PSE ESHTE I VESHTIRE TRANSICIONI EKONOMIK ?
EKSPERTET E EKONOMISE SHPREHEN:
SE PARI, PER SHKAK TE NIVELIT SHUME TE ULET TE ZHVILLIMIT.
SE DYTI, PER SHKAK TE STRUKTURES SE PAVOLITSHME EKONOMIKE.
SE TRETI, PER SHKAK TE SEKTORIT TE DOBET PUBLIK.
NE LIDHJE ME KETE PYETJE, DUHET TE KEMI PARASYSH SFIDAT E ZHVILLIMIT,PRIORITIZIMIN STRATEGJIK DHE SHTYLLAT E STRATEGJISE.

A.KATER SFIDAT ME TE MEDHA JANE:
A.1.RRITJA EKONOMIKE.
A.2.FRENIMI I TRENDIT TE PAPUNESISE.
A.3.FRENIMI I DIFERENCAVE NE ZHVILLIMIN EKONOMIK REGJIONAL BRENDA KOSOVES.
A.4.REDUKTIMI I DIFERENCAVE NE ZHVILLIM ME VENDET NE REGJION DHE ME VENDET EVROPIANE.

B.PO SIPAS EKSPERTEVE TE EKONOMISE, PRIORITIZIMI STRATEGJIK DO TE DUHEJ TE SHTRIHEJ NE STRATEGJINE SI:
B.1.KONCEPT.
B.PERMBAJTJE.
B.3.PROCES.
B.4.PJESEMARRJE.
B.5.PERSPEKTIVE.

C.TRI SHTYLLAT E STRATEGJISE:
A.RRITJA EKONOMIKE.
B.REFORMA INSTITUCIONALE.
C.MIREQEVERISJA.

OBJEKTIVAT E KOSOVES NE ASPEKTIN JURIDIK

PYETJA E NENTE: CILET JANE OBJEKTIVAT E KOSOVES SE PAVARUR(NE ASPEKTIN JURIDIK) ?
NJE, NDERTIMI I INSTITUCIONEVE DHE NGRITJA E EFIKASITETIT TE SISTEMIT.
DY, KRIJIMI I SHTETIT DEMOKRATIK.
TRE, KRIJIMI I SHTETIT TE SE DREJTES:
1.MOSUSHTRIMI I PUSHTETIT NE MENYRE ARBITRARE E ABUZIVE.
2.NENSHTRIMI LIGJEVE(EDHE NGA VETE ORGANET E PUSHTETIT).
3.BURIMESIA E FUQISE DHE AUTORITETIT TE SHTETIT NGA LIGJI.
4.PERFSHIRJA E VLERAVE DEMOKRATIKE NE MEKANIZMAT JURIDIKE.
5.FUNKSIONIMI I MEKANIZMAVE TE KONTROLLIT.
6.PAVARESIA E PUSHTETIT GJYQESOR.
7.QEVERISJA DEMOKRATIKE.
...

PARASHIKIMET

PYETJA E DHJETE(E FUNDIT): CILAT JANE PARASHIKIMET ?
OPSIONET E MUNDSHME:
NJE, FUTJA E EULEX-IT DHE ICO-S NEN OMBRELEN E OKB-SE(PREFERIMI I MOSKES).
DY, ARRITJA E NJE KOEKZISTENCE MES BE-SE DHE OKB-SE: UNMIK-U NE VERI, EULEX NE PJESEN TJETER TE KOSOVES, ME PASOJE NJE ”NDARJE TE BUTE”.
TRE, PRANI E UNMIK-UT NE VERI, ME PRANI TE VOGEL TE EULEX-IT NE ”PJESEN TJETER TE KOSOVES”,KU EULEX-I DO TE OPERONTE PA UNMIK-UN.

PASOJAT:

NESE EULEX-I DO TE FSHIHET PRAPA MISIONIT TE OKB-SE,KJO DO TE NENKUPTOJE SE EULEX-I NUK KA QENDRIM TE QARTE E TE FUQISHEM PER MISIONIN E VET.
NESE AI MISON DO TE MBETEJ NEN HIJEN E OKB-SE, ATEHERE DO TE KRIJOHEJ DYPUSHTETSHMERIA.

PERFUNDIMI:

EDHE PO TE ARRIHEJ ”PAJTIMI”, VESHTIRE SE DO TE KETE NJE ZGJIDHJE TE PLOTE DHE TE PERHERSHME.
ZGJIDHJA DO TE VIJE „PJESE-PJESE“.

[&Mitrovicalia&]

Fjalë e përmbledhur në debatin e Forumit të ekspertëve dhe profesionistëve, në Pejë më 9 maj 2008)

Qasja

E kemi deklaruar shtetin. Pyetja që shtrohet para nesh është : si ta bëjmë atë? Shpallja e pavarësisë nga ana e Kuvendit të Kosovës, më 17 shkurt 2008, është një akt i pakthyeshëm dhe i paanulueshëm.Sado që na shqetëson mosnjohja ende, nga një numër i madh shtetesh, i pavarësisë së Kosovës, duhet të kemi parasysh se mosnjohja “nuk është fakt i kryer dhe i përhereshëm”.Natyrisht se do të duhej të punohej dhe të lobohej më shumë për rritjen e numrit të vendeve që do ta njohin shtetin e Kosovës.





Vështirësitë dhe kufizimet



Vështirësitë në bërjen e shtetit të Kosovës janë të mëdha.Ato janë kryesisht pasojë e ushtrimit të kufizuar të sovranitetit.Eshtë Plani i Ahtisaarit, i përfshirë në Kushtetutën e Kosovës, ai që përbën bazën për kufizimin e sovranitetit. Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar do të jetë autoritet i fundmë në interpretimin e Planit të Ahtisaarit. Prandaj, Deklarata e Pavarësisë ishte, në fakt:

Një “përshkrim i obligimeve që merr shteti nga Paketa e Ahtisaarit”;

Një “akt i kufizuar me kushte, obligime, dhe rezerva, shumica e të cilave kanë të bëjnë me pakicën serbe”;

Një “dokument i përmbushur me përkushtime për konsultime, respektim e dëgjim ndaj ndërkombëtarëve”.



Difektet e Kushtetutës



Po veçojmë tri nga më kryesorët.



E para, shprehja e Kosovës si “shoqëri multietnike”, përkundër strukturës etnike dhe demografike të popullatës;



E dyta, tkurrja e entitetit kombëtar shqiptar, me heqjen dorë ose fshirjen nga kujtesa e vlerave të trashëguara kombëtare.(Duhet të na shqetësojë fakti se në protestën e djeshme të “Vetëvendosjes”, më sa arrita t’i kapë dy skajet e ekranit, nuk vërejta asnjë flamur të shtetit të Kosovës!);



E treta, ndalesat që i bëhen Kosovës, si “shtet sovran”, për bashkim me një shtet tjetër ose pjesë të një shteti tjetër, një qëndrim politik i bashkësisë ndërkombëtare që, padyshim, nuk do të mund t’i qëndrojë kohës.









Sfidat



Ndër më shumë sfida, po ndalemi te tri prej tyre.



Së pari, në statusin që paraqet sfidë më vete.



Së dyti, në paqartësinë e autoriteteve në Kosovë.



Së treti, në shumësinë e autoriteteve.



Së katërti, tranzicioni ekonomik.



Sfida më e madhe do të jetë shtrirja efektive e pushtetit në gjithë territorin e Kosovës dhe zbatimi unik i ligjit në të.Për pasojë, mund të ndodhë krijimi i një regjimi të veçantë të administrimit për territoret e banuara me serbë.

Paqartësia e autoriteteve mund të krijojë dy realitete paralele të bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë, me pasojë mungesën e koordinimit të tyre dhe dobësimin e funksionimit shtetëror të Kosovës.

Paqartësia e autoriteteve në Kosovë mund ta detyrojë Kosovën që më shumë të merret me interpretimin se me ndërtimin e rendit juridik.

Edhe pse, me vokacion, nuk jam ekonomist, më shqetësojnë problemet që e shoqërojnë tranzicionin ekonomik, veçanërisht:



Një, niveli shumë i ulët i zhvillimit ekonomik.



Dy, Struktura e pavolitshme ekonomike.



Tre, Sektori i dobët publik.



Sfidat e zhvillimit ekonomik shtrihen në kërkesat për:



”Rritjen ekonomike”;



”Frenimin e trendit të papunësisë”;



”Frenimin e diferencave në zhvillimin ekonomik regjional brenda Kosovës”;



”Reduktimin e diferencave në zhvillim me vendet në regjion dhe me vendet evropiane”.



Strategjia



Kujdes i veçantë duhet t’i kushtojmë prioritizimit strategjik, dhe atë strategjisë:



”Si koncept”.



”Si përmbajtje”.



”Si proces”.



”Si pjesëmarrje”.



”Si perspektivë”.



Me fushat prioritare:



Arsimi.



Shendetësia.



Infrastruktura.



Konsiderojmë se janë tri shtylla më kryesore të strategjisë:



A.”Rritja ekonomike”.



B.”Reforma institucionale”.



C.”Mirëqeverisja”.



Objektivat e Kosovës së pavarur( aspekti juridik)



Do të përqëndrohemi në tri objektiva qëndrore.



(1)Ndërtimi i institucioneve dhe ngritja e efikasitetit të sistemit, me :



-”Shtrirjen e dorës” nga shtetet me përvojë;



-Ndërtimin e „shtetit konkurrent“.



(2)Krijimi i shtetit demokratik, me :



-Përqafimin e vlerave të demokracive perëndimore(zgjedhjet e lira; ushtrimi i pushtetit nga shumica; respektimi i opozitës; kushtetutshmëria dhe garancitë e të drejtave themelore);



(3)Krijimin e shtetit të së drejtës, me :



-Mosushtrimin e pushtetit në mënyrë arbitrare e abusive;



-Nënshtrimin ligjeve(edhe nga vetë organet e pushtetit);



-Zbatueshmërinë e normave juridike;



-Burimësinë e fuqisë dhe autoritetit të shtetit nga ligji;



-Përfshirjen e vlerave demokratike në mekanizmat juridikë;


-Funksionimin e mekanizmave dhe të kontrollit në zbatimin e normave jurdiike;



-Pavarësinë e pushtetit gjyqësor;



-Qeverisjen demokratike.

[&Mitrovicalia&]

(Fjale e mbajtur ne Forumin e eksperteve dhe te profesionisteve ne Gjakove,me date 21 mars 2008)


Tri vërejtjet e para

E kam mirëpritur fillimin e realizimit të një projekti me shumë interes për Kosovën, me një emërtim përmbledhës dhe domethënëska pas pavarësisë? E kam mbështetur iniciativën e Forumit të ekspertëve dhe profesionistëve të Gjakovës që të shpalosin disa nga objektivat e projektit dhe të shtrojnë temat e para për shqyrtim.E shpreh gatishmërinë time që, kur dhe për sa do të shihet e udhës, të bëhem pjesë e përpjekjeve që, në kuadër të këtij projekti, të përfshihet edhe Gjakova, mundësitë dhe kahet e zhvillimit të gjithëmbarshëm të saj në Kosovën e pavarur, po sikurse dhe mundësitë dhe kahet e angazhimit të potencialit mendor të Gjakovës për të ndihmuar në rrjedhat e shtetbërjes.




Aktualiteti i temës

Eshtë koha që përzgjedh temën, por është dhe tema që i imponohet kohës.Në Kosovën e pavarur, sundimi i ligjit shtrohet detyrë mbi detyrat për institucionet shtetërore të Kosovës, për rimbëkëmbjen në shumë fusha të jetës, në kohën kur Kosova,të shprehem me gjuhën e mjekësisë, ende “rritet në inkubator” dhe “mbahet me infuzion”.

Rrethanat e favorshme

Ajo që vlen të theksohet për kohën në të cilën po shtrojmë këtë temë është rëndësia që ka për Kosovën shtimi i numrit të vendeve që po e njohin pavarësinë e Kosovës ose që kanë paralajmëruar njohjen e krijesës shtetërore të posalindur, veçanërisht i atyre vendeve me potencialin më të madh të zhvillimit botëror.Njohja ndërkombëtare e Kosovës është “një fakt i pandryshueshëm dhe juridikisht i paanulueshëm”, është një akt shumë i rëndësishëm në vendosjen e Kosovës në një raport tjetër përballë Serbisë. Kjo rrethanë e favorshme për Kosovën do të duhej të ndërgjegjësonte,në shkallën më të lartë, si klasën politike të Kosovës, sikurse që do të duhej të motivonte dhe nxiste trurin dhe mendjen në Kosovë për të përfituar nga ajo rrethanë,pse jo dhe trurin dhe mendjen në Gjakovë për të përfituar edhe për veten.

Vështirësitë

Vështirësitë në bërjen e shtetit të Kosovës janë të mëdha dhe ato, në asnjë moment, nuk duhet të nënçmohen.Të kundërtën, duhet të merren shumë seriozisht, në mënyrë që të përballohen dhe, në një fazë më të gjatë, të menjanohen.Vësëhtirësitë më të mëdha do të jenë pasojë e ushtrimit të kufizuar të sovranitetit.Kosova do të jetë e kufizuar në “një numër dimensionesh”që parashihen me Planin e Ahtisaarit.Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar do të jetë pushtet kryesor përsa i përket zbatimit të çështjeve të “interesit vital” dhe do të ketë autoritete të gjera ekzekutive që do të jenë superiore përballë organeve të zgjedhura të Kosovës.Sa i përket sovranitetit të brendshëm,që nënkupton organizimin e pushtetit dhe aftësinë e tij për të ushtruar kontrollin brenda shtetit,Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar do të jetë autoritet i fundmë në interpretimin e Planit të Ahtisaarit.Sfida kryesore do të jetë kontrolli i plotë mbi territorin e Kosovës.UNMIK-u do të vazhdojë të qëndrojë në Kosovë me mandatin e Rezolutës së pashfuqizuar 1244.Nuk ka mëdyshje se ai do të “rikonfigurohet”, sepse edhe rrethanat e reja në Kosovë, do të kërkojnë këtë prej tij.Nga ana tjetër,do të kërkohet që edhe EULEX-i “t’i përshtatet” rrethanave që krijohen me vazhdimin e misionit të UNMIK-ut.Në rrethanat e reja që do të krijohen në Kosovë, për shkak të shumësisë së pushteteve dhe të akteve juridike dhe përplasjes së tyre, mund të shfaqen zbrazëti, edhe pushtetesh,edhe normash juridike.Sëkendejmi, Kosova, edhe për një periudhë, do të merret, nga njëra anë me përpjekjet për shtrirjen efektive të pushtetit, ndërsa, në anën tjetër, me shumë me interpretimin se me ndërtimin e rendit juridik.







Paralajmërimet

E pata thënë, në janarin e vitit 2006, në përurimin e dy librave në Gjakovë, se nëse Kosova do të përballej me zgjidhjen e paqartësuar dhe plotësisht të papërkufizuar,me çështjen e hapur të Mitrovicës dhe të veriut të saj dhe me praninë ndërkombëtare që do t’i shpërthente thellë kufijtë e monitorimit, do të mund të paraqiteshin shumë vështirësi në funksionalitetin e vendit dhe të institucioneve të tij.Zgjidhja do të duhej që, në mënyrë shprehimore, të shprehte pavarësinë e plotë të Kosovës dhe shkëputjen territoriale të saj nga Serbia,por jo te lumi Ibër, por te kufijtë natyrorë të Kosovës dhe Serbisë dhe që kufijtë e shënuar të tyre të pranohen “në nivel ndërkombëtar.”

Isha shprehur kështu për shkak të ideve dhe mendimeve që dëgjoheshin për një “status të pavarësisë çfarë nuk ka pasur deri më tash në botë”, me mundësinë që Kosova të mos jetë anëtare e OKB-së dhe të mos gëzojë sovranitetin si vendet e tjera .Pata shfaqur mendimin se kjo “zgjidhje inovative” do të mund ta privonte Kosovën nga subjektiviteti I plotë politik – juridik ndërkombëtar dhe se do të mund ta komplikonte “vetë statusin e saj”, për të nënvizuar se Kosovës nuk i duhen zgjidhje “që do të hapnin më shumë se që do t’i zgjidhnin shumë çështje”. Prandaj,pata deklaruar se e vetmja zgjidhje e drejtë do të mund të ishte njohja e shtetit, me të gjitha atributet e tij,ndër të tjera edhe me të drejtën që të jetë anëtare e OKB-së dhe e mekanizmave të tjerë ndërkombëtarë dhe me mundësinë e shtrirjes së sovranitetit në gjithë territorin e saj.

Më në fund, qesh pozicionuar se, me rastin e përcaktimit të statusit të ri të Kosovës ,mund të parashihen, më së paku, tri situata të ndryshme.

E para, nëse Kosova “do të pavarësohej” me një entitet serb në veriun e saj,ajo zgjidhje “do të mund të përligjte ndarjen” dhe “do të mund të paraqiste një hap drejt legalizimit të strukturave shtetërore serbe” në “një pjesë të territorit të Kosovës.” Kjo zgjidhje, në vend se të mënjanonte ose të zvogëlonte tensionet ndëretnike,ato do të mund t’i ngriste “në shkallën më të lartë.”

E dyta, nëse Kosova “do të pavarësohej” me një “proces të thellë të decentralizimit” që do të shpërthente kornizat e kuptimit elementar të vendosjes së tij, me qëllim të integrimit institucional të pakicave, do të mund të vështirësonte “funksionaliteti territorial i Kosovës” deri në mundësitë e shkëputjes së tij të mëvonshme.

E treta, nëse Kosova “do të pavarësohej” me një zgjidhje reale që do të nënkuptonte shtrirjen e institucioneve të Kosovës në gjithë territorin e saj, do të mund të rriteshin mundësitë e krijimit të një “ambienti të përshtatshëm politik”,por sërish, pa iluzione, se kjo do të mund të arrihej menjëherë dhe pa probleme që do të mund ta vështirësonin “funksionalitetin territorial të Kosovës.”

Pra, në të gjitha variantet e sipërpërmendura, ruajtja e integritetit territorial të Kosovës parashihej si sfida më të rëndë në Kosovën e pavarur, ndërkohë që sfidën e dytë të madhe të Kosovës pas statusit të ri do të mund ta përbënte përballja me praninë ndërkombëtare, veçanërisht atë civile,nëse ajo do t’i shpërthente kufijtë e monitorimit dhe do të shtrihej thellë në ndërhyrje institucionale.

Objektivat e Kosovës së pavarur

1.Procesi i ndërtimit të institucioneve dhe ngritja e efikasitetit të sistemit

Ndërtimi i institucioneve dhe ngritja e efikasitetit të sistemit do të duhej të përbënin boshtin e procesit transitor në Kosovë. Për të arritur këtë objektiv, do të duhej që Kosova ,të thuash, “të shtrinte dorën” nga ato shtete “që kanë më shumë përvojë”.

Kosova pas përkufizimit të statusit të ri, “do të ketë nevojë” të vazhdueshme për aleatë, si në Uashington, ashtu dhe në Bruksel. Një gjë që duhet të kuptohet në Kosovë,se pas statusit të ri të përkufizuar të saj “rruga drejt Evropës nuk do të jetë,” siç u shpreh një diplomat i huaj, “një kalërim i butë…” Kosova vërtetë duhet “të evoluojë” në një shtet konkurrent, “të aftë që të funksionojë dhe të garojë si në nivelin rajonal, ashtu edhe në atë global”.

Mendojmë se Bashkimi Evropian mund “të ndihmojë” nëse do të përqëndrohej në, më së paku,këto dy drejtime. Drejtimi i parë do të mund t’i adresohej “ndihmës tradicionale sikur me tërë rajonin”, ndërsa drejtimi tjetër do të mund të “lidhej me përkrahjen në implementimin e zgjidhjes së statusit të Kosovës”.


Përkrahja e Bashkimit Evropian “në implementimin e zgjidhjes” do të mund të paraqitej me implikime politike, nëse do të shtrihej “në ndërhyrje të thella institucionale”të Bashkimit Evropian,edhe pse,dihet që disa fusha të vazhdojnë të jenë të pakontrolluara plotësisht nga vendorët.

Me gjithë rëndësinë që mund të ketë prania e Bashkimit Evropian në Kosovë, siç thuhet “për t’i shpënë përpara proceset në Kosovë pas statusit të ri të përkufizuar të saj”, UNMIK-u nuk duhet të shndërrohet në EUMIK” dhe, me këtë, të cungojë sovranitetin, edhe ashtu të kufizuar të Kosovës.Pra,çelës i së ardhmes së Kosovës do të jetë sanksionimi politik-juridik ndërkombëtar i statusit të ri të saj.


2. Krijimi i shtetit demokratik

Kosova pas përkufizimit të statusit do të duhej të përqafonte vlerat e demokracive perëndimore, veçanërisht pesë tiparet e tyre:

Së pari, “zgjedhjet e lira (që nënkuptojnë lirinë e kandidaturave dhe formimin dhe funksionimin e lirë të partive politike, lirinë e votimit dhe votën e barabartë e të përgjithshme, fshehtësinë e votës dhe barazinë e kushteve të informacionit e të propagandës gjatë fushatës elektorale”);

Së dyti, “ushtrimin e pushtetit nga shumica”;

Së treti, “respektimin e opozitës, që nënkupton lirinë e kritikës dhe parimin e alternancës në pushtet”;

Së katërti, “konstitucionalizmin, që përfshin nga një anë, detyrimin e të gjithëve për t’iu nënshtruar kushtetutës dhe, nga ana tjetër, detyrimin e pushteteve publike që t’iu nënshtrohen kontrollit të kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së akteve të tyre nga një organ juridik i pavarur”;

Së pesti, “garancitë e të drejtave themelore, që kërkojnë funksionimin e shtetit juridik,zbatimin e parimit të epërsisë së të drejtës dhe respektimin e tij nga kushdo”.1)

Prandaj,kushtetuta që do të miratohet në Kosovë, do të duhej që të pasqyronte parimet e mësipërme që janë parime të shtetit juridik për të cilat do të flasim në vazhdim, parime këto që përbëjnë thelbin e një koncepti edhe më të gjerë, që është koncepti i demokracisë.2)

Nuk ka asnjë dyshim se Kosova do të duhej fuqimisht të angazhohej dhe të bënte përpjekje të vazhdueshme, edhe të gjata edhe të mundimshme, për të krijuar një shtet të vërtetë të së drejtës.

Prej Kosovës do të kërkohet që të drejtat dhe liritë themelore të njeriut të qëndrojnë “në themel të të gjithë sistemit juridik”. Në përputhje me këtë, organet shtetërore “jo vetëm që do të jetë e domosdoshme që t’i respektojnë ato, por do të duhej që të luajnë një rol aktiv për realizimin e tyre”.

Eshtë e njohur se në çdo vend demokratik, të drejtat dhe liritë themelore të njeriut “nuk mund të gëzohen në mënyrë absolute dhe të pakufizuar”.Eshtë e njohur gjithashtu se “e drejta e një personi mbaron aty ku fillon e drejta e tjetrit”. Mirëpo, kufizimet që i përcakton kushtetuta, “nuk mund të cënojnë thelbin e lirive dhe të të drejtave dhe në asnjë rast nuk mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut”. Më në fund, barazia përpara ligjit kuptohet edhe si parim për të mos lejuar diskriminimin. Kjo shtrihet jo vetëm në përfshirjen e një parashikimi ligjor që pengon diskriminimin, por edhe në moslejimin e praktikave diskriminuese në funksionimin e organeve shtetërore. Institucionet e Kosovës kanë marrë mbi vete “detyrime shtesë” me të, ashtuquajturin, diskriminim pozitiv” të minoriteteve, zgjidhje këto që do të mund të vështirësonin dhe, në situata të caktuara, të bllokonin miratimin e ligjeve.

3. Krijimi i shtetit të së drejtës

Edhe pse, me këtë rast, nuk pretendohen shqyrtime të aspekteve teorike të përkufizimit të shtetit të së drejtës, megjithate mund të thuhet ndonjë fjalë në lidhje me atë se ç’është, në të vërtetë, nocioni i shtetit juridik, cila është natyra e tij e vërtetë dhe se cili është kuptimi i tij i saktë.

Pyetja e parë që është e udhës të shtrohet është: shtet i së drejtës apo shtet juridik?

Ajo që bashkon të dyja shprehjet, shtet i së drejtës dhe shtet juridik, është “lidhja e ngushtë, organike që bashkon të drejtën me shtetin.” Luan Omari shprehet se “ato janë sinonime, kanë të njëjtin kuptim.” 3)
Omari përkujton se shprehja ose lokucioni “shtet i së drejtës” është përkthim i drejtpërdrejt i togfjalëshit frengjisht “Etat de droit” dhe italisht “Stato di diritto”, duke tërhequr vërejtjen “se si në frengjisht ashtu dhe në italisht” përdorimi i mbiemrit “juridik”, përkatësisht “juridique” dhe “giuridico”, në këto raste do të jepte një kuptim krejt të ndryshëm. 4)

Edhe pse nuk mund të përjashtohet rëndësia që ka terminolgjia në këtë rast, primare është, megjithate, përmbajtja ose fakti që, siç u shpreh më lartë, “shteti dhe e drejta lidhen ngushtë midis tyre”. Megjithëse konsiderohen sinonime, parapëlqej përdorimin e togfjalëshit “shtet i së drejtës”, edhe pse “në përdorim janë të dy lokucionet”.

Ndërkaq, më shumë se terminologjia, rëndësi ka përmbajtja. Një pyetje tjetër që do të mund të shtrohej është se “si do ta dallojmë një shtet të së drejtës nga një shtet absolut, autoritar e diktatorial, ku pushtetet ushtrohen në mënyrë arbitrare e abuzive”? 5)

Nëpërmjet përgjigjes në këtë pyetje po përpiqemi që, njëkohësisht, t’i përgjigjemi pyetjes se për çfarë shteti, në fakt,do të ndiejë nevojën Kosova tash, pas përkufizimit të statusit të ri të saj.

E para, Kosova do të ndiejë nevojën për shtetin e së drejtës që jetën në të, ta organizojë “mbi bazën e ligjeve dhe që nuk do nuk do të lë vend për anarki, gjendje lufte, situata të acaruara apo përleshje të vazhdueshme”. E gjithë kjo do të kërkojë që “vetë organet e pushtetit t’iu nënshtrohen ligjeve që do të nxjerrë organi më i lartë ligjvënës”.

E dyta, në Kosovë do të ndihet nevojë për një legjislacion “të formuluar mirë, në mënyrë të qartë e precize”, me qëllim që normat të jenë “të zbatueshme dhe jo abstrakte”. Natyrisht se do të kërkohet që “ligjet të mos jenë në kundërshtim me kushtetutën”.

E treta, Kosovës do t’i nevojitet një qeverisje ku veprimtaria e organeve të shtetit do të “bëhet mbi bazën e ligjit” dhe nëse do të paraqiteshin kontradikta e konflikte, ligji “të zbatohej me anën e vendimeve gjyqësore”.

Mirëpo, shteti i së drejtës nënkupton “diçka më shumë sesa rregulla në përputhje me ligjin.” P.sh., siç është dëshmuar në regjimin shqiptar, “edhe diktatura më e tmerrshme mund të sundojë sipas ligjit duke nxjerrë rregulla që zbatojnë politikat e saj, sado johumane qofshin ato”, po sikurse që duhet të kihet parasysh mundësia që vetë organet e shtetit të mos veprojnë në përputhje me të drejtën. Prandaj, shteti i së drejtës, në kuptimin që po përdorim këtu, “kërkon që fuqia dhe autoriteti i shtetit të burojnë nga ligji dhe të mbështeten në parimin e drejtësisë dhe barazisë para ligjit”. Këtu qëndron arsyeja që edhe ne parapëlqejmë përdorimin e termit “shtet i së drejtës” karrshi atij “shtet ligjor”.

Në Kosovë do të duhej të krijohej kuadri kushtetues e ligjor për vendosjen e funksionimin e shtetit të së drejtës, edhe pse ai “është vetëm një premisë e domosdoshme për shtetin e së drejtës”. Krahas krijimit të kuadrit kushtetues e ligjor,do të duhej të funksiononin mekanizmat e kontrollit të zbatimit të normave kushtetuese e ligjore, po sikurse që do të duhej një vetëdijësim, qoftë i funksionarëve publikë, qoftë i qytetarëve, për nevojat e zbatimit të këtyre normave. Përgjithësisht, “sistemi i vlerave demokratike do të duhej të depërtonte në mekanizmat juridikë”, nëse se do të dëshironim që “shteti i së drejtës” të mos na “shndërrohej” në “shtetin e të së padrejtës”.

Kosova, pas përkufizimit të statusit të ri, po bëhet me akt kushtetues,sado që jo me akt burimor, në kuptimin e plotë të fjalës,për shkak të bazueshmërisë së saj në Planin e Ahtisaarit, me rend të vetin kushtetues i cili do të duhej t’i hapte rrugën reformave ekonomike dhe politike. Reformat ekonomike do të duhej të përligjnin vendosjen e shumësisë së formave pronësore dhe mënjanimin e pengesave ligjore për zbatimin e tyre, ndërsa reformat politike do të duhej të jetësonin vendosjen e sistemit politik me tiparet me të cilat do të duhej të sigurohej thellimi dhe pasurimi i marrëdhënieve demokratike dhe zgjerimi i të drejtave dhe lirive të njeriut.

Një interes të veçantë për Kosovën pas statusit të përkufizuar të saj,do të duhej të kishte nevoja e përfitimit të përvojave të vendeve që kanë jetuar një kohë më të gjatë në sistemin e socializmit totalitar dhe që sot gjenden në fazën e tranzicionit, drejt krijimit të shtetit të së drejtës dhe të ekonomisë së tregut. Në këtë përvoja ka elemente të përbashkëta, por ka dhe veçori. Më shumë se për “një përvojë globale” që mund “të çonte në konkluzione të thjeshtësuara”, do të duhej të ndihej nevoja për shqyrtime kritike të atyre përvojave, në mënyrë që ato të mos përsëriteshin në shembullin e Kosovës.

Një interes tjetër të veçantë do të duhej të kishte afirmimi i parimit të ndarjes së pushteteve dhe, mbi bazën e tij, pavarësia e pushtetit gjyqësor që, logjikisht, “lidhen ngushtë me konceptin e drejtësisë si fenomen shtetëror”. Dëshirojmë të theksojmë se pushteti gjyqësor, “i marrë veçmas si pushtet që synon t’i japë drejtësi gjithësecilit, është një prerogativë që i përket vetëm shtetit, është një pushtet i shtetit “, ndërsa “i marrë në marrëdhëniet me atributet e tjera të sovranitetit, konsiderohet si një nga pushtetet e sovranit.”

Qeverisja e bazuar në parimin e ndarjes së pushteteve nuk le shumë hapësirë që të jetë autoritare, por krijon mundësi për më shumë vlera të shtetit të së drejtës, sepse synon që veprimet e të gjitha organeve të shtetit të bazohen dhe të ndërmerren brenda kufijve të ligjit. Ndarja e pushteteve, nga ana tjetër, krijon “mundësi për të patur një sistem politik më demokratik”. Mirëpo, për të siguruar një ndarje të qëndrueshme të pushteteve, do të duhej sigurua sistemi i kontrollit dhe i ekuilibreve të tyre.

Vrojtimet përmbyllëse

Kësaj rradhe, më shumë se ku është Kosova sot, shtruam pyetjen se ku duhet të jetë Kosova nesër.

Përherë i kemi besuar mendimit se “Ajo që rritet ngadalë, i rreziston kohës”, por njëkohësisht jemi shqetësuar nga fakti se “Gjithçka mund të degjenoret, nëse nuk përparon”.

Pyetje me interes është dhe ajo se si do “të ecet nëpër statusin e përkufizuar”. Sfidat me të cilat do të ballafaqohet Kosova pas statusit të ri do të jenë shumë të mëdha. Ky fakt sikur vërteton tezën se me përkufizimin e statusit të ri, problemet në Kosovë nuk mbyllen, por të kundërten, ato hapen për zgjidhje.

Sfida më e madhe në Kosovën pas statusit të ri të përkufizuar të saj,mund të jetë ballafaqimi i realitetit i të qenit shtet, me shumë kufizime të funksionimit të plotë të tij.

Disa pikëpamje që u paraqitën me këtë rast do të mund të ndihmonin në përfytyrimin sa më të përafërt për Kosovën pas statusit të ri të përkufizuar të saj. Një gjë është e qartë, pavarësisht nga modalitetet mbi të cilat do të ndërtohet statusi i ri, Kosova do të ndiej nevojën për të krijuar një infrastrukturë ekonomike e juridike, për të përqafuar ekonominë e tregut dhe demokracinë politike dhe për të qëndruar “në këmbët e veta” si një krijesë e re.

Për të ligjësuar një realitet plotësisht të ri, statusi i Kosovës do të duhej të ishte i barasvlefshëm me sovranitetin e saj.

Kërkesa e bashkësisë ndërkombëtare është që në Kosovë të funksionojë demokracia dhe të vendoset shteti i së drejtës. Një përfundim që do të mund të nxirrej në lidhje me këtë,i drejtë, logjik dhe i qëndrueshëm, është se Kosova nuk do të mund të ishte demokratike dhe që të vepronte si shtet i së drejtës, nëse nuk do gëzojë pavarësinë dhe sovranitetin në gjithë territorin e saj.Pra,do të duhej të sigurohej zbatimi unik i ligjeve të Kosovës në gjithë teritorin e saj.

Në Kosovë pas statusit të ri të përcaktuar, rimëkëmbja ekonomike do të duhej të shihej si detyrë mbi detyra. Pa dyshim se do të jetë një rrugëtim shumë i vështirë, për shkak të startit shumë të ulët.Prandaj, Kosova do ta ndiej nevojën për një ekonomi të integruar në rajon, po sikurse edhe për investim të drejtpërdrejt të jashtëm.
Stabiliteti politik nuk mund të krijohet pa stabilitet ekonomik. Që të dyja janë do të jenë të lidhura me ndërtimin e një perspektivë të qartë të Kosovës në BE.



Shënime

1) Jean- Louis Quermonne, Les regimes politique occidentaux, Editions du Seuil, 1994, f.17; sipas Luan Omari, Shteti i së drejtës, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, “Elena Gjika”, Tiranë, 2004, f.51.
2) Shih: Legitimnost demokratske vlasti (Legjitimiteti i shtetit demokratik), Përmbledhje punimesh (O. von Gierke, G. Simmel, C. Schmitt, J. Habermas, J.M.Buchanan, G.Tullock, W. Becker, R. Dworkin, G. Sartori, C. Offe, N. Bobbio, J. Rawls, B. Guggenberger), “Naprijed”, Zagreb, 1996.
3) Luan Omari, Shteti i së drejtës, botim i dytë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, “Elena Gjika”, Tiranë, 2004, f.1).
4) Po aty, f.1.
5) Shih: Franz Neumann: Demokratska i autoritativna drzava (Shteti demokratik dhe autoritar), “Naprijed”, Zagreb, 1992.

[&Mitrovicalia&]

Vrojtime hyrëse

Përkufizimi i shtetit sot paraqet një prej detyrave më të rënda dhe më të vështira të teorisë. Përkufizimi i deridjeshëm është pjesërisht i pranueshëm dhe më shumë i kontestueshëm. Zhvillimi objektiv i shoqërisë ka ndikuar dhe vazhdon të ndikojë në ndërlikueshmërinë e përkufizimit të shtetit.

Nuk ekziston një përkufizim i përgjithshëm i shtetit, edhe pse në teori ka afrime pikëpamjesh, sa i përket elementeve prej të cilave do të mund të sajohej një përkufizim i tillë.

Problemi i parë paraqitet për shkak të diversitetit të tipeve të shtetit.Cdo tip i mëvonshëm i shtetit paraqitet më i zhvilluar dhe më kompleks.Ky fakt e bën edhe më të vështirësuar përpjekjen për të ofruar një përkufizim të pranueshëm të shtetit për të gjitha tipet e tij dhe për të gjitha kohët në të cilat ai është paraqitur.

Por, a janë vetëm këto dy rrethana që e kushtëzojnë përkufizimin e shtetit ? Cdo përgjigje në këtë pyetje është me më shumë elemente mohimi se pohimi.Nëse pranohet ky gjykim, vështirësitë për të ofruar një përkufizim gjithëpërfshirës të shtetit bëhen edhe më të mëdha.

Nga duhet të fillojnë shqyrtimet teorike mbi shtetin ? Nga rezultatet tashmë të arritura të teorisë apo menjëherë nga përpjekjet për të ndërtuar një teori të re mbi shtetin ? Mendojmë se tregohen iluzionistë të mëdhenj ata që anashkalojnë rezultatet tashmë të njohura të teorisë dhe hidhen në aventura për hir të ndërtimit të një teorie të re mbi shtetin.

Kërkimi i një rruge midis këtyre dyjave, ndoshta, do të mund të tregohej më shumë rezultativ, veçanërisht nëse ajo rrugë do të ndërtohej mbi vështrimin kritik të teorisë ekzistuese mbi shtetin dhe me një shkallë të formësimit të teorisë së re për të.

Ne kemi përzgjedhur pikërisht këtë rrugë, jo si të vetmen të mundshme, por si më racionalën, për t’i ofruar lexuesit, jo vetëm një panoramë pikëpamjesh të njohura, por edhe një laryshi opsionesh të reja të cilat do të presin gjykimin e kohës për t’i vendosur në të pranueshme ose të papranueshme për të.Prandaj, autori i librit që po i ofrohet lexuesit nëpërmjet web faqës së tij, nuk ka menduar vetëm në atë që do të mund të merrte prej librit njohuri për shtetin, por edhe në lexuesin që do të mund të provokohej për këndvështrime të reja, duke e provuar edhe vetën si autor i mundshëm i tyre.

Kur pata propozuar përfshirjën e këtij libri në botimet e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës për vitin 2008, kisha parasysh faktin se Kosova, brenda këtij viti, do të deklarojë pavarësinë e saj, sado e kufizueshme që të jetë ajo për një periudhë kohore që shumë vështirë do të mund të parashikohet, meqë do të jetë e varur nga zhvillimet, si të brendshme, ashtu dhe të jashtme.

Me rastin e propozimit të këtij projekti, gjykoja se njohuritë për shtetin, në shtetin e porsalindur të Kosovës, në mos asgjë tjetër, do të mund të luanin rolin e mamisë që ndihmon “daljen e foshnjës në dritë”.

Kosova, edhe për një kohë, do të qëndrojë “në inkubator” dhe do “të mbahet me infuzion”.

Bërja e shtetit është shumë më shumë se deklarimi i tij.

Shkrimet e mia në këtë vit do t’i kushtohen, ekskluzivisht, shtetbërjes.Eshtë koha që përzgjedh temën, por edhe anasjelltas.